Մարիամ Տոնոյանի բոլոր հրապարակումները

mariam tonoyan

Գերմաներենի գաղտնիքները

-Ինչի՞դ է պետք գերմաներենը:

-Հո դու ֆաշիստ չե՞ս, որ գերմաներեն ես սովորում:

-Անգլերեն սովորի, գերմաներենը պետք չի գա:

-Զարմանում եմ՝ ո՞նց ես էդ կոշտ ու կոպիտ լեզուն սիրում:

-Գերմաներենի թարգմանիչ Քյավառում ո՞նց ես աշխատելու…

…Արդեն 6 տարուց ավելի է, ինչ զայրանում եմ նման արտահայտություններ լսելիս, երբ ծանոթներս խոսում են իմ՝ գերմաներեն սովորելու մասին: Գիտեմ, որ ինչքան էլ հակառակը պնդեմ կամ բացատրեմ գերմաներենի առավելությունները, միևնույն է, նրանք իրենց կարծիքին են մնալու՝ ինձ գերմաներենի անհույս սիրահար համարելով: Գերմաներենը նման է հայերենին՝ հարուստ է բառապաշարով, հպարտ՝ հնչողությամբ, բարդ՝ քերականությամբ, զարմանահրաշ՝ իր հանելուկային էությամբ: Ինչպես ասել է Ռիչարդ Պորսոնը՝ կյանքը չափազանց կարճ է գերմաներեն սովորելու համար: Ոչ մի անգամ չեմ երկմտել մասնագիտության ընտրության հարցում, որովհետև միշտ ցանկացել եմ ունենալ այնպիսի մասնագիտություն, որին երբեք հարյուր տոկոսով չեմ տիրապետի, միշտ կատարելագործվելու և առաջընթաց գրանցելու հնարավորություն կունենամ: 12-րդ դասարանի շեմին արդեն որոշված է՝ գերմաներենի թարգմանչուհի և վերջակետ:

Ինչո՞ւ սովորել գերմաներեն: Գերմաներենը ամենաբարդ քերականություն ունեցող եվրոպական լեզուների թվին է պատկանում, որը մայրենի լեզու է 105 միլիոնից ավելի մարդկանց համար, իսկ ևս 8 միլիոն մարդ տիրապետում է գերմաներենին՝ որպես օտար լեզու: Գերմաներենի գաղտնիքներն ու առավելությունները շատ են: Այս լեզվի յուրահատկություններից մեկը այն է, որ գերմաներենում կան բայեր, որոնք խոնարհելիս կիսվում են և դրվում նախադասության ամենավերջում: Պետք է լսել նախադասությունն ամբողջությամբ, որպեսզի հասկանաս, թե ինչի մասին է խոսքը: Այսպիսով՝ գերմաներենը սովորեցնում է հարգել դիմացինին, չընդհատել, երբ զրուցակիցդ դեռ չի ավարտել իր միտքը:

Գերմաներենը հայտնի է իր երկարաշունչ բառերով և բառակազմական անկանխատեսելի լուծումերով: Ընդհանուր առմամբ այն շատ երկար բառեր ունի: Ինչպես ժամանակին ենթադրել է գերմանացի փիլիսոփա Արթուր Շոպենհաուերը՝ դա նրա համար է, որ զրույցի ընթացքում մարդը մտորելու համար մի քիչ ժամանակ շահի: Գերմաներեն ամենաերկար բառը կազմված է 63 տառից, որը կառուցվել է մի քանի բառերի միացումով: Այն օրենքի անվանում է. Rindfleischetikettierungsüberwachungsaufgabenübertragungsgesetz (Տավարի մսի մակնշման վերահսկողության պարտականությունների փոխանցման մասին)։ Մի փորձեք արտասանել այն, քանի որ դժվար թե երբևէ ձեզ պետք գա:

Սա դեռ չնչին փաստեր են գերմաներենի հսկայական ունեցվածքից: Էլի՞ զարմացնեմ ձեզ իմ տարօրինակ գերմաներենով, ուրեմն շարունակեք կարդալ:

Ohrwurm- բառացի թարգմանվում է «ականջմտուկ» (միջատ), բայց այն ունի նաև այլ գործածություն: Այսպես են ասում այն երգին, երաժշտությանը, որը ինչ-որ տեղ լսել եք ու չեք կարողանում մոռանալ, երգում եք ամբողջ օրվա ընթացքում՝ անկախ ձեր կամքից:

Գերմաներեն չիմացողները հաստատ լսած կլինեն «շվայն» (խոզ) բառի մասին, որովհետև այս բառն իրականում ավելին է գերմանացիների համար, քան պարզապես խոզ: Խոզի հետ կապված օրինակները շատ են, ահա դրանցից մեկը. հաջողակ, երջանիկ մարդկանց մատնանշելու համար գերմանացիները նման արտահայտություն ունեն «Du hast Schwein!», որը նշանակում է «Դու խոզ ունես»: Նման հետաքրքիր ակնարկ-արտահայտություններից մեկն էլ «Das ist nicht dein Bier!»-ն է (սա քո գարեջուրը չէ), որը գարեջրասեր գերմանացիներն օգտագործում են, երբ ուզում են դիմացինին հասկացնել, որ դա իր գործը չի:

Drachenfutter- այս բառը բառացի թարգմանվում է «վիշապի կեր»։ Այսպես գերմանացիներն անվանում են այն նվերը, որը մեղավոր ամուսինը տալիս է կնոջը՝ նրա սիրտը շահելու, հաշտվելու համար։

Waldeinsamkeit (անտառային մենություն)- մելանխոլիկ, ռոմանտիկ տրամադրությամբ անտառում մենակ մնալու ցանկություն։

Sandkastenfreund- Բառացի նշանակում է ավազի ընկեր։ Ընկեր, ում հետ ավազներով ես խաղացել, դղյակներ պատրաստել։ Այսպես ասում են մանկության ընկերոջը։

Fremdschämen (ամոթ օտարից)- Եթե երբևէ ամաչել եք ձեզ անծանոթ մարդուց, նրա ներկայությունից, ապա այս բառով կարող եք նկարագրել այդ զգացողությունը։

Handschuh (ձեռքի կոշիկ) – տրամաբանական է։ Ոտքերին՝ կոշիկներ, ձեռքերին՝ ձեռքի կոշիկներ՝ ձեռնոցներ։

Glühbirne- Ո՞վ կերևակայեր, որ բառացի «լուսավորող տանձ» թարգմանվող այս բառը նշանակում է էլեկտրական լամպ։

Gesichtbremse (Արգելակում դեմքով) – Այս բառով գերմանացիները նկարագրում են նրանց, որոնց համարում են տգեղ՝ ասես դեմքով են արգելակել և այդպիսին են դարձել:

Geisterfahrer (Ուրվական-վարորդ) – Տրամաբանե՞նք: Ուրվական-վարորդները սխալ երթուղով վարող մարդիկ են, ովքեր հաճախ վթարների պատճառ են դառնում՝ երթևեկության կանոնները չպահպանելով:

Kabelsalat (Մետաղալարերի աղցան)- Աղցա՞ն: Այո, աղցանի նման խառնված, խճճված մետաղալարերի կույտ: Ա՜յ թե երևակայել գիտեն գերմանացիները:

Schildkröte- Կրիան գերմաներենում բավականին ռազմատենչ է հնչում: Բառացիորեն՝ դոդոշ վահանով:

Tote Hose (Մեռած շալվարներ)- Որքան էլ տարօրինակ հնչի, սա նշանակում է ձանձրույթ, մի իրավիճակ, երբ ոչ մի հետաքրքիր ու նոր բան տեղի չի ունենում:

Zahnfleisch (Ատամի միս)- Արդեն գուշակեցի՞ք, որ խոսքը լնդերի մասին է:

Scheinwerfer – «Լույս նետիչներ», ահա թե ինչ պարտականություն են կատարում լապտերները գերմաներենում:

Drahtesel-Գերմանացիները հաճախ հեծանիվին այսպես են անվանում՝ «մետաղալարերից պատրաստված էշ»։

Warteschlange (Սպասող օձ)- Գերմաներենում հերթը նմանեցնում են սպասող օձի:

Glühwürmchen (Լուսարձակող ճիճուներ)- Այո, խոսքը լուսատտիկների մասին է:

Bausünde- Այս բառը նշանակում է «շինարարական մեղք»։ Գերմանացիները հաճախ այն օգտագործում են նկարագրելու համար տգեղ շինարարական լուծումներ ստացած շենքերը, որոնք չեն սազում շրջապատի մնացած շենքերի հետ:

Feierabend- Բառացի նշանակում է «տոնական երեկո»։ Կարելի է կարծել, որ սա խնջույքների երեկոներին է վերաբերում, երբ երեկոյան հավաքվում են ինչ-որ տեղ, նշում են առիթը, բայց… Ոչ: Սա նույնիսկ շաբաթ-կիրակի օրերի հանգիստ երեկոներին չի վերաբերում: Պարզվում է՝ ամենօրյա աշխատանքային օրվա ավարտը Գերմանիայում որպես տոն են ընդունում: Ինչո՞ւ ոչ, ծանրաբեռնված աշխատանքային օրվանից հետո տանը հանգստանալը կարելի է նաև տոն համարել:

Treppenwitz (Աստիճանային կատակ)- Այս տերմինը ժամանակին նշանակում էր դժվարությամբ ինչ-որ խելացի մտքի հանգել: Այժմ այն ունի ավելի շատ ծաղրական գործածություն՝ մարդու ծիծաղելի, անմիտ պահվածքը նկարագրելու համար:

Fingerspitzengefühl (մատների ծայրերի զգացողություն)- Այո, կարող եք զարմանալ, որովհետև այս բառը թարգմանվում է ոչ թե «շոշափելիք», այլ՝ «հոտառություն»:

Kuddelmuddel- Նույնիսկ բառի արտասանությունն է հուշում, որ այն նշանակում է «քաոս»:

Zungenbrecher (Լեզուկոտրուկ)- Դիպուկ բառ են հնարել շուտասելուկի համար:

Kummerspeck – Kummer` վիշտ + speck՝ բեկոն = ավելորդ քաշ՝ սթրեսի պատճառով առաջացած:

Fernweh-Գերմաներենն ունի նման հետաքրքիր բառ, որը նշանակում է «հեռավորության կարոտ»: Երբ օտար, հեռու երկրներ գնալու ցանկությունն այնքան մեծ է լինում, երբ կարոտում ես նախկինում ապրած այդ հեռավորությունը: Մի խոսքով՝ զբոսաշրջության ծարավ: Շատ եմ ափսոսում, որ գերմաներենում չեմ հանդիպել «սիրած լեզվով խոսելու ծարավ» իմաստ ունեցող բառի: Ափսոսում եմ, որովհետև երբեմն ինքս էլ գերմաներեն նոր բառեր սովորելիս զգում եմ այդ ծարավը իմ փոքրիկ, հայախոս քաղաքում, ուր գերմաներենով հետաքրքրվողների քանակն այնքա՜ն քիչ է:

Մտքի և արվեստի հատման կետում

Միտքը, ինչպես և արվեստը, այսբերգի է նման։ Այս երկուսի տիտանական աշխատանքի մեծ մասն աննկատ է, միայն արդյունքն է մեր աչքերին ու գիտակցությանը հասանելի։ Մինչ գլուխգործոցը կյանքի կկոչվի, արվեստագետի ուղեղում միտքն աներևակայելի արագությամբ որոշումներ է կայացնում, հաշվարկում, կշռադատում ու հղկում  է յուրաքանչյուր մանրուք։

Ֆրանսիացի հանրահայտ քանդակագործ Օգյուստ Ռոդենը իր «Մտածողը» կերտելիս հանգել է այն գաղափարին, որ միտքը ծանր տառապանքների մեջ է ծնվում և այն հսկայական ջանքերով է տրվում մարդուն։ Մտածել, նշանակում է տառապել։ Նշանակում է հարցնել ինքն իրեն՝ ո՞վ եմ ես, ոտեղի՞ց եմ եկել, ու՞ր եմ գնում։ Իսկ արվեստը կոչված է այդ հարցադրումներին շոշափելի լուծումներ գտնել։

Միտքը, ահա գլխավորը՝ աշխարհում կատարվող լավագույն և վատագույն երևույթների ակունքը։ Այդ միտքն է ծնում արվեստներ և արվեստներն են հասունացնում նոր մտքեր։

Ռոդենյան «Մտածողը», որ անուղղակիորեն ցույց է տալիս արվեստի և մտքի փոխկապակցվածությունը, ստիպում է ինձ նկատել մեր շուրջը գտնվող այն մտածողներին, ովքեր իրենց գաղափարները շոշափելի են դարձնում։

Ո՞վ եմ ես, որտեղի՞ց եմ եկել, ու՞ր եմ գնում․ հենց այս հարցերի պատասխաններն էր որոնում Ստասը (Ստանիսլավ Առաքելյան), երբ ծանոթացանք, ու համաձայնեցի օգնել նրան սովորել իր լեզուն՝ հայերենը։ Հայրը հայ է, ինքն էլ ծնվել, մեծացել է Ռուսաստանում և կես տարի է, ինչ որոշել է հայերեն սովորել։ Միանգամից գրախանութ է գնացել, գնել ինքնուսույց և գործի անցել։

-Նախկինում երբեք չէի մտածել հայերեն սովորելու մասին,-ասում է նա,- բայց երբ մի օր տեսա, թե ինչպես են թաթար ընկերներս զրուցում իրենց լեզվով, միանգամից ուզեցի հայերեն սովորել։ Մեկ-երկու շաբաթ սովորելուց հետո հասկացա, որ մինչև ականջներս սիրահարվել եմ հայերենին։

Իր աշխատասիրության ու համառության շնորհիվ, Ստասին հաջողվում է օրական մոտավորապես 20 նոր բառ փախցնել ինձնից, նոր մեթոդներով թարգմանություններ անել, ընթեռնելի հայերենով գրել ու նույնիսկ խոսել՝ դարձվածքներ օգտագործելով։ Որոշել է՝ երբ ազատ հայերեն խոսի, կիրագործի իր երազանքն ու Հայաստան կգա։

Բացի այն, որ նա ինձ զարմացնում էր իր հայկական դաստիարակությամբ ու մտածելակերպով, վերջերս զարմացրեց նաև իր նկարչական հմտություններով։

Նկարչության հարցում ևս ինքնուս է։ Նկարում է միայն այն դեպքում, երբ մենակ է սենյակում, տրամադրված է ու շատ է ուզում ստանալ գոհացնող արդյունք։

-Վաղ տարիքում ես շատ էի սիրում ծառեր, կենդանիներ նկարել։ Առհասարակ նկարում էի այն, ինչ տեսնում էի շուրջս։ Համալսարան ընդունվելուց հետո սկսեցի նաև դիմանկարներ նկարել,-պատմում է նա,-Ընդհանուր պրոցեսը շատ համբերություն է պահանջում։ Նորմալ արդյունքի հասնելու համար ինձ երեք օր է հարկավոր, բայց ինչ էլ որ նկարելու լինեմ, հարյուր տոկոսով վստահ եմ լինում, որ կստացվի։ Եթե նույնիսկ բնականին նման չի ստացվում, միևնույն է, երբեք կիսատ չեմ թողում այն։

IMG_20190814_223635_105

20-ամյա տաղանդավոր այս երիտասարդի աշխատանքները տարբերվում են ուրիշների նկարներից նրանով, որ նա միշտ նկարում է գրիչով։

-Տարիներ առաջ նկարում էի ներկերով, բայց դա ինձ այդքան էլ հոգեհարազատ չէր։ Ինձ միշտ թվում է, որ մատիտով նկարված նկարները ժամանակավոր են, քանի որ որոշ ժամանակ հետո կարող են խունանալ, ջնջվել։ Գրիչն այս հարցում ապահով է, մշտական։

Ստասի համար նկարչությունը ոչ միայն սիրած զբաղմունք է, այլև մտքերն ու հոգեվիճակն արտահայտելու յուրօրինակ միջոց։ Նա վստահ է, որ համբերատար աշխատանքը նպատակասլացության ուսուցիչն է, քանի որ, ինչպես ասել է Բերտոլտ Բրեխտը, առանց մեծ նպատակների դարաշրջանները չունեն և մեծ արվեստ։

Յոթ երջանիկ օրեր կամ #sss19

Այս ամռան իմ լավագույն ձեռքբերումներից մեկը Seaside Startup Summit 2019-ին մասնակցելն էր։ Նախկինում շատ էի լսել այդ վրանային բիզնես ֆորումի մասին, բայց երբեք չէի պատկերացնի, որ Ստարտափ ակումբի շնորհիվ հնարավորություն կունենամ ինքս էլ այդ մեծ հեքիաթի մի մասը դառնալ, ապրումակցել բոլոր նրանց, ովքեր արդեն մասնակցել են ու կիսվում են աննկարագրելի ոգևորությամբ, գիտելիքներով, հետաքրքիր, արկածային հիշողություններով։ Իմ հաջորդ տողերում ես կպատմեմ այդ  7 երջանիկ օրերի մասին, որ ապրել են Հայաստանի տարբեր մարզերից ու աշխարհի 45 և ավելի երկրներից ժամանած ավելի քան 1000 ստարտափերները։

Օր 1

 

Դեռ լույսը նոր էր բացվել, բայց դրսից արդեն լսվում էին Վարդավառը տոնող ջրվածների ձայները։ Վեր կացա, ուրախ տրամադրությամբ արագ-արագ պատրաստվեցի ու սկսեցի բանակցությունները հարևան երեխաների հետ, որ թողնեն առանց թրջվելու Sevan startup summit հասնեմ։ Դիվանագիտական հնարքներս իզուր չանցան, և շուտով, առանց մի կաթիլ թրջվելու, հասանք ճամբարի տարածք։

Մուտքը սահմանափակ էր, անհրաժեշտ էր թույլտվություն ստանալ, ապա գրանցում անցնել, և  համապատասխան բեյջը ստանալուց հետո միայն գնալ վրանների մոտ։

Սևանի փեշին՝ ծառերի շվաքում տեղակայված անհաշվելի վրանների մի մասը շրջանցելով ես և Գավառի մեր մյուս մասնակիցները հասանք մեր ջոկատին՝ Startup club անունով։ Այստեղ հավաքվելու էին տարբեր մարզերի ստարտափ ակումբներից կրտսեր ստարտափերներ, ավելի փորձառուներից նոր բաներ սովորելու և սեփական նորարարական գաղափարը ստեղծելու ու աստիճանաբար կյանքի կոչելու։ Մեզ դիմավորեցին կամավորները, ծանոթացանք, հետաքրքիր սեղանի խաղեր խաղացինք, մինչ Երևանից մյուս մասնակիցները կհասնեին ընկեր Տաթևի՝ մեր ջոկատավարի ուղեկցությամբ։

Մեր ջոկատի մյուս անդամների հասնելուն պես սկսվեցին ավանդական ծանոթությունները և խմբերի բաժանվելու և վրաններում տեղավորվելու գործընթացը։ Յուրաքանչյուր խումբ ուներ մենթոր, ով օգնելու էր խմբին գաղափարը զարգացնելու գործում, իսկ վրաններում քնում էինք չորս հոգով։

Երեկոյան՝ հանգստից կամ Սևանում լողալուց հետո, հավաքվեցինք փոքրիկ խարույկի շուրջ։ Օրվա քննարկման թեման ինքնատիրապետումն էր։ Խաղերի, մոտիվացնող վարժությունների ու հարց-պատասխանի միջոցով յուրացրեցինք թեման, ինչից հետո ամբողջ ջոկատով մասնակցեցինք  բացման հանդիսավոր արարողությանը։ Կեսգիշերը մեր տրամադրության տակ էր՝ կարող էինք խարույկի շուրջ ֆիլմ դիտել, մաֆիա խաղալ, դիսկոյին մասնակցել կամ պարզապես վրանում հարմար տեղավորվելով՝ քնել։ Կարևորը՝ չխանգարել մյուսներին։

Ես քնում եմ՝ ամփոփելով օրը։ Օրվա իմ բացահայտումը կամավորներն էին՝ Եվան, Դավիթը, Արփին, Միկան, Կարապետը, Սաթենիկը։ Եթե բոլորին փորձեմ միանգամից նկարագրել, կառանձնացնեմ հետևյալ բառերով՝ համբերատար, ընկերական, կենսուրախ, խելացի, աշխատասեր…

 

Հ.գ. գիշերը մեր հարևան վրանում հյուր ունեինք. գորտ էր մտել։

Օր 2

 

Արթնացա ծաղրական քրքիջ հիշեցնող տարօրինակ ձայնից, որ պարզվեց որորների աղմուկն էր։ Գիշերը ցուրտ էր, վրանում քնելուն փոքրիշատե հարմարվել էի նախորդ վրանային ճամբարի ժամանակ, այդ պատճառով էլ գուցե ավելի երկար էի քնել, քան իմ վրանակից աշտարակցի աղջիկները։

Օրը սկսվեց մարմնամարզությամբ։ Բոլոր ջոկատների հետ միասին, երաժշտության ուղեկցությամբ սկսեցինք անվերջանալի թվացող ֆիզիկական վարժությունների շարքը։ Երբ ջոկատ վերադարձանք, համատեղ ուժերով ճաշ պատրաստեցինք (մինչև կտրոններ կստանայինք՝ գնումներ կատարելու համար):

Ազատ ժամանակվա համար շատ սեղանի խաղեր ունեինք։ Դրանցից ամենահետաքրքիրը, որը խաղալու համար պահած հերթը ամենաերկարն էր լինում, Dixit-ն էր։ Նկարը ինչ որ բանի հետ ասոցացնելով՝ անվանում ես տալիս, ապա համեմատում մյուսների ընտրած նույն թեմային համապատասխանող նկարների հետ, քվեարկությամբ միավորներ հավաքում և ամենաշատ միավորներով հաղթում։ 

Օրվա գրաֆիկի համաձայն, այսօր ևս ունեցանք դասընթաց ժամանակի խնայողության մասին, ինչը ցանկացած ձեռներեցի հաջողության գրավականներից մեկն է։

Դեռ նոր էինք դասն ավարտին հասցրել, երբ զգացինք անձրևի հեռահաս աղմուկը։ Շտապ հավաքեցինք սնունդն ու մնացած ապրանքները ծածկի տակ ու վրաններ մտանք, մինչև անձրևը կտրվեց։

Մինչ կմթներ, մեծ խարույկի մոտ զրույց ունեցանք «Սևան ստարտափ սամմիթ»-ի համահիմնադիր Հակոբ Հակոբյանի, արտգործնախարար Զոհրաբ Մնացականյանի և 2018 թվականի հաղթող ստարտափի հեղինակի հետ։

Այս օրվա իմ բացահայտումը փոքրիկ Մարիանէն էր, ով ապշեցնում էր բոլորին իր պարային ունակություններով։

 

Օր 3

 

«Կռունկները այս առավոտ…». Աիդա Սարգսյանի երգը ստիպում է արթնանալ։ Կողքի ջոկատից է։ Երևի ամենատարբերվող ջոկատն է, որ ամեն ժանրի երաժշտություն միացնում է օրվա տարբեր ժամերին՝ սիմֆոնիա, օպերա, ռաբիզ, ժողովրդական… Իսկ երբ երաժշտությունը չի օգնում արթնացնել, անցնում են այլ՝ շերեփ-կաթսա մեթոդին։

Այս օրը յուրահատուկ էր նրանով, որ ստացանք կուպոնները (մոնոպոլիայի թղթադրամներ հիշեցնող կտրոններ, որոնցով կարող էինք գնումներ կատարել)։

«Դիզայն մտածողություն» թեմայով դասից հետո իմացանք, որ մեր ընկերներից մեկը ջրծաղիկով հիվանդացել է։ Տխրեցինք, երբ իմացանք, որ ստիպված է տուն վերադառնալ։ Նրան ճանապարհելուց հետո մի քանիսս ափ իջանք, լուսանկարվեցինք, փորձեցինք քարեր նետել ջրի մեջ, կամ ավելի ճիշտ՝ սահեցնել ջրի մակերևույթին, քայլեցինք մինչև ճայերի կղզին ու հիացանք կարմրաթույր մայրամուտով, որ գունավորել էր հորիզոնը։ Հետ գալիս համտեսեցինք տեղում թխվող լավաշից (իդեպ, նախատեսվում է Հայաստանում լավաշի թանգարան հիմնել), որ ամեն երեկո անուշ բույրը սփռում է ճամբարի տարածքում։ Երեկոյան, ինչպես սովորաբար, սկսվեց խրախճանքը, քանի որ մեր հյուրն էր Արտեմ Վալտերը իր կատարումներով։

Օրվա իմ բացահայտումները  Հայկազը և Գեորգին էին։ Հայկազը այլ ջոկատից ակտիվ մի երիտասարդ էր, ով պարզվեց, որ իմ համաքաղաքացին է։ Նա դարձավ մեր ջոկատի անբաժան մասն ու հավատարիմ ընկերը մինչև վերջին օրը։ Իսկ Գեորգին, ով շատ խելացի թվաց, որովհետև մեր դասին ներկա գտնվելիս բավականին հետաքրքրությամբ էր լսում, հաճախ էր այցելում մեզ և մեզ հետ մաֆիա խաղում։

 

Հ.գ. Կողքի վրանի գորտը մշտական հյուր էր դարձել։

 

Օր 4

 

Զարմանալի է, որ Բասսամի մասին գրում եմ 4-րդ օրվա տողատակում, քանի որ առաջին օրվանից բոլորի ուշադրությունը գրաված շոումենը ճամբարի ամենակենսուրախ ու հումորով մարդկանցից մեկն էր։ Այս առավոտ մարմնամարզության փոխարեն Բասսամը մի քանի համարձակների փորձության ենթարկեց trust jump-ի (վստահության թռիչքի) միջոցով։ Վստահու՞մ ես, ապա բեմից ցատկիր ամբոխի մեջ և հավատա, որ նրանք ձեռքերի վրա կպահեն քեզ։

4-րդ օրվա դասընթացը թիմային աշխատանքին էր ուղղված, որի ժամանակ ստացած գիտելիքներն ու փորձը պետք եկան մեզ մնացած օրերի ընթացքում։

4 օր պահանջվեց մեզանից, որպեսզի սովորենք պահպանել հավասարակշռությունը և վայր չընկնենք գամակի վրայից։

Այս երեկոն անցկացրեցինք խարույկի շուրջ՝ հայրենասիրական երգեր երգելով, կրակի վրա կարտոֆիլ ու սունկ խորովելով։

Այս անգամ իմ բացահայտումը ընկեր Տաթևն էր՝ նույն ինքը բարության ու հավասարակշռության մարմնացումը, ով հասկանում էր բոլորիս հոգեբանությունը և միշտ պատրաստ էր օգնել։

 

Օր 5

 

Սկսվեցին ծանր մտավոր աշխատանքները։ 5-րդ օրվանից սկսեցինք խմբերով գաղափարներ քննարկել։ Ուսումնասիրել շուկան և ընտրել այն գաղափարը, որը առաջինն է աշխարհում։ Դժվար էր, ինչ խոսք։ Երբեք չեմ մոռանա, թե ինչպես էր Արմանը տանջվում, երբ հանկարծ համացանցն ապացուցում էր, որ իր մտածած սարքից արդեն աշխարհում գոյություն ունի։ Երբ բարդության էինք հասնում, մեր երևակայությունը հասցնում էր մեզ մինչև թռչող գորգերն ու ջինի թեյնիկներ։ Միգուցե հնարավոր լիներ ստեղծել։

Ես ինձ համար այդօր բացահայտեցի ևս երկու կերպար, երկու Դավիթների, ովքեր փայլում էին իրենց հանճարեղ մտքերով ու անգլերենի իմացությամբ։

Օր 6

 

Արդեն սկսվել էին չարաճճիությունները։ Արթնանում էիր, հասկանում, որ դեմքդ պատված է ատամի մածուկով։ Մեր վրանում նույնիսկ ցուցանակ էինք կախել. «Պաստել ներողամտաբար»։ Օ՜, չարաճճիներ մենք շատ ունեինք։

Գաղափարները գնալով հղկվում էին, կազմել էինք բիզնես Canvas մոդելը, ունեինք 4 տարբեր գաղափարներ։ Օրվա ընթացքում փակ քվեարկությամբ ընտրեցինք լավագույնը, որը պետք է ներկայացնեինք բեմից, որպես մեր ջոկատի ծրագիր, այնուհետև բոլորս ձեռնամուխ լինեինք դրա իրագործմանը։

Ընտրությունն ավարտված էր։ Մեր ջոկատը պատրաստվում է ստեղծել ակնոց կույրերի համար, որպեսզի նրանք հնարավորություն ունենան ինքնուրույն կարդալ գրքերը առանց բրալյան այբուբենից օգտվելու։ Սկանավորման միջոցով ակնոցը հասկանում է ցանկացած տեքստ, ինֆորմացիան ձայնայինի վերածված ուղարկվում է ականջակալին և հասանելի լինում ակնոցը կրողին։ Ակնոցն ունենալու է նաև GPS, որը հնարավորություն կտա, օրինակ, տրանսպորտից օգտվելու կամ ինքնուրույն տեղաշարժվելու։

Փորձառու ստարտափերների big battle-ից (մեծ պայքար) հետո, մեր ջոկատը ներկայացրեց երկու օրում ծնված մեր գաղափարի մասին, որը ժյուրիների կողմից ընդունվեց մեծ ոգևորությամբ, և անսպասելիորեն շահեց 1000 դոլլար։

Երջանիկ գիշեր էր։ Բոլորս երջանիկ էինք։ Մեր գաղափարը գնահատվել էր և իրագործման արժանի էր համարվել։

Դա վերջին գիշերն էր ճամբարում։ Այդ օրը բոլորը հատ առ հատ բացահայտում էին ինձ համար։ Մեկը մեկից անկեղծ, մեկը մեկից անմիջական ու զարմանալի։

 

Օր 7

 

Հրաժեշտ։ Հրաժեշտը տխուր է։ Չեմ ուզում երկար խոսել տխուր բաների մասին։ 7-րդ օրը բոլորս տուն վերադարձանք, ամբողջացրինք 7 օրերի մեր ապրածը մեր հիշողությունների շտեմարաններում։

mariam tonoyan

Բժշկի սերը կամ սիրային եռանկյունի

«Գիտե՞ս ինչեր կան իմ մատների տակ

Երբ քո մարմինն է մարմինս գրկում

Կա ածխածին ու կալիում

Կա լուսածին ու նատրիում

Ցինկ կա, երկաթ, ջրածին

Կա յոդ, պղինձ ու բրոմ

Կա մարգանեց, կրածին

Բորակածին, թթվածին

Մարմինը ջուր է կիսով

Եվ հարուստ է աղերով

Օրգանական նյութերով

Միս կա, նաև ոսկորներ

Իսկ մաշկի տակ մկաններ

Դա է տառապանքը, իմ սեր»։

Շառլ Ազնավուր

25 տարեկան է, ապագա բժիշկ։ Շատ արագ է խոսում՝ արտիստիկ ժեստերով ու միմիկաներով, հաճախ դժվար է լինում արագության հոսքի մեջ նրա արտասանած բառերն իրարից զատել ու ըմբռնել։ Տոնայնությունը մեկ բարձրանում է, մեկ՝ իջնում, աշխուժորեն անցնում է մի թեմայից մյուսին՝ արվեստ, օտար լեզուներ, գրականություն, ֆիզիկա, ու ինչ տրամադրություն էլ ունենա, ձայնի հնչերանգից միշտ թվում է, թե ուրախ է։ Զարմանալի մարդ է Դավիթը (անունը փոխված է)։

Այս անգամ էլ, ինչպես մեր հերթական զրույցների ժամանակ, ապշեցնում էր իր հակասական, բայց միևնույն ժամանակ երկկողմանի ճշմարիտ փաստարկներով ու կարծիքներով.

-Ի՞նչ ես կարծում, եթե Ռոդենը չէր սիրում իր կնոջը՝ Ռոզային, այլ սիրում էր իր աշակերտուհի, օգնական, ապա սիրուհի Կամիլա Կլոդելին, ինչո՞ւ կյանքի վերջին ամիսներին օրինականացրեց իր և Ռոզայի ամուսնությունը,- հարցրեց նա իմ սիրելի քանդակագործի կյանքի մասին։

-Որովհետև նա սիրում էր Ռոզային, բայց սիրահարված էր Կամիլային։ Չե՞ս կարծում, որ սիրահարությունն ավելի կարճատև սեր է,- փորձում եմ պատասխանել ես։

-Ես կասեի՝ ընդամենը սիրային եռանկյունի։ Հիշո՞ւմ ես, որ Ռոզայի միակ ցանկությունն էր օրինական ամուսնությունը։ Ի վերջո նա քանդակագործի կինն էր, նույնիսկ երեխա ունեին, բայց դեռ կինը չէր ճանաչվել։ Կամիլան գիտեր, որ Ռոդենը չի բաժանվի իր երեխայի մորից, նա ամեն անգամ նույն պատասխանն էր ստանում. «Ես դեռ չեմ կարող լքել Ռոզային»։ Ռոդենի ու Ռոզայի ամուսնությունից հետո քիչ անց մահացավ Ռոզան, իսկ Կամիլան խելագարվեց, որովհետև ոչ թե սիրահարված էր, այլ սիրում էր Ռոդենին։ Մի՞թե Կամիլային ևս մինչև կյանքի վերջ չի սիրել Ռոդենը։ Երեքն էլ սիրել են, պարզապես մեկը ավելորդ է եղել։

-Ի՞նչ նկատի ունես։

-Սիրահարվածների օրգանիզմում ավելցուկով արտադրվում է դոֆամին, սերոտոնին, ադրենալին, էնդորֆին, որոնցից մեկը սրտխփոցի համար է պատասխանատու, մեկը կյանքի հանդեպ վառ գույներով տրամադրվելու, աշխարհին սեր տարածելու ցանկության, մեկը զրուցասիրության, խենթությունների, անքնության, տագնապի, սիրելիի կողքին ապահովության զգացումի։ Բայց այս բոլորը 2-6 ամսում անցնում են, տեղը զիջում սիրուն կամ դատարկությանը,-աշխուժորեն ու լայն ժպիտով բացատրում էր Դավիթը,- նրանց սիրային եռանկյունին տարիներ է ձգվել։

Նրա ժպտացող դեմքի վրայով մի ակնթարթ միայն աննկատ անցավ ափսոսանքի մի թույլ ալիք՝ խորքերի փոթորիկներից դուրս պրծած, որին հետո ես նշանակություն տվեցի։

-Ընդհանուր առմամբ սերը տխմարություն է,- շարունակեց նույն տոնով,- ի դեպ, ամուսնացավ…

«Ռոդենի՞ն նկատի ունի»,- նախ կարծեցի ես, բայց նկատելով, որ խուսափում է աչքերիս նայել, որ շփոթմունքը չնկատեմ, հասկացա, որ իր սիրած աղջիկն է ամուսնացել։

Ոչ մի բառով չդժգոհեց, ոչ մեկին չմեղադրեց, թույլ չտվեց, որ ներսում կատարվող իրարանցման որևէ դրվագ երևա իր աչքերի հայելուց, միայն մի նախադասությամբ մատնեց իրեն.

-Հիմա իմ փոխարեն մեկ ուրիշն է հիշելու, որ թեյն առանց շաքարի է խմում,- թափ տվեց ձեռքը ու մտածկոտ տարուբերեց գլուխը։

Վաղուց էր տարված նրանով, բայց ոչինչ չէր ասել նրան։ Ասում էր՝ դրա ժամանակն էլ կգա։

Հարցեր, հարցեր, հարցեր… Այնքա՜ն հարցեր էր տվել նրան, որպեսզի ավելի լավ ճանաչի, ամենի՛ց լավ ճանաչի։ Քանի՜ ոլորտների մեջ էր խորացել, որպեսզի ավելի հետաքրքիր զրուցակից դառնա այդ աղջկա համար, կարողանա չնչին բանով օգտակար լինել։ Գիտեր նրա ամեն նախասիրություն, օրվա գրաֆիկը, նախընտրելի գույնը՝ կանաչի համապատասխան երանգը, զգում էր՝ երբ է տրամադրությունը վատ, նրա մասին նոր տվյալները, նրա խոսքերը անհասկանալի ձեռագրով նշում էր իր փնթի նոթատետրում, անգիր էր անում ու ինձ հետ զրուցելիս նույնիսկ հաճախ մեջբերում էր՝ հմտորեն թաքցնելով սենտիմենտալությունը։

Ամենուր նա էր՝ իր գլխում, աչքերի առաջ, հեռախոսի մեջ, նույնիսկ ենթագիտակցական ու անգիտակցական մակարդակում։ Երբ ձանձրույթից ենթագիտակցաբար խզբզում էր թղթի վրա, դժվար չէր թղթի անկյուններում աղջկա անվան սկզբնատառը գտնել կամ ամբողջական անունը՝ ամենաաննկատ մասում…

Ինչո՞ւ հանկարծ Ռոդենից սկսեց խոսել։ Ինչո՞ւ Ռոդենը ամուսնացավ Ռոզայի և ոչ Կամիլայի հետ։ Ո՞վ էր սիրային եռանկյունում ավելորդը։ Կամիլան խելագարվե՞ց, ի՞նչ է դա նշանակում։ Չգիտեմ… Միգուցե, ընդհանուր առմամբ սերը տխմարությո՞ւն է։

#EcoCamp

Ամենամոտ ընկերական կապերն աշխարհում հաստատվում են մի հայացքով, մի ժպիտով։ Ժպտացող մարդու տեսնելով՝ մենք ժպտում ենք ի պատասխան, և ուղեղն էնդորֆին է արտադրում, որն ապահովում է ուրախ տրամադրությունը։ Ժպիտով մենք դիմավորում ենք լավագույններին և արցունքների միջից ժպտալով հրաժեշտ ենք տալիս նրանց։ Հրաժեշտները ոչնչի վերջ չեն դնում, քանի որ ժպիտներն արդեն իսկ սկսել են ամեն բան։ Մի այդպիսի ժպիտից էլ ծնվեց #EcoCamp2019-ի ընկերական միջավայրը։ Թվում է, թե բնապահպանական ճամբարի 5 օրը չափազանց քիչ է իրար հետ կապվելու, իրար ընկեր անվանելու համար, բայց արի ու տես, որ դա հնարավոր է։

Երկար-երկար ճանապարհ անցնելուց հետո Գավառի մեր խումբը վերջապես հասավ Գյումրուց ոչ շատ հեռու գտնվող, Մարմաշեն վանքի հարևանությամբ տեղակայված վրանային ճամբար, որտեղ մեզ դիմավորեցին մոտ 30 հետաքրքրասեր, ժպտացող դեմքեր։ Սկզբում վրանները «կահավորեցինք», իսկ քիչ անց սկսվելու էին ծանոթությունները ու անվերջանալի զրույցները ամենատարբեր թեմաների շուրջ, ապա մեկը մյուսին թեյ էր հյուրասիրելու, երեկոյան պարելու էինք բարձր երաժշտության տակ կամ զբոսնելու մոտակայքում՝ Ախուրյանի ափին, խաղալու էինք տարբեր խաղեր ու լույսերը մարելուց հետո տեղափոխվելու էինք ավելի ջերմ ու մտերմիկ միջավայր՝ խարույկի շուրջ՝ զրուցելու, երաժշտություն լսելու կամ կրակի ճտճտոցի ու քամու երգերի տակ լիալուսնի տեսքով հիանալու։ Գիշերը չոր հատակին քնելուն էինք հարմարվելու կամ բացարձակ չէինք քնելու, որովհետև մի խումբ արկածախնդիրներ հումորներ անելով աղմկելու էին վրաններում։

Առաջին օրը խոստումնալից էր, մարդիկ վստահություն էին ներշնչում։

Երկրորդ օրվա սկսվելուն պես ճամբարային օրվա գրաֆիկում ավելացան բնապահպանական թեմաներով դասընթացները։

Ոլորտի մասնագետները մեզ օգնում էին հասկանալ հանքարդյունաբերության, անտառհատումների, գլոբալ տաքացումների, Սևանա լճի աղտոտման, բնական ռեսուրսների անխնա օգտագործման հետևանքների ու այլընտրանքային լուծումների մասին։ Անդրանիկի դիպուկ հարցերի տեղատարափը, Անիի, Վարդանի ու Հովհաննեսի խելացի դիտարկումները ինֆորմացիան ավելի դյուրըմբռնելի էին դարձնում, իսկ փորձագետների կողմից հնչած հետաքրքիր փաստերը զարմացնելու էին շատերիս։

Օրինակ, գաղտնիք չէ, որ շատ երկրներում դիակներն այրում են։ Բայց ո՞վ կմտածեր, որ այդ ածխածնով հարուստ մոխիրները բնության մեջ երկար տարիներ մնալով՝ կարող են վերածվել ալմաստի։

Գիտեինք, որ թուղթը ստացվում է փայտից, բայց փաստորեն թղթի սպիտակեցումը ամենատոքսիկ և թունավոր գործընթացներից է համարվում։

Սովորեցինք, թե ինչպես կարելի է ջրում եռացնելով՝ վերամշակել և վերօգտագործել թուղթը, իմացանք, որ մետաղները անսահմանափակ թվով կարելի է վերամշակել և օգտագործել։ Եվ որ նյութը ու էներգիան միևնույն բանն են, որ միշտ հերթափոխում են միմյանց. նյութից էներգիա, էներգիայից` նյութ։

Զարմանալի էր, որ ժամանակին հրաբխային ամպերում կուտակված ծծմբաջրածինը ոչնչացրել է դինոզավրերին, բայց մաքուր ծծմբաջրածինը մարդու ծերացումը կարող է դանդաղեցնել։

Մեր մտքի տերմինների բառարանում ավելացավ նաև «ածխածնի ոտնահետք» տերմինը, որն օգտագործվում է, երբ մենք ուզում ենք չափել ջերմոցային գազերի արտանետումների, հատկապես CO2-ի մակարդակը։

Թե ինչ սովորեցինք մենք 5 օրերի ընթացքում, կարելի է անվերջ թվարկել, որովհետև ոչ միայն դասերի ընթացքում, այլև ամեն քայլափոխի մենք մեկս մյուսից մի օգտակար բան էինք սովորում։ Համոզված եմ, որ բոլորիս հիշողության մեջ միշտ մնալու է Գրիշա պապիկը՝ նույն ինքը բարության ու հավերժ երիտասարդության մարմնացումը, որը վայրկյանների ճշգրտությամբ մեզ լույս էր մատակարարում կամ զրկում էր էլեկտրաէներգիայից, որը խաղում էր մեզ հետ, զրուցում ընկերաբար, հորդորում Արտաշեսին (Կյաժին), որ նստածներին պարելու կանչի կամ մի կարգին երգ միացնի։

Ճամբարականներից յուրաքանչյուրը մի առանձին, չբացահայտված տիեզերք էր՝ անսահման, խորը, հանելուկային, որոնց մասին հատ առ հատ կուզենայի պատմել անվերջ երկար, բայց վերջին դասընթացի օրը, գիշերը՝ խարույկի շուրջ, բոլորս կիսվեցինք միմյանց մասին ունեցած մեր տպավորություններով ու կարծիքներով, բոլորս նկարագրեցինք մեր սրտի խորքերում ինչ-որ տեղ բույն դրած մարդկանց, իսկ ես այդ ընթացքում հասցրի նույնիսկ ինձուինձ բարկանալ, թե ուր հանկարծ անհետացավ փոքր քույրս (նա հանկարծակի այստեղից այնտեղ հայտնվելու աշխույժ բնավորություն ունի)։

Հոգեբանին հարցրեք, և նա ձեզ կասի, որ լացն ու ծիծաղը նման են իրար։ Երբ ժպտում ես կամ լաց ես լինում ժպիտով, նույն զգացողությունն ես ունենում։ Երբեք չեմ մոռանա հրաժեշտի ժամանակ գլորվող արցունքներն այտերից սրբող, արցունքների միջից ժպտալով հրաժեշտ տվող ընկերներիս։ Գրկում էինք հեռացողներին, մի պահ մտածում, որ էլի կհանդիպենք, բայց միևնույնն է, չէինք ուզում բաց թողնել, որովհետև զգում էինք, որ բաց թողնելուն պես մեքենան կշարժվի, ու մեր թիվը քիչ-քիչ կպակասի։

Տաքսին սպասում է, շարժվեցինք։ Արդեն բավականին հեռացել ենք ձեռքերն օդում թափահարող ընկերներիցս, բաց դեռ հետ ենք նայում, մինչ նրանց պատկերները կձուլվեն հեռու հորիզոնին ու կպահվեն մեր հուշերում։

Բայց մենք ժպտում ենք, որովհետև հրաժեշտները ոչնչի վերջ չեն դնում, ժպիտներն արդեն իսկ սկսել են ամեն բան։

Հիշողություններ քառօրյա պատերազմից

Ապրիլյան քառօրյա մարտերի մասնակից, Գեղարքունիքի մարզի Կարմիրգյուղ գյուղի բնակիչ Գարիկ Ամիրյանը բանակ զորակոչվել է 2016 թվականի հունվարի 18-ին։ Ծառայել է Մատաղիսում՝ կրտսեր սերժանտ կոչումով։ Քառօրյա պատերազմի սկզբից մինչև ավարտը եղել է նախ Մատաղիսի, ապա Թալիշի դիրքերում։

-Ապրիլի 1-ի գիշերը` ժամը մոտ 2:30-ին, Թալիշում սկսվեցին կրակոցները,- պատմում է Գարիկը,- ապրիլի 2-ին զորամասից մեզ տարան թաքստոցներ, երկու օր հետո, գիշերով, թշնամու համար աննկատ, կարճ ճանապարհներով գնացինք Թալիշ, որտեղ երկրորդ գծում պաշտպանությունն իրականացնելուց բացի՝ նաև առաջին գծում ինժեներական աշխատանքներ ենք կատարել։ Ռմբակոծվում էին հրամանատարական շենքերը, մեր թաքստոցները, ուսումնական գումարտակը, բատալյոնները։ Առաջին օրվանից մեզ միացան կամավորները, որոնց թվում նաև գավառցիներ էին։ Սկզբում բոլորս խուճապահար էինք, վախենում էինք, որովհետև մեր ապրելու հավանականությունը գրեթե 20% էր, ու երբ հասկանում ես, որ գուցե մեռնես, միշտ գերադասում ես առանց վախենալու մեռնել։ Մահը հանկարծակի է գալիս, անկոչ հյուրի նման գալիս է ու հաճախ տանում մտերիմ դարձած զինակից ընկերներիդ, և ամեն անգամ նման դեպքեր հիշելիս՝ ակամա շունչդ կտրվում է, իսկ ողջ ընթացքում քեզ ուղեկցող տագնապն ու գիտակցումը, որ քեզ տանը սպասում են, ստիպում են ամեն գնով ապրել։

-Երբ լուրերով լսեցինք, որ հայ-ադրբեջանական սահմանում լարված իրավիճակ է, ես ու ամուսինս տեղներս չէինք գտնում,- ասում է Գարիկի մայրը,- ամեն րոպե համացանցով հետևում էինք դեպքերի զարգացմանը։ Ամուսինս սկզբում ուզում էր կամավորների հետ Ղարաբաղ գնալ, բայց համոզեցինք, որ մնա ու պետք եղած դեպքում անհրաժեշտ իրեր հասցնի։ Քառօրյա պատերազմի ընթացքում սպաները իրենց հեռախոսներով թույլատրում էին հաճախակի զանգել տուն։ Զրույցների ժամանակ ամուսինս գլխի ընկավ, որ ջրի պակասություն կա, ու որոշեց ջուր հասցնել։

Հիշողություններով տարված` Գարիկը շարունակում է.

-Քանի որ ամբողջ օրը թշնամին կրակում էր, մեքենաներով ջուր, սնունդ հաջողվում էր միայն գիշերվա ընթացքում հասցնել։ Իսկ մեկ մեքենայով բերված ջուրը պետք էր բաժանել 4 վաշտերի միջև։ Օրվա ընթացքում մեկ բաժակ ջրով բավարարվում էինք։ Փոքր տարիքում պապիցս սովորել էի, որ փշի որոշ տեսակներ, դորդոփի թուփը իր մեջ ջուր է պարունակում, և ուտելով՝ կարող ես ծարավը հագեցնել, այդ կերպ փորձեցինք ես ու ընկերներս, իսկ քաղաքներից եկած զինվորները հրաժարվեցին՝ վախենալով թունավորվել։

Ապրիլի 2-ին վիրավորվել էր մեր բուժակը, ու վիրավորներ ունենալու դեպքում մեկս մյուսին մեր իմացածի չափով առաջին օգնություն էինք ցույց տալիս։ Քանի որ մայրս բուժքույր է, ես բավականին լավ եմ տիրապետում առաջին բուժօգնության կանոններին։ Նման դեպքերում հասկանում ես, որ մարդասիրությունն ու հայրենասիրությունը միշտ փոխկապակցված են։

Ծառայությունն ավարտելուց հետո Գարիկ Ամիրյանը կրթությունը շարունակում է ֆիզիկական կուլտուրայի հայկական պետական ինստիտուտում, սակայն ի տարբերություն իր մարտական ընկերներից շատերի՝ չի օգտվում քառօրյայի մասնակիցներին տրված ուսման վարձի 50% զեղչման արտոնություններից, քանի որ նրա զինգրքույկում մարտական հերթապահությունից բացի՝ նշված չէ քառօրյայի մասնակցի կարգավիճակը։

Գարիկը կարծում է, որ հայրենասիրությունը երեխայի մեջ պետք է սերմանվի շատ վաղ հասակից, որպեսզի տարիներ հետո հայրենիքի պաշտանությունը ոչ թե պարտականություն, այլ փոքր ներդրում համարի իր հայրենիքի հզորացման գործում։

mariam tonoyan

Ասում են

Ասում են՝ հիվանդ է։ Չգիտես՝ ինչու, ասում են՝ հիվանդ է և նույնիսկ համարձակվում ավելացնել, թե հոգին է հիվանդ։ Իսկ երբ հարցնում ես, թե հոգին ի՞նչ է, որ ունակ է նույնիսկ հիվանդանալու, լեզուները կապ է ընկնում.

-Չէ՜, ոչ թե հոգին, այլ հոգեկան աշխարհը, ներաշխարհը, մտքերը։

Ակամա ուզում ես հարցը կրկնել, բայց գիտես, որ էլի մի անտարբեր պատասխան ես ստանալու, որովհետև բառերով «ներաշխարհը» բացատրելը ու «հիվանդ» բառի ազդեցությունը մեղմացնելը բարդ է։

Ես ամենևին էլ չհամաձայնեցի։ Հակառակը՝ մեծ, թուխ աչքերում կարծես բռնկվել էր կյանքի, ապրելու թրթիռը, ամեն ասած բառի մեջ հաստատակամություն ու հավատ կար, շարժուձևում՝ ազատություն ու անկեղծություն, որ շատերը կուզենային ունենալ, բայց փոխարենը ասում են՝ հիվանդ է, որովհետև նա իրենց նման չէ, որովհետև նրա աշխարհն ուրիշ է։ Նրա մոլորակը սերն է, բնակիչները՝ հոգատարությունը, ապրելակերպը՝ հավատը։ Հավատը սիրո արտահայտման միջոցն է. պիտի հավատաս, որ սիրես։

Մի քանի անգամ կիրակի օրերին պատարագի ընթացքում տեսել եմ նրան։ Աղոթում էր, շարականները ծայրից ծայր անգիր գիտեր, ժպտում էր, զգացվում էր, որ հանգստանում է ու խոսքերը որպես բառերի կույտ չի ընկալում։ Հոգի՞ն էր հիվանդ, ներաշխա՞րհը, մտքե՞րը, թե՞ նրանք, ովքեր նրան հիվանդ են անվանում։

Այսօր նա առաքյալի էր նման, որ հալածվելով ու խոչնդոտների դեմ իր հավատը վահան դարձրած պայքարելով՝ դուրս էր եկել պատշգամբ՝ իր ուսմունքը քարոզելու։ Բարձր էր երգում, պարզ։ Շարականներին մերթ ընդ մերթ հաջորդում էին փոքրիկ քարոզները կյանքի, բարության, սիրո, հանդուրժողականության, ներողամտության և այլ արժեքների մասին։ Ձեռքին մի մեծ խաչ կար, որով խաչակնքում էր անհայտ հավատացյալներին։ Անցորդները մի պահ խեթ նայում էին նրան, ապա հայացքները շրջում ու ամենօրյա դեմքի արտահայտություն ստանալով շարունակում ճանապարհը։

Ես, չնայած դպրոց էի շտապում, մի հաստաբուն ծառի թինկնելով, պատսպարվեցի ու որոշեցի լսել.

-Սիրելի՛ հավատացյալներ,- դիմում էր անտեսանելի բազմությանը,- եկեք աղոթենք մեր մայրերի համար։

Ասված խոսքերի ազդեցությունից մի պահ հայացքս սառեց, լսողությունս ու տեսողությունս կարծես խափանվեցին՝ առաջ մղելով մեղքի զգացողությանը։ «Վերջին անգամ ե՞րբ եմ մորս համար աղոթել,- մտածեցի ես, բայց չկարողացա մտաբերել,- միգուցե հիվա՞նդ եմ, հիշողությունս հիվանդացե՞լ է։ Իսկ նրանք ասում են՝ նա է հիվանդ»։

-Աղջիկ ջան, մոտ արի,- հանկարծ սթափեցրեց ինձ նրա ձայնը։ Նկատել էր ինձ ու նայում էր ուղիղ աչքերիս մեջ։- Տերունական աղոթքը գիտե՞ս։

Ինձ թվաց, թե գլխով նշան եմ անում, բայց նա, նկատելով անշարժությունս, շարունակեց.

-Կրկնի՛ր։ Հայր մեր, որ յերկինս ես…

-Հայր մեր, որ յերկինս ես,- մեխանիկորեն շշնջացի ես։

Շարունակությունը չլսեցի։ Երևի լսողությունս հիվանդացել էր, կամ մտքերս էին չափից շատ։ (Գուցե նրա մտքերն է՞լ են չափից շատ։) Վերջում երևի պահպանիչ աղոթք էր կարդացել ու «Ամեն»-ով եզրափակել, որովհետև երբ անձրևը սկսվեց, նրա պատշգամբում արդեն ոչ ոք չկար, իսկ դուռը փակ էր։

Ամաչում էի։ Մտքումս աղոթեցի նախ մորս համար, ապա՝ բոլորի, նույնիսկ փողոցի անտուն կենդանիների, որ շուտով թրջվելու են բաց երկնքի տակ։

…Ասում են՝ հիվանդ է։ Հոգի՞ն էր հիվանդ, ներաշխա՞րհը, մտքե՞րը, թե՞ նրանք, ովքեր նրան հիվանդ են անվանում։ Բոլորս ենք հիվանդ՝ մեկը մի քիչ ավել, մյուսը՝ մի քիչ պակաս։

mariam tonoyan

Նամակ երկնքից

Երկնքի անթափանց կապույտը՝ սպիտակ, բամբակե հետագծով կարկատած ինքնաթիռը սահում է վերևում։ Կապույտ անորոշությանը աստիճանաբար խառնվում են հույսի մի քանի ամպիկներ. վերևում միշտ հույս կա, ինչ-որ մեկը պետք է պահի, չէ՞, երկինքը, որ այն չփլվի մեր գլխին։

Քաղաքը շշուկների մեջ է, իմ քաղաքը աղմկել չի սիրում, իսկ աղմուկը կա՛մ շատ կտրուկ ու կարճ է լինում, կա՛մ բնության ձայների հետ միատոն՝ ասես վախենալով խանգարել մեկի անդորրը, մեկին արթնացնել խորը քնից։ Սիրում եմ այս լռությունը վայելելը։ Ամեն տեսակ լռության պատրաստ եմ, բայց աղմուկին դիմանալը բարդ է։ Ժամերով պատրաստ եմ նստել պատշգամբի իմ անկյունում ու անխոս հետևել քաղաքի շշուկներին՝ ականջ դնելու նման։ Իսկ երբ ինտերնետ չունեմ, ընթերցանությունից բացի միակ զբաղմունքս մեր տան բարձրից քաղաքի փոփոխվող գույներին ու տրամադրությանը հետևելն է։

Մտախզբզանքներով զբաղված՝ հանկարծ նկատեցի, որ թելից կախված մի թուղթ վերևից անսպասելի, դանդաղ ներքև է իջնում։ Երբ հասավ այն բարձրության, որ ձեռքս կհասներ, բռնեցի, հանեցի վրայից լվացքի ամրակալը, բացեցի թուղթը և կարդացի. «Ա՞ր, Արա՞քս, տեղո՞ւմ ես»։ Արաքսը քույրս է: Վեր նայեցի։ Արամեն էր՝ մեր հինգերորդ հարկի հարևանի տղան, ձեռքս թափահարեցի՝ ի նշան ողջույնի։

-Արա՜քս,- փույթով կանչեցի քրոջս, և երբ եկավ, ես, նման նամակագրական գաղափարից հիացած ու զարմացած, ծիծաղով շարունակեցի,- նամակ ունես։

Արաքսը վազեց գրիչի հետևից։ Չանցած մեկ րոպե` պատասխան նամակը պատրաստ էր. «Կիջնե՞ս դուրս խաղալու»։ Ամրակալը վրան խփեց, երկու անգամ ձգեց թելը՝ այդպիսով նշան տալով, որ նամակը հետ քաշելու ժամանակն է։ Դանդաղ-դանդաղ, օդում պտույտներ գործելով, ու երբեմն լվացքի պարանների արանքում խճճվելով՝ ինքնաթիռի նմանվող նամակը առաջին հարկի մեր պատշգամբից ուղևորվեց դեպի ամենավերին՝ հինգերորդ հարկը։ Երկրորդ, երրորդ, չորրորդ հարկ, շուտով հինգերորդ, և Արամեն ստանում է նամակը։

-Չդիմացար, էլի, առանց ինտերնետի,- կատակի եմ տալիս,- վերջը նամակ գրելու մի ձև մոգոնեցիր։

-Երբ չի լինում ելք ու ճար, խենթերն են գտնում հնար,- մեջբերեց քույրս։

Մինչ նամակը կիջներ, Արաքսը վազեց տուն։ Քիչ հետո վերադարձավ թխվածքներով լի ամանով։ Պատասխանը հասել էր. «Չէ՜, շոգ ա, հովը ընկնի, նոր կիջնենք դուրս»։

Քույրս գրեց. «Պեչենի կուզե՞ս», համեմեց նամակը ծիծաղող սմայլներով, տոպրակի մեջ դրեց մի կտոր թխվածք, ամրացրեց թելին, ստուգեց ապահովությունը և երկու անգամ ձգեց թելը։

-Բա որ Ալլա տատիկենց տուն ընկնի՞,- չեմ դադարում հրճվել ես՝ ճոճվելով վեր բարձրացող տոպրակի ընթացքին հետևելով։

-Հա, ոչինչ, մի կտոր էլ թող Ալլա տատիկը համտեսի,- ծիծաղեց Արաքսը և վեր նայեց։

Ծանրոցը դեռ նոր երրորդ հարկ էր հասել։

-Հը՞, Արամ, կապը թո՞ւյլ ա, նամակս չի հասնո՞ւմ։

Վերևից լսվում է Արամեի զրնգուն ծիծաղը։ Հաջորդ նամակի բովանդակությունը շատ համեղ էր։

«Սովորություն է դառնալու,- մտածում եմ,- հաստատ էսպես շատ ենք հաղորդակցվելու»։

Այսպիսի նամակները պարզ են, հստակ են ու անմեղ, անկեղծ, ավելի ուրախ, քան վիրտուալ աշխարհում, ավելի զվարճալի, միապաղաղությունից, խաբեությունից զերծ…

Եթե մի օր հանկարծ վերևից քեզ էլ նամակ իջնի, ոչ մի դեպքում չանտեսես, ուշադրությամբ կկարդաս ամեն տող ու համապատասխան պատասխան կշարադրես։ Գուցե դա թղթե չլինի, գուցե հստակ հասցեատիրոջից չլինի, բայց վերևից եկած նամակները անտեսել չի կարելի, վերևում շատ հույս կա, ինչ-որ մեկը պետք է պահի, չէ՞, երկինքը, որ այն չփլվի մեր գլխին։

susanna harutyunyan girq erkrord kiraki

«Երկրորդ կիրակին ներառյալ»

 «Մանանա» կենտրոնը և Հայաստանի պատանի թղթակիցների 17.am կայքը հայտարարել էին Սուսաննա Հարությունյանի «Երկրորդ կիրակին ներառյալ» պատմվածքների ժողովածուի վերաբերյալ անդրադարձների մրցույթ: Մենք ստացել ենք բազմաթիվ անդրադարձներ, և մինչ ժյուրին կհայտարարի արդյունքները, դուք նույնպես կարող եք կարդալ և որոշել հաղթողներին: 

mariam tonoyan

Բացեցի գիրքը, ու իրականությունը շուրջս թափվեց, որ այնքա՜ն ծանոթ էր ինձ, բայց  միաժամանակ դժվարընդունելի։ Պատմվածքների այս ժողովածուն ծովի էր նման. խորը ու փոթորկուն, երբեմն հայելահարթ, երբեմն ալեկոծ… Սկզբում միշտ ամեն տող պարզ է, ամեն բան իր բնականոն, բայցև դեռ ամբողջովին չբացահայտված ընթացքի մեջ է, բայց եթե մի փոքր էլ լողաս, հաղթահարես պարբերությունները, կնկատես, որ ավազը  սղում, գնում է ոտքերիդ տակից, դու արդեն ծովի խորքերում ես ու խորտակվում ես իրականության անսպասելի ալիքների մեջ։

Երբ կարդում ես այն մասին, ինչին հաճախ ականատես ես եղել, ինչը դու արդեն գիտես, բայց որի մասին երբեք խորապես չես մտածել ու իրերի միակողմանի տեսակետով բավարարվել ես, սկսում ես այլընտրանքներ քննել, ճանաչել նախ քեզ ու քո տեսակետը, ապա քոնին ավելացնելով հեղինակի դիտարկումը՝ զգալ, որ հասունանում է աշխարհընկալումդ։

Պատմվածքների հերոսները հայեր են՝ իրենց նիստուկացով, քաղցրահունչ բառապաշարով, հայկական համընդհանուր հոգսերով ու մտքերով. «Հայերը չունեն քավարան, նրանց քավարանը համատեղվում ա կյանքի հետ»։

Հայկական քավարանում էր ապրում նաև «Երկրորդ կիրակին ներառյալ» պատմվածքի գլխավոր հերոսը՝ Արգոն։

Դեպքերի զարգացումը սկսվում է նկուղի դռան առջև հավաքված մարդկանց՝ խոզատիրոջ ու Արգոյի հարևան կանանց վեճից։ Խոզատերը համոզում էր հարևաններին, որ իրեն տան հավաքած, նամշած հացը, և ինքը փոխարենը սալ կտա նրանց, բայց, չնայած առջևում ձմեռ է, և սալ պետք է, հարևանները պնդում են, որ Արգոյին պետք կգա. «թրջում է, վառարանի վրա տաքացնում, ուտում»։

Արգոն ապրում էր հարևանի նկուղում, ճգնավորի նման. չէր ծխում, չէր խմում, իր հաշվին ո՛չ ուտում էր, ո՛չ հագնվում, խալի ու պատուհան լվանալով փող էր վաստակում, հարևանների երեխաներին օգնում էր փողոցն անփորձանք անցնել, տանում էր դպրոց, տուն էր բերում։ Պարապ ժամանակ երեխաներին կանչում էր, զրուցում, հարցեր տալիս։ Կրթություն չուներ, բայց որոշ բաներ գիտեր Աստվածաշնչից, հեքիաթներից, նույնիսկ քիմիայից։ Հարևանների հին ճաշերի մեջ սոդա էր լցնում, եռացնում, ուտում, որպեսզի փող խնայի։

-Վատ բանի ընդունակ չի,- ասում էին հարևանները։

Կանայք անընդմեջ թակում են նկուղի դուռը, բայց արդեն մեկ շաբաթ է՝ Արգոն չկա ու չկա։ Խոզատերը ամեն օր գալիս, հնացած հացը չստանալով, դժգոհ հեռանում է։ Ափսոս էր՝ երկու պարկ չոր հացը անտեր թողնելը, բայց հարևան տիկնայք անդրդվելի հավատարմությամբ սպասում էին Արգոյի վերադարձին։

Բարյացկամ հարևանները շարունակում են չոր հաց հավաքել, որպեսզի երբ Արգոն գա, ուտելու բան ունենա։

Ոստիկանը, որ պետությունից բազմաթիվ պարգևներ էր ստացել ցանկացած հանցագործություն երեք օրում բացահայտելու համար, զայրանում էր այն փաստից, որ «աշխարհը խուզարկել էր, Արգոն իր քնձռոտ հալով չէր բացահայտվում»։  Իսկ երրորդ հարկի հարևանի տղան ամեն անգամ պնդում էր, որ նա ինչ-որ գյուղում, երեքհարկանի տուն ունի ու հավաքած գումարով իր տունն է ճոխացնում, բայց ո՞վ կհավատար հեքիաթ հիշեցնող այդ վարկածին։

Բայց ահա հայտնվեց նա, ում արդեն փնտրում էին երկրորդ կիրակին ներառյալ։ Ոստիկանը, ում չէր հաջողվել գտնել կորածին, հեռատեսորեն որոշում է խոսք կորզել.

-Մեր երկրի վատն էն ա, որ փոքր ա, էնտեղ հնարավոր չի կորչել, բոլորը գիտեն քո քնել-արթնանալու, մեռնել-ապրելու ժամերը: Հնարավոր չէ տանից դուրս գալ և այլևս չվերադառնալ: Ես ամեն ինչ գիտեմ, ուղղակի քո ազնվությունն եմ փորձում:

Արգոն հաստատում է տղայի վարկածը, թե երբ փող է հավաքվում, գնում է իր եռահարկ տունը նորոգելու։ Ոստիկանը միայն իր աչքերով աշխարհից կտրված, հեռու, գյուղական տունը տեսնելուց հետո հանդիմանում է Արգոյին թե՝ ծախի, քաղաքում հարմարավետ տուն առ։

-Բա որ ծախեմ, ես ո՞ւր կվերադառնամ, տարվա մեջ իմ էրկու-իրեք օրը ո՞ւր կկորչեմ… Ո՞նց կարելի ա ապրել առանց վերադարձի հույսի… Անհնար ա առանց վերադարձի… Լավ ա էստեղ տուն չունենամ, բայց վերադառնալու տեղ ունենամ։ Թե չէ՝ ո՞նց կլինի… Բա մարդ կապրի՞ առանց վերադարձի հույսի։

 

Այս պատմվածքում ամեն կերպար իր մտատանջանքն ունի. խոզատերը մտահոգված է իր խոզերին կերակրելով, տիկնայք՝ հացը խոզատիրոջը տալով-չտալով, ոստիկանը՝ իր գործի բարեհաջող ավարտով, Արգոն՝ վերադարձի հույսով…

«Երկրորդ կիրակին ներառյալ» պատմվածքը բազմաշերտ է։ Այն կարելի է վերլուծել որպես պատմություն վերադարձի ու հույսի մասին, կարելի է վերլուծել որպես ազգային ոգու ու հոգեկերտվածքի հոգեբանական պատմություն, այն կարելի է վերլուծել նաև  փիլիսոփայորեն և բոլորովին նոր տեսակետի հանգել։

Պատմվածքի վերջին տողերը կարդալիս ակամա աչքերիս առջև պատկերացան սփյուռքահայ այն գործարարները, ովքեր օտարության մեջ աշխատում-աշխատում են և Հայաստանում ներդրումներ են անում, որքան էլ որ այն անհարմար աշխարհագրական դիրք ու պայմաններ ունենա կամ հեռավոր ու գյուղական թվա, որովհետև հայրենիքն էլ Արգոյի տան նման այն վայրն է, որտեղ միշտ վերադառնում են, թեկուզ երկու-երեք օրով աշխարհից կորչելու համար։

Արգոյի տունը ինքնին հույս էր, որը միշտ ամեն վերադարձի ժամանակ նորոգվում էր։ Հայի երակների, դիմագծի, խառնվածքի մեջ հույսը միշտ ներարկված է եղել։ Արգոն աշխատում էր, քրտինք թափում, զրկում իրեն հաճույքներից, հավաքած գումարով տունը նորոգում շատ հայ տղամարդկանց նման, ովքեր անում են դա հանուն իրենց տան, հանուն ընտանիքի բարեկեցության։ Թեև պատմվածքում տունը քարաշեն կառույց է, բայց այն խորհրդանշական է, չէ՞ որ, հայը միշտ այդ կառույցի մեջ հոգի է դնում, միշտ բնակեցնում է այն, որպեսզի երբ վերադառնա (հայերը սիրում են վերադառնալ) իրեն սպասողներ լինեն։ Գուցե Արգոն զրկում էր իրեն հաճույքներից հենց ա՞յդ հույսի համար, որ ոչ միայն տունն էր, այլ ապագա ընտանիքը։

Գրքում տեղ գտած մյուս պատմվածքները ևս կարդալով կարելի է հստակ պատկերացում կազմել Հայի մասին։ Դեպքերի հաջորդական ընթացքի մեջ աչքից անվրեպ է մնում հայի հարգանքը («Իսկական հարգանքն էն ա, որ մատուցվում ա մարդու բացակայությամբ՝ նրա անվանը, նրա հիշատակին…»), հայրենասիրությունը («Ձեզ ինչի՞ ա թվում, որ դուք հիշողություն ունեք, իսկ հողը՝ չէ։ Հողը չի ընդունի քեզ, Թաթոս, որովհետև դու էս հողի վրա ոչ արյուն ես թափել, ոչ քրտինք»), արժանապատվության ու պատվի բարձր գիտակցությունը («Ի՞նչ մեղքս թաքցնեմ, միշտ ուզում էի, որ մեռներ, որ իմ ստորացումը ինձ հիշեցնող չլիներ, թե չէ ամեն տեսնելուց ապրում էի էդ վիճակը»), հյուրասիրությունը («Մտածեց՝ ո՞նց եփի այդ միակ ու մի կիլոյանոց աքլորը, որ այսքան մարդու փոր լցնի»), կյանքի մասին պատկերացումները («մահն էլ են վաստակում, հո հանաք չի՞»), նվիրվածությունը («Բայց էդ դեպքում… սրտիս անկյուններում անուններ կան թանկ պահած, բա դրանց ճակատագիրը ո՞նց պիտի լինի»)։

Համբարձման տոնը մեր բակում

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Վերջերս շատ եմ գրում ավանդույթների, սովորույթների մասին, և դա պատահական չէ, քանի որ Քյավառը Հայաստանի ամենաավանդապահ քաղաքներից մեկն է։ Իսկ Քյավառի ամենաավանդապահ բակերից մեկը մերն է։ Այստեղից անցնող տարիները իրենց հետ չեն տանում սերնդեսերունդ փոխանցվող ծեսերն ու արարողակարգերը, խաղերն ու ժամանցի «հնացած» տարբերակները։ Յոթ քար, կլաս, գործնագործ, պահմտոցի, ռեզին, ճամբար-միջոցառում… Մեր բակում այս խաղերին, փառք Աստծո, դեռ չեն փոխարինել հեռախոսներն ու համակարգիչները։ Հիշու՞մ եք մութ ու ցուրտ տարիները։ Մեր շքամուտքում պահպանվել է անգամ ավագների երեկոյան զբաղմունքը՝ լոտո, մրոցի, արդեն նաև մաֆիա։

Մեր բակում տարին 1-2 անգամ հետաքրքիր ու ինտերակտիվ միջոցառումներ են կազմակերպվում, իսկ տոները հատկապես փոքրերի համար իսկական խրախճանք են դառնում։

Կրտսեր սերնդի ամենասիրելի տոներից մեկը Համբարձման տոնն է։ Այս տոնի հետ կապված հետաքրքիր սովորույթներ են պահպանվել, որոնցից են` «Ջան գյուլում» երգելը, ջուր գողանալը, վիճակ հանելով բախտագուշակություն անելը և այլն։

Այս տարի տոնական միջոցառման կազմակերպիչը 8-րդ դասարանի աշակերտուհի Նատալին էր՝ բակի ամենաակտիվ, ամենաբարձրախոս, ամենանախաձեռնող երեխաներից մեկը։ Նա նախ հյուրերին ներկայացրեց տոնի քրիստոնեական, ապա՝ վիճակի կախարդական խորհուրդը։ Նրան հաջորդեցին ավելի փոքրիկները, ովքեր իրար հաջորդելով պատմեցին, որ Վիճակի տոնը խորհրդանշում է հասարակության և բնության կապը։ Համբարձման չորեքշաբթի լույս հինգշաբթի գիշերը համարվում էր զորության կախարդական գիշեր։ Մարդիկ հավատում էին, որ տարին մեկ անգամ Համբարձման գիշերը, աստղերը երկնակամարի տարբեր կողմերից գալիս, միանում, ջերմ համբուրվում ու վերադառնում են իրենց տեղերը։ Այդ համբույրին ականատես մարդկանց երազանքները իբրև կատարվում էին։ Համբարձման տոնին տղաները մրցում էին ուժով, իսկ աղջիկները տոնին նախորդող երեկոյան անխոս պետք է 7 աղբյուրից ջուր գողանային, 7 տարբեր ծաղիկներ ու 7 քարեր լցնեին տարայի մեջ ու  թողնեին բաց երկնքի տակ։ Իսկ հաջորդ օրը վիճակ գցեին՝ իմանալու համար այդ տարում իրենց ինչ է սպասվում։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Միջոցառման ընթացքում վիճակահանությամբ ընտրվեց հարսիկը՝ նա, ով համապատասխան կանխատեսումից, խրատից կամ բարեմաղթանքից հետո պետք է ջրով լի տարայից հաներ վիճակին մասնակցող աղջիկների իրերը։

-Էսօր մեզ Համբարձում ա,

Աստծուն փառքի բարձըմ ա,

Քրիստոս երկինք համբարձավ,

Ողջիս բախտը բացվըմ ա։

-Համբարձման երկուշաբթին

Կռվան երկու տեքերկին…

Բակային փոքրիկ միջոցառումը համեմված էր նաև ազգային երգ ու պարով, խաղերով ու մրցույթներով։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Մեր օրերում Համբարձման վիճակը, Ջան գյուլումը համարյա մոռացվել են և մնացել են միայն ուխտագնացությունների սովորույթները, բայց եթե յուրաքանչյուր բնակավայրի մեկ-երկու բակում փոքրերը կազմակերպեն նման միջոցառումներ, մեր ազգային տոները, արժեքները ծեսերն ու ավանդույթները մոռացության չեն մատնվի։