Հարցազրույց տատիկիս՝ Թինա Աղաջանի Մաքոյանի հետ:

-Տատ ջան, մի քիչ պատմիր, թե որտե՞ղ ես ծնվել, ի՞նչ ընտանիքում, ո՞նց եք ապրել:

-Իմ նախնիները, բալես, մշեցի են էղել: Էկել են Վրաստան: Վրաստանում հայկական գյուղեր շատ կան՝ Նարդվանն ա, Ոզնին ա, Աշխալեն ա, Այազմեն ա: Էդ գյուղերի բարբառը մի ուրիշ տեսակ ա, իսկ մեր՝ Դաշբաշի բարբառը ուրիշ ա: Դաշբաշ գյուղն ա մերը: Դաշբաշ գյուղը թուրքերեն ա, թարգմանվում ա՝ «քարագլուխ», որովհետև քարքարոտ ա: Թուրքերեն անվանում են տվել էդ գյուղին, բայց հայի գյուղ ա:

Ես ծնվել եմ, բանվորի ընտանիքում. տրակտորների, կոմբայնների վրա որ աշխատում են: Կռվի տարիներին պապաս կռիվ չի գնացել, բայց կռվի համար հացն ա ապահովել, վարել, ցանել՝ կոմբայնով, ալրաղացով՝ ալյուրն արել, հացը թխել, կռվին են հասցրել, մի խոսքով՝ կռվին մասնակցել են էլի մի բանով: Մամաս էլ դե տնային տնտեսուհի, 9 էրեխա ա ունեցել խեղճ մամաս: Տանջվելով-տանջվելով ապրել են: Իրենց համար, իրենց հացը հայթայթելով, ոչ մեկին վնաս չեն տվել, գլուխները կախ առավոտից մինչև ուշ գիշեր աշխատել են: Պապաս գործից գիշերվա ժամը 3-ին-4-ին էր գալիս, լուսադեմին տրակտորով դաշտերն էր վարում: Մի հատ տրակտոր էր ամբողջ տարածաշրջանում: Դրա հետ մեկտեղ էլ խոզեր էր պահում՝ 200-300 հատ, կովեր՝ 100-150 հատ: Պետությունը կերը տալիս էր՝ էն պայմանով, որ միսը պետությանը հանձնի պապաս: Դե փողով, մուֆթա հո չէ՞ր: Աշխատող ընտանիք էր՝ շատ աշխատող: Մեզ էլ, ինչքան հնարավորություն ունեին, էդքան էին պահում: Ուտելիքը մեր տանը լիքն էր: Իսկ հագուստը՝ դե էն ժամանակ ո՞վ էր մոդայիկ հագնվում: Հասարակ շոր էին հագնում՝ մենք էլ նույնը: Խեղճ չենք էղել՝ լավ ա պահել պապան: 9 էրեխա ենք էղել, բայց պապաս լավ ա պահել, որից 2-ը ըշտա մահացել են՝ 2 ախպերս, 7-ս մնացել ենք:

-Ո՞նց ես Վարդգես պապիկի հետ ծանոթացել: 

-Դե, պապիկի հետ գյուղում, ըշտա: Պապիկի քույրը՝ իմ տալը, հորեղբորս կինն էր: Ես էրեխա էի: Հորեղբայրս փախցնում ա ամուսնուս քրոջը էն ժամանակ, որ ես դեռ պուճուր էրեխա եմ լինում: Հարևան էինք: Գալիս-գնում էի՝ քարով տալիս էի պատուհաններին: Պուճուր տուն էր, իրենք աղքատ էին: Ամուսնուս պապան զոհվել էր Հայրենական պատերազմում: Իրենք 4 երեխա էին՝ 2 քույր, 2 աղբեր: Սկեսուրս շատ դժվար ա պահում էդ 4 էրեխուն, մի աղջկան տալիս ա աղբոր կնոջը՝ աղբերը մահացած ա լինում: 3-ն են լինում՝ տալս, մեկ էլ 2 աղբեր ՝ Վանոն ու Վարդգեսը: Հետո սկեսուրս էլի ա ամուսնանում: Էդ մարդու կինը մահացած ա լինում՝ 4 երեխա ա ունենում էդ մարդը: 2 էրեխա էլ իրանք էն ունենում՝ մի աղջիկ, մի տղա:

Ամուսինս Երևանում սովորում էր: Էն ժամանակ ես փոքր էի՝ 10 տարով մեծ էր ինձանից: Ես 15 տարեկան էի, ինքը՝ 25: Բժշկական էր սովորում: Ինձ, որ փախցրեց, 7-րդ դասարան էի: Բժշկականի վերջին կուրսը էլ չկարեցավ գար սովորելու: Մհերը ծնվեց՝ արդեն էլ գումար չկար: Մհերս 6 ամսական էր՝ բարուրի, քոչեցինք Ռուսաստան: 1966 թվից մինչև 1986 թիվ՝ 20 տարի: Ամուսինս տարավ ինձ գիշերօթիկ դպրոց: Գիշերօթիկ էի գնում, ցերեկն էլ աշխատում էի: Կովկիթ եմ աշխատել, դաշտում եմ աշխատել, ոչխար եմ խուզել, ինչ գործ ասես չեմ արել ընտանիքի համար: Շատ դժվար տարիներ էին:

-Ինչպե՞ս ես կողմնորոշվել մասնագիտության ընտրության հարցում: Մասնագիտությամբ ո՞վ ես:

-Ակումբ կար, տնօրենը տաղանդավոր մարդկանց հրավիրում էր, որ խումբ կազմեր: Ինձ էլ կանչեց՝ ձենս փորձեցին: Ինձ ուղարկեցին սովորելու: 5 տարի էլ էդտեղ սովորեցի՝ համ երգ, համ պար, համ ակորդեոն, համ սոլֆեջիո, համ երաժշտական գրականություն, համ թատերական: Դրա հետ մեկտեղ մենք ժողովրդական անսամբլ ունեինք՝ «Золотой колосок» անունով: Շրջում էինք ամեն տեղ՝ Կրասնոդար, Ստավրոպոլ, ամեն տեղ բեմերի վրա էինք: Հետո ավարտեցինք: Դե, Վարդգես պապիդ շատ գրագետ էր, ճիշտն ասած, ինձնից գրագետ էր, բայց տաղանդ չուներ: Ուղղակի իմ խաթր գալիս էր սովորելու: Էդ մարդը ձեն էլ չուներ, չէր կարում: Ես համ սովորում էի, համ աշխատում էի էդ անսամբլում: Ինձ աշխատավարձ էին տալիս՝ 70 ռուբլի, էն ժամանակ գիտե՞ս էդ ինչ մեծ փող էր: Բացի դա՝ մենք կտրոն ունեինք՝ ավտոբուսներից անվճար էինք օգտվում: Ուսանողական տոմսով ինքնաթիռից 50 տոկոս զեղչով էինք օգտվում: Հետո որ ավարտեցինք՝ անսամբլում, դպրոցներում, մանկապարտեզներում, երաժշտական դպրոցներում արդեն դասավանդում էինք:

Մեզ 4 սենյականոց տուն տվեցին: Շատ լավ էինք ապրում:

-Այ տատ, բա ո՞նց էիր համատեղում աշխատանքդ ու ընտանեկան հոգսերը:

-Ես գիշերը չէի քնում՝ 2 ժամ գիշերը որ քնեի՝ էդ լավ էր: Դասերս պիտի պատրաստեի, մեզ շատ դաս էին տալիս, գիշերը նստում էի, դաս էի անում: Լվացքի մեքենա չունեի, լվացքս էի անում, փռում էի, մինչև դասերս էի ավարտում՝ լվացքը չորանում էր, բերում էի տուն՝ արդուկում էի, առավոտյան էրեխեքին դպրոց, մանկապարտեզ պիտի տանեի: 8-ին բոլորին տանում էի արդեն՝ արդուկած, մաքուր, որին մանկապարտեզ, որին՝ դպրոց: 8:20 ես պիտի կանգառում լինեի, որ էդտեղից նստեի՝ դասի գնայի: 9-ին հասնում էի դասի: 9-ից մինչև 12-ը երաժշտականում էի սովորում, 12-ից անցնում էի култпросвет (լուսաշխի դասեր), 4-ին փորձերի՝ անսամբլում: Ամուսինս երեխեքին էր վերցնում՝ ինքը դե մի տեղ էր դեռ աշխատում: Հետո, որ ինքն էլ արդեն էկավ հետս, ասեց՝ մենակ չեմ թողնի՝ պիտի գամ հետդ սովորելու, էկավ ընդունվեց: Ընդունվելու համար 3 առարկա քննություն տվեց, մեկ էլ, դե լսողությունը ստուգեցին, դե ստից-մտից՝ ընդունեցին ճարահատ: Ինքը պայման էր դրել՝ ասել էր, եթե ինքը չընդունվի, ինձ էլ կհանի: Ճարահատած ընդունեցին: Խեղճը մինչև 2-րդ կուրս էկավ, էլ հետո չէր լինի, որովհետև արդեն ստուգման էին գալիս: Քննությունները հավաքվել էին իրար գլխի՝ չէր հասցնում, պարտքերը հավաքվել էին՝ դուրս մնաց: Ամեն դեպքում ինձ չհանեց:

Դայակ ունեինք՝ баба Лена, Արևիկիս անունը ինքն ա դրել: Օգնում էր ինձ, արդեն ոնց-որ մեր ընտանիքի անդամ լիներ, մենք իրան շատ էինք սիրում՝ քթներս տնգած չէր, ոնց որ մեր տատիկը լիներ: Իրա տունը մեր տան կողքին էր:

Ավարտեցի, որտեղ մենք ապրում էինք՝ մեծ ակումբ կար, էդտեղ տնօրեն ընդունվեցի, 13 հոգի աշխատող ունեի: Էդտեղ խմբակներ էի կազմակերպում: Շատ լավ էր, մեր կյանքը էնտեղ ընտիր էր:

-Ինչպե՞ս որոշեցիր Հայաստան գալ, ո՞նց հարմարվեցիր: 

-Ես ամբողջ կյանքս երազում էի: Մտածում էի՝ օտար ազգի համար միջոցառումներ եմ անում, ինչքան ուրախություն ու երջանկություն եմ տալիս էս մարդկանց, բա ես հայ ազգի համար չաշխատե՞մ: Ամեն երեկո, որ շատ լավ ավարտվում էր, մարդիկ ուրախ ծափահարում էին, ասում էի՝ բա ես չգնա՞մ իմ հայ ազգի համար, իմ բեմերի վրա աշխատեմ: Որոշել էի Հայաստան գալ, բայց մի քանի անգամ էկա, տների գները տեսա՝ շատ թանկ, գրանցումը թանկ՝ ուժերիցս վեր էր:

Որոշեցի գնալ Վրաստան՝ իմ հայրենիք, որտեղ ծնվել եմ: Էնտեղ աշխատանքի ընդունվեցի, հող ստացա՝ տուն սարքեցինք: Քոչեցինք, բայց շատ սխալ եմ արել ես: Մի խոսքով, գնացի 2 տարով պայմանագիր կապեցի: Հողը վերցրեցի՝ հենց պապայիս տան կողքին, ընտիր տեղ: Էն մտքով արեցի, որ տունը սարքեմ, ծախեմ, վրան փող ավելացնեմ, որ գամ էստեղ տուն առնեմ՝ տեղավորվեմ: Любыми путями хотела приехать в Армению: Պապին շուտ ա մահացել՝ Վրաստանում: Կռվի տարիներին եմ էկել Հայաստան՝ 1988 թվին էկանք: Ասում էի՝ մենք հիմա ենք պետք, որ բոլորս գնանք Հայաստան: Պապադ արդեն բանակից էկել էր: Էկանք մամայիդ նշան դրեցինք, մի քանի ամիս անցավ, ես էկա Եղվարդ, գործի ընդունվեցի Կուլտուրայի տանը: Սկզբում վարձով ենք ապրել 2 ամիս, հետո էս տունն եմ առել: Համ կուլտուրայի տանն էի աշխատում, համ Լուսակերտում պար էի դասավանդում:

-Ո՞նց էին այն ժամանակ հայերը վերաբերվում պարուհու մասնագիտությանը: 

-Հայե՞րը: Ըշտա տենց՝ չտեսի նման: Հետո արդեն սովորեցին: Գալիս էին, նստում էին դահլիճում: Ընկերուհիս դուրս էր հանում, կռվում էր հետները: Գիտեր, թե ես հայերեն չեմ հասկանում, ասում էր՝ այ մարդ, էս կինը ամուսնացած ա, էրեխեք ունի: 5-6 ամիս հետո արդեն ուրիշ ձև էին վերաբերվում: Հետո խումբ ստեղծեցինք՝ մեկը դաշնակահար, մեկը ակորդեոնահար, մեկը՝ ջութակահար:

Տատս իր ամբողջ կյանքի ընթացքում աշխատել է և հիմա էլ շարունակում է աշխատել: Միշտ իր մեջ պահպանում է երիտասարդությունը: Տատս երեք զավակ ունի՝ հայրս ու երկու հորաքույրներս, ունի 6 թոռ ու 2 ծոռ: Ուրախացել է իր երեխաների, թոռների հաջողություններով, տխրել՝ անհաջողություններով, բայց երբեք չի կոտրվել: 

Ինձ համար պարտավորեցնող է այն, որ նրա անունն եմ կրում՝ տատս ինձ համար միշտ օրինակ է ծառայել: