Տասը տարի է արդեն, ինչ ճանաչում եմ Տիգրանին։ Ինը տարի սովորել ենք նույն դասարանում, և արդեն բավականաչափ ճանաչում եմ նրան՝ այդ հավասարակշռված, հանգիստ խառնվածքով, ընկերասեր ու խոնարհ տղային, ով շատերից տարբերվում է նաև իր յուրօրինակ մտածելակերպով։ Նա մեր կռվարար դասարանում հայտնի էր իր խաղաղասեր, դիվանագիտական դիրքորոշումներով և, ինչպես ինքն է ասում, աշխարհընկալման իր գունավոր ակնոցն ունի։ Նա կարծում է, որ եթե հավատաս քո իսկ ստեղծած գունավոր ակնոցի զորությանը, այն իսկապես կօժտվի ուժով և քեզ հուսախաբ չի անի։ Նման մի անմեկնելի հավատով էլ եկեղեցի է գնում, խորան բարձրանում Սմբատի (նրա մասին խոսել ենք առաջին մասում) հետ։ Կրոնի ու հավատքի մասին մեր անթիվ զրույցներից մեկում Տիգրանը պատմեց հավատի իր ընկալման մասին.

-Հավատն առ Աստված պետք է սերմանվի մարդու մեջ դեռ վաղ մանկության տարիներից, որպեսզի այն տարեցտարի ծաղկի ու օգտակար պտուղներ տա։ Ծնողներս ինձ քրիստոնեական դաստիարակություն են տվել, հաճախ եկեղեցի են տարել, քաջալերել են, երբ բարի գործերի հիմքում Աստծո առկայությունն եմ նկատել, իսկ այժմ ուրախանում են, որ խորան եմ բարձրանում և այդպիսով Աստծուն իմ ծառայությունն եմ մատուցում։
Սմբատը և ես ընկերներ ենք։ Նրանից մի տարի հետո ես էլ Տեր Հոր խորհրդով ու ծնողներիս համաձայնությամբ խորան բարձրացա։ Առաջին օրերին շատ դժվար էր։ Սմբատն ինձ օգնում էր իր խորհուրդներով։ Նա արդեն փորձ ուներ։ Լարվածությունն անցնում էր, երբ հասնում էր Պատարագի իմ ամենասիրելի հատվածը, երբ քահանան քարոզ է կարդում։ Որքա՜ն բան կարելի է քաղել այդ գրքի տողերից, որոնք չեն հնանում նույնիսկ դարերի ազդեցությամբ։ Երբ լսում եմ քարոզները, գիտակցում եմ թե ինչ կարևոր նշանակություն ունի եկեղեցին մարդու կյանքում, և ի սրտե ափսոսում եմ այն մարդկանց, ովքեր եկեղեցի չեն գալիս միայն առօրյա հոգսերի պատճառով։ Բայց չէ՞ որ Պատարագը շաբաթվա ընթացքում ընդամենը երկու ժամ է՝ նվիրված Աստծուն, մեր մերձավորներին այն հսկայական ժամանակահատվածից, որը մեզ տրված է ապրելու համար։

Հավատի օրինակները տարբեր են։ Հաճախ մարդիկ նաև անգիտակցաբար են հավատում։ Բայց հավատում են։  Հիշում եմ մի փոքրիկ, շիկահեր աղջկա, ով ճանապարհով անցնելիս մոր ձեռքից բռնած դեպի եկեղեցին էր քաշում։ Մայրն էլ թե՝ ուշանում ենք, խելոք մնա։ Խելո՞ք մնա։ Բայց մի՞թե երեխան խելոք չէր։ Եթե ոչ այսօր, քանի դեռ երեխան ժամանակ ունի, ապա էլ ե՞րբ նա պիտի հավատալ սովորի, եկեղեցի գնա։ Գուցե մեծանա և իր մոր նման ժամանակ չունենա։ Գուցե դա հավատ չէր, բայց ներքին մի մղում, որը չարժեր կասեցնել։ Կմեծանա, կշտապի, ժամանակ չի ունենա, եկեղեցին ու հավատը կմղվեն երկրորդ պլան…

-Այն ժամանակ էլ սիրում էի եկեղեցու պատերի ներսում սառած անուշ խնկաբույրը, երբ մայրս ինձ իր հետ եկեղեցի էր տանում,- պատմում է Սմբատը,- նայում էի եկեղեցու վեհ պատերին, սևազգեստ պարոններին ու նրանց երգի ներքո փորձում էի բառեր մրմնջալ՝ իբր ես էլ եմ երգում: Դեռևս փոքր հասակից սիրել եմ այդ վայրը՝ եկեղեցին, այնտեղ հնչող այդ տարբերվող երգերը, մորուքավոր, բարի մարդկանց, որ այդտեղ էին աշխատում: Մայրիկին անընդհատ հարցեր էի տալիս, իսկ պատասխանները լսելիս՝ զարմացած կրկնում էի, որ հանկարծ չմոռանամ: Ապա, երբ մեծացա և սկսեցի իրարից զատել չարն ու բարին, լավն ու վատը, ուզեցի ընկերոջս՝ Պարգևի նման ես էլ խորան բարձրանալ: Պարգևի հայրը՝ Տեր Գնել քահանա Մարտիրոսյանը, խրախուսեց որոշումս ու ոգևորեց ինձ: Ընկերներս, հարազատներս, գրեթե բոլորը դեմ էին: Ի՞նչ արած, կարծրատիպերն ամուր արմատներ ունեն, բայց ես չհանձնվեցի ու հասա իմ նպատակին:

Հինգ տարի առաջ առաջին անգամ խորան բարձրացա: Չնայած հաճախ էի մասնակցել պատարագներին, բայց, այնուամենայնիվ, ամեն բան շատ դժվար էր, անհասկանալի, չէի հասկանում՝ ինչ էր պետք անել: Ամբողջ ընթացքում ինձ օգնեցին Տեր հայրը և Պարգևը, իսկ հիմա արդեն ես եմ իմ խորհուրդներով օգնում նորեկներին: Ամեն պատարագի ես նոր բան եմ սովորում, արդեն գիտեմ իմ անելիքը, և նախքան պատարագի սկսվելը, շտապում եմ մաքրել խորանը, վառել կանթեղները, նախապատրաստել ամեն բան պատարագի համար:

Մեր այժմյան երիտասարդությունը, հարմարվելով ժամանակակից կյանքին, աստիճանաբար հեռանում է հավատից, մոռանում քրիստոնեական մաքուր կերպարի մասին, հաճախ նույնիսկ եկեղեցում քրիստոնյային ոչ հարիր վարքագիծ դրսևորում:

Պատարագներին մասնակցելով հասկանում եմ, որ մեր եկեղեցու գլխավոր խնդիրներից մեկն է քրիստոնյա հավատացյալների սակավությունը: Ամեն անգամ եկեղեցում նոր դեմքեր նկատելով՝ անասելի ուրախանում եմ ու մտքում աղոթում, որ Աստված նրանց հավատն անսասան պահի:

Ինձ համար եկեղեցին մի աշխարհ է, որտեղ գտնում եմ իմ հարցերի պատասխանները, ամեն քարոզ օգնում է ճիշտ գործել տարբեր իրավիճակներում: Եկեղեցին հնարավորություն է տալիս մաքրագործվելու, և եթե մարդիկ ապրեն ամուր հավատով, նրանք զերծ կմնան փորձություններից ու կապրեն այնպես, ինչպես առաջին մարդիկ, այսինքն՝ դրախտում:

Ամեն տարի սեզոնային արտագաղթի պատճառով բազմաթիվ երեխաներ մեծանում են իրենց հայրերից հեռու։ Գավառում և հարակից գյուղերում սեզոնային արտագաղթը տարեցտարի ավելանում է։

-Մենք ենք մեղավոր,- զայրանում է տիկին Նինան (անունը փոխված է),- մենք ենք մեղավոր, որովհետև չենք կարողանում բռնել իշխանությունների կոկորդից, ստիպել, որ մեր ժողովրդավար պետության մեջ միջոցներ ստեղծեն գործազրկությունից ազատվելու համար։ Գործազրկությունը չարիք է։ Դա է պատճառը, որ ստեղծող հայը թողնում է երկիրը, գնում արտերկիր, աշխատում ու ստեղծում է օտար հողի վրա՝ հայրենիքի, ընտանիքի, հարազատ միջավայրի կարոտը սրտում։
Մենք վեց երեխա ունենք, ես գործազուրկ եմ, ամուսինս արդեն տասը տարուց ավելի է՝ աշխատում է արտերկրում։ Դժվար չէ պատկերացնել մի կնոջ առօրյա հոգսերը, ով պետք է կատարի ոչ միայն ֆիզիկական ուժ պահանջող տղամարդու գործեր, այլև միայնակ դաստիարակի վեց երեխաների։
Ձմեռը եկավ, ու մեր կյանքն ավելի դժվարացավ։ Դե, պետք է երեխաներին տաք շորեր գնել, վառելափայտ գնել տան ջեռուցման համար։ Գնեցի՝ մի կերպ ծայրը ծայրին հասցնելով, մինչև ամուսինս գումար կուղարկեր։ Փայտը ինքս կոտրեցի՝ հարևանների օգնությամբ։ Հիմա սպասում ենք ամուսնուս վերադարձին, որ Նոր տարին ողջ ընտանիքով դիմավորենք։ Տարիներ առաջ հավատում էինք, որ ինչպես տարին սկսենք, այնպես էլ կշարունակվի այն։ Ուրախանում էինք, որ ամուսինս մեզ հետ է նշում տարեմուտը, նշանակում է՝ ամբողջ տարին մեզ հետ կլինի։ Բայց… Էդպես ստացվեց։ Կարոտում ենք, ի՞նչ խոսք, կարոտում ենք։ Զանգով կարոտդ չես առնի։
Հիշում եմ՝ մի օր երեխաներից մեկին դպրոցում հարցրել էին հոր մասնագիտությունը, պատասխանել էր, որ խոպանչի է։ Շատ էր նեղվել դասընկերների ծիծաղից։
Գնալու ենք մենք էլ։ Չենք ուզում, բայց ավելի կարևոր է ամբողջական ընտանիքը պահպանելը։ Գուցե երկրի վիճակը լավանա, գուցե վերադառնանք…

Տիկին Նինան էլ ոչինչ չհավելեց, միայն խոստովանեց, որ լավատեսորեն է նայում ապագային, հույս ունի, որ երկիրը չի դատարկվի, որ աշխատատեղեր կբացվեն, հայրենասեր մարդիկ գործազրկության պատճառով չեն լքի երկիրը, որ բոլոր հայ երեխաները հայկական կրթություն կստանան…

Շուտով տան հայրը վերադառնալու է, բայց այն հավատը, որ Նոր տարին կատարում է երազանքները, հրաշքներ է գործում, քիչ-քիչ մարում է։

Վերջերս մասնակցեցի ժուռնալիստների «Ասպարեզ» ակումբի խորհրդի նախագահ Լևոն Բարսեղյանի տեղական ինքնակառավարման մասին դասընթացին և,  մտովի դասակարգելով ստացած գիտելիքներս, սկսեցի անհատական հետևություններ անել։ Զարմանում եմ, թե ինչքան  բան չգիտեի մինչ այդ, իսկ այժմ հարցնում եմ ձեզ՝
Իսկ դուք գիտեի՞ք, որ.

1. Հայաստանի 914 համայնքներում քաղաքացիները մեծամասնական ընտրակարգով ընտրում են ինքնակառավարման երկու մարմին՝ Ավագանի և համայնքապետ, բացառությամբ Երևանի, Գյումրու և Վանաձորի։ Այստեղ ընտրություններն անցկացվում են համամասնական ընտրակարգով, և ընտրվում է միայն Ավագանին, որն իր կազմից համայնքապետ է ընտրում։
Թյուրըմբռնում կա, որ մարզպետը, վարչապետը կամ պետական իշխանությունները համարվում են տեղական իշխանությունների վերադասը։ Ուշադրությու՛ն։ Համայնքապետը և Ավագանին չունեն վերադաս։

2. Հայաստանի բոլոր համայնքների բյուջեի հանրագումարը երկրի համախառն բյուջեում 2017թ.-ի դրությամբ եկամտային մասով կազմում է 10, 71%, որից 6,71%-ը բաժին է ընկնում Երևանին, իսկ 3,94%-ը բախշվում է մնացած համայնքներին։
Որպես մարզաբնակ քաղաքացի, ես կարծում եմ, որ չնայած այս դրույթն օրինական է, այնուամենայնիվ, թերություններ և վերանայման կարիք ունի, քանի որ իրենից ներկայացնում է խտրականություն մարզերի և մայրաքաղաքի միջև։ Այդ է պատճառը, որ մարզերում դիտվում են մի շարք համայնքային խնդիրներ, որոնք, սակայն, չեն հարթվում համայնքի բյուջեի սակավության պատճառով (ճանապարհների անմխիթար վիճակ, քաղաքի լուսավորության, աղբահանության խնդիրներ…):

3. Ի տարբերություն մյուս համայնքների, Երևանի, Գյումրու և Վանաձորի քաղաքապետները նաև ավագանու անդամ են, ինչը նշանակում է, որ նիստերի ժամանակ (նիստերն անցկացվում են բաց և միայն ներկաների 2\3-ի որոշումով է այն փակ գումարվում) որոշում ընդունելիս վերջիններիս քվեները հաշվի են առնվում։ Կայացրած որոշումները պարտադիր հրապարակվում են։

4. Ավագանու հերթական նիստերից առաջ՝  7 օր շարունակ, համայնքի ղեկավարությունը պարտավոր է իրազեկել հանրությանը համացանցում համայնքի պաշտոնական էջում հայտարարության, ցուցանակների, ավագանու նստավայրում փակցված ծանուցման միջոցով։

5. Ավագանու լիազորությունների մեջ մտնում է հանրային մասնակցության կարգեր հաստատելը, այսինքն՝ համայնքապետին կից խորհրդակցական մարմնի ստեղծում, հանրային լսումների անցկացման կարգի հաստատում և քաղաքացիների ստորագրությամբ ավագանու որոշումների նախագծերի ներմուծում՝ ավագանու օրակարգ (մինչև 1000 բնակչություն ունեցող համայնքներում բնակչության 4%-ի, 1001-10000 բնակչությամբ համայնքներում 2%-ի, իսկ 10001-ից ավելի բնակչությամբ համայնքներում բնակչության 1%-ի ստորագրություններով)։
Սա հնարավորություն է տալիս քաղաքացիներին անմիջական մասնակցություն ունենալ տեղական ինքնակառավարմանը՝ չմոռանալով, որ իշխանությունը Հայաստանում պատկանում է ժողովրդին։

Այժմ տեղական ինքնակառավարման մարմինների գործունեության մասին նոր տեղեկությունների ստացումով՝ կարող ենք և պետք է վերահսկենք նրանց աշխատանքը, մասնակցություն ունենանք տեղական ինքնակառավարմանը և պահանջատեր լինենք՝ մտապահելով այս եզրույթը. «Իշխանությունը սեփական միջոցներ չունի, իշխանությունը միշտ օգտագործում է մեր միջոցները»։