Մարիամ Տոնոյանի բոլոր հրապարակումները

mariam tonoyan

Աղջիկը

Աղջիկը լույս աշխարհ եկավ։ Գերդաստանը ցնծալու ու աչքալուսանք տալու փոխարեն ափսոսանքով մտածեց հաջորդ, տղա երեխայի ծնունդի մասին. տոհմը շարունակող է պետք։

Աղջկա առաջին բառը «մամա»-ն եղավ, դրանից հայրը սրտնեղեց ու նրան սովորեցրեց, որ «մամայի՞ն ես շատ սիրում, թե՞ պապային» հարցին իր օգտին պատասխան տա։ Աղջիկը պետք է հնազանդ լիներ, ընդունված է այդպես։

Մինչ թույլ կտային իր փոքրիկ աշխարհի սահմանները մի քայլով լայնացնել, ծնողները խրատեցին աղջկան, որ բակում պետք է միայն աղջիկների հետ խաղա ու իրեն խելոք պահի։

Դպրոց գնալիս հասկացրին, որ մեծի կամ հասակակից տղայի աչքերի մեջ սևեռուն նայել չի կարելի, պետք է խոնարհել հայացքը, նայել կոշիկներին։ Նա միշտ փախցրեց հայացքը բոլորից ու խոսուն հայացք այդպես էլ չունեցավ։ Աղջկա հայացքին վայրկյանացույց դրվեց, գլուխն էլ փոքր-ինչ խոնարհ պահելու համար դասագրքեր կախեցին վզից, թե՝ ամոթ է, եթե աղջիկ հալով չսովորես։

Ի տարբերություն բակային խաղերի, դպրոցում աղջկան ու տղային իրար կողք-կողքի նստեցրին, բայց հիշեցրին անպայման՝ դուք քույր-եղբայրներ եք։ Մի օր էլ այդ եղբայրներից մեկը աղջկան սեր խոստովանեց և աղջիկը կյանքից ոչի՜նչ չհասկացավ…

Բարձր դասարաններում պետք էր մասնագիտություն ընտրել։ Աղջկան սազական չէր ֆուտբոլիստ, ոստիկան, շինարար դառնալ, իսկ դերասանուհի կամ երգչուհի դառնալու համար հատուկ ստորագրահավաք էր պետք կազմակերպել քաղաքի բնակիչներից, որովհետև բեմին և ուշադրության կենտրոնում լինելը աղջկա համար չափազանց մեծ արտոնություն էր։ Քիչ-քիչ սկսեցին քարացած արտահայտությունները շշուկներից բարձրաձայն խոսքերի վերածվել. «դու գնացող ես», «քեզ մնաց մի քանի տարի», «կեր, որ գնացիր ուրիշի տուն, ամոթանք կտան, կասեն՝ ի՞նչ բան է ուտելիքը չսիրելը», «քո տարիքում ես երեք երեխա ունեի»… Աղջիկը հասկացավ, որ քիչ-քիչ ավելորդ է դառնում իր ընտանիքում և իր տանը, որի լիակատար տերը միայն տղա զավակը կարող էր լինել, բայց ուսումը ներս խցկելով փորձեց մի քիչ էլ երկարացնել ժամանակահատվածը՝ իր տանը, իր աշխարհում, սիրելիների կողքին մնալու համար։

Այս ընթացքում չափման միավորները չէին դադարում անհանգստացնել աղջկան՝ վայել քաշ, քայլվածքի արագություն, մեջքի ձգվածության աստիճան, շրջազգեստի երկարություն, շպարի համապատասխան խտություն, կոշիկի կրունկների բարձրություն…

Բարձրագույն կրթության դիպլոմ ստանալուց հետո բոլորին թվում էր, որ աղջիկը շատ է ուշացրել անձնական կյանք դասավորելը, բայց քանի որ նա դեռ պատրաստ չէր լուրջ որոշումներ կայացնել, իրենց դուռը թակողների միջից ծնողները ընտրեցին մեկին, ում հետ նրանք կկարողանային յոլա գնալ, բայց աղջիկը՝ դժվար թե, և մի շքեղ քողով ծածկելով նրա ցամաքած աչքերը, կանգնեցրին իրենից տարիքով մեծ տղայի կողքին։ Մտածեցին հուզմունքից է լաց լինում, կանցնի և որպես հրաժեշտի խոսքեր հիշեցրին մանկուց սովորեցրածը. «Այս տնից գնացողը ետդարձի ճամփա չունի, հնազանդ եղիր»։

Իր համար ծաղիկներ բերող և ցանկացած դուռ բացող ու ճանապարհը զիջող փեսացուն շուտով խոհանոցի դուռը շրմփացրեց աղջկա դեմքին՝ հայտարարելով, որ նրա միակ աշխատանքային վայրը դա կարող է լինել, և որ դիպլոմը լավագույն օժիտը չէր, որ կարող էր իր հետ բերել։ Աղջկան սովորեցրել էին հնազանդվել, դրա համար էլ խոնարհաբար տարավ նաև ամուսնու դավաճանությունը՝ արցունքները ներսում խեղդելով, բայց ինքը դավաճան համարվեց հերիք չէ մազերը տղամարդ վարսավիրի մոտ ներկելու համար, մի բան էլ գույնի տոնայնությունը նամուսով կնոջ չափանիշներին չհամապատասխանեցնելու համար։ Վեճեր ծագեցին, խնամիներով թշնամիներ դարձան, բայց ի վերջո հանդարտվեցին հանուն երեխաների, որոնցից երկուսը աղջիկ էին, վերջինը՝ տղա։

-Դուք էլ տղա ծնվեիք էլի, անբախտ բալեք,- երբեմն հոգոց հանելով տանջվում էր նա՝ իր դստրերի մասին մտածելիս։

Այդ աղջիկներից մեկը, մեծանալով, փախավ սիրած տղայի հետ ու գերդաստանի կողմից հավերժական արհամարհանքի արժանացավ։ Մյուսին հայրն արգելեց սիրահարվել այնպիսի տղայի, ում ինքը հավանություն չի տա։ Ի վերջո նրան էլ ամուսնացրին հարուստ վաճառականի որդու հետ։

Այն փոքր աղջիկը, որ այսօր մայր էր արդեն, լալիս էր, կուրծքը պատռում, ամուսինը հանգստացնում էր, թե՝ շատ զգացմունքային կին ես, սո՛ւս կաց։ Լացուկոծով աղջիկ չեն պսակում։

Աղջկա հոգում դեռ մնացել էին երջանկության հույսի ծիլեր, չէ՞ որ մի աղջիկը սիրելով էր փախել։ Ինքն արդեն ծերացել էր, դժվար էր քայլում ու մի կույտ հիվանդություններ մեջքին շալակելուց կորացել, կարճացել էր։ Շա՜տ էր փոխվել, բայց բաց կապույց աչքերի մեջ թրթռացող արցունքը դեռ կար, նույնն էր մնացել… Ամեն ինչի միջով անցնելուց հետո նստում էր բակում, ուր մի ժամանակ խաղացել էր իր հանգուցյալ ամուսինը, ու նայում էր երկնային լճում լողացող բամբակե թռչունների, որ թռչու՜մ, գնում էին իր կյանքի պես ու ցնդում ինչ-որ հեռվում։

Լսել էր, որ մյուս աղջիկը բաժանվել է վաճառականի որդուց, ու չգիտեր՝ ուր է, ինչ է։ Առավոտյան տան դուռը բաց էր անում, կեսօրին տան գործերով էր զբաղվում, երեկոյան նստում էր դրսում, շուրջը նայելով՝ լքված աղջկա վերադարձին կարոտ, և մութն ընկնելուն պես տուն էր մտնում՝ դուռը բաց թողնելով, որ աղջիկը գա, դուռը փակ չգտնի։

Գիտեր, որ չի գա, գիտե՜ր՝ հիշում է, որ այդ տնից գնացողը ետդարձի ճամփա չունի։

mariam tonoyan

Շրջանավարտ 2020

«Սուս մնա, խայտառակ ես անում, դասի եմ», «վաայ, միկրոֆոնը միացրած էր», «ասեմ՝ կամերան չի աշխատում, անգիրս կարդամ», «ձայն չհանեմ, մտածեն՝ կապի խնդիր կա» ու նմանատիպ այլ արտահայտություններին, մամայի հեռախոսի համար հերթ կանգնած առցանց դասավանդվողներիս դժգոհություններին հաջորդեց առանց վերջին զանգի մնալու տրտունջներին խառնված մեկ քննությամբ ընդունվելու բերկրանքը։ Վերջին զանգ չունենալու միտքն ինձ առանձնապես թևաթափ չարեց, որովհետև հիմնական դպրոցն ավարտելիս մեկն արդեն ունեցել եմ և միջոցառումների սիրահար էլ չեմ։ Իմ մտահոգության առարկան այլ էր։ Ես, որ երկրորդ կիսամյակում նոր իմացա, որ այսուհետ անգլերեն քննությամբ հնարավոր չէ ընդունվել գերմաներեն բաժին, սկսել էի ինձ համար դասացուցակ սահմանել՝ մեկումեջ օրացույցի վրա նշելով՝ գրավոր, բանավոր, հայոց լեզու։ Ինքնուրույն պարապելը կրկնակի բարդ էր, քանի որ բանավոր խոսքիս մեջ թույլ տված վրիպակներս նույն պահին ուղղող չկար, իսկ դպրոցում միայն անգլերեն էինք անցնում։  Ու այն պահից, երբ բանավոր քննությունները չեղարկեցին, սկսեցի ավելի մեծ ջանասիրությամբ աշխատել գրավոր քննությանը պատրաստվելու համար։ Գուցե մեկ ուրիշ անգամ համաձայնեի, որ մեկ քննությունը բավարար չէ դիմորդի գիտելիքները ստուգելու համար, բայց այս պարագայում սա գոնե հնարավորություն է մեկ քննությանը լավ ներկայանալու։

Քանի դեռ չեմ վարակվել, թագավարակից միայն լավ հնարավորություններ եմ ստանում. վերջերս ավելի շատ ժամանակ ունեմ քննական նյութերից բացի նաև իմ սիրելի ստեղծագործությունները թարգմանելու, մուսայի հետևից ընկած՝ նկարչական կամ ստեղծագործական այլ գաղափարներով լցվելու, այս տարվա այլ շրջանավարտների հետ զրուցելու և նրանց դրությանը ու մեկնաբանություններին, դժգոհություններին ու գոհունակություններին ծանոթանալու։ Նրանցից մի քանիսի վերլուծությունները օգնում են հասկանալ, թե ինչպես են արտակարգ դրության ընթացքում առաջացած պայմանները ազդում շրջանավարտների վրա՝ իրենց դրական ու բացասական կողմերով։

Անուշ Ներսիսյան

Կորոնավիրուսը փոխեց ինչպես բոլորի, այնպես էլ իմ կյանքը։ Ինչպես այս տարի բոլոր շրջանավարտները, այնպես էլ ես պատրաստվում էի ընդունելության քննություններին և, իհարկե, շատ սպասված, շատ ցանկալի վերջին զանգին։

Ժպիտներ, թախիծ, ուրախություն, կարոտ, անհանգստություն, բայց փոխարենը՝ անկատար սպասելիք՝ կորոնավիրուս անունով։

Յուրաքանչյուր աշակերտ իր վերջին դասին ու վերջին զանգին անասելի մեծ ոգևորությամբ է սպասում, ու ես էլ բացառություն չեմ։

Մտքումս շարունակ վերջին զանգը տոնելու ուրվագծեր էի պատկերում։

Վերջին շրջանում շատ էի լսում այսպիսի արտահայտություններ. «Ոչինչ, ձեր վերջին զանգն էլ այսպես կհիշվի», «Տարիներ հետո կհիշեք, կծիծաղեք», «Սա էլ մի հետաքրքիր շրջադարձ էր», որը ես այդպես էլ չհասկացա…

Երբեմն ինքս ինձ հարց եմ տալիս, թե արդյո՞ք հեռավար ուսուցումն արդարացրեց իր նպատակը ու շարունակ տարբեր մտքերի եմ զարնվում՝ ոչ այնքան ընդունելով հեռավար կրթությունը։ Բայց բացասական տրամադրվածությանս հետ մեկտեղ քաջ գիտակցում եմ, որ համավարակի պայմաններում այլ կերպ անհնար էր և մենք պարտավոր էինք մեր ծնողների, տատիկների, պապիկների առողջությունը գերադասել մեր կրթությունից։ Մի կողմ թողնեմ հեռավար կրթությունն ու խոսեմ այս շրջանում իմ՝ կրթության մեջ առավելությունների մասին։ Սա հիանալի ժամանակ էր հրաժեշտ տալու դասագրքային չոր փաստերին, կտրվել այդ «չոր» կրթական համակարգից ու կարդալ բազմաբնույթ ու բազմաբովանդակ գրքեր, որոնք ինքնակրթության լավագույն օղակն են ինձ ու, համոզված եմ, շատերի համար, և ինչի պակասը շատ ենք զգում դասերի շրջանում։ Իհակե, այս ընթացքում ամենամեծ ուշադրությանս առարկան ընդունելության քննություններն են եղել, որոնց պատրաստվում եմ մեծ սիրով։ Պատրաստվելով ընդունելության քննությանը՝ չեմ կարողանում ինձ պատկերացնել որպես առաջին կուրսի ուսանողուհի  հեռավար կրթության համակարգում:

Սուսաննա Ռափյան

Դպրոցական տարիներին մենք շատ ձեռքբերումներ ունեցանք ամենատարբեր ոլորտներում, օլիմպիադաներում, սովորեցինք ունենալ կոլեկտիվ ոգի ու խմբով աշխատելու հմտություններ ձեռք բերեցինք, կարևորեցինք ուսուցիչ-աշակերտ հարաբերություներում ուսուցչին որպես մեծ ընկեր ընդունելը,  ստացանք բազում գիտելիքներ, որոնք օգնելու են մեզ մեր ամբողջ կյանքի ընթացքում։ Չնայած բոլոր դրական ապրումներին, վերջին զանգը, որ կարծես ամբողջացնում է տպավորությունները, չեղարկվեց։ Շատ տխրեցի, երբ իմացա, որ տեղի չի ունենալու ոչ մի ավարտական միջոցառում ու ստիպված էի պարզապես տխրել տանը։ Երբ իմացա, որ ոչ մի բան չի կազմակերպվելու, շատ հուզված էի և տխրությունս զսպելն ու  ընտանիքիս անդամներից թաքցնելու փորձերս չէին հաջողվում։  Անկեղծ ասած՝ համավարակը, բացի վերջին զանգի հետ կապված մեր սպասելիքներից, որևէ այլ պլաններ չձախողեց, ընդհակառակը, ունեի նախաձեռնություններ, որոնք չէր հաջողվում իրականացնել դասերով պայմանավորված ժամանակի սղության պատճառով, իսկ արտակարգ իրավիճակը տվեց այդ ժամանակը՝ կարդալու նախընտրելի գրքերը, մտածելու, կենտրոնանալու  և պարապմունքներին ավելի շատ ժամանակ հատկացնելու։ Պարապմունքները և դասերը, ինչպես գիտենք, անցկացվում էր հեռավար։ Հեռավար ուսուցումը չեմ համարում արդյունավետ։ Երբ դպրոցում՝ որևէ դասասենյակում կարողանում ենք կենտրոնանալ դասի վրա, ապա տանը դա չի հաջողվում, քանի որ կենտրոնացման մի մասն էլ բաժին է հասնում տան անցուդարձին, առօրյային։

Մեր ընտանիքում միակ շրջանավարտը ես չէի։ Ավարտում էի թե՛ ես,  թե՛ եղբայրս (հիմնական դպրոցը)։ Ճիշտ է, ծնողներս տխրել էին ստեղծված իրավիճակի պատճառով, բայց չի կարելի չնկատել, որ երկու երեխայի վերջին զանգի վրա ծախսվող գումարը բավականին մեծ է և այս առումով շատ ընտանիքներ հնարավորություն ունեցան խնայողություններ անելու։ Մասնագիտության ընտրության հարցում դեռևս տատանվում եմ անգլերեն լեզվաբանության և թարգմանչության մեջ, քննությանը պատրաստվում եմ կրկնուսույցի օգնությամբ ու փորձում եմ առավելագույն կերպով պատրաստ լինել քննությանը։ Ի դեպ, կարծում եմ, որ մեկ քննությամբ ընդունելություն կազմակերպելն արդյունավետ է, քանի որ ընտրվել է հենց այն առարկան, որն առավել կարևոր է տվյալ մասնագիտության համար։ Լուրերը, որ դասերը միգուցե կշարունակվեն հեռավար, չեմ կարողանում ընդունել, քանի որ մարդկանց հետ ռեալ շփումը ավելի շատ է նպաստում ուսանողների միջև ընկերական հարաբերությունների ձևավորմանը, քան  կարող է տեղի ունենալ հեռավար կարգով։

Սեպտեմբերը պատկերացնում եմ նույն աշնանային տրամադրությամբ և հույս ունեմ, որ մինչև աշուն կնվազի թագավարակով և այլ հիվանդություններով վարակված հիվանդների թիվը և կյանքը կընթանա իր բնականոն հունով։

Դավիթ Չիլինգարյան

Վերջին զանգը շատ կարևոր է յուրաքանչյուր աշակերտի համար։ Այդ օրվա հետ կապված դասընկերներով շատ պլաններ ունեինք, բավականին նախապատրաստվել էինք, որոշել էինք երկու օր Արցախում անցկացնել, բայց լուրը, որ վերջին զանգ չի լինելու, ցնցեց բոլորին, և ինքս էլ շատ ծանր տարա։

Չէ՞ որ դա հրաժեշտ էր մի վայրի, որտեղ ձեռք էի բերել գիտելիքներ, հրաշալի ընկերներ, որտեղից դուրս էի գալու արդեն որոշակի չափով հասունացած ու, անկասկած, կարոտելու էի այդ սիրելի միջավայրը։ Եթե ինձ մեկ տարի առաջ ասեին, որ վեջին զանգ չեմ ունենալու, ես բարձր կծիծաղեի՝ համարելով դա անհնար, սակայն կյանքը լիքն է անակնկալներով, ու այդպես նաև հետաքրքիր է, որովհետև  յուրաքանչյուր վատ երևույթ ունի իր լավ կողմերը։ Ինչևէ, համավարակը խիստ գտնվեց ու զրկեց հրաժեշտի  հուզումնալից պահերից, փոխարենը առաջարկելով անիմաստ օնլայն դասեր։ Անիմաստ, որովհետև, կարծում եմ՝ դա երեխաներին գիտելիք չի տալիս, չի նպաստում դասապրոցեսին, այլ ընդհակառակը, սովորեցնում է երեխաներին անազնիվ լինել, որովհետև ուսուցիչն ու աշակերտը հաղորդակցվում են ընդամենը էկրանի միջոցով, իսկ երեխաները գնահատականի համար պատրաստ են չարաճճիություններ թույլ տալ, ինչը տևական դառնալու դեպքում բնավորություն կդառնա։

Ես հակված եմ երկու մասնագիտական ուղղության՝ քաղաքագիտություն և տուրիզմ։ Իմ կարծիքով՝ Հայաստանում քաղաքագիտությունը թույլ է զարգացած և, դառնալով լավ քաղաքագետ, ես ցանկանում եմ իմ  ներդրումն ունենալ իմ հայրենիքում այս ոլորտի զարգացմանը։ Իսկ տուրիզմն ինձ հետաքրքրում է Հայաստանի տեսարժան վայրերը նորովի բացահայտելու և օտարերկրացիներին առավել գեղեցիկ մատուցելու ձգտմանս շնորհիվ։ Այժմ ջանասիրաբար աշխատում եմ, որպեսզի լավ քննություն հանձնեմ։ Այս տարի հանձնելու ենք ընդամենը մեկ քննություն, ինչն ընդհանուր առմամբ ճիշտ քայլ չեմ համարում, բայց այս պայմաններում ամենահարմար տարբերակը սա է։ Իհարկե, դա նույնպես վտանգավոր է։ Ի՞նչ տարբերություն մեկ քնություն, թե երկու, երբ երեխան այդ վտանգի առջև, այնուամենայնիվ, կանգնում է։ Մի կողմից էլ շատ ուրախ եմ, որ շուտով անցնելու եմ զինվորական ծառայության ու մինչ իմ վերադարձը այս անորոշ իրավիճակը անցած կլինի։

Աստղիկ Վարդանյան

Երբ առաջին անգամ տեղեկացա, որ վերջին զանգ չի լինելու, ոչ մի տարօրինակ զգացողություն չունեցա։ Երբ  հասան վերջին օրերը, հասկացա,  որ դպրոցական լավ, հիշարժան գեղեցիկ օրերը, դասընկերների հետ դասի նստելը մնացին դպրոցի պատերի ներսում և որ բոլորն արդեն բռնելու են իրենց սեփական ուղին։ Այդ ժամանակ հուզմունքն արդեն գլուխ բարձրացրեց իմ մեջ ու չէի հասկանում՝ ինչ անել, որպեսզի գոնե մի քիչ էլ ձգեմ, երկարացնեմ այն օրերը, որոնք անցկացնում եմ հարազատ շրջապատում։ Համենայնդեպս, դպրոցից ես ստացել եմ այն ընկերական շփումը,  այն դրական մթնոլորտը, որը ցանկացած պայմաններում ավելի ամուր ու ուժեղ է, քան որևէ համաճարակ։ Առհասարակ վարակի անսպասելի թափով տարածումն ու արտակարգ դրությունը ինձ շատ խանգարեցին։ Պլանավորել էի հնարավորինս շուտ պարապմունքների գնալ, որպեսզի հասցնեմ յուրացնել այն ամենը, ինչն անհրաժեշտ է ինձ քննության համար։ Մտադրվել եմ կրթությունս շարունակել ռեժիսուրա բաժնում և  այն, ինչ ես պետք է քննություն հանձնեմ,  չի դասավանդվում դպրոցում։ Եվ հիմա չգիտեմ՝ ինչ անել, որտեղից սկսել և ինչպես։ Անմիջապես կարող եմ ասել, որ հեռավար ուսուցումը լավագույն լուծումը չէր, քանի որ հիմնական գիտելիքը, որը գործնական աշխատանքներով, տեսական օրինակներով կարող էիր ստանալ դպրոցում, էկրանից այս կողմ չես կարող, կամ կարող ես՝ ցածր արդյունավետությամբ։ Աշակերտները պարզապես ներկայություն ապահովելով կարող են շատ հանգիստ խուսափել դասերից, շատերը տեխնիկական կամ ինտերնետ կապի հետ կապված խնդիրների կարող են բախվել, երբ ունեն անգամ սովորելու ցանկություն։

Գնալով սեպտեմբերյան իմ պատկերացումները վատթարանում են, քանի որ արդեն իսկ  պատկերացրել էի ամեն բան նոր ուսումնական հաստատությունում և նոր շրջապատում, այնինչ հավանականություն կա, որ կրթությունը երկար ժամանակ կշարունակվի հեռավար ուսուցման համակարգով։

Ինչպես ասվում է հայտնի վեպում՝ մեզ մնում է ընդամենը սպասել և հուսալ։

mariam tonoyan

Թագավարակ. մեկնաբանում են փոքրիկները

Ժողովուրդն ասում է՝ ճիշտը երեխայից իմացիր։ Ինչո՞ւ։ Քանի որ մանկական հոգիները, որոնք դեռ չեն կոփվել կյանքից, ու որոնց մտահորիզոնները դեռևս ավելի շատ ներս են ձգվում, քան արտաքին միջավայր, երբեմն ավելի դիպուկ անուն են տալիս իրերին՝ իրենց անկեղծ միամտությամբ բացատրելով այս կամ այն երևույթը, քան մեծահասակները։

Չնայած արտակարգ դրությանը, բակերում խաղացող երեխաների թվի մեջ վերջերս զգալի փոփոխություն չի նկատվում։ Թե ինչպես են փոքրիկներն ընկալում ու մեկնաբանում համաճարակը և դրանից բխող խնդիրները, թե որքանով են տեղյակ աշխարհում տիրող իրավիճակից, կարող եք կարդալ ստորև՝ մի քանի երեխաների օրինակով։ Նրանցից ստացած պատասխանները խմբագրված չեն՝ անմիջականությունն ու թոթով լեզվի  համուհոտը չկորցնելու նպատակով։ Հա, Քյավառի բարբառով:

Ի՞նչ է կորոնավիրուսը, ի՞նչ ես լսել դրա մասին։

Աշոտ (9 տարեկան)- Կորոնավիրուսը հիվանդություն ա, որ գալում ա, կպնում ա, մարդիկ հիվանդանում են, մեռնում են։

Սարգիս (7 տարեկան)- Եսիմ… բան չէ, վատ բան։

Գոհարիկ (10 տարեկան)- Կորոնավիրուսը շատ բարդ ու ծանր վիրուս ա, լսել եմ, որ մահացու ա։

Նատալի (6 տարեկան)- Կորոնավիրուսը վատ նշան ա, որովհետև մարդկանց հիվանդացնում ա։ Գլխի ցավ, հազ, փռշտոց… դու տեվիզրով (հեռուստացույց) չե՞ս նայել։

Անի (9 տարեկան)- Ինքը վտանգավոր վիրուս ա։ Որ մեկը կպավ՝ մեռավ։

Մաքսիմ (4 տարեկան)- Կորոնավիրուսը… ըմ… փոքր ա ինքը։ Համ էլ ես կորոնավիրուսի խաղ եմ խաղում կոմպուտրով, գիտե՞ս։

Պե՞տք է վախենալ կորոնավիրուսից։

Աշոտ- Հա, որովհետև վիրուս ա. էկավ, կպավ, դու էլ կմեռնես։

Սարգիս- Խա… վը, ի՞նչ ես ծզղալու (ծիծաղելի) բաներ խարցնում։ Որ վտանգավո՜ր ա, ի՞մալ չվախենամ։

Գոհարիկ- Այո՛, պետք ա վախենալ, որովհետև եթե հիվանդանաս, կարող ա մահացու լինել։

Նատալի- Էդքան էլ չէ։ Մեր Հայաստան չկա կորոնավիրուս։

Անի - Ըհը, որովհետև կհիվանդանանք, իսկ հիվանդանալը վատ ա։

Մաքսիմ- Պետք ա վախենանք, որովհետև ինքը վախենալու բաներ ունի։ Բայց կարանք բոքսով տանք փորին, փախնի։

Ի՞նչ տեսք ունի այդ վիրուսը։

Աշոտ- Կլոր, Շռեկի հանգաճներով (ականջներով), անտեսանելի… Չէ՜, անտեսանելի չէ, ուղղակի պիտի մանրադիտակով նայես։

Սարգիս- Կլոր ա, կանաչ ու լիքը երկար աչքերով։

Գոհարիկ- Դե վիրուսը տաքություն ա տալիս մարդուն, գրիպ, հազ, էդ տեսքով ա։

Նատալի- Վիրուսը կլոր ա,  արևի նման ա, բայց կլոր։ Կանաչ գույն ա, բայց իր էն արևի նման շերտերը է՜, այ դրա մեջը կարմիր ա։

Անի – Կլոր, պոզերով վիրուս։

Մաքսիմ- Փոքր բան ա։

Ի՞նչ է կարանտինը։

Աշոտ- Երբ մարդիկ մնում են տանը, որ չվարակվեն ու չվարակեն, եթե արդեն հիվանդ են։

Սարգիս- (ծիծաղելով) Չե՞ս իմանում։ Որ տո՜ւնը պիտի մնանք։

Գոհարիկ- Կարանտինը էն ա, որ երբ ինչ-որ ծանր հիվանդություն ա լինում ու դու չպետք ա տնից դուրս գաս։ Այ դա ա։

Նատալի- Որ մանկապարտեզները, դպրոցները փակվում են։

Անի- Կարանտինը… որ պիտի տունը մնան, որ էդ վիրուսը իրանց չկպնի։

Մաքսիմ- Որ գլուխը ցավում ա, փռշտում ես, հազում ու մամաները չեն թողում դուրս գնանք։

Ի՞նչ չպետք է անել կարանտինի ժամանակ։

Աշոտ- Պիտի դուրս չգան, որ չտուգանվեն։ Մնան տանը ու ախտահանվեն։

Սարգիս- Պետք ա դիմանան։

Գոհարիկ- Կարանտինի ժամանակ պետք ա քիչ ներսուդուրս անել ու մարդկանց հետ շատ չշփվել։

Նատալի- Կարող ա մենք դիմակ չդնենք, չլվացվենք, մարդու պաչենք կամ ձեռքը բռնենք, կարողա կորոնավիրուս ա էդ մարդը, մենք էլ կպնենք։

Անի – Չի կարելի տնից դուրս գալ։

Մաքսիմ- Պետք ա չպաչեն մարդիկներին։ Պետք ա մենակ պապաները գնան խանութ, ուտելիքներ առնեն ու գան։

Այս ընթացքում տա՞նն ես լինում, թե՞ դրսում էլ ես ժամանակ անցկացնում։

Աշոտ- Չեն թողում դուրս շատ գամ, բայց մեկ-մեկ ստացվում ա։

Սարգիս- Որ տունը անելու բան չլնում, էթում եմ դուրս։

Գոհարիկ- Ավելի շատ տանն եմ մնացել, մեկ անգամ եմ դուրս եկել։

Նատալի- Դուրս էլ եմ գնում, բայց դիմակով։ Պապային ասել եմ՝ դիմակ առնի, որ թողեն դուրսը խաղամ։

Անի – Մեկ-մեկ դուրս եմ գնում։ Ախր տունը հոգնում եմ։

Մաքսիմ- Որ արև ա լինում, գլխարկը դնում եմ, դուրսը խաղում եմ, բայց հենց մաման կանչում ա, շուտ գալիս եմ տուն։

Տանը ինչպե՞ս է անցնում օրդ, ձանձրանո՞ւմ ես։

Աշոտ- Նստում եմ, պապայի հետ նարդի եմ խաղում, չեմ ձանձրանում։

Սարգիս-  (մտահոգ դեմքով) Չեմ ուզում էլ խոսամ…

Գոհարիկ- Օնլայն դասեր եմ անում, օնլայն պարապմունքներ ու լավ ժամանակ եմ անցկացնում ընտանիքիս հետ։

Նատալի- Հը՞, չէ, դաս եմ սովորում։

Անի – Չեմ ձանձրանում։

Մաքսիմ- Ի՞նչ… Չգիտեմ՝ ինչ ա ձանձրանալ…

(Շարունակիր միտքը) այս օրերին մաման ասում է…

Աշոտ- Ասում ա՝ մոռացի հեծանիվ քշելդ, պրծավ։

Սարգիս- Մաման ասում ա` փոխեք լուրերի ալիք։

Գոհարիկ- Էս օրերին մաման ասում ա՝ մնա տանը ու ձեռքերդ լվա։

Նատալի- Մաման ասում ա՝ կորոնավիրուս չլիներ, հանգիստ գնայիք մանկապարտեզ, քոլեջ, դաս սովորեիք, զբաղված լինեիք ու չկռվեիք։

Անի – Ասում ա՝ գոնե դպրոցը բացվի, էրեխեքը մեղք են։

Մաքսիմ- մաման ավելի շատ ա վախենում, որովհետև ինքը չի գնում դուրս, չի գնում խանութ։ Մենակ պապան ա գնում, բա՜։

Կարոտու՞մ ես մանկապարտեզը/նախակրթարանը/դպրոցը։

Աշոտ- Չէ, տունը լավ ա։

Սարգիս- Մի քիչ։

Գոհարիկ- Շատ եմ կարոտում դպրոցը, դասընկերներիս ու ուսուցիչներիս։

Նատալի- Ես նախակրթարան եմ գնում ու շա՜տ եմ կարոտում։

Անի – Կարոտում եմ իմ դասարանը։

Մաքսիմ- Ըհը։

Ի՞նչ ես կարծում՝ ե՞րբ կվերանա հիվանդությունը։

Աշոտ- Մի օր։

Սարգիս- Մի շաբաթից։

Գոհարիկ- Իմ կարծիքով վիրուսը շատ ուշ կվերջանա։

Նատալի- Երբ բոլորը լավանան։

Անի – Հաջորդ տարի։

Մաքսիմ- Երբ բոլոր մարդիկները կենդանիներ չուտեն, մենակ հաց ուտեն։

Երբ կարանտինն ավարտվի, ի՞նչ ես անելու։

Աշոտ- Ընկերներիս հետ իջնելու եմ ներքևները՝ ման գալու։

Սարգիս- Հլը չեմ իմանում։ Որ պրծնի, կմտածեմ։

Գոհարիկ- Կգնամ, իմ ընկերներին կտեսնեմ ու ավելի շատ ժամանակ կանցկացնեմ բնության գրկում։

Նատալի- Երբ կորոնավիրուսը վերջանա, ես կարող եմ դուրս գալ առանց դիմակի, կարող եմ գնալ մի տեղ, մարդկանց կարող եմ գրկել, պաչել…

Անի -  Կէթամ ընկերներիս հետ խաղալու։

Մաքսիմ- Գնալու եմ պարտեզ, խաղալու եմ պարտեզի ընկերներիս հետ։ Որ իմ դասատուն թողա, բոլոր երեխաներով կլինենք դուրսը, ճոճանակներով կճոճորվենք։

Քեզ դո՞ւր է գալիս տնից սովորելը, ինչու՞։

Աշոտ- Հա, դաս անելուց տնեցիք օգնում են։

Սարգիս- Չէ, կուզի էթի դպրոց։ Տունը լավ չէ։

Գոհարիկ- Ոչ, ինձ դուր չի գալիս օնլայն դաս անելը, որովհետև լինում ա, որ ուսուցիչները թեմա են բացատրում և լինում ա, որ խնդիր ա առաջանում, ու մենք դասը չենք հասկանում։ Հետո նորից մամաների օգնությամբ ենք սովորում։

Նատալի- Երկուսն էլ լավ ա։ Տնից էլ ա լավ։ Կարո՞ղ եմ մի բան ասել։ Իմ դասատուն այսօր ինձ սովորեցրել է Հայաստանի մարզերը։ Չգիտե՞ս քանի հատ են..․ վայ-վայ-վա՜յ։

Անի – Սենց լավ չէ, ավելի լավ ա էթանք դպրոց։ Տունը դաս անելուց սաղով խոսում են, խանգարում են։

Մաքսիմ- Ուրիշ բան հարցրա, էլի։

Ինչպե՞ս է առաջացել այս վիրուսը քո կարծիքով, ինչպե՞ս է տարածվել։

Աշոտ- Չինաստանում ա առաջացել նենց, ոնց որ մնացած հիվանդություններն են առաջանում։ Մեկը հիվանդացել ա հանկարծ ու մյուսները վարակվել են։

Սարգիս- Չինացիների որդ-բլոճ ուտելուց։

Գոհարիկ- Վիրուսը, իմ կարծիքով, առաջացել ա ինչ-որ կենդանու սպանելուց։ Քանի որ Չինաստանում ա առաջացել, իսկ Չինաստանում շատ են ինչ-որ կենդանիներ սպանում ու ուտում։ Հնարավոր ա, որ էդ կենդանու կեղտոտ օդից ա առաջացել հիվանդությունը։ Ու տարածվել ա, երբ մարդիկ մի երկրից մի ուրիշ երկիր են գնացել։

Նատալի- Որովհետև չղջիկներին, խխունջներին Հնդկաստան մարդերը կերել են, եկել են Հայաստան, հարսանիք է եղել… կերել են, եկել են Հայաստան, մարդկանց վրա կորոնավիրուս են կպցրել ու գնացել։

Անի – Չինացիքը օձ ու կարիճ ա կերած։

Մաքսիմ- Որ բոլորը կեղտոտ են եղել, ձեռքերը չեն լվացել, բոլոր կենդանիներին սպանել են, վիրուսը եկել ա մարդիկներին վախեցնի։

Ի՞նչ պետք է անենք, երբ աշխարհը համաճարակի մեջ է:

Աշոտ- Պիտի պահենք հիգիենայի ու մնացած կանոնները։

Սարգիս- Ալկոգել խմենք, լվացվենք։

Գոհարիկ- Եթե աշխարհում վիրուս կա, ուրեմն չպետք ա մարդկանց հետ շփվենք, պետք ա ձեռքերը մաքուր պահենք ու տնից շատ դուրս չգանք։

Նատալի- Դիմակ կրել և օճառով կամ սպիրտով լվացվել։

Անի – Ալկոգելով լվացվենք։

Մաքսիմ- դիմակ դնենք, պիտի… համ էլ բժիշկը ասել ա, որ պիտի ախտահանեն, համ էլ դիմակով մի տեղ էթանք, համ էլ պիտի օճառով լվացվենք։

mariam tonoyan

Մի փունջ մանկության հուշեր. Մարիամից Մարիամին

Փոքրիկ, նիհար, մեծ ու արտահայտիչ կանաչ աչքերով, կարճ մազերով, մեղավորի նման հոնքերը վեր բարձրացրած, անմեղ, մանկական հայացքով… Այս տեսքն ուներ իմ վաղ մանկության հետաքրքրությունը՝ մի սիրունիկ, ամաչկոտ աղջիկ՝ Մարիամը։

Ես չեմ հիշում մեր առաջին հանդիպումը, ինձ թվում է, որ դա ինչ-որ անհիշելի, նախապատմական ժամանակներում է կատարվել։ Բայց իմ միամիտ ընկերուհին պնդում է, որ ես հազիվ մի քանի օրական կլինեի, երբ իր մայրիկի հետ, որպես ամենակրտսեր հարևան, եկել է ինձ՝ նորածնիս տեսնելու։ Երևի այդ օրվանից Մարիամը դարձավ իմ ուղեկիցը, ով անգամ եթե իր ճանապարհը շեղեր, ինձ միշտ դեպի շիտակ ճամփան էր հրելու։ Մարիամը դարձավ այն մարդկանցից մեկը, ով կկարողանար հիշեցնել ինձ իմ ապրած որևէ դրվագ, որը չափազանց փոքր լինելուս պատճառով չէի մտապահի։ Նա եղավ իմ այն խորհրդատուն, ով միշտ իմանալով, թե մայրիկս ինչ խորհուրդ կտար տվյալ իրավիճակում, նույն բանն էր ասում, նույնիսկ երբ ինքը բնավ էլ այդ կարծիքին չէր։ Դարձավ այն մեկը, ով, այնուամենայնիվ, պատրաստ էր լսել բողոքներս նույնիսկ գիշերվա կեսին՝ իր ծանրաբեռնված օրվանից հետո քուն երազելով։ Նա, ով ինձ համար ժպտալ, ծիծաղել ու ուրախանալ կարողացավ։

Ես այդպես էլ չսովորեցի նրա տարիքը, որովհետև երբեք չեմ զգացել, որ նա ինձնից մեծ է։ Մեծի հետ մեծ է, փոքրի հետ՝ փոքր…

Ամեն քայլափոխիս ես ինչ-որ բան եմ սովորել նրանից։ Բայց դա միայն հիմա եմ հասկանում։

Մայրս պատմում է, որ փոքր տարիքում շատ աշխույժ երեխա եմ եղել, թմբլիկ՝ Գնդլիկ-բոքոնիկի պես, անընդհատ հարցեր տվող ու չափազանց շատախոս։ Բոլորին առաջարկել եմ լսել, թե ինչպես եմ արտասանում, երգում՝ գլուխս ինքնագոհ վերուվար անելով. «Վար-դա-գույն վա՜ր-դեր…», կամ թե ինչպես եմ հաշվում ու մի քանի բան ասում՝ անգլերեն, ռուսերեն…

Ի տարբերություն ինձ՝ Մարիամը միշտ լռակյաց էր։ Չէ, իմ հետ՝ երբեք։ Նրա դատող ու վերլուծող աչուկները շատ բան էին քաղում աշխարհից, բայց ոչ բոլորին էր հաղորդակից դարձնում իր աշխարհին։ Միայն, երբ մեր սիրած վայրերից մեկում՝ սեղանի տակ կամ իրենց հացատանը լավաշ կռթկռթացնելիս էինք լինում, նա պատմում էր ինձ իր վերլուծությունների, բացահայտումների ու մտադրությունների մասին։

-Մարիամիկ, մամադ տա՞նն է,- նրան հարցնում էր մայրս։

Մարիամն իր մեծ աչքերը էլ ավելի լայն բացած ու առանց ծպտուն հանելու բացասական տարուբերում էր գլուխը։ Մայրս ստիպված էր անվերջ հարցեր տալ՝ իր հարցի պատասխանը գլխի մի շարժումից գուշակելու համար։ Իսկ եթե դա էլ չստացվեր, ականջիս փսփսացող, ամաչկոտ Մարիամի միակ թարգմանիչը ես էի (երևի դեռևս այդ ժամանակվանից եմ հասկացել, որ արժի թարգմանչուհի դառնալ):

Ժամանակի ընթացքում դերերով փոխվեցինք՝ նա դարձավ մեր միջի ճարպիկն ու թիթիզը, ես՝ լռակյացն ու հանգիստը։ Մանկական իր վարքագծով անգիտակցաբար նա ինձ սովորեցրեց լռել։ Սովորեցրեց, որ պետք չէ աղաղակել ու ցույց տալ ամենն, ինչ ունես, անգամ երբ երգել ու հաշվել գիտես։ Պետք էր լռել, լսել, դիտարկել, հասկանալ և արտահայտվել միայն այն ժամանակ, երբ քե՛զ են լսել ուզում։

Մեր հորինած յուրաքանչյուր խաղի մեջ խրատ կար, որ խաղով միայն երեխան կարող էր արտահայտել։ Գնդակը դնում էինք ճանապարհի մեջտեղում, իսկ մենք թաքնվում դարպասի հետևում՝ դռան արանքից ժամերով լուռ ու ուշադիր հետևելով ճանապարհին։ Մարդկանց ազնվությունն էինք ստուգում։ Եթե մեկը գար, վերցներ գնդակը, որ իրեն չէր պատկանում ու գնար, մենք դուրս կգայինք թաքստոցից ու մի լավ ամոթանք ու քարոզ կկարդայինք նրա գլխին։ Բայց գյուղը բնավ էլ մարդաշատ չէր ու անցուդարձն այնքան քիչ էր, որ մի քանի ժամ իզուր անցկացնելուց հետո լսում էինք Մարիամի մայրիկի ձայնը, որ հուշում էր, թե տուն գնալու ժամանակն է։

Մի անգամ «Տունտունիկ» խաղի ժամանակ, երբ ըստ մեր նախօրոք մտածած սցենարի՝ չար տանտիկնոջ դեր խաղալով՝ ընկերուհիս պետք է հրեր ինձ, նա իր դերն այնպես հմտորեն խաղաց, որ հաջորդ ակնթարթին ես գետնից ուրախ-ուրախ վեր ելա, ձեռքս տարա գլխիս ու, մատներիս վրա արյուն նկատելով, ամբողջ կոկորդով սկսեցի գոռալ, չնայած բնավ էլ չէր ցավում։ Մինչ տնեցիք վախեցած կհասնեին, սառը թրջոց կդնեին, Մարիամն արդեն ծլկել էր։

Գլխիս վրա մի բրնձաչափ սպի ինձ հիշեցնում է այդ օրվա մասին, ու երբ մտահոգ ինչ-որ բան մտածելիս ձեռքս գլխիս եմ տանում, ու մատներս ակամա սպիին են հանդիպում, հիշում եմ այդ օրն ու տրամադրությունս տեղն է ընկնում։

Առհասարակ, Մարիամի լավագույն ընկերուհի լինելը հեշտ չէր տրված։ Ստիպված էի թաղում հանդուրժել շատ երեխաների, ովքեր խաղում էին նրա հետ՝ առանց մտքերով իսկ անցկացնելու, որ իմ միշտ դժգոհ (մունաթ) դեմքի պատճառը, խաղերին չմասնակցելու ու կամակորություններիս պատճառը իմ վախն է, որ ընկերուհիս հանկարծ նրանց ինձնից շատ կսիրի։ Բայց երբ բակային խաղերն ավարտվում էին ու բոլորի տուն գնալուց հետո Մարիամը ինձ իրենց տուն էր կանչում օրվա մնացած մասն էլ միասին անցկացնելու, ես մեղքիս թաքուն գիտակցումով էլի հասկանում էի ու սովորում, որ եթե նա ընկերս է, ուրեմն ընկերս է ոչ թե մեկ-երկու օրով, այլ այնքան ժամանակ, քանի դեռ մեր մտքերը մանկական, պարզ ու անդավաճան են միմյանց, քանի դեռ Նոր տարվա նախօրեին կհանդգնեինք միասին կտրտել ու փչացնել ամանորյա թխվածքը՝ մեր ուզած զարդարանքը տալով, քանի դեռ դու ինձ չնեղացնելու համար կհամաձայնեիր համտեսել իմ պատրաստած ավազե տորթը, քանի դեռ մի շիշ ջուրը օղի պատկերացնելով կուլ կտայինք ու հարբած կերգերինք. «Հայաստանի անո՜ւշ արաղը …», քանի դեռ մեռ հեռախոսակապը ժամեր շարունակ զբաղված կլիներ, մինչև կավարտեինք մեր տարօրինակ խաղերից մեկը, քանի դեռ հարցնողին կխաբեինք, թե հարազատ քույրեր ենք, քանի դեռ անգամ տասնյակ կիլոմետրեր հեռու ապրիլմեկյան դաժան կատակով կնյարդայնացնեինք իրար, քանի դեռ մեզ իրար հետ կապում են հիշողությունները…

Հ.Գ. Մարիա՜մ, կարոտել եմ քեզ, այ անջիգյար…

mariam tonoyan

Մեկ ժամ

Գիտե՞ք, վերջերս սկսել եմ շատ հաշվել. 1…20…56…90…194…235..․ Հաշվում եմ ժամ առ ժամ նոր վիրուսով վարակվածների թիվը, հաշվում եմ վիրուսի տարածման արագությունը, իմ վարակվելու հավանականությունը, հնարավոր հետագա զարգացումները, անգամ ամեն նոր լուսացող առավոտ՝ մտածելով,  որ շատերի համար դա վերջինն է։

Սկսել եմ հաշվել իմ անմիտ քայլերը, օրինակ, սովորականից մեկ ժամ ուշ արթնանալը, որի պատճառով  կորցնում եմ մեկ ամբողջ ժամ՝ հանգստանալու վրա ծախսելով, երբ մեկ ժամվա ընթացքում հազարավոր կիլոմետրեր այն կողմ մեկն իր վերջին արտաշունչն է անում։ Հաշվում եմ, թե քանի անգամ եմ կոպտում քրոջս մեկ ժամում, թե մեկ ժամում քանի անգամ եմ մերժում մորս խնդրանքն անմիջապես կատարել, նույն ժամանակահատվածում քանի վարժություն եմ գրում շտեմարանից՝ առանց գլուխս թղթից բարձրացնելու ու հարազատներիս ժպտալու։ Բայց այդ մեկ ժամը, ամեն դեպքում,  հաստատ կարելի էր ավելի լավ օգտագործել՝ գրկել մայրիկին, զրուցել քրոջս հետ նրա երազանաքների մասին, սուրճ պատրաստել հորս համար կամ շախմատ խաղալ եղբորս հետ, հիշել ամենահին ծանոթներից մեկին  ու զրուցել հետը, հաշտվել բարեկամիս հետ ու ներել ընկերոջս, և առհասարակ չափսոսել բառերը՝ նկարագրելու համար կարոտդ ու սերդ…

Այս իրավիճակում, երբ ամբողջ աշխարհը ասես կաթվածահար է, երբ նմանարիպ շատ մեկ ժամեր ունեք տանը անցկացնելու համար, խնդրում եմ, մտածեք, որ մեկ ժամը չափազանց շատ է միայն աշխատելու ու գլուխդ ինչ-որ հաշվարկներով ծանրաբեռնելու համար։ Կյանքը չափազանց փխրուն է՝ քո զամբյուղն անընդհատ փողով ու գիտելիքով լցնելու համար։ Երբեմն կարելի է չզլանալ ու քո զամբյուղից մարդկանց ժպիտ,  ուրախություն, հիշողություն, անգամ կյանք նվիրել։ 16.558 մարդ կհամաձայներ այս մտքի հետ, եթե արդեն մահացած չլինեին։ Կհամաձայնեն նաև 400.000 վարակվածները, ովքեր վախենում են կիսատ ապրել իրենց կյանքը ու կառչել են ժամանակից՝ լրացնելով իրենց բացթողումները ու պարզապես ձգտելով ապրել։ Անշուշտ, նրանք հիմա գնահատում են ջերմ գրկախառնությունները, որոնք հիմա վտանգավոր են դարձել, հիմա նրանք պատրաստ են ներողություն խնդրելու, ում նեղացրել են, պատրաստ են ներելու՝ առանց նախապես ծանրութեթև անելու, որովհետև, ի՞նչ իմանաս, գուցե այդ մարդկանց կյանքն է՞լ է հետհաշվարկի մեջ, ու չներված լինելը ավելի է ծանրացնում շնչելը…

Հա, երբ հիվանդ ես, հասկանում ես, թե կյանքում որքան ես սխալվել, որքան անարժեք խոստումներ ես տվել, քանի մարդու տեսնելիս ես ճանապարհդ թեքել՝ երկար ու ձանձրալի զրույցի չբռնվելու համար, բայց ում զրույցներին հիմա, գուցե, կարոտում ես, ինչ սովորական են եղել քեզ համար հարևանների հետ սուրճ խմելը, երեխայիդ հետ զբոսնելը կամ գնումներ կատարելը, հավաքվելը հարազատներիդ շրջանակում կամ պատարագի ժամանակ աղոթելը։

Հիմա,  երբ ամեն ինչից ասես զրկվել ենք, հիմա, երբ այս փորձությունը երկնքից է կախվել ու կոկորդդ բռնած ուզում է, որ դու ապրել սովորես ի վերջո, կամ գնահատես ունեցածդ, առողջ եղիր, և մտածիր համաճարակի վերացումից հետո քո հետագա կյանքի մասին, որպեսզի կյանքից զզվելու փոխարեն օգտագործես յուրաքանչյուր մեկ ժամդ այնպես, որ երբեք չափսոսես։

mariam tonoyan

Հետքը

Երկնքի մի ճերմակ պատառ պոկվեց, ընկավ գյուղի այն տան կտուրին, որտեղից ճիչեր էին լսվում։ Փոքրիկ, նիհար, գունատ տղան սարսափած քարացավ իրենց տան շեմին՝ ցախը գրկում պինդ պահած։ Ճակատը քրտնեց ձմեռվա ցուրտն արհամարհելով, շուրթերն սկսեցին թրթռալ ու աչքից մի կաթիլ արցունք փախավ։ Դանդաղ սահեց արցունքների սովոր այտի վրայով ու պարանոցի վրա ճամփա բացելով հասավ հագուստին ու կլորիկ մի բիծ թողեց վրան։ Ցուրտ քամին անցավ հագուստի միջով, հրեց բիծը շորի վրայից ու ավելի ներս մտցրեց, հոգու խորքերը տարավ, մոլորեցրեց ներսում ինչ-որ տեղ։ Տղան նայեց հագուստին. լավ է, բիծը էլ չի երևում։

Մեկ րոպե չտևած դադարից հետո ցախը ձեռքից բաց թողեց, ներս վազեց ու հեկեկացող մոր գիրկն ընկավ։ Տեսավ, որ մոր հագուստի վրա արցունքի բծերը շատ են, մոր աչքերը ավելի թաց են, քան իրենը, իսկ հոր միայն բաժակն է թաց և շուրթերը, որ սարսափելի բառեր են դուրս թողնում։ Եվ տղան ատեց ամեն բան, որ հագուստի վրա կլորիկ, թաց հետքեր է թողնում՝ ձյունը, անձրևը, արցունքները, և ատեց նա քամին, որ հետքերը չորացնում է, վերացնում է աչքից, բայց չի հանում հագուստի տակից, չի վերացնում…

….Երկնքի մի ճերմակ պատառ պոկվեց, ընկավ երիտասարդի ուսին։ Նա արագ, մի շարժումով մաքրեց ուսի ձյան փաթիլը և ցախը գրկած ներս մտավ՝ ժպտալով դեռատի տիկնոջը։

Ձմեռային, ճերմակ երկինքն էլ չէր պատառոտվում։ Գյուղի այն տան տանիքին ձյան հետքեր չկային, իսկ կտուրից տաք ծուխ էր ելնում։

mariam tonoyan

Ինչպես է ծնվում իմ բանաստեղծությունը

Երբ գիշեր է՝ ինքդ քեզ հաշվետու լինելու ամենահարմար պահը օրվա մեջ, երբ մտքերդ մասնակցում են քո ու քո, քո ու աշխարհի, քո ու մարդկանց, մարդկանց ու  աշխարհի անվերջանալի թվացող շղթայական ռեակցիային: Երբ գիշերվա ժամը 4-ը արդեն սարսափելի չի թվում, ակամա դառնում ես փոքր ինչ ավելի խելացի։ Երբեմն մանրուքներին կարող ես գլոբալ նշանակություն տալ, երբեմն ահռելի երևույթներին նայել որպես չնչին իրադարձությունների։ Իրար հաջորդող տարատեսակ մտքերը, որոնց եթե ազատություն տաս, ամենատարբեր ժանրերի ծավալուն ստեղծագործություններ կարող են դառնալ, սկսում են ինչ-որ խորհրդավորության պատճառով  քեզ դուր գալ: Ու եթե դու համարձակություն ես ունենում այն ինչ-որ տեղ գրի առնել (պետք է միշտ բարձի տակ թուղթ ու մատիտ ունենալ), ապա այն կարող է ինչ-որ բան իրենից ներկայացնել, որը կհետաքրքրի նաև մյուսներին։ Շուրջդ, մտքումդ կատարվող ամեն բան կարող են ազդել մտքերիդ դասավորման վրա. մեկի դեմքին սազող պեպեններին նայելով կարող ես մտորել, թե ինչու են այդ փոքրիկ ցաներին հաճախ արևհամբույրներ ասում, մեկի ադամախնձորի վերուվայրումները կարող են քեզ ստիպել մտածել՝ թե այդ դեղձի կուտ հիշեցնող մարմնի մասն ինչու է հենց այդպես կոչվում կամ միթե այն ներսում ինչ-որ բան չի խազում խոսելիս։ Ինչ-որ տարօրինակ թվացող բառ, չգիտես որտեղից հիշողությանդ մեջ մնացած խոսք, գրքի բովանդակություն, ամեն բան կարող է փոխանցվել գրչիդ՝ քո զգացողությունների, երևակայության ու ստեղծագործ մտքի ուղեկցությամբ։

Չափածո ստեղծագործության իմ մուսաներից մեկը Հերման Հեսսեն է՝ իր կյանքով, իր թողած ժառանգությամբ, իր գրական հերոսներով ու գերմանական փիլիսոփայությամբ։

Երբ օրվա ընթացքում կարդում եմ Հեսսեի գրքերը, որոնց գլխավոր բովանդակային նյութը աշխարհի հետ հարաբերության մեջ մտած Մարդն է՝ իր անձնական տառապանքով ու դեպի իրեն ու իր ներսը տանող բազմաթիվ ուղիներով, գիշերային մտորումներս նվիրում եմ Մարդուն՝ արարչագործության պսակին, որ և՛ ընդհանուր է՝ որպես մարդկություն, և՛ անջատ՝ որպես առանձին մարդ-անհատականություն։ Թղթի վրա գրում եմ խոհերիս առաջին, ոչ ամբողջական լուծումը՝

Դու իմ սիրելի պատահականությունն ես,

Որ եկար` պարզապես լինելու համար։

Յուրաքանչյուր մարդու հետ նոր ծանոթություն պատահականություն է՝ երջանիկ, կամ ոչ այնքան, երբեմն՝ ենթագիտակցորեն վաղուց պլանավորված։ Յուրաքանչյուր մարդ-պատահականություն քո կյանքում արդեն իսկ հանելուկ ու առեղծված է պարզապես իր գոյությամբ։ Իսկ թե ինչքանով կբացահայտես նրան՝ միայն քեզնից է կախված։ Մարդն այնքա՜ն  կատարյալ է որպես Աստծո կերտվածք, բայցև այնքա՜ն անկատար երբեմն։

Մտքերիս զարգացումը կանգ է առնում կիսաստված մարդու հավատալիքների մոտ։ Հեսսեն երբեմն ստիպում է խճճվել միստիկայի, ամենատարբեր հավատալիքների ու սիմվոլների մեջ։ Բայց որքան ավելի շատ են հոգեհարազատ դառնում տարատեսակ հավատալիքներն իրենց խորհրդավորությամբ, ես ավելի ու ավելի եմ կապվում Աստվածաշնչին, որ թույլ է տալիս հույսով լցվել ամենաանհավանական թվացող երևույթների հանդեպ։ Գիտությամբ ու փաստերով ուսումնասիրություններ կատարող Մարդն, այնուամենայնիվ, չի դադարում հավատալ, որ Երկրային կյանքն ընդամենը մի փոքրիկ ժամանակահատված է հավերժության մեջ, բայցև հավերժության էությունը բացատրել չի կարողանում։

Մարդը, Սերը, Հույսը, Հավերժությունը և Ժամանակը, Իմաստության Զվարթությունը կամ Արթնացումը, որ տարբեր հավատալիքների մեջ մաքրամաքուր, մեղքերից ազատված մարդկային դրությունն է, Սպասումը և Հոգին՝ որպես մարմնի կենարար հեղուկ և ինքնին Կյանք, կարևորագույն նշանակություն ունեցող կետերն են և՛ Աստվածաշնչում,  և՛ Հեսսեի վեպերի բովանդակության մեջ։ Այս մտքերի հորձանուտի մեջ ես թղթի վրա զատում եմ իմ զգացմունքները և ընկալումները՝ հավատարիմ մնալով և՛ Հեսսեին, և՛ Աստվածաշնչին, և՛ Մարդուն։

Երբ մատիտս վայր եմ դնում, սկսում եմ մտքումս կարդալ.

 

Դու իմ սիրելի պատահականությունն ես,

Որ եկար պարզապես լինելու համար։

Թեև անմտադիր, բայց զգուշորեն՝

Եղար, որ մի դաս ինձ ուսուցանես։

 

Եղար, որ հիշեմ,

Որ պետք է սիրեմ իմ մերձավորին՝

Իմ իսկ անձի պես։

Բայց հեռավո՜րս,

Օրենքն անտեսած՝ սիրեցի և քեզ։

 

Եղար, որ ցավամ, եղար, որ ցավեմ,

Որ երջանկանամ անգամ վշտի մեջ

Ու որ երբեմն գլուխս կորցրած՝

Մի հիվանդությամբ ինձ ապաքինեմ։

 

Մտքերս հասցնելով մի այլ եզերքի՝

Եղար պարզապես, որ ես ի վերջո

Ժամանակին սահմանում տամ մի՝

Որն հավերժ նույնն է, բայց միշտ՝ նորովի։

 

Եղար, որ օգնես անգիտակցաբար,

Արթնացում կոչես զվարթությունս խոր,

Թույլ չտաս երբեք իզուր ափսոսել

Սպասման վրա վատնած ոչ մի օր։

 

Եղար… որ կյանքում ես ցանող լինեմ,

Ով բերքհավաքի սպասում ունի ո՛չ երկրի վրա,

Ում դիափոշին մի օր այլևս

Քամու ձեռքն ընկած, անարժեք դարձած՝

անտեր կմնա։

 

Իսկ քննադատությունները թողնում եմ ձեզ։ Դուք էլ մտորեք Մարդու մասին, նրա տեղի ու դերի, նրա սկզբի ու հետագա ճանապարհի մասին, համաձայնեք, կամ վիճեք ինձ հետ՝ ձեր իսկ բանաստեղծությամբ։ Ես կսպասեմ։

Իմ «Տարվա մարդը». Քույրս

mariam tonoyan

«…Ծնվում են նրանք ճիշտ ժամանակին։

Եվ ժամանակից առաջ են ընկնում,

Դրա համար էլ չեն ներում նրանց»:

Պարույր Սևակ

-Ընտանքիս երկրորդ երեխան եմ։ Ասում են՝ միջնեկները ձախորդ են լինում, որովհետև ի սկզբանե ծնվել են «երկու քարի արանքում»՝ ո՛չ մեծն են, ո՛չ փոքրը, ո՛չ մեծի արտոնություններն ունեն, ո՛չ փոքրի միշտ ներվող կամակորությունները։ Բայց ես ծնվեցի, որ փոխեմ ընդունված կանոնները ու ևս մեկ անգամ ապացուցեմ, որ ոսկե միջինն ամենահաստատունն է բոլոր եղածների մեջ…

Հավանաբար, այսպիսի առաջաբան կունենար քրոջս մասին պատմությունը, եթե ես վեպ գրելիս լինեի, բայց առայժմ ստիպված եմ տողերի քանակը սահմանափակել։

Օրեր առաջ քույրս դպրոցից անտրամադիր տուն վերադարձավ, մի պահ հեռուստացույցի ալիքները հետուառաջ անելուց հետո փաթաթվեց իր տաք ծածկոցի մեջ ու քնեց մինչ երեկո։ Երբ արթնացավ, արդեն գիտեինք՝ ինչ է պատահել։ Ինքն էլ իսկույն կռահեց, որ ամեն ինչից տեղյակ ենք ու վրդովված սկսեց.

-Ինձ չեն հավատում։ Դա ամենացավալին է…

-Արտագրել ես, ասա՝ արտագրել եմ,- ասաց մայրս,- Ինքնուրու՞յն ես 8 ստացել։

-Ասել եմ, որ մատյանում դնեն այն,  ինչի արժանի եմ։ Ինձ երբեք գնահատականը չի հետաքրքրել, բայց… Ինձ չեն հավատում:
Դանդաղ քայլերով խոհանոց գնաց՝ ջուր խմելու, ու երբ հետ վերադարձավ, կանգնեց կողքիս ու շշուկով ասաց.
-Չգիտեմ՝ ինչպես եմ ճիշտ պատասխանները նշել: Դու դրան ինտուիցիա կանվանես, իսկ ես՝…Աստված: Կկարծեն խելագար եմ, չէ՞, եթե ասեմ, որ Աստծուց հուշումներ եմ ստանում:
Փոքր ինչ զարմացած նայեցի նրան ու արագ պատասխանից խուսափելով՝ խոստացա, որ գիշերը առանձին կզրուցենք: Կարծում էի՝ մինչև գիշերվա վրա հասնելը, պատահածը անցած-գնացած կհամարի, բայց հենց առանձնացանք սենյակում, խոսեց.
-Գիտեմ, որ դու հավատում ես ինձ: Ուրեմն խնդրում եմ, լսիր մինչև վերջ, դու կարող ես այդ: Տես այս տոնածառը՝ լուսավոր, զարդարուն. միանգամից տրամադրություն է բարձրացնում: Ի՞նչ կլինի, եթե ամեն օր մի նոր նախշ ավելացնելու փոխարեն վերցնենք մեկ այս լուսավորումը, մեկ այն խաղալիքը: Հա, այն կդառնա հասարակ եղևնի՝ մնացած փշատերև ծառերից ոչնչով չտարբերվող: Գիտե՞ս, երևի դպրոցում ուզում են, որ ես էլ մյուսների նման դառնամ: Ես լուսավոր երեխա էի, երբ դեռ նոր էի դպրոց գնացել, բայց հիմա սովորական երեխա եմ՝ «վատ սովորող» պիտակով: Լույսերն իմ հույսերն էին՝ իմ, ապագայիս հետ կապված հույսերը,- մի պահ դադար տվեց: Զայրույթը կուտակվել էր ներսում, աչքերը կարմրել էին, բայց ճիգեր էր գործադրում, որ իմ ներկայությամբ լաց չլինի: Ավելի մոտ նստեցի նրան, ու նա շարունակեց,- Առաջին դասարանում վախենում էի ճանապարհ գնալ առանց իմ խաչի, որը միշտ մոտս էի պահում: Հիշո՞ւմ ես, այդ ժամանակ դպրոցում էի մնացել մինչև հետևիցս եկաք՝ ինձ տանելու:  Ուսուցչուհիս ինձ նախատելով՝ վերցրել էր խաչը ձեռքիցս: Նույն ուսուցչուհին իմ ձեռքով հավաքած նորածիլ մանուշակները հրաժարվեց ընդունել, որովհետև կարծում էր, որ ավելիին է արժանի…

Ամեն անգամ ես կորցնում էի  հույսի մի նշույլ, երբ դասընկերներս բնազդաբար առանձնանում էին դասի հետ կապված հարցեր քննարկելու համար, երբ ուսուցիչներս զարմանում էին, որ մենք՝ լինելով հարազատ քույրեր, այդքան տարբեր  հետաքրքրություններ ունենք կրթության հանդեպ (կարելի էր, չէ՞, ինձ առանձին անհատականություն ընդունել) կամ երբ նույնիսկ լավ պատասխանելուս դեպքում ստանում էի նախկինում ստացած գնահատականներիս համարժեք գնահատական: Ամեն անգամ «չես կարող», «էդ հալով ո՞նց ես հոգեբան դառնալու» արտահայտություններից հետո ոչ միայն մոտիվացիաս էի կորցնում, այլև անտարբեր էի դառնում ամեն ինչի հանդեպ: Իսկ երբ դասընկերներիցս բնութագրեր խնդրեցի ու գրվածքների մեջ մի քանի անգամ երևացին «չնայած վատ է սովորում…» արտահայտությունը, պատկերացնո՞ւմ ես, թե ինչ կատարվեց ինձ հետ: Ես այդքան էլ կասկածամիտ չեմ մնացածի նման: Ես հավատացի նրանց ու ինքս ինձ սովորելուն անպիտան համարեցի:
Քույրս հուսահատված էր: Խորհուրդներն ու խրատներն այլևս ապարդյուն էին: Նրա բնավորության մեջ օրեցօր ավելի էր ընդգծվում անտարբերությունը և շատախոսությունը դասերի ժամանակ, որոնց համար միշտ պատասխան ուներ.
-Ուսուցիչը տարբեր մեթոդներ կարող է կիրառել, եթե իրոք ցանկանում է դասը հետաքրքիր դարձնել: Պետք է ուղղակի նվիրվել աշխատանքին ու աշակերտներին, այլ ոչ թե աշխատանքային 45 րոպեին: Ուսուցիչը պետք է ոչ միայն տա, այլ նաև վերցնի: Կրթությունը համագործակցություն է:
Այս փոքրիկ փիլիսոփայի կյանքում շուտով լուրջ փոփոխություններ սկսվեցին ուսուցիչներից մեկի առանձին զրույցի և սոցիալական կենտրոնի հոգեբանի՝ աշխատանքը լքելուց առաջ նրան թողած երկտողից հետո, որտեղ ասվում էր. «Կյանքը մեզ տալիս է ուժեղանալու և մեր սխալները ուղղելու հնարավորություն, քանի որ մենք ենք մեր ճանապարհի առաջնորդը: Եվ ԴՈՒ բացառություն չես»:
Պայքարը և ձգտումը վերածնվեցին նրա ներսում: Այս տարի նա մասնակցեց մի շարք ինտելեկտուալ խաղերի, մրցույթների ու դասընթացների: Վերանայեց իր նպատակներն ու հստակեցրեց իր հետագա քայլերը: Նրա ընթերցած գրքերի շարքում ավելացան «Մտածել ինչպես Շերլոկը», «Ինքնատիրապետման արվեստը», «Ինչպես ձեռք բերել ընկերներ և ազդել մարդկանց վրա», «Ինչպես հաղթահարել անհանգստությունը և ապրել երջանիկ» և այլ հոգեբանական գրքեր: Վերջերս սկսել է ուսումնասիրել նաև ժեստերի լեզուն ու կարողանում է հստակորեն նկարագրել մարդու հոգեվիճակը տվյալ պահին՝ հիմնվելով ժեստերի վրա:
Քույրս ուժեղ մարդու լավագույն օրինակներից է ինձ համար: Նրա հետ ամենօրյա շփումն ինձ համար ավելին արժե, քան Նոբելյան մրցանակի արժանացած որևէ խորիմաստ գիրք ընթերցելը: Նա իր տարբերվող, ըմբոստ, բայց միշտ պայքարող տեսակով ապացուցեց, որ նպատակին հասնելու համար, երբեք էլ ուշ չէ կրթություն ստանալը, չէ՞ որ Էյնշտեյնն էլ դպրոցում վատ առաջադիմություն ուներ: Նա ոգեշնչեց ինձ, խրախուսեց, որպեսզի ինքնակրթությամբ լրացնեմ մաթեմատիկայի իմ բացթողումները ու չվախենամ հետաքրքրվել ֆիզիկայով:

Հ.Գ. երբ նրան ասացի, որ գրառում եմ իր պատմությունը, նա ևս մեկ անգամ ինձ զարմացրեց.
-Դու հիմա գրում ես սա: Գուցե հաղթես, գուցե պարտվես, -ասաց նա,- ես մտածում եմ, որ պետք չէր անկեղծության համար հաղթողներ որոշել, որովհետև անկեղծությունը անչափելի է 1-9 բալանոց սանդղակով: Այն գին ու գնահատական չունի:

mariam tonoyan

Փախուստ ներսից

Կարծես թե այդ չեղած ծխի հոտից արթնացած լինեի՝ չնայած վատ հոտառությանս։ Երազիս մեջ ինչ-որ բան այրվում էր՝ առանց կրակի։ Լսում էի կրակի բոցկլտոցը, տեսնում էի ծխի՝ վեր բարձրացող քուլաները, հասկանում էի, որ ինչ-որ բան բռնկվել ու մոխրի է վերածվում, բայց ինքը՝ կրակը չկար, չէր երևում։

Երեկոյան ժամը տասն էլ չկար, ինչ քնել էի, հիմա երեքն անց է, բայց հյուրասենյակի լույսը դեռ վառվում է։ Ե՞րբ եմ մոռացել անջատել։

Երբ մտա հյուրասենյակ և ուզում էի լույսն անջատել, հանկարծ նկատեցի նրան, որ դեռ արթուն էր ու սեղանի վրա կռացած, գրիչի սահքի հետ հավասար լարված աչքերն էր մի տողից մյուսը սահեցնում։

-Երկա՞ր ես պատրաստվում կուրանալ,- հարցրի։

-Ինչքան որ ստիպված լինեմ,- առանց աչքը տետրից կտրելու՝ պատասխանեց նա։

-Ո՞վ է քեզ ստիպում մինչև ժամը երեքը թղթեր թանաքոտել, որ մի օր էլ ինչ-որ ոլորտի մասնագետ դարձած, անտառահատումների դեմ պայքարես, թղթի վերամշակման կոչեր անես…

-Լավ ապագայի հանդեպ ձգտումը, նպատակին հասնելու ցանկությունը, գրողի տարած ընդունելության քննությունները, կրթական համակարգի պահանջները… գնա քնելու։

Նման չէր իրեն. հայացքի մեջ գերհոգնածություն ու վախեցնող անտարբերություն կար։ Էջերով ինչ-որ տեքստեր էր անգիր ասում դեմքի այն զրոյական արտահայտությամբ, որով աշխատում է ստրուկը, երբ պարտադրված ու իրեն չհետաքրքրող աշխատանքին արդեն վարժվել է։ Հետո չափից դուրս լարված ու անիմաստ շտապողականությամբ շարունակում էր իրար հետևից մի շարք վարժությունների պատասխաններ գրել տետրում։ Գիտեր, որ ճիշտ են, բայց շարունակ ստուգում էր և ռոբոտի նման մեխանիկորեն շարունակում նմանատիպ վարժություններ գրել՝ ասես նրա գլխուղեղում նման հրահանգ էին ներմուծել։

-Ո՞րն է քո նպատակը,- չեմ համբերում ես ու հարցնում եմ նյարդայնացած,- հիմնական գիտելիք ստանա՞լը, թե՞ ինչ-որ գրքեր ու վարժություններ անգիր անելը պարզապես քննություն հանձնելու համար։

-Ինձ հանգիստ թող, խնդրում եմ, ես ժամանակ չունեմ և սարսափելի քնել եմ ուզում։

Ես վախեցա նրա համար։ Նա չգիտեր, թե ինչ էր ուզում, և թե ուր էր տանում իրեն այդ պարտադրված ճանապարհը, որն, ըստ էության, ոչ էլ պարտադրված էր։ Մենք շատ տարբեր էինք դարձել։ Զգում էի, որ որքան փորձում էր նոր ճանապարհ գծագրել դեպի իր բուհական կյանք, այնքան ավելի էր ջնջում արվեստի ու իր սիրած զբաղմունքների համար քաշված գծերը՝ ասես դրանք թերություն համարելով։ Մենք օտարանում էինք, որովհետև մեր ընդհանուր նախասիրություններն ասես լղոզվել էին հաստ շտեմարանների ստվերներում։ Վերջին անգամ ե՞րբ էր ժամանակ գտել լսելու, հասկանալու համար՝ նախ իրեն, ապա մարդկանց, երևույթները, ե՞րբ էր ձեռքը գրիչ առել՝ ստեղծագործելու, այլ ոչ թե ճիշտ պատասխաններ շրջանակի մեջ առնելու համար, ե՞րբ էր անզուսպ ուրախությամբ վրձին ձեռքն առել կամ Հեսսե կարդացել մեր սիրելի գերմաներենով… Չգիտես՝ ինչու, սաստիկ շտապողականությամբ նա ամեն ինչ հասցնելու փոխարեն շատ բաներ բաց էր թողնում։

Մոտեցա նրան, ձեռքս դրի ուսին ու մատներիս տակ զգացի նրա՝ լարվածությունից անմիջապես թուլացող մարմինը։ Պղտորված աչքերով նայեց ինձ, գլուխը ձեռքերի մեջ առավ։

Կրկին առա գիշերվա ծխահոտը։ Նրա մեջ ինչ-որ բան ծխում էր, այրվում՝ առանց կրակի։ Ճանաչեցի այդ ներքին այրումը, նրա մեջ ի վերջո ճանաչեցի ինձ։

Անջատեցի հյուրասենյակի լույսը, որ քնելուց առաջ մոռացել էի անջատել, և սենյակի խավարը լցվեց իմ մութ մենությամբ։

Ինձ թողեք այստեղ

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Արևը կարմրիկ փեշերը ջրաներկոտ վրձնի նուրբ ու թափանցիկ հպումով  տարածեց հորիզոնում՝ կրակե տոտիկները բոսոր սարերի թիկունքում թաքցնելով։ Մթնշաղի թանձր շղարշը քաշվեց, ու մթի մեջ սկսեցին նշմարվել գյուղական բնապատկերներ՝ անհաս ու հեքիաթային։ Ներսում՝ սլացող մեքենայի աշխույժ աշխարհից բացվում էին պատուհաններ դեպի դրսի կենդանացած, շարժուն ու ինչ-որ տեղ շտապող ճանապարհը։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսաբացին ոլորապտույտ ճանապարհների թիկունքից մեզ ողջունեցին Արցախի լեռնագագաթները, որոնց բարձր կատարների ներքո հսկաներն անգամ զգում են իրենց փոքրությունը։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Ինձ թողեք այստեղ… Թողեք այստեղ, որ բացվող ծեգի հետ միշտ վերապրեմ յուրաքանչյուր քարաբեկորի երկունքը հանքերում ու հալումաշ եղող լեռան վրա ոռնացող երկաթե գազանի հաղթանակով ինքս ինձ պարտվեմ։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Կանգնեցրեք մեքենան և ինձ այստեղ թողեք, որ մոտենամ իմ ժամանակին, որն անցել է վաղուց՝ պապերիս օրոք, երբ լեռները կրակոցներ չէին արձագանքում։ Թող ամեն անգամ որբ վերածնվեմ, և լեռներն այս ինձ որդեգրեն, դաստիարակեն՝ քարի պես կոփելով, և լեռնական վայրի քամիներով շունչ տան հողե մարմնիս։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Ինձ թողեք այստեղ, որ մի պահ ինձ հայ զգամ իմ հարթ քաղաքից հեռու։ Քարե այս կղզում սփոփանք գտնեմ թոշակի անցած սպայի նման, ով քուն թե արթմնի երազում է թշնամուն հակահարված տալու մասին։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Ինձ թողեք այստեղ, որ աշունը գույներով ճանաչեմ, ոչ թե անձրևներով, ու բանաստեղծություն կարդամ ոչ թե սիրո մասին, այլ ընկնող տերևի կենսագրության, ինչը հավերժական շարժման մեջ է։ Քարերն այստեղ խոսուն են։ Երբ չորս բոլորդ ժայռեր են, քեզ չի հուզում այն միտքը, որ մի օր հող ես դառնալու։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Ինձ այստեղ թողեք, ու լեռան պռնկից ցած նետվող ջրի վայրէջքից թռչել կսովորեմ, մշուշից՝ գեղեցիկը ներսումս պատսպարել, քամուց՝ քայլերգեր երգել, մրրիկից կսովորեմ փոթորկվել ահագնացող վտանգի առաջ ու հաղթանակ տանել։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Թողեք ինձ, որ արտագրեմ մեր պատմությունը մտքիս խորունկ դավթարներում ու հաղորդակցվեմ վանքեր շինած հսկաների հավատի հետ։ Արցախցու հպարտ ժպիտով կարկատեմ հայոց բախտի վշտոտ անցքերը ու մի պատառ հանգիստ գտնեմ լուրթ երկնքում լողացող ամպիկների ծվեններում…

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Շուտով արևը կհավաքի իր ժանեկավոր փեշերը գունաթաթախ հորիզոնի անսահմանության վրայից, մութը կխժռի վերջին վառվող լույսերն ու իր իշխանությունը կտարածի աշխարհում… Մեքենայի երկարատև սլացքի հոգնածությունից ներսի աշխույժ աշխարհը հանգստություն է հագել, քուն է շշնջում։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Տուն ենք վերադառնում։ Որտեղ էլ հավերժաբար մնալ ուզենանք, մեկ է, մարդը ձգտում է վերադառնալ այնտեղ, ուր իրեն սպասում են…