Կյանքը միայն հաղթելը չէ։ Կյանքը տասը անգամ պարտվելն է, բայց տասնմեկերորդ անգամ վեր կանգնելը, չնահանջելը, չհանձնվելը։ Դա վերքոտ ծնկներն են, գիշերները, երբ համոզված ես, որ վերջը եկել է, բայց մի առավոտ նորից աչքերդ բացում ես ու հասկանում՝ դեռ պետք է շարունակել։ Կյանքը այն պահերն են, երբ կորցնում ես հավատդ ինքդ քեզնից, երբ թվում է՝ ոչինչ չի ստացվի, բայց մի օր քո ներսում ինչ-որ ձայն ասում է. «Մի՛ կանգնիր»։ Եվ դու շարունակում ես։

Կյանքը միայն սիրելը չէ։ Կյանքը ատելն է, հիասթափվելն է, գիշերներն անվերջ շուռումուռ գալ անկողնում ու փորձել մոռանալ անուններ, որոնք սրտիդ մեջ թափանցել են ու չեն հեռանում։ Կյանքը անթիվ «եթե»-ներն են. «Եթե ուրիշ ժամանակ լիներ», «Եթե ուրիշ մարդիկ լինեինք», «Եթե ավելի շուտ հանդիպած լինեինք»… Բայց այն նաև նորից հավատալն է, նորից բացվելն է, նորից սիրելն է, անգամ երբ կարծում ես, թե այլևս չես կարող։

Կյանքը միայն հաջողությունը չէ։ Դա տապալումներն են, սխալները, անհաջող փորձերը, այն դռները, որոնք փակվում են ուղիղ քթիդ դիմաց, ու դու արյունոտ ձեռքերով փորձում ես դրանք բացել՝ չհասկանալով, որ իրականում այդ դռները երբեք քեզ համար նախատեսված չեն եղել։ Կյանքը այն բոլոր «ոչ»-երն են, որոնք լսել ես, որոնք ստիպել են քեզ կասկածել ինքդ քեզ վրա, բայց նաև այն միակ «այո»-ն, որը գալիս է ճիշտ պահին ու փոխում ամեն ինչ։ Եվ դու հասկանում ես՝ գուցե արժեր անցնել այդ ամբողջ ճանապարհը միայն այդ մեկ խոսքի համար։

Կյանքը միայն հավատալը չէ։ Կյանքը կասկածելն է, պայքարելն է ինքդ քեզ հետ, հարցեր տալը, պատասխաններ չգտնելը: Կյանքը հավատալն ու հիասթափվելն է, հետո նորից հավատալը, նորից կասկածելը։ Դա այն պահն է, երբ վստահ ես՝ չես կարող, բայց փորձում ես, անում ես ու հասկանում, որ միշտ էլ կարող ես, միայն թե երբեմն պետք է ընկնես, փշրվես, որպեսզի սովորես նորից կանգնել։
Կյանքը միայն երազելը չէ։ Կյանքը երազանքներից զրկվելն է, դրանք կորցնելն է, հետո նորերը գտնելը, հետո դարձյալ կորցնելն ու դարձյալ ստեղծելը։ Կյանքը այն է, երբ հուսահատվում ես, հավատում ես, որ ամեն ինչ ավարտված է, բայց հետո ներսումդ ինչ-որ բան ստիպում է վեր կենալ, մաքրել փոշին ու շարունակել առաջ գնալ։ Կյանքը չհասած նպատակներն են, կիսատ մնացած գրքերը, չուղարկված հաղորդագրությունները, սպասված պատասխանները, որոնք երբեք չեն գա։

Կյանքը միայն լույսը չէ։ Դա մութ գիշերներն են, երբ չես հասկանում՝ ինչ կլինի վաղը։ Դա անորոշությունն է, տանջող մտքերը, որոնք քեզ չեն թողնում քնել, երբ թվում է՝ դուրս գալու ոչ մի տարբերակ չկա։ Բայց դա նաև արևածագերն են, որոնք գալիս են ամեն անգամ, երբ թվում է՝ մութը հավերժ է։

Կյանքը միայն «լավ»-ը չէ։ Դա նաև «վատ»-ն է, որը սովորեցնում է գնահատել լավը, դժվարությունները, որոնք ստիպում են ուժեղանալ, կորուստները, որոնք հասկացնում են՝ ինչն էր իսկապես կարևոր։ Դա հարվածներն են, որոնք կոփում են հոգիդ, դա վախերն են, որոնք ստիպում են ավելի համարձակ քայլել։

Եվ վերջապես, կյանքը միայն ապրելը չէ։ Կյանքը նաև ընկնելն է, ցավ ապրելը, սովորելը, փոխվելը, ձևափոխվելը, կորցնելն ու գտնելը, ու այդ ամենից հետո՝ նորից վերադառնալը։ Կյանքը վերքերը  բուժելու ուժ ունենալն է, հիշողությունները պահելու համարձակությունն է, ցավի միջից ժպտալը, կորցրածի համար չկործանվելը։ Կյանքը շարունակվելու ընտրությունն է, ամեն անգամ, նույնիսկ, երբ թվում է՝ այլևս ոչինչ չունես շարունակելու համար։

Հաճախ լսում եմ՝ «Դու գեղեցիկ ես գրում», բայց երբ սկսում եմ գրել, գեղեցկության մասին չեմ մտածում: Երբ գրում եմ, հաճախ թվում է, թե հենց այդ բառերը թույլ են տալիս ինձ ապրել, մի փոքր թեթևացնել այն, ինչ ներսումս ծանրացել է տարիների ընթացքում։ Գրելով՝ ես կարծես  թղթին եմ  հանձնում իմ հոգու ամենածանր բեռները: Գրելով ես ազատվելու, ապրելու, կյանքը մի քիչ ավելի տանելի դարձնելու հնարավորություն եմ գտնում։ Այն պահերին, երբ ինքս ինձ հետ եմ՝ գրելու ընթացքի մեջ, ինձ թվում է, թե կանգնած եմ դիմացս խոյացող ցավի ու հիշողությունների պատի առջև՝ անխուսափելի ու անխոցելի, բայց, միևնույն ժամանակ, պատրաստ՝ դեմ առ դեմ հանդիպելու դրանց, առանց կեղծ ժպիտների ու առանց վախի։

Ասում են՝ «Գրիր գիրք։ Թող քո պատմությունը լսեն»։ Խորհուրդ են տալիս կիսել իմ կյանքը, ապրված ճամփաները, չասված մտքերը, բայց ինչ-որ տեղ սրտիս խորքում գիտեմ, որ որքան էլ ազնիվ լինեմ գրածիս մեջ, մարդիկ երբեք չեն ընկալի այդ պատմությունը այնպես, ինչպես ես եմ այն զգում։ Նրանք կտեսնեն միայն բառերը, կընկալեն տողերը մակերեսային ընթերցումով, սակայն չեն հասկանա այն խորությունն ու ցավը, որ թաքնված է դրանցում։ Այդ տողերը պարզապես բառեր չեն։ Ամեն մի նախադասություն կրում է իմ ապրած ցավն ու կորուստը, իմ մենամարտն ու հույսի վերջին նշույլը։

Ինձ հաճախ թվում է՝ եթե երբևէ գրեմ այդ գիրքը, այն կլինի ինձ համար վերջին խոստովանությունը, որից հետո կազատվեմ հիշողություններից ու թաքնված զգացմունքներից։ Կարծես այդ էջերում ինձ թույլ տամ արտահայտել այն ամենը, ինչը տարիներ շարունակ մնացել է ներսումս։

Բայց ես հասկանում եմ, որ երբ մարդիկ կարդան այդ գիրքը, շատերը կմտածեն, թե այն ընդամենը հորինվածք է՝ գեղեցիկ ու նրբորեն շարադրված պատմություն։ Նրանք երբեք չեն կռահի, որ դա իրական է, որ այդ հերոսը ես եմ։ Հնարավոր է՝ նրանք կմտածեն, որ սերն ու ցավը պարզապես գրված են ընթերցողների համար, որ դա ընդամենը մի գեղեցիկ պատմություն է։ Եվ նույնիսկ եթե ոչ ոք չհավատա այդ պատմության իրականությանը, ես կիմանամ՝ այն իմն է, իմ անձնական ճշմարտությունը, իմ ապրած ճամփան, իմ երազանքները, իմ պայքարը՝ մնալու կանգուն, սիրելու ու ապրելու համար, անգամ երբ կյանքը ինձ այլ բան էր առաջարկում։

Հաճախ մտածում եմ՝ իսկ եթե մի օր համարձակվեմ գրել այն ամենը, ինչ կա ներսումս, ամբողջությամբ ու առանց կեղծիքների, մարդիկ կհավատա՞ն։ Մարդիկ հաճախ չեն ցանկանում տեսնել ցավն ու խավարը, որը շրջապատում է մեզ։ Նրանք ցանկանում են գեղեցկություն, ոգեշնչում, ուզում են լսել սիրո ու երջանկության պատմություններ, բայց իրականությունն այլ է: Կարծում եմ, որ իմ պատմությունը երբեք չի լինի այն, ինչ մարդիկ սովոր են կարդալ։

Երբեմն ինձ թվում է, թե այդ գիրքը կլինի իմ հոգու խորը մասերը բացահայտելու միջոցը, այն անկյունները, որոնք ես միշտ թաքցրել եմ։ Կգտնվեն բառեր, որոնք ես երբևէ չեմ համարձակվել արտասանել, խոսքեր, որոնք վաղուց թաքցրել եմ աշխարհի աչքից։

Այդ գիրքը ես կլինեմ՝ մերկ, խոցելի, ամենախոր երազանքներով ու ցավերով։ Գուցե այնտեղ գտնվեն բառեր, որոնք ես ինքս երբևէ չեմ համարձակվել արտասանել։ Գիրքը կլինի այն լռությունը, որից ես խուսափում եմ, այն հարցերը, որոնք ինքս ինձ չեմ տալիս, որովհետև վախենում եմ պատասխաններից։ Երբեմն պատկերացնում եմ, որ այդ գիրքը կլինի իմ հոգու վերջին հանգիստը, որտեղ ես կթողնեմ իմ բոլոր մտքերը, իմ բոլոր երազանքները, որոնք կյանքում երբեք չեն իրականացել։

Գուցե այս գիրքը կլինի իմ խիզախությունը՝ բացվելու աշխարհին, թեկուզ գիտակցելով, որ կարող եմ չհասկացված մնալ։ Միգուցե այն կլինի մի վերջին փախուստ, որը, չնայած իր ցավին ու վախին, կարող է ինձ տալ այն ազատությունը, որին միշտ ձգտել եմ։

Եվ հասկանում եմ՝ այդ գրքում պետք է լինի ամեն ինչ՝ առանց ձևի, առանց վախի, առանց դատարկ գեղեցկության։ Այնտեղ պետք է լինի ցավը, իրական, կոպիտ, այն ցավը, որ ես միշտ փորձել եմ թաքցնել աշխարհից, որ այն չվախեցնի մյուսներին։

Կգրեմ այն, ինչ ունեմ, առանց թաքցնելու, առանց կեղծելու, և այդ ամենի հետ նաև կբացեմ իմ հոգու ամենամութ կողմերը, որովհետև գիտեմ, որ դա կլինի իմ ճշմարտությունը՝ ամբողջությամբ ու ամբողջությամբ իմը։

Գիրքը՝ դա ես եմ, իմ երազանքները, իմ հիշողությունները, իմ երազանքների մնացորդները, որոնք կյանքը, ժամանակն ու ճակատագիրը երբեք չթողեցին իրականություն դառնալ։

Հայերենում ասում են․ «Քեզ հետ հաճելի է զրուցել»։

Պոեզիան ասում է․ «Մտքերս արդեն վաղուց քո ձայնով են խոսում իմ գլխում»։‌

Հայերենում ասում են. «Դու մի առանձնահատուկ մարդ ես»։

Պոեզիան ասում է. «Քո ներկայությունը անտեսանելի թելերով հյուսված է իմ զգացմունքների, հույզերի ու հույսերի մեջ, և ամեն անգամ, երբ քեզ տեսնում եմ, կարծես իմ աշխարհը վերագտնում է իր կորցրած գույները»։

Հայերենում ասում են. «Դու ինձ համար կարևոր ես»։

Պոեզիան ասում է. «Քո ամեն մի ժպիտը դառնում է մխիթարություն, և քո հայացքում ես գտնում եմ իմ խաղաղությունը, որտեղ ոչ մի փոթորիկ չի կարող քանդել այն, ինչ ներսումդ ստեղծել ես»։

Հայերենում ասում են. «Ես քեզ կարոտում եմ»։

Պոեզիան ասում է. «Քո բացակայության պահին ժամանակը դադարեցնում է ընթացքը, իսկ լռությունն այնքան ծանրանում է, որ նույնիսկ ամենափոքր հնչյունը դառնում է աղմուկ։ Կարոտը մաշվում է ներսից, և քո անունն է արձագանքում ամեն անխոս անկյունում»։

Հայերենում ասում են. «Ես չեմ կարող քեզ մոռանալ»։

Պոեզիան ասում է. «Քո հիշողությունները թաքնված են ամեն մի առօրյա պահի մեջ՝ առավոտյան սուրճի տաք գավաթում, աշնան թափվող տերևներում և երեկոյան լույսերի մարող ստվերներում։ Ամեն ինչ քեզ է հիշեցնում, որովհետև դու արդեն ժամանակից դուրս ես»։

Հայերենում ասում են. «Դու փոխեցիր իմ կյանքը»։

Պոեզիան ասում է. «Քո գոյությունն իմ կյանքում գույն դարձրեց ամեն մի վայրկյանը, և հիմա, երբ նայում եմ իմ անցյալին, տեսնում եմ, թե ինչպես է քո ներկայությունը հյուսել իմ ներկայի ամեն մի մանրամասն»։

Հայերենում ասում են. «Մենք բաժանվեցինք»։

Պոեզիան ասում է. «Դու հեռացար, բայց քո ստվերն ու քայլերը դեռ շարունակում են ներկա լինել իմ հիշողության ամեն մի անկյունում։ Չկա մի օր, որ քո ձայնը չհնչի իմ մտքերի մեջ, իսկ քո բացակայությունը դարձել է իմ մշտական ուղեկիցը՝ լուռ, բայց ուժեղ»։

Հայերենում ասում են. «Ես միշտ քեզ հետ կլինեմ»։

Պոեզիան ասում է. «Թեկուզ բաժանի մեզ տարածությունը, օրերը, ու մեր ճակատագրերը այլ ուղիներ բռնեն, ես միշտ կգտնեմ քեզ իմ մտքերի մեջ, այնտեղ, որտեղ մեր սիրո պատմությունը շարունակվում է, անգամ եթե կյանքը կանգ առնի»։

Լռություն էր տիրում, իսկ ես հենց այս լռությունն եմ սիրում, քանի որ ինքս ինձ հետ մենակ եմ: Բացեցի ավտոմեքենայի պատուհանն, ու աչքս  ընկավ գրվածքին` ժամանում ու մեկնում: Ավտոմեքենան դանդաղ գնում էր դեպի մեկնում:  Ուզում էի բղավել ու կանգնեցնել մեքենան, բայց ի՞նչ էի ասելու, ինչպե՞ս էի մեկնաբանելու արարքս, չէ՞ որ դու գաղտնիք ես  ու պետք է գաղտնիք էլ մնաս…

Գիտե՞ս, մենք  երբեք ճիշտ ժամին ու ճիշտ տեղում չհանդիպեցինք, քանզի անգամ հիմա մեզ բաժանում է մեկ հարկ: Ես վերևում եմ, որ մեկնեմ, իսկ դու ներքևում ես, որ ժամանես: Քեզ մոտ բոլորը, այդ թվում և դու՝ անսահման երջանիկ են վերադառնալու կապակցությամբ, իսկ ես նայում եմ շուրջս` բոլորը տխուր են, որովհետև գիտեն, որ գնացողները, ինչքան էլ խոստանան, որ վերադառնալու են, մեկ է, գնում են անվերադարձ: Սիրելիս, խնդրում եմ լսիր մտքերս, քանզի այդպես էլ չսովորեցի քո մասին բարձրաձայն խոսել, իսկ հիմա քո մասին մտքերը կանգնել են կոկորդումս ու կուլ չեն գնում: Զգում եմ կոկորդումս ուժեղ քերոց, որը գնալով անտանելի է դառնում: Գիտե՞ս, հիմա ավելի եմ տանջվում, որ գիտեմ շատ մոտ ես, քան երբ մոլորակի մյուս ծայրում էիր: Գրողը տանի, վերջին րոպեներն են, նայում եմ հեռախոսիս, բայց այն լռում է: Փնտրում եմ հեռախոսահամարդ ու ոչ մի կերպ չեմ գտնում: Գլխիցս ջնջվել է, իսկ երբ փորձում եմ հիշել, միայն անհասկանալի լղոզված թվեր եմ տեսնում: Մենք սպասում ենք, նույնիսկ հիմա, երբ սպասելը  կրկնակի դժվար ու անիմաստ է: Մարդկային ճակատագրեր փրկած ու կործանած բառ՝ սպասում: Հավանաբար սպասում ես, որ զանգեմ ու բարի գալուստ մաղթեմ, բայց չէ՝ մի սպասիր: Փոխարենը իմացիր, որ ես  քեզ այնքան երկար եմ սպասել, որ արդեն կարող ես  չգալ, որովհետև…

Որովհետև էլ իմաստ չունի, քանզի արդեն իմ հեռանալու ժամանակն է:

Ես  հեռանում եմ կամ պարզապես փախչում քեզանից ու քեզ կապող թելերից, որոնք արդեն ինձ այնքան են սեղմում, որ ոսկորներս ամեն պահի կարող են հազարավոր մասերի փշրվել: Ցավից վաղուց չեմ վախենում: Վախենում եմ փշրված հեռանալուց, քանզի ամրանալու դեպքում քո հանդեպ չեմ զգալու այլևս ոչինչ:

Հեռանում եմ այն մտքով, որ հեշտ ենք լքել իրար, քանզի ավերել ենք բոլոր մեզ կապող քաղաքներն ու երկրները, կամուրջներն ու արահետները ու իրար հասնելու փոխարեն, ոչ թե կոտրել ենք պատնեշներ, այլ հակառակը` կառուցել:

Հեռանում եմ գլուխս բարձր, իսկ շուրթերս` սեղմած: Հեռանում եմ անդարձ քո կյանքից: Հեռանում եմ մի վայր, որտեղ քեզ հիշեցնող ոչինչ չկա, չնայած վստահ եմ, որ այնտեղ օդն առանց քեզ կախված է, իսկ ժամանակը` կանգ առած:

Ես հեռանում եմ, իսկ դու վերադարձիր, սիրելիս, ու դուրս արի փողոց, որ քամիները գրկեն ու փարվեն քեզ իմ փոխարեն:

Վերադարձիր, որ ուրիշ մեկը սիրի քեզ իմ փոխարեն…

Ընդունված նորմերի ու կարծրատիպերի գորշ զանգվածի մեջ երբեմն հայտնվում է մի աղջիկ, ով մթության մեջ լույսի պես աչքի է ընկնում իր յուրահատկությամբ։ Նա չի ձգտում ապրել չափանիշներին համապատասխան կամ բավարարել ուրիշների սպասելիքները, նա պարզապես ապրում է իր ձևով: Նա կարող է աչքի ընկնել հագուստի ոչ սովորական ոճով, վառ գույնի մազերով: Բայց նրա գրավչությունը ոչ թե արտաքին հատկանիշների մեջ է, այլ նրա յուրահատուկ էներգիայի և խարիզմայի մեջ, որոնք ուշադրություն են գրավում և ստիպում ուրիշներին նորովի նայել աշխարհին: Նրա յուրահատկությունը ոչ միայն արտաքինի մեջ է, այլ նաև մտքերի, գաղափարների և կյանքի նկատմամբ վերաբերմունքի մեջ։ Գեղեցկությունը անսովոր և նորի մեջ տեսնելու նրա կարողությունը վարակիչ է, և նա ստիպում է մարդկանց տեսնել աշխարհն իր աչքերով: Այդ աղջիկն աշխարհը յուրովի է տեսնում. նա չի վախենում աչքի ընկնելուց, նա գնահատում է իր անհատականությունը և վստահորեն առաջ է գնում՝ չնայած ցանկացած խոչընդոտի։ Նա կարող է լինել նրանց ձայնը, ովքեր չեն կարողանում արտահայտել իրենց սեփական մտքերը: Նա նաև ուրիշներին ոգեշնչելու ունակություն ունի: Աշխարհի նկատմամբ նրա յուրահատուկ հայացքը, կյանքի նկատմամբ ստեղծագործական մոտեցումը և նոր գաղափարների հանդեպ նրա բաց լինելը ստիպում են ուրիշներին մտածել և վերանայել իրենց սեփական տեսակետները: Նրա օրինակը խրախուսում է ուրիշներին չվախենալ ոչնչից, լինել համարձակ ու հասնել երազանքներին ու նպատակներին: Սակայն, չնայած իր յուրահատկությանը, նա չի ձգտում ուշադրության կենտրոնում լինել: Նրա համար ավելի կարևոր է հավատարիմ լինել ինքն իրեն, ապրել իր կանոններով և հետևել իր ճանապարհին: Նրա նպատակը ոչ թե ուշադրություն գրավելն է, այլ հետք թողնելը նրանց սրտերում և մտքերում, ովքեր հանդիպում են նրան ճանապարհին: Նման աղջկա հետ հանդիպելը նման է անապատում օազիսի հանդիպմանը, նա թարմացնում է, ոգեշնչում և կյանքը լցնում նոր գույներով։ Նրա յուրահատկությունն ու ինքնատիպությունը հիշեցնում են, որ այս աշխարհում գնահատվում է ոչ թե իմիտացիան, այլ անհատականությունը…

Յուրահատուկ բառը այնքան ծեծված է դարձել, սենտիմենտալ ու շատ օգտագործվող, որ անգամ ինքս էլ օգտագործել չեմ ուզում, բայց չգիտեմ` որ բառով փոխարինեմ այն. միգուցե առանձնահատուկ կամ յուրատեսակ, յուրակերպ, ինքնահատուկ, ներհատուկ: Ինձ թվում է այս բառերը ընդհանրապես համապատասխան չեն, ու կարելի է ուղղակի փոխարինել տարբերվողով: Ցնցող է, մի սենտիմենտալ բառը փոխեցի մյուսով, բայց դրանում էլ հենց կայանում է իմ բնավորությունը. միշտ հակառակվում եմ, գրողը տանի: Բառերին, եղանակին, մարդկանց ու ամեն ամենին: Հակառակվող ու ըմբոստ բնավորություն ունենալը ուժեղ մարդու հատկանիշներ են, իսկ ես ինձ ոչ շատ վաղուց, բայց ուժեղ եմ համարում, բայց ինչ գնով հասա սովորական թվացող այդ ածականին, ուղղակի աննկարագրելի դաժան էր: Իսկ ինչպե՞ս դա կատարվեց:

Վերջերս հայելու մեջ նայելիս տարօրինակ բան զգացի: Այսքան տարվա մեջ այդպիսի դեպք չէր եղել: Ես ինքս ինձ այլևս մեղադրողի հայացքով չէի նայում, այլ հայացքիս մեջ հպարտություն էի զգում: Ինչ տարօրինակ ու անսովոր էր, բայց դա միակ տարօրինակ դեպքը չէր, որ այդ օրը կատարվեց: Փետրվարի 9-ին, ինչպես սովորական օր, գնում էի դասի: 09:00 մետրո ու բազմաթիվ աշխատանքի ու համալսարան շտապող մարդիկ: Երևի կարիք չկա նշելու, թե այդ ժամին մետրոյում ինչ է կատարվում: Մետրոն եկավ, նստեցի, ականջակալներս դրեցի ու վայելում էի սիրածս երգերը: Եկավ իջնելու ժամանակը, ու ականջակալներս հանեցի, որ խնդրեմ` ճանապարհ տալ, ու ի՞նչ լսեցի: Երկու աղջիկ բարձրաձայն ինձնից էին խոսում, ու մեկը մյուսին շփոթված կամ փոքր ինչ նեղված ասում էր. «Երանի այն աղջկան, որ թքած ունի մարդկանց կարծիքների, մտածելակերպի, հայացքների վրա»: Անկեղծ ասած, սկզբից չհասկացա, որ խոսքը իմ մասին է, իսկ երբ հասկացա, միանգամից ընկա մտքերի գիրկը: Կանգնած նայում էի հայելու մեջ ու գիտակցում, որ ոչնչի հեշտ չեմ հասել ու առաջին հերթին սեփական եսիս համակերպվելն ու ընդունելը չափազանց շատ ժամանակ, ավելի կոնկրետ, տարիներ ու բացասական էմոցիաներ պահանջեց, իսկ կորուստների մասին փոքր հետո կանրադառնամ: Վիճել եմ ինքս ինձ հետ, մեղադրել բոլորին նման չլինելու մեջ: Նայել եմ հայելու մեջ ու ինքս ինձ ասել. Մի արա, մի տարբերվիր, ուղղակի նմանվիր նրանց ու կորցրու սեփական եսդ, կարևորը հանգիստ կլինես բոլորի նման, բայց չէ, չստացվեց: Ես մնացի անդավաճան սեփական եսիս ու հասկացա, որ առաջին հերթին պետք է ինքս ինձ ընդունեմ, հետո նոր արդեն մարդիկ: Ու ես վերջապես ընդունեցի իմ յուրահատուկ լինելը: Հա, մոռացել էի ասել, որ կորուստների մասին պետք է խոսեմ, հիմա մի փոքր էլ փորձեմ խոսել կարևորի մասին: Չէ, ավելի ճիշտ, ինչը ժամանակին կարևոր էի համարում կամ ում կարևոր էի համարում: Ինքս ինձ չընդունելու հիմնական պատճառը կյանքիս մեծագույն սերն է եղել, որովհետև նա անգամ ինձ այդքան սիրելով չընդունեց ինձ այնպես, ինչպես կամ: Փաստորեն յուրահատուկ լինելը ոչ ոք չի հանդուրժում, ու բացառություններ չկան ու դժվար էլ լինեն: Այնքան ցավոտ է գիտակցել, որ դու երբեք նրանից չլսեցիր այս խոսքերը: Դու յուրահատուկ ստեղծագործություն ես: Գիտե՞ս, հենց հիմա նստած նայում եմ արտացոլանքիս ու չեմ հասկանում, թե ինձ հետ ինչը այն չէ: Նայում եմ. մազերս շեկ են, բայց հարյուրավոր մարդիկ ունեն շեկ մազեր, նայում եմ աչքերիս, որոնք սովորական շագանակագույն գույն ունեն, նայում եմ դիմագծերիս, որոնք ոչ նուրբ են, ոչ կոպիտ, ոչ հայի են, ոչ այլազգի, շուրթերիս եմ նայում, ոչ բարակ են, ոչ հաստ ու հասկանում եմ, որ սովորական մարդու արտաքին է, բայց այդ դեպքում ինչո՞ւ երջանիկ չեմ: Հասկանում եմ, որ բոլոր հնարավորությունները ունեմ երջանիկ լինելու համար: Խելք, ունակություն, բնավորություն, արտաքին, հաջողություն, բայց մոռանում եմ, որ ցանկություն չունեմ: Ես վերջապես այսօր գիտակցեցի, թե ինչու եմ անքեզ, որովհետև ես այն չեմ եղել, ինչ դու ես ուզել: Դու հանգիստ ու խաղաղ մեկին էիր ուզում, իսկ ես լրիվ հակառակը, քայլող խառնաշփոթ էի կամ այլայլված քամի, գիժ մրրիկ: Դու համեստ մեկին էիր ուզում, ով կկախեր գլուխը քո հայացքից, իսկ ես, հերիք չէ` համեստ չէի, այլ հայացքիցդ գլուխս երբեք չէի կախում, այլ համառորեն ուղիղ աչքերիդ մեջ էի նայում: Չէ որ ես երբեք գլուխ չեմ կախում, ես հպարտ եմ, չափից դուրս հպարտ: Դու ենթարկվող մեկին էիր ուզում, իսկ ես երբեք ոչ ոքի չեմ ենթարկվել ու չեմ էլ պատրաստվում: Ափսոս, այդպես էլ չհասկացար, որ ինձ նման կրակը չեն հանգցնում, այլ հակառակը, բենզին են լցնում, որ ավելի բոց տա, ավելի ուժեղ վառվի: Բացի դրանից, ատում եմ սենտիմենտալ մտքերս, բայց մենք տարբեր էինք, գրողը տանի, շատ տարբեր: Դու ուղղակի անիմաստ խոսքեր էիր շարում իրար կողքի, դեռ տառասխալներով գրելդ ու բարբառդ մի կողմ դրած, իսկ ես միշտ գործողություններով եմ աչքի ընկել ու հետևելով ինքս իմ գործողություններին ու քո՝ անգործությանը, հասկացա, որ սերը քայլ է, հասարակ քայլ՝ ամեն օր նույն մարդուն ընտրելը, անկախ նրա մազերի գույնից, խոսելաձևից, թերություններից, հիմարություններից… Դե, ուղղակի խոսողները ու խոստացողները գնալու բնավորություն ունեն, չգիտեմ՝ դա ոնց է պատահում, բայց նրանք միշտ հեռանում են իրենցից թույլերի մոտ, ընկերոջը բողոքելու կամ օգնելու, կայարան, գյուղ, բայց ուր էր որ գնում են ու ինչքան շատ ժամանակ էլ անցնում է, մեկ է, մի օր ետ են գալիս: Իսկ դու չափազանց ուժեղ ես լինում թույլին հետ ընդունելու համար, որովհետև նա քեզ համար հեռացել էր հավերժ ու միշտ, ոչ թե անժամանակ:

Այսքանից հետո մտածում ես, որ չկա ավելի սարսափելի բան, բայց չարաչար սխալվում ես,  շարունակում ես փնտրել: Շարունակում ես փնտրել նրան ամենուր ու ամենքի մեջ. ուժեղ թե թույլ, խելացի թե հիմար, ծույլ թե գործունյա, խոսող թե գործող` կապ չունի: Փնտրում ես բոլորի մեջ ընկերոջ, գործընկերոջ, բոլորի, բոլորի մեջ: Բոլորի և ամենի: Եվ երբեք չես գտնում: Գիտես, որ չես գտնելու, բայց փնտրում ես, որովհետև քո սերն է, միակ սերը, պետք է գտնես: Ու մի օր սենյակումդ կամ լսարանում, տաքսու մեջ կամ ընկերական հավաքույթի ժամանակ նստած մտածում ես՝ նրան ավելի մոտեցա՞, թե՞ պարզապես քայքայվեցի նրա մեջ, կամ պարզապես ինձ կորցրի նրա մեջ…

Գիտե՞ս, ես շատ խիզախ աղջիկ եմ, բայց մեծ դժվարությամբ այսքան տարի հետո եկել եմ քեզ այցի: Դժվար է գիտակցել, որ մահվանիցդ ուղիղ 12 տարի է անցել: Ես արդեն 23 տարեկան եմ, իսկ դու հավերժ 60 մնացիր… Ցավոք սրտի, այսօր քո մասին միայն հիշողություններ ունեմ, ու ամեն անգամ քեզ հիշելով մանկությունս գալիս է դիմացս, թե ինչպես էաի վազվզում հիվանդանոցում, թե ինչպես էի հիվանդասենյակի կահույքի դռները բացում ու փակում, իսկ դու անգամ չէիր էլ բարկանում. ուղղակի ինձ նստեցնում էիր քո սեղանի մոտ, թուղթ ու մատիտներ տալիս ու ժպտում: Իսկ երբ հիվանդներ էին գալիս, անգամ սենյակից դուրս չէիր հանում, այլ ասում էիր՝ նայիր, միգուցե մի օր որոշես ինձ նման բուժքույր դառնալ, բայց… Բայց ո՞վ կմտածեր, որ դու այդքան շուտ ինձ միայնակ կթողնես, ու ես կսկսեմ ատել հիվանդանոցները ու սպիտակ խալաթները, ու անգամ 7 թիվը, որը տեսնելուց միշտ փշաքաղվում եմ… Ախր, այնքան շուտ հեռացար ինձանից, չհասցրեցի անգամ հրաժեշտ տալ: Մի գիշերում ամեն ինչ կանգ առավ, սիրտդ կանգ առավ:

Տատ, գիտե՞ս, բոլորին ստում եմ, որ այդ օրվանից ոչինչ չեմ հիշում, իսկ նրանք կուրորեն հավատում են, որովհետև դժվար 12 տարեկան փոքրիկ աղջնակը գիտակցեր, թե ինչ է մահը, իսկ ես գիտակցել եմ, տատ: Ես այդ օրը մեծացել եմ, հավատո՞ւմ ես:

Ինչ-որ մի տեղ կարդացել եմ, որ սարսափելի է, երբ կորցնում ես մեկին, ով դեռ ողջ է, բայց հակառակի մասին ոչինչ գրած չկար: Միգուցե հաջորդը դրա մասին գրեմ: Օրինակ՝ ինչպես համակերպվել հարազատի կորստի հետ, ինչպես չվախենալ մահից և այլն: Տատ, ես չեմ վախենում, ես էլ վաղուց չեմ վախենում մահից, բայց ի՞նչ գին վճարեցի դրա դիմաց` ոչ ոք չգիտի: Տատ, հոգնել եմ մահերից: Մահը շողքս է դարձել, ուր գնում եմ` հետապնդում է, բոլորին խլում է ինձնից՝ հարազատներ, ընկերներ, ծանոթներ, անծանոթներ: Երևի էլ ոչ մեկին չսիրեմ կյանքում, որ մահը հանկարծ նրան էլ չխլի:

Գիտե՞ս, մահվանդ նախորդ գիշերը ննջասենյակում փոքրիկ աղջիկը ծնկի էր եկել ու նրա դառն հառաչանքները ու աղոթքները ճախրում էին դեպի երկինք՝ հրաշքի ակնկալիքով: Ես չէի աղոթում, ես աղաչում էի: Աղաչում էի Աստծուն` փրկել քեզ անգամ իմ կյանքի գնով: Աստված չլսեց, չօգնեց, չխղճաց: Նա քեզ խլեց ֆիզիկապես, բայց հոգեպես մնացիր ինձ հետ, իմ կողքին: Տատ, գիտեմ, ինչ հիմա ասեմ, դրա համար բոլորի քննադատությանը կարժանանամ, բայց ոչ քո: Տատ, ես մահվան օրվանիցդ էլ Աստծուն չեմ հավատում: Գիտե՞ս, մարդիկ անհիմն մեղադրում են, բայց եթե մինչև վերջ ինձ լսեն, դատելու փոխարեն միգուցե ցանկանան գրկել: Տատ, դու արդեն 12 տարի է, ինչ չկաս, բայց ես դեռ չեմ համակերպվել քո կորստի հետ ու դժվար էլ համակերպվեմ: Սիրտս ցավում է, ուզում եմ լալ, բայց արցունքներս վաղուց չորացել են, երբ ես դեռ 12 տարեկան փոքրիկ երեխա էի…