Զրույց հորս՝ Աշոտ Բարսեղյանի հետ:

-Վստահ եմ, որ գոնե մեկ անգամ համեմատություն արել եք Սովետական Հայաստանի և մեր ներկայիս պետության միջև: Բայց այդ տարբերությունը դուք՝ ավագ սերնդի ներկայացուցիչներդ, ավելի լավ եք նկատում, քան մենք, որովհետև դուք այս երկու ժամանակների ներկայացուցիչներն եք: Շատերը Սովետական Միության կարգերի մեջ տեսնում են միայն վատը՝ բացատրելով, որ այդ ժամանակաշրջանում Հայաստանը կորցրել է Լեռնային Ղարաբաղը, որ լենինյան և ստալինյան ժամանակաշրջաններում ռեպրեսիաներ շատ են իրականացվել: Ի՞նչ եք կարծում՝ արդարացվա՞ծ էին արդյոք Սովետական կառավարության այդ գործողությունները:

-Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանի կազմում ընդգրկելու որոշումը իր բացասական պտուղները տվեց այժմ, այն է՝ Հայաստանում պատերազմական դրությունը: Բայց, ըստ իս, դա Հայաստանի սխալ դիվանագիտության արդյունքն էլ էր: Իսկ ինչ վերաբերվում է ռեպրեսիաներին, պետք է ասեմ, որ ռեպրեսիաներ անց են կացվել ամենուրեք, և ոչ միայն Հայաստանում: Պատերազմ էր սպասվում, և ո՛չ ժամանակ, ո՛չ էլ բավական քանակի քննչական խմբեր կային: Բնական է, որ շատ անմեղ մարդիկ են այդ ժամանակ աքսորվել կամ բանտարկվել:

-Ըստ ձեզ՝ ի՞նչ դրական կողմեր կան Սովետական կարգերի մեջ, և ի՞նչն է, որ դեռ գործում է Հայաստանում:

-Սովետական կարգերի մեջ շատ դրական կողմեր կային տնտեսության, կրթության, բժշկության ոլորտներում: Եվ հենց այդ կարգերի շնորհիվ էր, որ միությունը հզորանում և բարգավաճում էր: Այսօր Հայաստանում գործող օրենքները շատ չեն տարբերվում սովետական օրենքներից: Բայց, ցավոք, ոչ ոք չի հետևում այդ օրենքներից որոշների իրագործմանը: Օրինակ՝ գործատուն Հայաստանում իրավունք չունի առանց օրինական գրանցման աշխատողներ ունենալու: Տատիկդ տարիներ շարունակ աշխատել է Վանաձորի «Գլորիա» կարի ֆաբրիկայում, բայց նրա աշխատանքային գրքույկում այդ տարիները որպես աշխատանքային ստաժ չեն գրանցվել: Արդյոք այդ փաստը չի՞ նշանակում, որ օրինական չգրանցվելու պատճառով այժմ նա թոշակ ավելի քիչ է ստանում, իսկ գործատուն այդ տարիների ընթացքում հարկ ավելի քիչ է մուծել, քան պետք է մուծեր: Գործատուները օգտվում են աշխատատեղերի քչությունից, հսկողության բացակայությունից և այդպես գումար են յուրացնում: Սովետական Միության վերջին տարիներին էլ այդ հսկողությունը չկար, հակառակ դեպքում պետությունը չէր փլուզվի:

-Ի՞նչ եք կարծում, եթե մի օր Հայաստանը որոշի նորից սոցիալիզմի ուղին բռնել, մի՞թե դա ճիշտ որոշում կլինի:

-Իհարկե, ճիշտ չի լինի: Հայաստանը շրջափակման մեջ գտնվող երկիր է, և սոցիալիզմի ուղին բռնելու դեպքում Հայաստանը կխզի իր բոլոր կապերը Եվրոպայի և ԱՄՆ-ի հետ: Ժողովրդավարությո՛ւն, սա միակ խելամիտ ուղղությունն է Հայաստանի համար: Ըստ իս՝ Հայաստանը պետք է բաց լինի բոլոր քաղաքական կապերի առջև, փորձի ստեղծել հզոր տնտեսություն, այլ ոչ թե սոցիալիզմի ուղին բռնելով՝ մեկուսանա ամբողջ աշխարհից:

-ԽՍՀՄ-ի գաղափարախոսության հիմքերից մեկը անհավատությունն էր, ի՞նչ բացասական ազդեցություն այն կարող էր ունենալ Հայաստանի համար:

-Հայերը դարեր շարունակ պահպանել են իրենց կրոնը, և հենց դրա շնորհիվ է, որ մենք չենք ձուլվել պարսիկների, հույների հետ: Այդ վտանգը կարող էր լինել նաև այդ ժամանակաշրջանում: Մեր հարևան ադրբեջանցիները, վրացիները անհավատ էին, մենք անհավատ էինք, բոլորն էին անհավատ, և այլ ազգի ներկայացուցչի հետ ամուսնանալը սովորական էր: Բայց այդ վտանգը այդքան մեծ տոկոսայնություն չէր կազմում, որովհետև մենք սովորում էինք հայկական դպրոցում և դաստիարակվում էինք որպես հայ: Լեզուն, ազգային մշակույթը հայկական ինքնությունը պահպանելու համար բավական են: Հայ լինելու համար հավատացյալ լինելը պարտադիր չէ:

-Արդյո՞ք Սովետական գաղափարախոսությունը շարունակում է ժողովրդի մտածելակերպում մնալ:

-Իհարկե մնում է, որովհետև ես և իմ հասակակիցները Սովետական Հայաստանում ենք մեծացել, և մեր որոշ գաղափարներ փոխանցում ենք երիտասարդներին: Բայց սերնդափոխության հետ մեկտեղ առաջ են գալիս նոր մտքեր, հայացքներ: Եվ այդ մտքերը ավելի կատարյալ են և ժամանակի հետ ավելի համահունչ: Հին կարգերի առաջ գալու դեպքում էլ դրանք այլևս երբեք նույնը չեն լինի:

Յուրաքանչյուր իշխանություն ունի իր հիմքում դրված գաղափարախոսություն, և իշխանության գալուց հետո այդ մտքերը տարածվում են ամբողջ երկրում: Եվ դրանք միշտ էլ իրենց ազդեցությունն են ունենում մարդկանց մտածելակերպի վրա՝ իրենց հետքը թողնելով երկրի հետագա կյանքում: Հայաստանի պատմական որոշ իրավիճակները իրատեսաբար գնահատելու դեպքում կարելի է հանգել այն եզրակացությանը, որ թե՛ ԽՍՀՄ-ի կազմին միանալը, թե՛ 70 տարի անց այդ կազմից դուրս գալու որոշումները ճիշտ էին: