Գիտե՞ք` ես միշտ կարծել եմ, որ հայ ժողովրդի համար եկեղեցին ամենակարևոր հենասյունն է: Եվ արդարև, ավելի կարևոր, քան ղեկավարությունը: Ես սովորել եմ, որ եկեղեցին հայ ազգի դիմագիծն ու ամենաազդեցիկ հավաքական ուժն է: Ես ցավ եմ ապրում այն մտքից, որ այժմ իմ հայրենակիցներից որոշները լիարժեք չեն հասկանում հայ եկեղեցու դերը: Ինչքան էլ հիմա թերի ենք համարում մեր կրթական համակարգը, վստահ եմ, որ այդ նույն կրթական համակարգում մենք սովորել ենք և գիտենք, որ պետությունը կործանելու համար միշտ սկսել են եկեղեցուց: Եկեղեցին է պետության հենասյունը, և եկեղեցու կործանումը բերում է պետության և ազգի կործանմանը: Սա այն միտքն է, որը միշտ պնդել են, բայց ավաղ, այդ ճշմարտությունը դժվար կլինի հերքելը:

Մտածե՞լ եք արդյոք, թե այժմ հայ եկեղեցու դեմ շարժումը իրականացնողների քանի տոկոսն է պատկանում ամենատարբեր աղանդների: Չեմ ուզում եզրակացություններ անել, բայց կարծում եմ, որ Առաքելական եկեղեցու իսկական հետևորդը երբևէ դեմ չէր գնա հոգևոր առաջնորդին, անգամ եթե նրա աշխատանքը իրեն չի գոհացնում: Չեմ ուզում հերքել եկեղեցու որոշ թերացումները, հատկապես` աղանդավորական կառույցների տարածման խնդիրը: Եկեղեցին չպետք է թույլ տար, որ աղանդները այսքան տարածում գտնեին մեր երկրում: Բայց այս խնդիրը ո՛չ միայն եկեղեցու, այլև պետության և հենց մեր՝ ժողովրդիս թերացումն է: Եկեղեցու խնդիրները միայն եկեղեցունը չպետք է լինեն, և հակառակը՝ եկեղեցին պետք է կիսի պետության խնդիրները: Անկախ սեփական հավատքից և եկեղեցու նկատմամբ վերաբերմունքից` կարծում եմ` եկեղեցու համար այս ծանր պահին ղեկավարությունը պետք է կանգնի եկեղեցու կողքին:

Ուզում եմ հասկանալ` ո՞ւր են մեր եկեղեցու հավատացյալները, ինչո՞ւ հիմա ի պաշտպանություն եկեղեցու ոտքի չեն կանգնում, ինչո՞ւ չեն պաշտպանում եկեղեցու իրավունքները: Ի՞նչ է նշանակում՝ հոգևոր առաջնորդը պետք է հրաժարական տա, կներեք, բայց իմ ուղեղին դա հասու չէ, և առավել ևս, չեմ կարող ընկալել այն միտքը, որ եկեղեցին և պետությունը անջատ են: Նոր Հայաստանի մասին պատկերացումներս այսպիսին չէին: Գուցե այս միտքը միայն ի՞նձ չէ հասու, հնարավոր է` ես է, որ ճիշտ չեմ ընկալում եկեղեցի-իշխանություն կապի կարևորությունը: Բայց, այնուամենայնիվ, ուզում եմ հավատարիմ մնալ իմ դիրքորոշմանը, այն է` մենք երբեք չենք կարող ունենալ հզոր և առաջադեմ երկիր, եթե եկեղեցին ու իշխանությունը միասնական չլինեն:

Առհասարակ, անհավատ լինելուս փաստի մասին չեմ ասում, բայց հիմա ուզում եմ ասել, որ ոչ մի կրոնական պատկանելություն չունենալով էլ, այսօր եկեղեցու կողքին եմ և պատրաստ եմ պայքարել հայ եկեղեցու համար, և երբևէ ոչ մի ցույցի մասնակցած չլինելով` այսօր խոստանում եմ` եթե ի պաշտպանություն եկեղեցու ցույց լինի, առաջինը ես փողոց դուրս կգամ:

Հետևությունները ձեզ կթողնեմ, դե ինչպես ասում են` խաղաղություն բոլորիդ…

Գիտեմ՝ չեք կարդա, ես էլ սա ձեր երեսին երբեք չեմ ասի:

Ինչքան շատ են, չէ՞, մեր մեջ միջակ մարդիկ: Երբեք չէի մտածում, որ հոգին, զգացմունքները, հայրենասիրությունը միջակ կարող են լինել: Մարդ, ով անընդհատ խոսում է գեղեցիկի և տգեղի, բարու և չարի մասին, դրանք նույնիսկ չի կարողանում իրարից տարբերել: Կրթում է ուրիշներին՝ ինքը լինելով անկիրթ: Բարոյականություն ու հայրենասիրություն քարոզող մարդը պնդում է, որ սեփական հայրենիքին ծառայելը և կյանքը զոհելը գեղեցիկ չէ: Եթե դա գեղեցիկ չէ, ապա ի՞նչն է գեղեցիկ՝ թողնել հայրենիքից հեռանա՞լը, թե՞ ծառայությունից խուսափելը:

Կարող է՝ ես եմ միջակ, որ չեմ հասկանում, կարող է՝ ես չեմ կարողանում տարբերել, չգիտեմ: Ես 1000 էջանոց գրքեր մի օրում չեմ կարդացել և, անկեղծ ասած, այսօրվա դասս էլ չէի սովորել: Բայց կարծում եմ, որ գեղեցիկը հասկանալու համար ամենևին էլ պետք չէր ո՛չ այսօրվա, ո՛չ էլ երեկվա դասը: Ո՞ւմ են պետք անգիր արած տողերը, եթե այդ տողերի մեջ մի գրամ կապ չկա: Հենց այդպես էլ դառնում ենք միջակ՝ առանց հասկանալու, ամեն հարմար պահի իմաստ չկրող անգիր արած տողեր ասելով: Դատարկվում ենք, պարփակվում այդ դատարկության մեջ, և հիմարի դեմքով շարժվում այնտեղ, ուր գնում է մեծամասնությունը:

Կարծում եմ շատերը կհասկանան ասածիս միայն առաջին դեմքը և կշարունակեն պատերի անկյուններում քչփչալ: Միգուցե մի օր ձեր ականջում էլ շշուկներ հնչեն: Բամբասեք, բարոյական մարդիկ, միջակ անվանեք թեկուզ և ինձ: Դրանից ես միջակ չեմ դառնա:

Գիտեմ՝ չեք կարդա, ես էլ սա ձեր երեսին երբեք չեմ ասի: Հավատացեք, մի քանի անգամ փորձեցի, ավաղ չստացվեց:

Նամակ 1

Տեսնես, որ քեզ փողոցում տեսնեմ կճանաչե՞մ, թե՞ չէ: Վերջերս փորձում էի վերհիշել դիմագծերդ, ձայնդ, բայց չկարողացա: Անկեղծ ասած, պատկերացում էլ չունեմ հիմա ինչ տեսք ունես, երևի շատ ես փոխվել: Միգուցե դու էլ շատերի նման չես սափրվում կամ սանրվածքդ ես փոխել, կարող է՝ բոյովացել ես: Վերջերս քեզ շատ եմ հիշում, տեսնես դու ինձ հիշո՞ւմ ես: Գիտե՞ս, մտածում եմ, որ դու էլ երևի ինձ չես ճանաչի: Վերջին անգամ ինձ կարճ մազերով ես տեսել, իսկ դա երեք տարի առաջ էր: Պատկերացնո՞ւմ ես, մի օր փողոցում իրար կողքով անցնենք, կամ նույն սրճարանում տարբեր տեղերում նստած լինենք, կամ էլ միասին մետրոյում լինենք ու իրար չնկատենք: Վախենում եմ, որ մի օր իրար երկար կնայենք, գլուխներս կշրջենք ու կգնանք:

Նամակ 2

Շատերը բողոքում են ֆեյսբուքից, որ շատ ժամանակ է մեզանից խլում: Բայց գիտե՞ս, ես ուրախ եմ, որ իմ ժամանակը հենց դու ես խլում: Չնայած, որ քեզ կյանքում գոնե մեկ անգամ էլ չեմ տեսել, ինձ մեկ-մեկ թվում է, որ քեզ գիտեմ դեռ մանկուց: Երեկ մտածում էի, թե ինչպե՞ս ենք հանդիպելու: Որ ինձ տեսնես՝ կգրկե՞ս, կժպտա՞ս ու կասե՞ս՝ բարև, աղջնակ: Իսկ ե՞ս, իսկ ի՞նչ կասեմ ես, չգիտեմ: Արդեն շատ անգամներ եմ պատկերացրել մեր ծանոթությունը և վախենում եմ, որ ամեն ինչ կարող է իմ մտածածի պես չլինել: Եթե իմ մտածածից վատ լինի, երևի կհիասթափվեմ, իսկ եթե ավելի լավ լինի՞: Եթե ավելի լավ լինի՝ շատ դժվար է լինելու հրաժեշտ տալը: Չեմ սիրում հրաժեշտները:

Նամակ 3

Քեզ երբեք չեմ ասել, որ հպարտանում եմ քեզանով: Հիշո՞ւմ ես, որ փոքր էինք, ինչքան էինք կռվում, բայց երբ ինձ մեկը նեղացնում էր, միշտ պաշտպանում էիր: Հիմա դու արդեն մեծ տղա ես, ու չես դադարում ինձ պաշտպանել, արդեն սահմանին: Քեզ բանակ ճանապարհելու ժամանակ քիթս շատ բարձր էր, իսկ երբ հիմա սպայի կոչում ես ստանում, ես ինձ ավելի հպարտ եմ զգում: Տեսնես՝ կոչումդ ստանալիս ի՞նչ էիր մտածում, ի՞նչ էիր զգում: Երևի դա քեզ համար շատ կարևոր էր: Գիտեմ, հաստատ մտածել ես, որ մայրդ կհպարտանար:

Երբ քեզ 6 ամիս չէի տեսել, ինձ թվում էր, թե շատ ես փոխվել: Չգիտեմ, քեզ հաջորդ անգամ երբ եմ տեսնելու, ու թե այդ ժամանակ ինչպիսին կլինես, դա էլ չգիտեմ: Ամեն անգամ անծանոթ համարից զանգ ստանալիս մտածում եմ՝ դու ես զանգում: Ու հաճախ սպասում եմ քո զանգին:

Այս նամակը գրում եմ անվերջ կարոտով, գիտենալով, որ հիմա չես էլ կարող կարդալ:

Նոր տարին նոր կյանքի խորհուրդ ունի: Եվ ամեն տարի մենք ինչ-որ բանի ենք սպասում: Ես, օրինակ, 2018-ից շատ ակնկալիքներ ունեմ: Դե, ճիշտ է, հիմա ուղեղումս բացի միասնական քննություններից ուրիշ բան չկա, բայց ոչ բոլոր ցանկություններս են, որ դրա հետ են կապված: Օրինակ՝ ուզում եմ, որ ինչ-որ մի հրաշքով ատոմային զենքը հօդս ցնդի: Պայթելու իմաստով չէ, այլ ուղղակի անհետանա, ու միայն ատոմայինը չէ, մնացած զենքերն էլ: Լավ կլիներ, չէ՞, մի օր արթնանայիր ու իմանայիր, որ ո՛չ ԻԳԻԼ-ի զորքերը կան, ո՛չ ահաբեկիչները, ո՛չ Ռուսաստանի ու Ամերիկայի բազաները աշխարհի ամեն անկյունում, ո՛չ էլ Ղարաբաղի սահմանից այն կողմ կանգնած թշնամին:

Ինձ փոքր տարիքից սովորեցրել են, որ եթե ինչ-որ բան շատ ես ուզում, կատարվում է: Դրա համար ես անկեղծ, անկախ ամեն ինչից՝ խաղաղություն եմ սպասում Նոր տարուց: Իսկ հետո՝ լուսավոր ու չսառցակալած փողոցներ եմ ուզում, որ հենց սառած փողոցների ժամանակը գա, երեկոյան ուշ տուն գնալիս ո՛չ ես ընկնեմ, ո՛չ էլ մեր բակի տատիկները: Բայց այս մի բանը Ձմեռ պապիկից չէ, որ պետք է խնդրեմ: Փողոցների մաքրման հարցը քաղաքային իշխանությունների գործն է, և հույս ունեմ, որ նախորդ տարվա նման Սուրբ Ծննդյան օրը չեմ վախենա եկեղեցի գնալուց: Հիմա կմտածեք՝ հիշաչար եմ, և ես էլ չեմ հերքի: Այնպես որ, բոլոր Ձմեռ նախագահներ, Ձմեռ մարզպետներ, Ձմեռ քաղաքապետեր, Ձմեռ գյուղապետեր և, իհարկե, սիրելի Ձմեռ պապիկ, քանի որ մենք մեզ լավ ենք պահել այս տարի, դուք ուղղակի պետք է մեզ համար հաջող տարի բերեք:

Լավ մնացեք…

Խմբագրության կողմից- Վերջին ցանկությունդ բնության կողմից արդեն իրականություն է: Դե, համենայնդեպս, առայժմ: Ձյան փոխարեն քեզ անձրև է նվիրում:

Օրինակ, ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչ է պետք մարդկանց հրաշքների հավատալու համար:

-Ինձ ոչ մի բան էլ հարկավոր չէ, ես ուղղակի հավատում եմ: Գիտե՞ս ինչու են հրաշքներ լինում: Որովհետև հավատում են, իսկ եթե մանանեխի հատիկի չափ հավատք ունենաս, ամեն ինչ կարող ես փոխել: Եթե Արքիմեդին պետք էր հենման կետ, որպեսզի շուռ տար տիեզերքը, ապա հավատը մարդու համար այն հենման կետն է, որին հենվելով կարող է փոխել աշխարհը:

-Հրաշքների հավատալու համար պետք է հոգով միշտ մանուկ մնաս, ու ամեն տարի Ձմեռ պապին նամակ գրես, տոնածառին խաղալիք կախելուց երազանք պահես ու հավատաս, որ կկատարվի:

-Ես հրաշքների, այսպես թե այնպես, հավատում եմ, ինձ ոչինչ չի խանգարում: Ես պարզապես ուրախանում եմ ամենաչնչին բաներից, և կյանքի հրաշքը հենց դրա մեջ է: Հենց միայն քո ուզած մարդկանց պատահաբար հանդիպելը ի՞նչ է, եթե ոչ հրաշք: Մարդիկ սիրում են իդեալներ դնել ուրիշների մեջ, մեծամեծ ակնկալիքներ ունենալ անգամ անհուսալի իրավիճակներում և հետո հիասթափվել, ինչ է թե՝ իրենց ուզածը չի եղել: Անհրաժեշտ է ապրել շատ հասարակ ու պարզ: Չընկնել հեքիաթների գիրկը, նոր հրաշքներ չորոնել, որովհետև կյանքը ինքնին արդեն հրաշք է:

-Ինձ հրաշքների հավատալու համար հարկավոր է երկու օրից կայանալիք մաթեմի ստուգարքը դրական ստանալ:

-Գիտես, հրաշքները իմ կյանքում միշտ են, ամեն օր: Իմ ամեն մի օրը հավատով է լցված դեպի իմ ներքին հրաշքը:

-Ես անտարբեր եմ հրաշքների նկատմամբ, որովհետև ես ամեն կատարվող լավ բան հրաշք չեմ համարում:

-Հիշում եմ, փոքր ժամանակ մի անգամ ասացի, որ էլ Ձմեռ պապիկին չեմ հավատում: Ծնողներս հակառակն էին պնդում: Ես էլ ասացի, որ եթե կա, ուրեմն թող հենց դեկտեմբերի 31-ին 12:00 ձյուն գա: Ու այդ օրը պատուհանի մոտ կանգնած սպասում էի, և հենց 12:00 էլ ձյուն եկավ: Հիմա էլ ո՞նց չհավատաս, հը՞ն:

-Ես չեմ հավատում, օդից ոչինչ չի լինում:

-Դե գիտե՞ս ոնց, ես ուղղակի հավատում եմ, բայց մասամբ, իսկ այ, երբ մեր կառավարությունը փոխվի, 100 տոկոսով կսկսեմ հավատալ:

-Ծառայության ժամանակ ես զինամթերքով բարձված մեքենայում էի, ու մեր ճանապարհին ադրբեջանցիները ական էին դրել: Մի խոսքով մեքենան պայթեց, ու հավանականությունը, որ այդտեղ ողջ մարդ կմնար, զրո էր: Բայց ինչպես տեսնում ես՝ հիմա այստեղ քո հարցին եմ պատասխանում:

-Պետք է սիրել իրար, դուրս գալ այս անտարբեր վիճակից ու, որ մարդիկ հոգում արև ունենան: Ես երևի հենց այդ ժամանակ կսկսեմ հավատալ հրաշքներին, երբ մարդիկ միացնեն իրենց արևները:

Մեզ փոքր տարիքից սովորեցնում են հավատալ: Եվ երևի դա ամենակարևոր բանն է, որ մենք սովորում ենք մեր ծնողներից: Շատերը մտածում են, որ հավատալու համար պետք է հավատացյալ լինես, բայց գիտե՞ք հավատալու համար հավատացյալ լինելը պարտադիր չէ: Մենք ուղղակի մարդիկ ենք, ովքեր ունեն հատկանիշներ հատուկ հավատալու համար: Օրինակ` լավատեսությունը, նպատակասլացությունը, վերջիվերջո, երազկոտությունը: Մի՞թե մեր այս հատկանիշները չեն ստիպում հրաշքների հավատալ: Հրաշքների նկատմամբ եղած հավատը դա մեր ներսի հույսն է: Հրաշքներին չհավատալը առանց հույսի ապրելու նման բան է, իսկ անհույս կյանքն ո՞ւմ է պետք:

Իհարկե’, միայն լուռ հավատալով բոլոր նպատականերիդ չես հասնի: Պետք է գործես, քայլեր ձեռնարկես, բայց չստացվելու դեպքում էլ պետք է հավատալու ունակություն ունենաս, առաջ շարժվելու համար: Իսկ հրաշքներ լինում են ամե’ն օր, ամե’ն ժամ: Բոլոր նրանք, ում ես ճանաչում եմ, համարում եմ իմ կյանք եկած հրաշք, որովհետև հավատում եմ, որ նրանք ամեն օր ինձ ավելի են մոտեցնում իմ երազանքներին, և նրանք բոլորը հրաշագործներ են, որովհետև հավատում են, հավատ ներշնչելով և ինձ: Ու թեկուզ նրանցից շատերը պնդում են, որ հրաշքների չեն հավատում, ես մինևնույնն է, գիտեմ, հոգու խորքում նրանք դեռ այն երեխաներն են, որ ամանորյա գիշերը տոնածառի լույսերին նայելով քնում էին` ակնկալելով, որ առավոտյան բարձի կամ տոնածառի տակ կգտնեն երկար սպասված նվերը:

Ինձ հրաշք պետք չէ հրաշքներին հավատալու համար, որովհետև ես ու դու արդեն հրաշք ենք: