Ամեն օր դասի գնացող և դասից տուն վերադարձող ուսանողի համար ամենահետաքրքիր վայրերից մեկը երթուղայինն է: Սա այն վայրն է, որտեղ ամեն օր հավաքվում են տարբեր տարիքի, տարբեր մասնագիտության և մտածելակերպի մարդիկ: Ոմանք ակտիվ զրուցում են, ոմանք էլ պատուհանից այն կողմ են նայում և ականջի ծայրով լսում հետաքրքիր զրույցը: Ճիշտ է, ուրիշի խոսակցությանը ականջ չեն դնում, բայց երթուղայինում, ուզած թե չուզած, ստացվում է: Հատկապես շատ եմ սիրում երեկոյան երթուղայինը: Օրվա այս ժամին, չնայած մարդիկ աշխատանքից հոգնած տուն են վերադառնում, նրանք լի են խոսելու, կատակելու էներգիայով: Դեռ փոքր տարիքից ինձ միշտ զվարճացրել են այդ զրույցները: Այդ ժամի երթուղայիններին «ուրախ» էի անվանում: Եթե առաջ ես միայն լսողի դերում էի, ապա այսօր իմ ուրախ երթուղայիններում ակտիվ զրուցողը և կատակողը հենց ես եմ: Երբեմն զվարճանքի թեման ընդհանուր է դառնում, և դա ավելի է բարձրացնում երթուղայինի ընդհանուր տրամադրությունը: Կանգառում իջնելուց հետո զգում եմ, որ ծանր օրվա հոգնածությունը էլ չկա, որ մարմինս լցված է դրական էներգիայով:

Արդեն անգիր գիտեմ 2-րդ համարի երթուղայինների բոլոր վարորդներին, գիտեմ` ով ինչ երաժշտություն է նախընտրում, թեկուզ շատ հաճախ հազիվ եմ դիմանում այդ երգերին:

Գիտեմ, կարող է տարօրինակ թվալ, բայց անկեղծորեն սիրում եմ ինձ ամեն օր դասի տանող երթուղայինը, սիրում եմ և ուզում եմ, որ այն ավելի լավը լինի: Ուզում եմ, որ երթուղայինի դռան վրա կարիք չլինի փակցնել «Կամաց ջարդեք» արտահայտությունը, որ երթուղայինի վարորդը իր մարմնի ամեն մասնիկով չզգա, թե ինչպես են ավտոմեքենայի անիվները քսվում քարուքանդ ասֆալտին, և վերջապես ուզում եմ, որ փողոցով երթևեկող երթուղայիններին նայելիս ուղղակի հաճույք ստանալ:

Այս օրերին հաճախ եմ «17.am»-ի նյութերի մեջ 9-րդ դասարանի քննությունների ու նոր քննակարգի մասին կարդում, շրջապատումս էլ այդ թեմայով լավ անհանգստացած են: Լսելով այս ամենը` ակամա մտաբերում եմ անցյալ տարվա իմ կարգավիճակը. տասնյակ գրքերը, որոնց կեսն անգամ չհասցրեցի վերընթերցել, քննություններին նախորդող անքուն գիշերները, հայոց պատմության թվականները հիշելու համար մեղր ու պոպոք ուտելը… Քննությունները հեշտ չէին, բայց դժվար էլ չէին: Այն, ինչի համար ողջ դասարանով անհանգստանում էինք, քննարկում, մտահոգվում, այսօր այլևս ոչ ոք չի հիշում: Ես, ինքս դժվարությամբ եմ մտաբերում իմ քննությունների արդյունքները: Նախորդ տարի ամեն բան իհարկե ավելի հեշտ էր` բնագիտական առարկաներից մեկը պիտի ընտրեինք, իսկ հիմա` բոլորը միասին: Իրոք, այս տարվա 9-րդ դասարանցիները նախանձելի վիճակում չեն: Եթե նոր քննակարգի մասին լուրերը մեր վերևի դասարանում գտվող իններորդցիների մոտ տխուր ու հուսահատ մտքեր էին առաջ բերում, ապա մեր` տասներորդցիներիս մոտ, բարի ճակատագրի հասցեին շնորհակալական խոսքեր: Ես ու դասընկերուհիս փառք էինք տալիս Աստծուն, որ թեև դպրոց ընդունվելիս դեռ 6 տարեկան չենք եղել, բայց մեր ծնողները մեզ փոքր չեն համարել ու շուտ են ընդունել դպրոց: Մեկ տարի առաջ, չէի էլ կարող պատկերացնել, որ հինգ ու կես տարեկանում դպրոց գալու համար այսքան ուրախ կլինեմ: Բայց ինչպես ասում են` «ծիծաղում է նա, ով վերջում է ծիծաղում»: Առջևում ավարտական քննություններ են, իսկ ամեն նոր եկող կրթության նախարարի հետ` նոր քննակարգ է գալիս, նոր կանոններ, ի՞նչ իմանաս, թե երկու տարուց ինչ կլինի:

Իսկ այս տարվա քննություն հանձնողներին հորդորում եմ ամեն բան այդքան ծանր չտանել: Սովորաբար ամեն ինչ ավելի հեշտ է ստացվում, քան մտածում ենք, իսկ այդքան սարսափելի թվացող քննությունների մասին, ընդամենը մեկ ամսից, որքան էլ զարմանալի լինի, հաճելի հիշողություններ են մնում:

Երեկոյան, երբ արևն ուր որ է, մայր էր մտնելու, փոքրիկ քույրիկս` Մանանը, ով 3 տարեկան է, սկսեց պնդել, որ հյուր գնանք տատիկին: Ես դասերս դեռ չէի սովորել և սկսեցի նրան համոզել, որ արդեն ուշ է, բայց ապարդյուն: Նա նվնվում էր ու իրենը պնդում: Ես որոշեցի նրան բացատրել, որ արևը մայր է մտնում, որ արդեն մթնում է, ու դրսում ցուրտ է լինելու: Նրան գրկեցի ու տարա պատուհանի մոտ: Մենք հետևում էինք արևին, և ես նրան բացատրում էի, որ երբ արևը մտնում է սարի հետևը, մթնում է, և երբ առավոտյան դուրս գա, լույս կլինի, ու մենք միասին կգնանք տատիկին հյուր: Քույրիկս սկսեց ինձ ուղղել.

-Խեվինե’ (նա այդպես է ինձ դիմում, որովհետև դեռ չի կարողանում «Հ» և «Ղ» տառերը կարգին արտասանել և «Հեղինե»-ից ստացվում է «Խեվինե»: Ինչ արած…), Չէ… Արևը մեկ խատ (հատ) թուշիկ ունի, աչուկ ու բերան ու մեկ խատ էլ՝ քիթիկ: Եբ որ վավըն արևն գիկա, մենք կերտանք (երբ որ վաղը արևը գա, մենք կգնանք): Ընձի բարևա կիտա արևըն: Արևն կերտա գիշերանոց խագնի, քնի, որ վավն գա իմ խետ խավա (խաղա): Տե՛ս, մգա մութ ա կեվնի (կլինի) ու «луна»-ն գիկա, մեկ էլ «twinkle star»-ն ու իրար խետ դուս կմնան քնին: Իսկ «облако»-ն արևի խետնա կերտա, որ առավոտն իրար խետ գան ծավիկներուն (ծաղիկներին) մութ չևնի (չլինի): Օր գիկա, բարևա կիտա ու խավա իմ խետ…

Դե, պատկերացնում եք հիմա, քույրիկս իրար է խառնում Մարտունու բարբառը, մուլտերից լսած ռուսերեն բառերն ու անգլերեն երգերը, ու այդպես է խոսում:
Հետո երբ արդեն արևն էլ չէր երևում, նա սկսեց աստղերի մասին անգլերեն (բնականաբար, դարձյալ աղավաղված) երգ երգել: Պարզվեց, որ փոքրիկ կամակորը հասկանում էր, թե երբ է ցերեկ լինում, երբ` լուսին գալիս, և որ գիշերը դուրս գնալ չի կարելի: Ուղղակի նրա համառությունն էր գլուխ բարձրացրել և այն էլ այն ժամանակ, երբ ես դասերս էի պատրաստում…

Բարև, Ձմեռ: Քեզնից առաջ ամա՞ռն էր, լավ չեմ հիշում։ Չէ՛, չէ՛, ինչ-որ այլ եղանակ էր՝ անհասկանալի։ Բարև, Ձմեռ, մի՞թե այսպես շուտ պիտի գայիր։ Իսկ ո՞ւր մնաց քո նախաբանը՝ աշունը։

Աշո՜ւն… Է՜հ… Ինչո՞ւ չեկար այս տարի։ Չէ, չէ սպասիր, ես ապրել եմ քեզ այս տարի մի պահ, երբ 9-ից հինգ էր պակաս, երբ դեռ 700 մետր կար դպրոց հասնելուն, երբ վազում էի հարևան բակի դեղին տերևների միջով ու լսում քո ձայնը։ Ա՜խ, Աշուն, Աշուն․․․ Կներես, ես շտապում էի դպրոց հասնել, բայց դեռ մեկ ամիս կար քո ավարտին, ինչո՞ւ շուտ հեռացար․․․ Սպասիր, ի՞նչ կլինի․․․

Չէ, ես քեզ էլի եմ տեսել, տեսել եմ իմ չապրած օրերում․․․ Աշո՜ւն, Աշո՜ւն․․․ Մյուս տարի ավելի երկար մնա մեզ հետ։ Դուռը ոնց որ թակում են, սպասիր․․․ Բարև, Ձմեռ․․․

Դալարի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու քահանա Տեր Եփրեմ Հարությունյանը հյուրընկալվել էր Բաղրամյանի Թորգոմ Փոստաջյանի անվան միջնակարգ դպրոցում՝ աշակերտների հետ հոգևոր զրույց անցկացնելու: Այս անգամ զրույցը անցկացվելու էր մեր դասարանի հետ:

Երբ իմացանք այդ մասին, անչափ ուրախացանք:

Զրույցը սկսեցինք աղոթքով: Հետո Տեր Եփրեմը բացատրեց, թե ինչ է նշանակում «եկեղեցի» բառը: Տեր հայրը մեզ հարցեր էր տալիս, մեր ուսուցչուհին էլ քաջալերում էր.

-Համարձակ եղեք, երեխանե՛ր, և ազատ արտահայտվեք:

Զրույցը շարունակվեց քրիստոնեական առակներով, Գրիգոր Լուսավորչի կյանքի պատմություններով. թե ինչու բանտարկվեց Արտաշատ քաղաքի բերդի ներքին զնդանում`Խոր Վիրապում, և ինչպես դուրս եկավ ու դարձավ հայոց առաջին կաթողիկոսը:

Այս ամենը լսելուց հետո հնչեց մի հարց.

-Երեխանե՛ր, այստեղ բոլորդ քրիստոնյա՞ եք:

Դասարանում քսաներկու հոգի ենք, բայց լսվեց կրկնակի պատասխաններ՝ բարձրաձայն ու հպարտ. «Այո´, իհարկե´, անշուշ»՝ չհասկանալով, թե Տեր Եփրեմն ինչ նկատի ուներ իր հարցով:

-Բոլորդ մկրտվա՞ծ եք,- ասաց նա:

Այստեղ հասկացանք նրա խոսքերի իմաստը: Ցավոք, քսաներկուսիցս միայն չորսն էին մկրտված:

-Երբ մկրտվում ենք, մեր հոգին ծնվում է, մաքրվում ենք ադամական մեղքից, Աստծո արքայությանն ենք արժանանում, և դառնում ենք եկեղեցու լիարժեք անդամ: Մկրտությունը քրիստոնյա լինելու կարևոր պայման է,- բացատրեց մեզ Տեր Եփրեմը:

Նրա գնալուց հետո երկար մտածում էի. միշտ հպարտ ասում ենք` մենք առաջին քրիստոնյա պետությունն ենք, ավելին, ապրում ենք Խոր Վիրապին շատ մոտ, որտեղից քրիստոնեությունը տարածվեց Հայոց աշխարհում, բայց ամենակարևոր քրիստոնյա չենք, որովհետև մկրտված չենք:

Թևերս երկնքում են, ու սիրտս գրկել է աշխարհը տխուր: Արևի շողերն եմ կարծես գողացել ու լույս եմ դարձել: Ու գիտե՞ս, թե ոնց, թե այդ երբ եղավ, որ երկինք հասա, որ սավառնում եմ: Ա՜խ, դու չգիտես: Ու հավանաբար քեզ դա բնավ չի էլ հուզում: Բայց որոշեցի հենց հիմա ասել, որովհետև ուզում եմ կիսվել ինձ թևեր տված ու երկինք հասցրած գաղտնիքով բոլորի հետ, որ բոլորն էլ այսուհետ ճախրեն ինձ նման, ապրեն արևի շողեր ու երկնքի գույներ: Գաղտնիքս մեկն է. ես սիրում եմ քեզ:

Ու հիմա նրանք միասին են իրենց վերագտած, ապրված ու անեղծ սիրո ամպերի գրկում:

Երբ տեսան իրար, մի ամբողջ դարձան, ու տիեզերում մի նոր սեր հյուսվեց նրանց անունով: Եվ այնքան սիրուն էր սերը նրանց, այնքան գույներ, այնքան մաքուր հույզեր ու ապրումներ…

Բայց մի մուգ գույնով բաժանում եկավ, ու ՄԵԿ-ը մայր մտավ՝ ծածկելով երկինքը կարոտի, ափսոսանքի, հեռացումի աղոտ աստղերով: Մեկը դարձավ երկու, երկու զատ աշխարհ, որտեղ ո՛չ արև մնաց և ո՛չ էլ երկինք…

Կանգ ա՛ռ, ժամանակ, մենակ մնալուց ես շատ եմ հոգնել. ես իմ սերն եմ կորցրել: Կանգ ա՛ռ ու սպասիր այնքան ժամանակ, մինչև որ նորից հետ բերեմ նրան: Մնա ու սպասիր, որ ապրեմ նորից, նրանով ապրեմ, որ նորից թռչեմ: Մնա, որ զուր չանցնես, որ ափսոսանքով ես քեզ չհիշեմ: Մնա ու օգնիր, որ գտնեմ նրան. կիսատ եմ այսպես:

Լսեց աղոթքը վազող ժամանակն ու կանգ առավ. սպասեց, սպասեց, մինչև որ մի օր կարոտից խեղդված օրն էլ չհամբերեց, գնաց ու տարավ երկուսին այնտեղ, ուր հանդիպել էին:

Ու գտա ես քեզ, թեպետ չէի էլ կորցրել, պարզապես դու կողքիս չէիր: Կորցնում են լոկ այն դեպքում, երբ սիրտն էլ չի սիրում, երբ մոռանում է ու չի էլ հիշում: Ու գտա ես քեզ, ու շատ եմ խնդրում, որ էլ չգնաս, որ կողքիս մնաս, որ արևի շողը նորից գողանամ ու լույսդ դառնամ: Դու մնա կողքիս ու էլ չգնաս:

Իմացիր դու միշտ՝ իսկական սերը չի կարող մեռնել. հենց երկնքում եմ մեր սերը ձուլել, ու հենց աստղերն են մեզ ճամփա բացել: Ես սիրում եմ քեզ:

Համարյա բոլոր աղջիկները կրում են, այսպես ասած, «կարմիր թել»: Հիմնականում կրում են հայտնի և սիրված մարդիկ` երգիչներ, դերասաններ: Նրանք կապելով այդ թելը երազանք են պահում և փափագում, որ կկատարվի իրենց երազանքը այդ կարմիր թելի օգնությամբ կամ մտածում են, որ այդ թելը պաշտպանում է իրենց չարից:

Ես կարծում եմ, որ մենք քրիստոնյա ենք և նման հմայիլների կարիք չունենք: Իսկ նրանք, ովքեր չգիտեն, բացատրեմ. այդ թելերն ունեն հնդկական ծագում: Մարդիկ համարում են, որ այս թելին ուժ է տալիս նախամայր Ռախիլ աստվածուհին։ Նրա դամբարանատան շուրջը թելը փաթաթվում է և սրբացվում։ Այսպիսով, այն ձեռք է բերում կախարդական կարողություններ։ Իր կարողությունների շնորհիվ թելը պաշտպանում է փորձանքներից, անհաջողություններից և մարդկային նախանձից։ Իսկ մեզնից շատերը գնում են եկեղեցի, մոմավաճառից խնդրում են նարոտ, որպեսզի նույն նպատակով օգտագործեն` չհասկանալով, թե ինչ են անում: