Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Ամեն հրաժեշտ վերադարձի սպասում ունի։ Հայաստանից մեկնելիս, երբ ինքնաթիռն անցավ մեր երկրի սահմանը, ու ենթագիտակցությունս ընկալեց, որ օտարության մեջ եմ, արյունս կարծես երակներումս սառեց, շեղվեց իր բնականոն ընթացքից ու, զգացնել տալով մենակությունս, հետ դառնալու մասին մտքեր ներմուծեց դեպի իմ ուղեղ։ Հետ դարձն անհնար էր, պետք էր համակերպվել։ Բայց հաճելի էր կռահել, որ առջևում ինձ նոր բացահայտումներ էին սպասվում։

«Արտեկում» առաջին բացահայտումս եղան մարդիկ։

Մարդիկ

Ինչպես ամենուր՝ մարդիկ տարբեր են, բայց յուրաքանչյուր ազգ ունի իրեն բնորոշ գերակշռող հատկություններ, որոնցից ձևավորվում է ազգային դիմագիծը, բնութագիրը։ Երբ շփվում ես տարբեր երկրներից ժամանած մարդկանց հետ միաժամանակ, այդ տարբերությունը նկատելն ավելի հեշտ է դառնում։ Օրինակ, ռուսներն ինձ թվացին լավատես, անկաշկանդ, թեթև ապրող մարդիկ, ովքեր ապրում են այսօրվա օրով, իսկ այսօրն անցկացնում ուրախ՝ թքած ունենալով կուտակված խնդիրների, բացասական կարծիքների վրա։ Օսերի մոտ գերակշռում էր շեշտակիությունը. կասեն ու կանեն այն, ինչ մտածում են։ Առաջնայինը իրենց դիրքորոշումն է։ Բուրյաթներն ու թաթարները հանգիստ բնավորություն ունեին, իսկ  տաջիկներն ու ուզբեկները՝ հայերիս պես «ջիգյարով» ասող-խոսող էին…

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Կարծրատիպերի հայրենիք Գավառում ծնված և մեծացած աղջկաս համար զարմանալի էր մի փաստ ևս։ 14-15 տարեկան ռուս աղջիկները սովորաբար արդեն ընտրած են լինում իրենց զուգընկերոջը ու կարող են անկաշկանդ շփվել, գրկախառնվել ուրիշների ներկայությամբ։

Հաջորդ ուշադրության արժանի բացահայտումս դասերն էին։

Դասերը

Ինչքա՜ն ջանքեր են պահանջվում հիվանդ ձևանալու համար, որպեսզի ստանանք մայրիկի թույլտվությունը մեկ օր դպրոցից բացակայելու համար։ «Իմ բախտը կարծես ինձնից առաջ է ընկել։ 20 օր առանց դպրոցի…»,-երանությամբ մտածում էի ես։

-Դպրոց էլ կգնաս, դասեր էլ կսովորես, գնահատականներ էլ կստանաս, դեռ ավելին՝ քեզ սպասվում են նաև մի շարք լրագրության վարպետաց դասեր,- ձայնեց ճակատագիրը վերևից։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

«Արտեկ» մեկնող երեխաները սովորում են ճամբարի դպրոցում՝ «Հոգվարթսում»։ Այսպես արտեկցիները կոչում են դպրոցն արդեն երկար տարիներ։ Պատճառը դպրոցի ճարտարապետությունն է։ Ոչ մի գերազանց հիշողությամբ ու ինտելեկտուալ կարողություններով օժտված երեխա չի կարող չմոլորվել այնտեղ։ Այդ պատճառով մեկ դասաժամ տրամադրվում է դպրոցի ներսում էքսկուրսիայի համար։ Քեզ թվում է, թե դպրոցի միջանցքները շարժման մեջ են, երբ հինգ րոպեում, ինքդ էլ չգիտես ինչպես, հայտնվում ես հսկա դպրոցի մյուս մասնաշենքում, կամ երբ մեկ հարկ վերև բարձրանալու համար դու նախ աստիճաններով ցած ես իջնում և հակառակը՝ իջնելու համար պետք է բարձրանաս։ Մոլորվելու դեպքում միակ օգնականներդ դասասենյակների տեղերը ցույց տվող, պատերին փակցված սլաքներն են ու յուրաքանչյուր հարկին համապատասխան պատերի գույները։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Ես պետք է սովորեի 11-րդ դասարանում, ինչպես հայկական դպրոցում։ Սովորելու էի տարբեր ջոկատներից իմ հասակակիցների հետ։ Մաթեմատիկան և ռուսերենը անցկացվում էին ֆորմալ ձևով, իսկ մնացած առարկաները՝ յուրահատուկ մեթոդներով։ Օրինակ, աշխարհագրության դասին մեզ տարան Մասսադրայի ամրոց, որի թանգարանային հատվածին ու պատմությանը ծանոթանալուց հետո, աշխարհագրության ուսուցիչը տվեց հանձնարարություն. քայլերի միջոցով, համապատասխան մասշտաբ ու պայմանական նշաններ ընտրելով՝ գծել ամրոցի և նրա շրջակայքի հատակագիծը։ Քիմիայի ժամերին փորձերը կատարում ու եզրակացություններն արձանագրում էինք ինքներս: Օտար լեզուն անցավ անգլերեն «մաֆիա» խաղի միջոցով։ Ֆիզիկան անցկացնում էինք մագնիսների թանգարանում և փորձում էինք էներգիա ստանալ արևի, քամու, մեխանիկական եղանակով։  Հասարակագիտության դասին Սիմֆերոպոլի հնագիտական թանգարան գնացինք, դասը լսելու հետ մեկտեղ մենք նաև տեսնում էինք հին Ղրիմը՝ ցուցադրված նմուշների միջոցով։

Առաջին անգամ ես գոհունակությամբ զգացի, որ գործնականում կիրառելի են բոլոր այն գիտելիքները, որոնք սովորում ենք դպրոցում։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Ինչպես ասացի, դպրոցից բացի  լրագրության ջոկատների համար նախատեսված էր վարպետաց դասեր Ռուսաստանի հայտնի լրագրողների  և այդ ոլորտին առնչվող այլ մասնագետների հետ՝ Դենիս Դուբովեր, Աննա Շուստեր, Իգոր Պրոկոպենկո, Մարիա Լևչենկո, Տիմուր Սոլովյով և այլք։ Վարպետաց դասերը նպատակային էին, որպեսզի մեդիաֆորումի մասնակից երիտասարդները պրոֆեսիոնալների փորձի միջոցով ամբողջացնեին իրենց հիմնական գիտելիքները և, խորհուրդներ ստանալով, ավելի արդյունավետ աշխատեին։ Տեսական մասն ավարտելուց հետո անցնում էինք գործնականին՝ նկարահանումներ, մոնտաժ, տեքստերի հավաքում և խմբագրում, և այդ ամենը շարունակվում է ողջ օրվա ազատ ժամերի ընթացքում։ Նկարահանված ռեպորտաժները ցուցադրվում էին «ЮнТВ» ալիքով։

Չնայած դասերով ծանրաբեռնված օրվա գրաֆիկին, արտեկցիներն այդ օրերի ընթացքում նաև ակտիվ հանգիստն էին վայելում։

Ակտիվ հանգիստը

Միջոցառումներ, խաղեր, էքսկուրսիաներ, զարմանահրաշ առաջադրանքներ, մրցույթներ. սրանք արտեկցու առօրյայի անբաժանելի մասն են կազմում։ Օրն այնքա՜ն երկար էր թվում, երբ տեսնում էի, թե ինչքան բան կարելի է հասցնել մեկ օրվա ընթացքում, բայց միևնույն ժամանակ, այն բավականին արագընթաց էր, երբ օրվա վերջում օրվա անցքերն էինք քննարկում։ Առաջին օրերին «Արտեկի» պատմությանը ծանոթանալու նպատակով՝ խմբային խաղեր անցկացվեցին, որի էությունը կայանում էր նրանում, որ յուրաքանչյուր փուլում պատմվող արտեկյան պատմությունը լավ մտապահելուց ու համապատասխան առաջադրանքը կատարելուց հետո, անցնում էինք հաջորդ փուլին, որտեղ հարցերի միջոցով ստուգվում էր մեր՝ նախորդ փուլի ժամանակ ստացած գիտելիքները և ավելացվում նոր տեղեկություն։ Բացի խաղերից, «Արտեկում» բարձր մակարդակով կազմակերպվում էին միջոցառումներ ու մրցույթներ։ Միջոցառումներն ապշեցուցիչ էին, քանի որ ամեն տեսակ միջոցներ գործադրվում էին հանդիսատեսի համար համապատասխան միջավայր ստեղծելու ու անմոռանալի տպավորություններ փոխանցելու համար։ Պատկերացրեք՝ հանդիսությունների ստադիոնում դիմավորում են քեզ ծառայողական հագուստով անձինք, խնդրում են տոմսը, ինչպես գնացքում, և քեզ հրավիրում են ձեր տեղերը։ Միջոցառումն սկսվում է, էկրանին  այն գնացքն է, որով ճանապարհորդում ենք ժամանակի միջով։ Բեմին ներկայացումն է, իսկ հետևիցդ լսվում է իրական «թխկթխկոց», որոնք հիշեցնում են քեզ գնացի աղմկոտ ընթացքը։ Դերասանները խոսում են ռոբոտների մասին, ու չորս կողմից գալիս են իրականից չտարբերվող հսկա ռոբոտներ, խոսում են հրշեջներից, ու բեմի մոտ գալիս է հրշեջ մեքենան, փրկարարները վերևից իջնում են պարաններով…

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Նույնը կարելի է ասել մրցույթների մասին։ Ամեն երեկո հանդիսությունների հրապարակում ջոկատները ներկայանում էին տարբեր համարներով՝ երգի, պարի, ներկայացման։ Այդ ամենը բեմադրվում էր նույն օրվա ընթացքում ու հաճախ միայն մեկ փորձից հետո ստացվում էր լավ ելույթ ունենալ, որովհետև միջավայրը տրամադրող էր։

Էքսկուրսիաներ և արշավներ

Գուրզուֆի ծոցում ծվարած «Արտեկի» սաների համար հաճախ էին կազմակերպվում էքսկուրսիաներ և արշավներ։ Սևաստոպոլում մեզ սպասվում էր ապշեցնող «Ակվարիումը», որտեղ ակվարիումների մեջ, հաստ ապակիներից այն կողմ, ապրում էին Սև ծովի «բնակիչները»։ Կրիաներ, ձկների բազմազանություն, կոկորդիլոսներ, ութոտնուկներ, մուլտֆիլմի հայտնի կապույտ ձկնիկ դորիներ, նեմոներ և նույնիսկ շնաձկներ։ Էքսկուրսիաներ դեպի տարբեր ամրոցներ ու պատմամշակութային վայրեր, դեպի հնագույն Խերսոնեսի ավերակներ, ռուս կայսրերի հանգրվանած դղյակներ, անցկացվում էին շաբաթվա մեջ 1-2 անգամ։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լրագրողների ջոկատի համար միակ արշավը նախատեսված էր դեպի Այու-Դագ։ Հաղթահարելով հսկա սարի բարձունքը՝ մենք օծվեցինք որպես իսկական, հավատարիմ արտեկցիներ, և ջոկատավարները խորհրդանշական տառերով նկարազարդեցին մեր դեմքը։  Հետո մեզ առաջնորդեցին «Երազանքի քարաբեկորի» մոտ, որի շուրջը յոթ շրջան պտտվելուց հետո, ստորոտից մեզ հետ վերցրած քարերը դնում էինք քարերի ամենավերևում ու երազանք պահում, հավատալով, որ այն կկատարվի։ Շատերս պահեցինք նույն ցանկությունը՝ մի օր կրկին հանդիպել «Արտեկի» մեր ընկերներին։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Գուցե մի օր հանդիպենք… Գուցե։ Կային հրաժեշտի արցունքախառը գրկախառնություններ, կարմրած աչքերով, հուզված մարդիկ՝ շարժվող ավտոբուսիդ հետևից ձեռքը թափահարող, ու… Անվերջանալի օդային ճանապարհ, որը գուցե ընդմիշտ բաժանեց ինձ իմ 20-օրյա անհոգ, ուրիշ մանկությունից, բայց կար նաև հիշողությանս թերթերում տպված զրնգուն մի ձայն, որ հրաժեշտի պահին հորդորում էր չհուզվել. «Անպայման կհանդիպենք…»։ Կհանդիպե՛նք։ Ես, «Արտեկի» ընկերներս, դու, ու կպատմենք քեզ մեր անվերջանալի արկածների, տպավորությունների ու հեքիաթային այդ աշխարհի մասին, որի մասին ես դեռ այնքա՜ն քիչ բան եմ պատմել։ Անպայման կհանդիպենք։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Եթե ծնողներդ, տատիկդ կամ պապիկդ պիոներներ են եղել, ուրեմն, անկասկած լսել են 90 և ավելի տարիների պատմություն ունեցող  «Արտեկ» ճամբարի մասին, որտեղ հնարավորություն էին ունենում մեկնել պիոներները լավագույն ձեռքբերումների շնորհիվ։ Այսօր «Արտեկը» Ռուսաստանի լավագույն միջազգային ճամբարն է համարվում, որտեղ ամբողջ տարվա ընթացքում տարբեր երկրներից ժամանած երեխաները հնարավորություն են ունենում 20 օր անցկացնել Սև ծովի ափին, Այու-դագի կամ ինչպես տեղացիներն են ասում՝ Արջ սարի հարևանությամբ։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Արտեկում ճամբարականներին տրվում է միագույն հագուստ՝ ըստ ճամբարների. «ծովային» և «գետային»  ճամբարների գույնը կապույտն է, «ճենապակյա» ճամբարինը՝ մանուշակագույնը, «դաշտայինները» դեղին են կրում, «անտառայինները»՝ կանաչ և այլն։ Յուրաքանչյուր ճամբար ունի հատուկ ուղղվածության ջոկատներ՝ բնապահպանության, զբոսաշրջության, ծովային, լրագրության, բժշկական, ռազմահայրենասիրական և այլն։
Արտեկում օրը բավականին վաղ է սկսվում։ Երբ արևի կարմրանարնջագույն ճառագայթները նոր են խառնվում հորիզոնի կապույտին, արտեկցիներն արդեն արթուն են և շարք կազմած ճաշարան են շտապում։ Ճաշարանն ընդարձակ է, լուսավոր, մեր հագուստների գույնին համապատասխան կապույտ։ Ճաշարանի հենց մեջտեղում, մեծ վանդակի մեջ մի գունազարդ թութակ է ապրում, ով հաճախ իր կչկչոցով ավելի աղմկալի է դարձնում սնվելու ընթացքը։
Օրվա գրաֆիկն Արտեկում բավականին խիտ է։ Օրվա մեծ մասը երիտասարդները մասնակցում են վարպետաց դասերի, դպրոց են հաճախում, զանազան ծրագրեր են իրականացնում և անհամբերությամբ սպասում են «Աբսալյուտին»։ Այդպես կոչում ենք հանգստի ժամերը, որոնք սովորաբար ամեն անգամ տարբեր տևողություն ունեն։ Այդ ընթացքում ոչ ոք սենյակներից դուրս չի գալիս, և հայտարարվում է քնի ժամ։ «Աբսալյուտից» հետո ջոկատը սովորաբար հավաքվում է սենյակներից մեկում, քննարկում կազմակերպչական հարցեր։ Առաջին օրերին քննարկման օրակարգում կապիտանի ընտրության հարցն էր։ Կապիտանը ջոկատի պատասխանատուն էր լինելու ջոկատավարներից հետո։ Մեր՝ 6-րդ ջոկատը, որոշեց իրականացնել փակ ընտրություն, ինչի արդյունքում թեկնածություն առաջադրած մասնակիցներից կապիտան ընտրվեց Դանիելը՝ ամենահավասարակշռված տղան մեր ջոկատում։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Կհարցնեք` ինչպիսի՞ն են այստեղ մարդիկ։ Մարդիկ ամեն տեղ նույնն են, ցանկացած տարիքի, բնավորության, երևույթների հանդեպ ունեցած վերաբերմունքի… Առաջինը, ում հետ ծանոթացել էի, Ալեքսանդրան էր (Սաշա)՝ տարօրինակ ոճով, ինձ համար արտասովոր պահվածքով, թեև հաճելի բնավորությամբ համարձակ մի աղջիկ, ով մեր հանդիպման առաջին պահից սկսեց հարցուփորձ անել, հետաքրքրվել իմ նախասիրությունների, ազգային պատկանելիության ու լեզվի մասին։ Արտաքնապես պայծառ ու ժպտերես Սաշան բավականին տարբերվում էր մնացածից։ Նրա տարօրինակ դաջվածքները, մուգ գույներով շպարը ինձ անհասկանալի ու անիմաստ էին թվում, իսկ ականջների մեծ, շրջանաձև անցքերը ճամբարում բոլորի հետաքրքրությունն էր շարժում։ Արտեկ եկել էր աշխատանքային խմբի հետ, բայց ստացվել էր այնպես, որ խումբը բաժանվել էր, և Սաշան հայտնվել էր «ծովային» ճամբարում՝ մեզ հետ։
Ճամբարային կյանքի երկրորդ օրվա կեսից Արտեկում ապշեցուցիչ լռություն տիրեց, ու ճիշտն ասած, արտեկցիների այդչափ կազմակերպված պատասխանատվության զգացումը հիացրեց ինձ։ Բանն այն էր, որ նախապես զգուշացվել էր, որ Կերչի զոհերի հիշատակի համար հարգանքի տուրք է մատուցվելու։ Արտեկի բոլոր ճամբարների բոլոր ջոկատները մեկը մյուսի հետևից մեծ հրապարակում ծաղիկներով, մոմերով ու «Կե՛րչ, Արտեկը քեզ հետ է» գրությամբ պաստառներով լռությամբ հարգեցին ահաբեկչության զոհ դարձածների հիշատակը։
Այդ օրը հասցրինք նաև մեդիամենեջերների (երկրորդ անգամ մեդիաֆորում եկած ճամբարական, ում ծրագրերով նորեկները փորձ են ձեռք բերում)  երեք ծրագրերից ընտրել մեկը, որի վրա պետք է աշխատեինք այս օրերի ընթացքում։
Իսկ օրվա վերջում մեզ անակնկալ էր սպասվում։ Մեզ հանձնարարվեց տպավորությունների  նամակ գրել, որը փոստով ուղարկելու էինք ինքներս մեզ։ Մեր վերադարձից հետո միայն յուրաքանչյուրիս տուն պետք է հասներ՝ հիշեցնելու մեր անցկացրած անմոռանալի 20 օրերի մասին։

Դեռ Արտեկում եմ, էլի կգրեմ:

18.10.2018թ.

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Հոկտեմբերի 18-ի երեկոյան արդեն ճամպրուկս պատրաստ էր, չնայած այն բանին, որ մտածում էի թե` չլինի՞ ինչ-որ բան մոռացել եմ։ Տարօրինակ զգացում է, երբ հավաքում ես իրերդ ոչ թե մի քանի օրով Հայաստանի այլ հատվածում հայտնվելու համար, այլ առաջին անգամ մեն-մենակ 20 օրով երկիրդ լքելու։ Անհանգստություն, վախ, տագնապ, պատասխանատվության զգացում. ահա թե ինչ ես զգում, երբ միջազգային պատանեկան մեդիաֆորումի միակ հայ մասնակիցն ես, որը պետք է պատշաճ ներկայացնի Հայաստանը։
Գիշերվա չորսին մոտ մեքենան շարժվեց դեպի օդանավակայան։ Ճանապարհն ինձ աննկարագրելի կարճ թվաց, երևի թե այն պատճառով, որ դեռ մտածում էի. «Կա՛մ կորչելու եմ Մոսկվայի օդանավակայանում, կա՛մ չեմ հասցնելու գրանցումներն անցնել և ուշանալու եմ թռիչքից»։ Մարդաշատ օդանավակայանում ծնողներիս հրաժեշտ տալուց հետո շարժվեցի ամբոխի հետևից։ Սպասասրահում խառնիխուռն մտքերիս հետ կռիվ տալով՝ սկսեցի րոպեները հաշվել, թե երբ պետք է թոթափեմ ուսերիցս թռիչքի պատասխանատու բեռը։

…-Ուշադրությո՛ւն, ինքնաթիռը պատրաստվում է թռիչքի, խնդրում ենք կապել ամրագոտիները,- ինքնաթիռում լսվեց հանկարծ։ Այն սկսեց շարժվել, առաջ ընթանալ, իսկ վայրկյաններ անց արդեն վերևում էր։ Գլխապտույտ ունեցա մի պահ, կարծես գլուխս բաժանվել էր մարմնիցս ու չենթարկվելով երկրի ձգողության ուժին՝ վեր էր բարձրանում։
Մառախլապատ Արարատից հայացքս մի կերպ կտրելով՝ հետևում էի իրար հաջորդող բնապատկերներին։ Շուտով տեսնում եմ ամպերով ծածկված լեռների գագաթներ, լեռների լանջերին հիմնված գյուղեր, գետեր։ Այնքա՜ն հարազատ էին ինձ այդ բարձունքները, այնքա՜ն իմը։ Ու ես հասկացա, որ այլևս Հայաստանում չեմ, երբ լեռներն ու փոքրիկ գյուղակներն իրենց տեղը զիջեցին ընդարձակ հարթավայրերին ու կարծես քանոնով գծված հազարավոր կիլոմետրեր ձգվող հողատարածքներին։ Չէ, սա իմը չէ, օտար է, յուրովի գեղեցիկ, բայց օտար։

Բարեհաջող վայրէջքից հետո ինձ սպասվում էր ամենադժվարը. գտնել հսկա օդանավակայանի Terminal B կոչվող հատվածը, որտեղից չվերթներ էին իրականացվում Ռուսաստանի Դաշնության տարածքում, և համապատասխան չվերթով դեպի Սիմֆերոպոլ հասնել։ Հետևում եմ ուղղորդիչ սլաքներին, հարցուփորձ անում մարդկանց և վերջապես կարծես թե գտել եմ երեխաների, ովքեր նույնպես «Արտեկ» են մեկնում։ Հանգստացած շունչ եմ քաշում, նստում եմ նրանց կողքին ու սպասում։ Հանկարծ լույսի արագությամբ մի միտք է փայլատակում ուղեղումս, ու խնդրում եմ իրենց տոմսերը, որպեսզի թռիչքի ժամերը համեմատեմ։ Ժամերը բոլորովին նույնը չէին, նշանակում է՝ պետք է շտապեմ։
Հասնում եմ ինքնաթիռին, տեղավորվում, վերջ։ Առաքելությունս ավարտված է… Կամ էլ նոր է սկսվում։
…Օդանավակայանից մի խումբ արտեկցիներով ուղևորվում ենք էվակոբազա, որտեղ ստուգում են մեր փաստաթղթերը և բժշկական զննում են իրականացնում։ Կեսօրն անց միայն ավտոբուսներով շարժվում ենք դեպի «Արտեկ» ճամբար և հասնում ենք երեկոյան, երբ մութն արդեն ընկնել է։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Ընթրելուց հետո տեղում ջոկատների են բաժանում մեզ ըստ որոշակի ուղղվածության՝ լրագրություն, տուրիզմ, ռազմական, բժշկական և այլն։ «6-րդ ջոկատ» (լրագրության ջոկատ),- փաստաթղթերիս վրա փակցվեց, ու ինձ ուղեկցեցին ջոկատավարների մոտ, որոնք ինձ դիմավորեցին «Ահա՜, մեր նորեկ աղջիկը Հայաստանից» խոսքերով։

Առաջին տպավորությունն ապշեցուցիչ էր։ Մի՞թե ինձ սպասում էին։ Նույն ջերմ ընդունելությանն արժանացա նաև առաջին ծանոթությունների ժամանակ՝ երեխաների շրջանում։ Օրվա վերջում փոքր-ինչ ծանոթացա «Արտեկի» կանոններին, որոնց մասին կպատմեմ հաջորդ մասերում։

Վորլդ Վիժն Հայաստան Գավառի տարածքային ծրագրի երիտասարդական ծրագրերի շրջանակներում շուրջ երեք տարի է կազմակերպվում է սոցիալական ձեռներեցության եռօրյա դասընթացներ, որոնք հնարավորություն են տալիս երիտասարդների մեջ զարգացնել սոցիալական ձեռներեցության կարողությունները և իրականացնելու բիզնես ծրագրեր։ Այս տարի ևս օգոստոսի 3-6-ը կազմակերպվեցին դասընթացներ Վարդենիսի տարածաշրջանի Դարանակում, որին մասնակցում էին 16-30 տարեկան երիտասարդներ և Գավառի երիտասարդական նախաձեռնությունների կենտրոն ԵՀԿ կամավորները։ Տնակը, որտեղ բնակություն էին հաստատել ամառային դպրոցի մասնակիցները, գտնվում էր բարձր բլրի վրա, որտեղից գեղեցիկ տեսարան էր բացվում դեպի կապուտակ Սևանը՝ կանաչ մարգագետինների գրկում։

Դասընթացների մասնակցության հայտերը լրացնելիս երիտասարդները հակիրճ կիսվել էին նաև իրենց բիզնես գաղափարներով, որոնք ներկայացրեցին և վերլուծեցին առաջին օրվա ընթացքում։ Հաջորդ օրերին դասընթացավար Արամ Հարությունյանի օգնությամբ գաղափարները մշակվեցին և թղթին հանձնվեցին։ Կազմվեցին նաև մարքեթինգային ռազմավարության պլաններ, և յուրաքանչյուր գաղափարակիր մանրամասն ներկայացրեց իր առաջարկած սոցիալական բիզնեսի արտադրական պրոցեսը և անհրաժեշտ պարագաները։ Իրար նման ծրագրեր ունեցող մասնակիցներից շատերը միավորվեցին և որոշեցին թիմով աշխատել։
-Իմ ծրագիրը երեխաների զարգացման կենտրոնի հիմնումն էր, ինչի միջոցով հնարավոր կդառնար ուժերի ներածին չափով օգնել կարիքավոր երեխաներին,-ասում է դասընթացի մասնակից Մերի Զարգարյանը,- դասընթացը մեզ հնարավորություն տվեց սոցիալական բիզնեսի գաղտնիքները բացահայտելու և սեփական բիզնես հիմնելու համար։ Բացի դա՝ ձեռք բերեցինք շատ նոր ընկերներ, որոնց հետ ժամանակն այնքան հետաքրքիր էր անցնում, որ չզգացինք, թե այդ երեք օրն ինչպես անցավ։

Չնայած հագեցած ուսուցողական գրաֆիկին, ծրագրի մասնակիցները կեսօրն անց կազմակերպում էին իրենց ակտիվ ազատ ժամանցը. Սեղանի խաղեր, թենիս, զբոսանք մինչև Սևանի ափ, պար, կարաոկե… Մի խոսքով՝ երեք օր առանց վիրտուալ կյանքի։
Դասընթացների ավարտին երիտասարդ ձեռներեցների բիզնես-ծրագրերին ծանոթացավ Վորլդ Վիժն Հայաստան Գավառի ՏԾ-ի երիտասարդական ծրագրերի պատասխանատու Գրիգոր Դաշտոյանը, ով գնահատեց մասնակիցների գաղափարները և կարևորեց դրանցից առավել իրատեսականները։
Արդեն հարազատացած՝ երրորդ օրը երեկոյան, թիմը հավաքվեց խարույկի շուրջ։ Երգը, հետաքրքիր պատմությունները, կատակները, կրակի ճարճատյունը վայելելուց հետո շատերը գիշերն արթուն լուսացրին՝ չէ՞ որ ուզում էին երկարաձգել ժամանակը։ Լուսաբացին, նախաճաշից հետո մեքենաները շարժվեցին, երիտասարդ ձեռներեցները տուն վերադարձան՝ նոր գիտելիքներով զինված ու նոր ընկերներ ձեռքբերած։