Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի

Երեք ամսվա դադարից հետո ես նորից գրում եմ։ Երեք ամի՜ս… Բավական երկար ժամանակահատված է, այնպես չէ՞(համենայն դեպս ինձ համար)։ Երևի դուք կմտածեք, թե ես ինչո՞վ եմ զբաղված եղել այսքան ժամանակ, որ չեմ կարողացել գոնե մեկ նյութ կամ նկար ուղարկել։  Գուցե նրանք, ովքեր կարդացած լինեն վերջին հոդվածս, գտնեն այս հարցի պատասխանը, իսկ ովքեր ՝ոչ , ես կպատմեմ նրանց։

Այս երեք ամսվա ընթացքում ես դասերից զատ զբաղված էի մեր նոր տան շինարարական գործերով։ Ճիշտ է, չեմ արել այնպիսի գործեր, ինչպիսիք են, օրինակ՝ ավազ կրելը կամ սվաղ անելը, բայց մայրիկիս հաստատ օգնել եմ տունը հավաքելու և կերակուր պատրաստելու գործում, մի խոսքով։ Ասեմ, որ շատ բան է փոխվել այս երեք ամսվա քրտնաջան աշխատանքից հետո։

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի

Ի դեպ, հոդվածումս նշել էի, որ հետագայում էլի կգրեմ մեր գործերի մասին, սակայն այս անգամ կցանկանամ ավելի շատ խոսել մարդկային ջերմ ու մաքուր հարաբերությունների մասին, որոնք մեր ժամանակներում կարծես թե վերացել են։ Այժմ մարդիկ սեփական շահի ու օգուտի սահմաններից այն կողմ կյանք չեն տեսնում, մինչդեռ  նրանք իրենց հաջողություններին հասել են ուրիշների օգնությամբ: Հիմա քիչ են այն մարդիկ, ովքեր կարող են դիմացինին անշահախնդրորեն օգնել ու ոչինչ չակընկալել օգնության դիմաց։

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի

Երբ նոր էինք ձեռնարկել այս գործը, լ հայրս ու մանավանդ մայրս, շատ էին անհանգստանում, որ կարող է  մենք չկարողանանք կամ չհասցնենք գործն ավարտին հասցնել: Բայց արի ու տես, որ կարողանում ենք ու հաստատ կկարողանանք շնորհիվ մեր հարազատների, բարեկամների, ընկերների ու մեզ օգնողների։ Վերջիններիս թվին են պատկանում  քեռի Սմբատը, ով Ռուսաստանի Դաշնությունից է եկել, հորս մորաքրոջ ամուսինը՝ Վահագնը, իր որդիների ՝ Վարդանի, Վահրամի ու Վահեի հետ, եղբայրս՝ Վիգենը, իր բազմաթիվ ընկերների հետ, մորաքրոջս ամուսինը՝ Հարությունը, մորեղբայրս ՝ Անդրանիկը, հորեղբայր Վահագնը իր որդու՝ Տիգրանի հետ, մորս հորեղբայր՝ Սամվելը, հորս հորեղբոր որդին՝ Արմանը,  մորս բարեկամ ՝ Վլադիմիրը և շատ ու շատ բարեկամ ու ընկեր, հարևան։

Հիմա մենք ավելի ոգևորված ենք մեր գործով, որը իրականում շատ խորը իմաստ ունի, քանի որ հիմա բոլորը վատ սոցիալական պայմաներից դրդված ՝ ստիպված թողնում են սեփական տունն ու հայրենիքը և հեռանում օտար երկրներ, ժամանակի ընթացքում իրենք էլ օտարանալով: Մինչդեռ մենք տուն ենք կառուցում մեր իսկ հարազատ հայրենիքում, որտեղ ոչ ոք ու ոչ մի բան մեզ չի խանգարի ապրել ազատ ու անկախ։

Տեսնելով, թե ինչպես է մեր տունը օր-օրի  փոխվում, գեղեցկանում՝ մտածում ենք, որ  արդեն այդտեղ ենք ապրելու, որ վերջապես այսքան տարի հետո կունենանք ամուր տանիք ու անսասան հիմք,  չենք հավատում մեր իսկ աչքերին:

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի

Այս ամենի համար շնորհակալություն ենք հայտնում Վիվասելի գլխավոր տնօրեն Ռալֆ Յիրիկյանին ու «Ֆուլեր» տնաշինական ընկերության տնօրեն Աշոտ Եղիազարյանին, աշխատակից քեռի Ջիվանին, որոնց պատրաստակամությունը` օգնելու, նպաստելու մեր գործին, մեր մեջ հույս արթնացրին, թև տվեցին, որպեսզի մենք ձեռնամուխ լինենք տունը կառուցելու աշխատանքին: Հակառակ դեպքում այդ բարի գործը չէր կատարվի։

Եվ վերջում կցանկանամ, որ բոլոր վատ վիճակում գտնվող մարդկանց կողքին միշտ հայտնվեն նրանք, ովքեր կկարողանան նրանց հույս տալ, օգնել և ստիպել հավատալ ապագային։

Բեմից

-Երեխե՛ք, նստե՛ք, շարժվում ենք:

Մեր պարի համույթը նստեց ավտոմեքենան, և ուղևորվեցինք Ստեփանավան:

-Լի՛լ, արդեն շարժվել ենք, դու գալու ես չէ ՞ համերգին,- միանգամից զանգեցի նոր ընկերուհուս:

Լիլիթը Ստեփանավանից է: Հոկտեմբերին էր, երբ Պատանի թղթակիցների մեդիա ճամբարի ընթացքում ծանոթացա և մտերմացա նրա հետ: Այնպես ստացվեց, որ մենք մի շաբաթ շարունակ արթնանում էինք նույն սենյակում: Եվ ահա ճամբարից մի քանի շաբաթ հետո ես պարի համույթով գնում էի Ստեփանավան: Լիլիթին տեսնելու լավ առիթ էր, և ես որոշեցի այն բաց չթողնել ու հրավիրեցի նրան համերգի:

Ավտոմեքենան կանգնեց…
-Արդեն հասե՞լ ենք, էստե՞ղ ենք պարելու, հա՜ ճիշտ ա, էն էլ Լիլիթը,- դուրս գալով ավտոմեքենայից՝ գնացի, ավելի շուտ վազեցի Լիլիթի մոտ: Նա ինձ ընդառաջ եկավ, չէ ավելի շուտ նա էլ ինձ նման վազում էր: Այդպես գրկեցինք միմյանց ու դեռ կարոտներս չառած բաժանվեցինք իրարից, քանի որ պետք է վերադառնայի խմբի մոտ: Մեզ ուղեկցեցին հանդերձարան: Անկեղծ ասած, այն սենյակները, որտեղ զգեստափոխվում ենք մարզկենտրոններում կամ գյուղերում համերգներ տալիս, մենք կոչում ենք հանդերձարան, սակայն իրականում հանդերձարաններ համարյա ոչ մի տեղ չկան: Սենյակի կահավորումից ենթադրեցի, որ սա ինչ-որ դասասենյակ է` երևի նկարչության: Բայց մեզ համար ստեղծել էին բոլոր հարմարությունները: Կար էլեկտրական տաքացուցիչ, և սենյակը բավականին տաք էր: Հանդերձարանը համերգների, ներկայացումների ժամանակ շատ կարևոր է, սակայն դրա կարևորությունը ելույթ ունեցողներն են միայն հասկանում, իսկ դահլիճում նստածների համար դա կարևոր չէ, երևի այդ պատճառով էլ այդ մասին ուշադրություն դարձնող չկա: Գնացինք կուլիսներ` բեմը մի փոքր ուսումնասիրելու համար: Այն բավականին մեծ էր, որոշ չափով նմանվում էր Վանաձորի Հ. Աբելյանի անվան թատրոնի բեմին: Ասեմ, որ սա էլ շատ կարևոր է: Երբեմն բեմն այնքան փոքր և անհարմար է լինում, որ ստիպված ես ելույթիդ մեջ որոշ սահմանափակումներ անել, փոփոխել: Եկավ մեր հերթը, հնչեց երաժշտությունը և սկսեցինք պարել: Մենք վերջինն էինք, բայց դահլիճը լիքն էր, մարդիկ դեռ չէին հեռացել: Ընդհանրապես շատ է եղել երբ վերջինն ենք պարել: Եվ հաճախ դահլիճը արդեն դատարկ է լինում, քանի որ, շատերը իրենց բարեկամների ելույթից հետո գնում են և հաջորդ համարները չեն դիտում: Իսկ այս հանգամանքը ամենավրովվեցուցիչն է: Պատկերացնո՞ւմ եք. Եկել ենք հեռու տեղից, ժամերով նախապատրաստվել ենք, սպասել մեր հերթին, իսկ երբ բեմ ենք բարձրացել, աչքի պոչով նայել դահլիճին, որպեսզի ոգեշնչվենք, բայց դահլիճը համարյա դատարկ է եղել: Ես համարյա բոլորի անունից պետք է ասեմ ու խնդրեմ. հանդիսատեսը ներկայացման կամ համերգի ամենակարևոր անձն է: Մենք ձեզ համար ենք երգում, պարում, խաղում բեմի վրա, եթե դուք չկաք, կամ չեք լսում ու դիտում, մենք հուսահատվում ենք: Անկախ բոլոր հանգամանքներից, դուք միշտ ջերմացնում եք մեզ: Չեք պատկերացնի, ինչքան հաճելի է, երբ մոտենում են և ցանկանում են նկարվել կամ հարցուփորձ են անում` թե որտեղից ենք, ով է մեր ղեկավարը, էլ ավելի են ոգևորում ծափողջյունները, որոնց պակասը Ստեփանավանում չզգացինք: Հանդիսատես դաստիարակելն էլ շատ կարևոր է: Սակայն այս անգամ Ստեփանավանում, անկախ ամեն ինչից, դահլիճը չդատարկվեց: Նրանք, ովքեր արդեն ելույթ էին ունեցել, նույնպես դիտում էին, թեև դահլիճում նստելու տեղեր չկային: Սա ինձ շատ դուր եկավ: Այս տարի բավականին շատ ենք ելույթներ ունենում Հայաստանի տարբեր քաղաքներում, գյուղերում: Եվ մեզ միշտ շատ լավ են ընդունում: Երևի ինչ-որ բան կամաց-կամաց փոխվում է:
Պարելուց հետո գնացինք դահլիճ: Ես նստած աչքերով փնտրում էի Լիլիթին և գտա:

- Մա՛ր, շատ լավ էիք պարում, ապրեք: Հա, էս վարդն էլ քեզ,- ժպտալով դեպի ինձ ձգեց կարմիր վարդը:

Դեռ չէինք հասցրել զրուցել, ու արդեն հրաժեշտ տալու պահն էր:
Վարդը ձեռքիս արագ վազեցի դեպի ավտոմեքենան, և մենք շարժվեցինք:

Արդեն անցել է մի քանի ամիս, բայց վարդը մինչև հիմա պահում եմ: Սա շատ թանկ հիշողություն է Լիլիթից, համերգից և Ստեփանավանից:
Սա էլ մի վերջին խոստովանություն. Մենք` արվեստի մարդիկս, շատ սենտիմենտալ ենք նաև: Ձեր նվիրած ծաղիկները ելույթից հետո շատ երկար պահպանում ենք:

Մարիամ Բարսեղյան
Ք.Վանաձոր

Եվ դահլիճից

-Հա, Մար, անպայման կգամ:

Առավոտյան զանգ ստացա Մարիամից: Նա գալիս էր Ստեփանավան` փառատոնի։ Մարիամի հետ ծանոթացել և մտերմացել եմ Ծաղկաձորում կազմակերպված պատանի թղթակիցների ճամբարի ընթացքում: Մարիամը Վանաձորից է: Հաճախում է պարի, ու ի դեպ, շատ լավ է պարում: Դրանում ես համոզվեցի փառատոնին նրանց ելույթը դիտելուց հետո:
Ի դեպ, նշեմ, որ վերջերս մեր քաղաքում փառատոններ և համերգներ հաճախ են լինում։ Այս անգամ փառատոնին միայն պարի խմբեր էին մասնակցում, իսկ անցած անգամ մասնակիցները և՛ ասմունքողներ էին, և՛ պարողներ, և՛ երգողներ, բացի այդ սա ավելի շատ մրցույթ-փառատոն էր։ Համերգների և փառատոնների ժամանակ դահլիճը միշտ լիքն է լինում, չնայած միշտ չէ, որ մուտքն անվճար է։ Օրինակ փառատոնների ժամանակ անվճար է, իսկ համերգներինը` ոչ միշտ։ Ֆիլմերի ցուցադրություններն էլ են շատացել։

Փառատոնները միշտ լավ են կազմակեպվում, ինչպես և այս մեկը։ Անշուշտ ես հուզվում էի փառատոնի ժամանակ։ Անընդհատ Մարիամենց ելույթին էի սպասում։ Ըհը, վերջապես հաղորդավարը հայտարարեց Մարիամենց խմբի անունը։ Ողջ պարի ընթացքում Մարիամին էի նայում, նա շատ լավ էր պարում։ Ելույթից հետո ուզում էի, որ բոլորը բարձր ծափողջույններով ճանապարհեին Մարիամենց, ուզում էի, որ բոլորը «բրավո» գոչեն, որպեսզի նրանց խումբը ոգևորված և մեր հանդիսատեսից գոհ գնար քաղաքից։
Ասեմ, որ հեշտ է հանդիսատեսի դերում լինելը, ինչը չեմ կարող ասել ելույթ ունեցողի մասին։ Ես դա սեփական մաշկիս վրա եմ զգացել։ Ինքս բեմում և՛ պարել եմ, և՛ երգել, և՛ նվագել։ Բայց ամենից շատ հուզվել եմ դաշնամուր նվագելիս, այնքան, որ նույնիսկ մի անգամ ելույթս վերջացնելուց հետո արագ- արագ վազել եմ ետնաբեմ` չնկատելով եղբորս, որը ցանկանում էր ինձ ծաղկեփունջ նվիրել։ Վախիս ու անուշադրությանս պատճառով ես ետնաբեմում ստացա այդ ծաղկեփունջը։ Ես էլ Մարիամին մի գեղեցիկ վարդ նվիրեցի: Մենք նույնիսկ չհասցրինք նորմալ կարոտներս առնել, քանի որ նրանց գնալու ժամանակն էր արդեն։ Ես հրաժեշտ տվեցի նրան ու գնացի տուն։

Երկու ամիս էր անցել փառատոնից, և Մարիամից իմանում եմ, որ վարդը դեռ մնում է, դեռ ոչ մի թերթ վայր չի ընկել։ Ես շատ ուրախացա, որ նվիրածս վարդը այսքան ժամանակ Մարիամը դեն չի գցել, և նաև զարմացա, որ ոչ մի թերթ չի ընկել։

Լիլիթ Սուքիասյան
Ք.Ստեփանավան

Ունեմ-չունեմ մի մորաքույր ունեմ: Տարին երկու անգամ եմ տեսնում: Այս օրը այդ հազվադեպ հանդիպող օրերից է: Տանը նստած եմ, և հանկարծ մի բան մտքովս անցավ. քանի մորաքույրս երեխաների հետ մեր տանն է, կարելի է լուսանկարել երեխաներին: Արագ-արագ քրոջս ու մորաքրոջս տղային տաք հագուստ հագցրի ու դուրս տարա տանից: Եվ այսպես, սկսենք: Նշեմ, որ քույրս «պրոֆեսիոնալ է» այս հարցում, գիտի` երբ ինչ դիրք ընդունել, դե, եղբայրս էլ հետ չի մնում նրանից:

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի

Ինքնամոռաց լուսանկարում ու լուսանկարվում էինք, բայց մայրս ձայն տվեց.

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի

-Լիլիթ, հերիք ա, տուն եկեք: Մենք էլ ենք ուզում կարոտներս առնել երեխուց:

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի

-Եկանք,- ասացի ես, և բավարարվեցինք միայն այս լուսանկարներով:

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի

Դարինկա տատս ասում ա․ «Որ ասում էի` էս անունը լավը չի, ինչի՞ եք դրել, հերս ասում էր` աշխարհի ամենալավ անունն ա»։
Երևի դուք ևս մեկ անգամ տատիկիս անունը կարդացիք, որովհետև ուշադիր չէիք կարդացել։
Այժմ տեսնենք, թե ինչ պատմություն կա թաքնված Դարինկա անվան տակ։
-Դարինկա տատս,- պատմում է Դարինկա տատս,- ամուսնացել ա Մակար պապիկիս հետ։ Ունեցել են չորս երեխա. երկու տղա, երկու աղջիկ։ 1915թ-ից հետո, երբ նեղվածություն ու սով ա եղել, ջահել տղամարդիկ Գյուլագարակից գնացել են Թիֆլիս, որ աշխատեն, փող բերեն իրանց ընտանիքները պահեն։ Ամենքը մի փեշակ ա ունեցել, մեկը՝ կարուձև անող, մեկը՝ կոշկակար։ Պապս կոշկակար ա եղել։ Էդ ժամանակ թուրքերը Թիֆլիս նստած են եղել։ Որ իմացել են տենց մասնագիտությամբ հայեր կան, ամենքին մի գործ են տվել։ Պապս էլ հրաժարվել ա իրանց կոշիկները կարկատի։ Դրա համար 1918թ-ին Թիֆլիսում թուրքերը սպանել են պապիս։ Պապիս սպանությունից հետո տատս երեք էրեխու հետ փախել ա իրա հորանց տուն՝ Ագարակ, որտեղ էլ ծնվել ա Աղունիկ հոքորս։ Տատս էնքան ճարպիկ ու ուժեղ կին ա եղել, որ կարեցել ա մենակ իրա չորս էրեխեքին պահի, մեծացնի։ Պապիցս հետո ինքն ա կոշկակարություն արել։ Հայրենական պատերազմի ժամանակ Մակար պապիս ախպերը՝ Միկիտը (լավ անուն ա, չէ՞), գնացել ա բանակ և չի վերադարձել: Էրեխեքն էլ մնացել են տատիս հույսին, էդ էրեխեքի մերն էլ հիվանդ ա եղել։ Ստացվում է, որ տատս ութ երեխա է մեծացրել։ Որ տատս մտել ա գյուղամեջ, բոլոր տղամարդիկ ոտքի են կանգնել, տատիս էլ Դարինկա մամա են ասել։

-Փաստորեն տղամարդ կին ա եղել մեր Դարինկա տատը։ Տա՛տ, բա ո՞նց են ծանոթացել Օֆիկ տատն ու Հարություն պապը։
-Չեն ծանոթացել։ Տատիս իրա ախպերը ասել ա. «Էն Խորենանց աղջիկը՝ Օֆիկը, սիրուն, լավ աղջիկ ա (Օֆիկ տատանք էլ են Ագարակից եղել), եկեք ուզեք։ Գնացել, տեսել ու ամուսնացել են։ Ունեցել են յոթ երեխա…

-Որոնցից կարևորը եղել են մեծն ու փոքրը,- տատիկիս փոքր քույրը, ով այդ յոթ երեխաներից ամենափոքրն է, և ում մենք համարում ենք հորաքույր, այնինչ նա հորս մորաքույրն է։ Հորիցս ընդամենը հինգ տարով է մեծ։
-1949թ-ին հորս ու մորս աքսորել են Սիբիր,- շարունակեց տատիկս:
-Դարինկա տատի՞ն էլ։
-Չէ, տատս մնացել էր Գյուլագարակում։
-Առանց Դարինկայի գյուղը ի՞նչ էր անելու,- ասում է հորաքույրս։
-Ղարիբը, Մակարը ու ես Սիբիրում ենք ծնվել։ Նոր Ստալինի մահից հետո բոլոր աքսորվածները արդարացվել են ու ետ են վերադարձել։ Դարինկա տատիս անունը ինձ են դրել, իմ անունն էլ թոռիս են դրել։ Եվ այդպես շարունակ։
Հա, ի դեպ նշեմ, որ Դարինկա նշանակում է Աստծո պարգև:

Ես ու պապիկս հաճախ ենք զրուցում միմյանց հետ։ Տարբեր թեմաների կարող ենք մենք առնչվել մեր թոռ-պապական զրույցներում։ Օրինակ, ամենշոշափվող ու ինձ համար ամենաանհրաժեշտ թեման դասերի հետ է կապված։ Այս տիպի զրույցները հիմնականում հեղեղված են լինում պապիս խրատներով։ Պապս ինձ, ինչպես նաև եղբորս խրատում է լավ սովորել։ Այդ խրատները դարձել են կյանքիս ճանապարհին ամրացված նախազգուշացնող ցուցիչներ, որոնք ինձ ստիպում են ոտքս միշտ պահել սովորելու ոտնակի վրա և միշտ օգնում ինձ առաջ շարժվել։
Մի անգամ մեր զրույցի թեման դարձավ պապիկիս պատմած գեղեցիկ պատմությունը, որ նույնպես խրատական իմաստ ուներ իր մեջ։ Այդ պատմությունը երկու իրար անչափ սիրող սրտերի մասին էր։ Անչափ, որովհետև նրանց չկարողացավ բաժանել նույնիսկ դաժան պատերազմը։ Պատերազմ, որ չխնայելով ոչինչ, խուժեց մարդկանց կյանք և խառնեց այնտեղ գտնվող ամեն ինչ։ Ինչ արած, մեկ է, ինչ էլ անենք, չենք կարող բուժել այն խորը վերքերը, որոնք անջնջելի հետք են թողել զոհված մարտիկների ընտանիքներում, այնպես որ, անցնենք վերոհիշյալ պատմությանը։
Պատերազմն սկսվել էր։ Զորահավաք էր։ Հազարավոր երիտասարդներ, մեկնեցին ռազմադաշտ՝ չիմանալով, թե կվերադառնա՞ն արդյոք հետ, իրենց սպասող ընտանիքներին, թե՞ կզոհվեն ռազմի դաշտում՝ տալով իրենց կյանքը հայրենիքին։ Նրանց մեջ է եղել նաև մեր պատմության հերոսը, ով բացի ընտանիքից, ուներ իրեն սպասող մի ուրիշ, սիրող էակ։ Պատերազմ մեկնելուց առաջ տղան հանդիպում է աղջկան։ Երդում են տալիս հավերժ սիրել միմյանց, հավատալ և երբեք հույսը չկորցնել։ Հենց այս հավատի, սիրո և հույսի շնորհիվ է, որ մեր հերոսը ռազմի դաշտում մի քանի անգամ փրկվել է սպառնացող մահից։
Պատերազմի թեժ պահն էր։ Մեր հերոսը, ով ի դեպ կապավոր էր, գնում էր վնասված կապը վերականգնելու։ Այդ ժամանակ այնքան ուժեղ կրակ է բացվել թշնամու վրա, որ փոշի է բարձրացել, և հերոսը, ոչինչ չտեսնելով, անցել է թնդանոթի առջևով։ Հրետանավորը տեսնելով այդ ամենը, փողը միանգամից մի կողմ է փախցրել և փրկել նրա կյանքը։ Մի ուրիշ անգամ էլ ընկերոջ հետ քայլելիս ականի վրա են կանգնել։ Ընկերը մահացել է, բայց մեր հերոսը նորից է փրկվել՝ կորցնելով ոտքը և աչքը։ Այսպես շատ անգամներ է փրկվել նա և վերջապես, թեև մեկ ոտքով և վնասված աչքով վերադարձել է տուն։ Նա չի հայտնել սիրած աղջկան իր վերադարձի մասին։ Ուրիշներից իմանալով սիրած տղայի վերադարձի լուրը, աղջիկն էլ լուր է ուղարկում նրան գալ իրենց տուն` խնդրելու իր ձեռքը: Չէ՞ որ նրանք հավերժ սիրելու խոստում էին տվել միմյանց։ Չնայած աղջկա ծնողների բացասական վերաբերմունքին, նրանք ամուսնանում են և կազմում լավ ընտանիք։ Ունենում են չորս երեխա, երեք տղա և մեկ աղջիկ։ Հաղթահարելով մեծ դժվարություններ, նրանք կարողանում են ամեն գնով ապահովել իրենց ընտանիքի բարեկեցությունը։
Հա, չմոռանամ վերջում նշել մի շատ կարևոր փաստ, որ այս պատմության հերոսները եղել են պապիկիս հայրն ու մայրը։