Կար ժամանակ, որ ձմռանը Հայաստանում ձյուն էր լինում: Իրադարձությունը ոչ վաղ անցյալում էր, այնքան, որ անգամ ես եմ հիշում: Առատ ձյունը իմ ու եղբորս համար միշտ հատուկ իրադարձություն էր, տոնակատարություն, ձմեռային ծեսի սկիզբ: Գյուղը, անսահման մեծ տարածության ու մեքենաների քչության շնորհիվ, ձյունը վայելելու բազմաթիվ հնարավորություններ էր տալիս:

Ձմեռային արձակուրդի ժամանակ առավոտյան շուտ մեզ արթնանալ էր ստիպում միայն առատ ձյունն ու հորս ձայնը` երեխեք, ձյուն ա եկել, զարթնեք: Այնպիսի արագությամբ, որ շուրջն ամեն ինչ արագության ալիքից օդ էր թռչում, հասնում էինք պատուհանին ու երջանկությունից շնչակտուր մորս կանչում, որ ձեռնոցներն ու շորերը բերի: Հայրս պատրաստվում էր բակը մաքրելու, իսկ մենք` «օգնելու»:

Հաստ շորերից ու դրանց քանակից հազիվ քայլելով, բայց հազվադեպ չբողոքելով, այլ` երջանիկ, ես ու եղբայրս ընկնում էինք դուրս: Մի պահ եկեք հիշենք, թե գյուղում այդ ժամանակ հիմնականում ինչով էին մաքրում ձյունը: Եղանի վրա ամրացնում էին բարակ, ուղղանկյուն երկաթի կտոր` մեկ ու մեջ ճկելով անցկացնելով գործիքի 4 մատներով: Ավելի արդյունավետ ձյուն մաքրող սարք, անկեղծ ասած, ես դեռ չեմ տեսել:

Փորձում էինք արագ հասցնել ու առաջինը խաղալ այն հատվածներում, որտեղ ձյունը դեռ մարդկային հետքեր չէր տեսել, ու, իհարկե, դեղին չէր: Հայրս խնամքով մաքրում ու լցնում էր մի անկյունում, իսկ մենք վայրկյանների ընթացքում հողին հավասարեցնում կույտը: Եթե այն մեծ էր, խելամտորեն էինք վարվում` անցք էինք բացում ու ձյունե տուն սարքում:

Իրար ձյան մեջ թաղելուց, բերանը, քիթը, շորերի մեջ լցնելուց, ուտելուց հոգնելուց հետո անցնում էինք ձնեմարդ սարքելուն, հատկապես, եթե ձյունը «կպչուն էր»: Սովորական. միջին վիճակագրական, 8-10 տարեկան երեխաներին հարիր ձնեմարդ էինք սարքում ավանդական բոլոր ատրիբուտներով` երկաթե դույլով, գազարով, կոճակներով: Վերջում փաթաթում էինք իմ գունավոր շարֆով, որովհետև եղբայրս ավելի ուժեղ էր:

Տուն էինք գնում, իհարկե, ստիպված ու մատները չզգալով, բայց մինչ այդ մամայից խոստում կորզելով, որ տաքանալ-չորանալուց հետո էլի էինք դուրս գալու: Հիշում եմ, որ ձմռանն ու ձյունոտ օրերին հատկապես լողանալ չէինք սիրում, որովհետև մայրս լողանալուց հետո մեզ դատապարտում էր տանը փակվելուն: Իսկ դուրս գալ չէինք կարող ոչ թե, որ կմրսեինք, այլ որ չկեղտոտվեինք ու գոնե մի օր շորերը մաքուր մնային:

Հետո, երբ գալիս էր դպրոց գնալու ժամանակը, սկզբում դժվար արթնանալու հարցը հայրս լուծում էր խորամանկ հնարքով. ամեն առավոտ բղավում էր, որ ձյուն ա եկել, իսկ մենք միամիտի պես ամեն անգամ ընկնում էինք նույն թակարդն ու լույսի արագությամբ թռչում անկողնուց:

44-րդ օր։ Լրացել է հերթական 44-օրդ օրը, և մեր՝ արցախցիներիս հոգում կրկին ամեն ինչ տակնուվրա է լինում։

Չարաբաստիկ այդ թիվը ոչ մի լավ հիշողություն չի բերում իր հետ։ Մեզ մոտ դեժավյու է։

44-օրյա պատերազմից 2 տարի անց Արցախը վերապրում է հերթական պատերազմական 44-րդ օրը։

Այո, այս շրջափակումը ևս պատերազմ է՝ ուղղված Արցախում էթնիկ զտումներ և ցեղասպանության իրականացման։

2020թ․ պատերազմի 44-րդ օրը հազարավոր անմեղ երիտասարդների կյանքի հետ միասին կանգ առավ նաև ողջ մնացածների կյանքը, նրանց երազանքների հետ միասին կործանվեցին բոլորի երազանքներն, ու անդունդի եզրին հայտնվեց մեր պետությունը։

Սրտի ֆիզիոլոգիական զարկերն ու ինքնաբերաբար շնչելն ու արտաշնչելը ստիպեցին հազարավոր արցախցիների առերեսվել իրականության հետ, ու չնայած խելագարության հասցնող իրականությանը՝ շարունակել ապրել իրենց որդիների արյամբ սրբացած, ամեն տեղից բզկտված Արցախի մի բուռ հողի վրա, որտեղ հանգչում են իրենց որդիներն ու պաշտպանել այն։

Շրջափակման 44-րդ օրը շատ ցուրտ է Արցախում։ Սառնություն է փչում ամեն տեղից՝ անցորդների դեմքերից, խանութների դատարկ ցուցափեղկերից, մեքենաների շարժից դատարկված փողոցներից, փակված դպրոցներից, մոմի թույլ լույսով լուսավորված տների կիսամութ պատուհաններից։

Իմ տան պատուհանից երևում է դեպի Շուշի տանող ճանապարհը, իսկ ներքևում՝ Ստեփանակերտի եղբայրական գերեզմանատունը։ Իմ տան պատուհանից այն կողմ խավարն է իջնում քաղաքի վրա՝ Եղբայրականի խոսուն լռությունն ավելի ամբողջացնելով, իսկ հեռվում՝ հորիզոնի լազուրին միախառնվում են Շուշիից այն կողմ, կորսված լեռների ձյունաճերմակ գագաթները։

Միացվում են բերդաքաղաքի լույսերը, անջատվում է մայրաքաղաքի լույսերը, ու լուսազուրկ փողոցներով սկսում է սուլել ձմռան սառը քամին, որն, ով գիտե, գուցե իջել է այն լեռների գագաթներից, որոնք միաձուլվել էին հորիզոնի հետ, շոյելով Ղազանչեցոցի քրիստոնեական աղոթքներից զրկված սրբատաշ պատերն ու հպվելով Շուշիի անառիկ պարիսպներին։

Անտարբեր աշխարհի ու հայրենակցիդ սառնությունից առավել հաճելի է այդ սառը քամին, որի մեջ այնքան կարոտ կա, որը հարվածում է դեմքիդ՝ չթողնելով, որպեսզի խավարում կորչող քաղաքի հետ միասին մթագնի նաև միտքդ, կորչի հավատքդ, ու մարի հույսդ։

Քաղաքի մթության մեջ աչքերիս առաջ հայտնվում են պատմությունները՝ 90-ականների շրջափակման, սովի,պատերազմի, ուսանողական տարիների մասին, որոնք պատմել են տատիկս և մայրս, երբ փոքր էի, և որոնք կարծես արտացոլվում են այսօրվա մեր իրականության մեջ։

Տատս 3 պատերազմ է տեսել և երևի կյանքի դառը փորձից էր, որ միշտ պնդում էր՝ տանը միշտ ալյուրի, շաքարավազի, ձեթի անհրաժեշտ պաշարներն ունենայինք, իսկ մայրս պատմում էր, թե ինչպես տասնյակ կիլոմետրեր էր քայլում դասի հասնելու համար, հոսանքի միացման ժամանակ միաժամանակ բոլորը փորձում էին ճաշ պատրաստել, իսկ համակարգը չէր դիմանում և նորից անջատվում էր, կամ ինչպես էին ժամերով կտրոնները ձեռքներին հերթ կանգնում՝ 1 հաց ստանալու համար։

Շրջափակման 44-րդ օրն Արցախում չկան մարդու կենսագործունեության համար անհրաժեշտ նվազագույն պայմաններ։ Վերջացել է պարենամթերքը, դեղորայքը, չկա վառելանյութ, չի հերիքում էլեկտրականությունը, փակված են դպրոցները, հասարակական տրանսպորտը ծանրաբեռնվածությամբ է աշխատում, դժվարացել է կապը Ստեփանակերտի և շրջանների միջև։ Մարդիկ շարունակում են պահել իրենց գոյությունը միայն շաքարավազով, ձեթով, մակարոնեղենով, հնդկաձավարով և բրնձով, որի համար նրանց հատկացվում են կտրոններ, իսկ սննդակարգից բացակայում են վիտամիններով հարուստ ուտելիքները՝ մրգերն ու բանջարեղենը։

Խանութներում հազվադեպ է այս 5-յակից դուրս որևէ ապրանք հայտնվում, դրա մասին կարելի է կռահել խանութների դիմաց առաջացած երկար հերթերից։

Շատ հաճախ դասի կամ աշխատանքի պետք է հասնես ոտքով, որովհետև մեքենաների համար վառելիք չկա, իսկ եթե բախտդ բերի, և հասարակական տրանսպորտում ազատ տեղ գտնես, կարող ես ուրախությամբ անգամ մեկ ոտքի վրա կանգնած հասնել ուզածդ վայր։

Չի հերքիում նաև էլեկտրականությունը․ արդեն լույս չենք ունենում օրեկան 6 ժամ։ Երեխաները ստիպված են լինում մոմի լույսի տակ սովորել իրենց դասերը, գիրք կարդալ․ ինչպես 90-ականներին, սակայն խանութներում նաև արդեն մոմ գտնելն է անհնար։

Բանկերից գումար հանելու համար պետք է ևս հերթ կանգնես, եթե բախտը ժպտա քեզ, և գումարը չվերջանա, կկարողանաս 50 000 դրամ ստանալ։ Հետո հերթ կանգնես խանութում, հետո հերթ կանգնես կաթնամթերք ձեռք բերելու համար, հետո ձու ձեռք բերելու համար, հետո ծխախոտ ձեռք բերելու համար, դե իսկ հիգիենայի պարագաներ գտնելու համար  պետք է ամբողջ օրը շրջել քաղաքի խանութներում և ոչինչ չգտնել։

Շրջափակման դժվարություններն արցախցիների մոտ մեծացրել են են միմյանց կարեկցելու, օգնելու պատրաստակամությունը։ Արցախում հայտնի ֆեյսբուքյան «Ինձ պետք է այս ինչ բանը» խմբում հաճախ են մարդիկ փնտրում իրենց անհրաժեշտ ապրանքները, սակայն այդ բոլոր «պետք է»-ների մեջ ամենացավալին դա երեխաների մայրիկների կողմից արվող փոստերն են: Պատկերացրեք, ձեր երեխան խռովում է ձեզանից ու չի խոսում ձեզ հետ, որովհետև նրա համար չեք կարողանում ապահովել քաղցրավենիք, պատկերացրի՞ք, կամ ձեր երեխան հեռուստացույցով բանան է տեսնում և սկսում լացել, իսկ դուք չեք կարողանում նրա համար բանան գտնել, պատկերացրի՞ք։ Չեմ կարծում․․․

Շրջափակման 44-րդ օրն Արցախում պինդ ենք, ամուր, հույսի սպասումով…