Ազատ տարածք խորագրի արխիվներ

diana hovsepyan

Բարևն Աստծունն է

-Պապ, դու բոլոր մարդկանց ճանաչո՞ւմ ես։

-Չէ, բալես։

-Բա ինչի՞ ես բոլորին բարև տալիս։

-Որովհետև բարևն Աստծունն է։

Տասը տարի է անցել իմ ու պապիս խոսակցությունից, բայց այսօրվա պես հիշում եմ։ Հիմա ես էլ պապիս պես բոլորին բարևում եմ։ Ամենից շատ տատիկներին բարևելն եմ սիրում։ Նրանց ասած բարևը մի տեսակ յուրահատուկ քաղցրությամբ է պատված։ Ամեն մեկը մի հատուկ բառ է ավելացնում բարևին. «աստծու բարև», «հազար բարև», «բարև, կարմիր արև», «լույսդ բարի»:

Երբեմն տատիկների հիշողությունը իրենց դավաճանում է, կամ էլ ես եմ շուտ-շուտ փոխվում։ Հիշում եմ, մի օր բարևեցի մեր թաղի տատիկներից մեկին: Նա երևի չճանաչեց ինձ ու ասաց.

-Աստծու բարև, բալես, դու վի՞ր թոռն ես:

-Վարդգեսի, տատի ջան։

-Գյա՞, Վարդգեսի թո՞ռն ես։

-Հա, տատ ջան։

-Վայ, ես քու արևուդ մեռնիմ, էս ոնց ես մեծացել,  ճանչցա…

Վերջում ասեմ, որ հին ժամանակներում Միջին Արևելքում մի ավանդույթ կար, ըստ որի, մարդիկ պարտավոր էին բարևել մեկը մյուսին, եթե անգամ նրանք անծանոթներ էին, կամ ավելի վատ՝ թշնամիներ։

Մենք էլ բարևենք:

Քեզ նայող հայի աչքերը

Քանի՞ բանաստեղծ է հայի աչքերի օգնությամբ փառաբանել սերը, քանի՞ երգահան է հյուսել սոնետներ`սիրած աղջկա աչքերով տարված, քանի՞ նկարիչ ու քանդակագործ է անմահացրել խենթացնող հայ աչքերի արտահայտությունը:

Հայի աչքերը շատ տառապանք ու դժվարություններ են տեսել, բայց միշտ որոնել են լուսավոր ապագա տանող ուղին և հավատով են լցված եղել:

Այսօր էլ ցուցահանդեսի ոգեշնչման աղբյուրը դարձյալ հայի աչքերն են: «Հայի աչեր» խորագիրը կրող ֆոտոցուցահանդեսը, որի հեղինակը Ավետ Ավագյանն է, բացվել է Երևանի մետրոյի «Երիտասարդական» կայարանում:IMG_5999

Սա Ավետի առաջին ցուցահանդեսն է: Այն հարցին, թե ինչու որոշեցիք հենց աչքեր լուսանկարել, հեղինակն ասաց.

-Որովհետև աչքերը մարդու մարմնի ամենահետաքրքիր ու ամենագեղեցիկ հատվածն է:IMG_5997

Լուսանկարած 60 աչքերից ընտրվեցին ամենագեղեցիկները և տեղ գտան ցուցահանդեսում:

Ավետը լուսանկարել սովորել է ինքնուրույն և կարծում է, որ լուսանկարել չպիտի ինչ-որ մեկի մոտ սովորես, դա կլինի կրկնօրինակել:IMG_5994

araqs aharonyan kotayk

Ենթամշակույթներ

Վերջերս առիթ ընձեռնվեց՝ «Ենթամշակույթներ» թեմայի շուրջ զեկույցով հանդես գալու։ Թեմայի շրջանակներում՝ փորձեցի հնարավորինս ուսումնասիրել ենթամշակույթներ ասվածը։ Նախ՝ ցանկանում եմ ասել, որ հասարակությունը, այնքան էլ խորը ուսումնասիրության չի ենթարկել այն, և հասարակության լայն շրջանակներում անգամ բավարար չափով տեղեկություն տարածված չէ։ Շատերը լսելով «ենթամշակույթ» ասվածը՝ չեն պատկերացնում, թե որքան խորքային է դրա արմատները և ընդհանրապես՝ ինչ է այն իրենից ներկայացնում։

Ենթամշակույթը հիմնական, դոմինանտ մշակույթի մի մասն է, անկախ նրանից՝ ընդունում ենք մենք դա, թե՝ ոչ։ Հիմնական մշակույթի մասը լինելով հանդերձ՝ այն լիովին տարբերվում է դրանից։ Երևի փորձենք հասկանալ՝ ինչով։ Ենթամշակույթների կրողները մեծապես տարբերվում են հիմնական մշակույթի կրողներից՝ իրենց հագ ու կապով, արտաքին ատրիբուտներով, մտածելակերպով, նախասիրություններով, սովորույթներով և այլն։ Հարց է առաջանում՝ էլ ինչո՞վ կարող է այն համարվել հիմնական մշակույթի մի մասը, կարծես՝ այն լրիվ հակառակն է այդ մշակույթի։ Այո՛,հենց այս տարբերություններն են, որ ենթամշակույթը տարբերակում են մշակույթից։ Եթե հիմնական մշակույթը ընդունում է այն ամենը, ինչը ընդունում է հասարակությունը՝ դարձնելով սովորույթ, ավանդույթ,ապա ենթամշակույթը, կարելի է ասել, վերցնում է այն ամենը, ինչը դուրս է մնում հիմնական մշակույթից։ Արժեքային համակարգը լրիվ այլ է։ Սա է պատճառը, որ մշակույթի կրողները չեն ընդունում ենթամշակույթը, որպես հիմնական մշակույթի մի մաս, իսկ դրա ներկայացուցիչներին անվանում՝ «այլմոլորակայիններ»։ Սակայն,սխալ է ասելը, թե՝ հասարակությունը նրանց չի ընդունում, իսկ իրենք իրենց համարում են հասարակության անդամ, քանի որ հենց իրենք, շատ հաճախ, չեն ընդունում, որ իրենք տվյալ հասարակության անդամ են, այսինքն՝ մերժում են իրենց պատկանելությունը հասարակությանը։

Լավ, իսկ որքա՞նով են ենթամշակույթները տարածված հայկական միջավայրում, որո՞նք ենք եղել դրանց տարածման հիմնական նախադրյալները, որո՞նք են առավել տարածված տեսակները և ինչո՞վ են աչքի ընկնում դրանց ներկայացուցիչները։

Երբ 1990-ական թվականներին հայկական միջավայրում սկսվեց արտագաղթ՝ դրա հետ միասին նկատվեց նաև փոքրիկ ներգաղթ։ Հենց այս շրջանում՝ Հայաստան են գալիս մարդիկ, ովքեր այս կամ այն կերպ առնչվել էին տարատեսակ ենթամշակույթների կրողների հետ և, փաստորեն, գալով այստեղ՝ նրանք դառնում են այդ ենթամշակույթների տարածողները։ Մինչ այդ, Հայաստանում ենթամշակույթները տարածված չէին, չկար բավարար չափով տեղեկատվություն՝ կապված ենթամշակույթների հետ։

Հայաստանում տարածված ենթամշակույթները հիմնականում էմոներն էին, գոթերը, քյարթուները, սատանիստները։ Հենց նրանց մասին էլ կխոսեմ։

Առաջինը սկսվեց տարածվել «էմո» կոչվող ենթամշակույթի տեսակը։ Սկզբում, իհարկե, քիչ թվով, ապա նրանց թիվը սկսեց աճել, չնայած այսօր էլ նրանք մեծ թիվ չեն կազմում և հիմնականում նկատվում են քաղաքային միջավայրում։ Ենթամշակույթի անվանումը գալիս է «Էմոշն ռոք» երաժշտական ժանրի անվանումից։ Այս ենթամշակույթի կրողների մոտ հիմնակում նկատելի են սևը և վարդագույնը, և ոչ հենց այնպես։ Սևը խորհրդանշում է կյանքի վատ կողմերը, դժվարությունները, սև կետերը, իսկ վարդագույնը՝ ճիշտ հակառակը։ Ըստ իրենց՝ իսկական էմոն՝ մինչև 20 տարեկանը պետք է մի քանի անգամ ինքնասպանության փորձ կատարած լինի։ Սակայն, ինչպես փաստերն են ցույց տալիս, դա այնքան էլ պարտադիր չէ էմո «դառնալու» համար, քանի որ նրանցից քչերն են համարձակվում գնալ նման քայլի։ Նրանց մոտ նկատելի են տարատեսակ փիրսինգները, որոնց միջոցով նրանք ցանկանում են ցույց տալ, որ չեն վախենում ցավից կամ կյանքի առաջադրած դժվարություններից։ Էմոները ,սովորաբար, հագնում են մեկ համար փոքր կոշիկ, որպեսզի դրանք ցավեցնեն ոտքերը՝ անընդհատ հիշեցնելով կյանքի դժվարությունների մասին։ Էմոներին շատ հեշտ կարելի է հասցնել ինչ-որ վիճակի, սակայն դա չի նշանակում, որ նրանց հեշտ է նեղացնելը, քանի որ նրանք կարող են իրենց պաշտպանել։ Սովորաբար, նախահարձակ չեն, ինչպես և գոթերը, սակայն վերջինների դեպքը փոքր ինչ այլ է. նրանք ասում են՝ վնասիր դիմացինիդ, եթե նա փորձում է քեզ վնասել, իսկ էմոները առավելապես հակված են իրենց վնասել։

Այժմ փորձեմ մի փոքր խոսել «գոթեր» կոչվող ենթամշակույթի մասին՝ փորձելով ներկայացնել այս ենթամշակույթի առանձնահատկություններն ու դրա ներկայացուցիչներին։ Գոթերի մոտ գերակշռում է սևի օգտագործումը։ Տղամարդկանց դեպքում նկատվում են երկար, սև վերարկուները, կանանց և աղջիկների մոտ՝ սև ներկված եղունգները, աչքերը, շրթունքները, մազերը և այլն։ Գոթերը ասում են՝ լինենք ռեալիստ, կյանքին նայենք բաց աչքերով։

Գոթերին ու էմոներին շատ հաճախ նմանեցնում են և զուգահեռներ տանում այս երկու խմբերի միջև, ինչը այնքան էլ դուր չի գալիս այս ենթամշակույթների ներկայացուցիչներին։ Որքան էլ զարմանալի է՝ գոթերը նախընտրում են հավաքվել տարատեսակ գերեզմանոցներում։

Եթե այս երկու ենթամշակույթների կրողներին փողոցում տեսնելով կարող ենք հասկանալ, որ նրանք տվյալ ենթամշակույթների ներկայացուցիչներն են, ապա նույնը չենք կարող ասել սատանիստների դեպքում։ Նրանք ասում են՝ պետք չէ բաց ներկայանալ հասարակությանը և ասել՝ ես սատանիստ եմ, քանի որ կա գաղտնիության խնդիր։ Սատանիստները հայկական միջավայրում այնքան էլ հեշտ չեն ընդունվում, իսկ եթե ավելի ճիշտ՝ ընդհանրապես չեն ընդունվում։ Դե, իհարկե, խնդիրը կրոնական պատճառաբանում ունի։ Քրիստոնեական միջավայրում, բնականաբար, նրանց տեղ տալ չեն ցանկանում։ Այս ենթամշակույթի հիմքում հենց սատանան է։ Սատանիստների համար խորհրդանշական թվեր են` 666-ը և 13-ը, որոնք, ըստ նրանց, հաջողակ թվեր են։

Հաջորդիվ ցանկանում եմ անդրադարձ կատարել մի ենթամշակույթի, որը, թերևս, ամենից շատն է տարածում գտել մեր միջավայրում։ Դա «քյարթու» կոչվող ենթամշակույթի տեսակն է։ Ի տարբերություն մյուս ենթամշակույթների, որոնց ներկայացուցիչները մեծամասամբ իգական սեռի ներկայացուցիչներ են, այստեղ գերակշռում են տղամարդիկ։ Հիմա կասեք՝ մի՞թե կանայք էլ կան այս ենթամշակույթի կրողների շարքերում։ Միանշանակ պատասխան տալու փոխարեն կասեմ, որ «քյարթու» ասելով՝ չպետք է հասկանալ «ծիծակ» կոշիկներով, նրանց հատուկ սև հագ ու կապով, զույգ կամ կենտ «չոլկաներով» տղամարդկանց, քանի որ այստեղ հարցը առավելապես մտածելակերպի հետ է կապված, իսկ նման մտածելակերպի տեր կանայք և աղջիկները, հավատացնում եմ ձեզ, քիչ չեն։ Քյարթուների մոտ նկատելի են ինչ-որ սահմանված «օրենքներ», որ չգիտես՝ ով է սահմանել։ Սահմանողները իրենք են (ասենք՝ երկար մազերով տղան՝ տղա չէ, այս կամ այն վարքի տեր աղջիկը «նորմալ» աղջիկ չէ, և այլն)։

Դե, իսկ ինքս, երբեմն, երևանյան միջավայրում նկատում եմ այս ենթամշակույթի կրողներին (քյարթուներին` ամենուր): Պետք չէ նրանց տեսնելիս տարօրինակ հայացքով, մի քիչ բացասական երանգավորում ունեցող դիմարտահայտությամբ նայել: Իրոք, անգամ այն դեպքում, երբ մենք չենք ցանկանում ընդունել նրանց «մեր» հասարակություն, նրանք այդ հասարակության մասն են: Դատողություններ անելիս՝ պետք է անպայման առաջնորդվել կոնկրետ իրավիճակով ու այդ իրավիճակից բխող հանգամանքներով: Ընդհանուր կարծիքը ոչ միշտ է ճիշտ: Հաշվի առնելով այն փաստը, որ ենթամշակույթներն էլ ծայրահեղությունից ծայրահեղություն են ձգվում՝ պետք է նրանց անդամներին էլ տարբերակել ու ճիշտ մոտեցում ցուցաբերել: Միմյանց նկատմամբ լինենք հանդուրժող:

shushan stepanyan portret

Կարոտում եմ Ձեզ

Երբ մտքումս նրա անունն եմ տալիս, սիրտս արագ է բաբախում, դեմքիս ժպիտ է հայտնվում, ու սկսում եմ կարոտել:

Իմ սիրելի՜ ընկեր Հակոբյան, կարոտել եմ, շատ եմ կարոտել: Ինչ իմանայի, որ չորս տարի առաջ կյանքն ինձ կարող էր Ձեզ նվիրել: Ու հիմա կաք իմ սրտի մի անկյունում՝ բարությամբ լի, խաղաղ ու արևոտ աշխարհում:

Աշխարհիս տխուր թելերն էլի կապվել են իրար, ու նորից նույնն է՝ կարոտ…

Երբեք չեմ պատկերացրել, որ աշակերտը կարող է իր ուսուցչին այդչափ սիրել, և որ ուսուցիչը այդչափ կարող է նվիրվել իր աշակերտներին, նրանցից ամենքի երջանկության թրթիռով ապրել ու նրանց հետ տխրություն կիսել: Ես երջանիկ եմ. այս սերն իմն է:

Չորս տարի առաջ, ավագ դպրոց, նոր միջավայր ու կրկին ինձ հավատարիմ թերարժեքության մեծ զգացում. «Բոլորն ուժեղ էրեխեք են էս դպրոցում, բա ես ո՞նց եմ էստեղ սովորելու»: Ու այս նախադասությամբ «ներշնչված»՝ պիտի ոտք դնեի ավագ դպրոց, որ կյանքիս մի նոր փուլ կերտեմ:

Բայց ահա և նա, նա, ով հենց առաջին իսկ դասին մեր անգլերենի մակարդակը ստուգելու, նախկինում դասավանդած ուսուցչի անունն իմանալու, մեր ծնողների ինքնությունը պարզելու փոխարեն մեզ բոլորիս թևեր նվիրեց ու ասաց, որ կարող ենք, որ կհասնենք այն ամենին, ինչի որ ձգտում ենք: Ասաց, որ բոլորս հավասար ենք, ու որ անհնարին բան չկա, պետք է ցանկանալ ու շատ աշխատել: Եվ բացարձակապես հուսալքվածիս նա թևեր տվեց՝ իր ներշնչող խոսքերով կարելով սրտիս:

Գնալով նրա՝ ներշնչանք դարձած խոսքերն ինձ համար շնչելու պես կարևոր դարձան, ու ամեն օր մի նոր խորհուրդ, հույսի մի նոր թել, ու ավելի էին ուժեղանում թևերս. չէ որ ես պիտի թռչեի:

Ես սիրում էի անգլերեն լեզուն, քանի որ նախկին դպրոցի ուսուցչուհուս նվիրումը նույնպես մեծ էր, ու նրանով էր ծնվել սերս անգլերեն սովորելու (ի դեպ, նա նույնպես հրաշալի մարդ ու հրաշալի մասնագետ է): Դե, բայց ամեն տեղ, ամեն ինչում մենակ սերը քիչ է, շատ քիչ: Հա, սիրում էի անգլերեն, բայց այդքան ջանասեր չէի, լեզուն չէի զգում, սահուն չէի թարգմանում ամեն ինչ: Գուցե յոթերորդ, ութերորդ դասարաններում հենց այդքանն էլ հերիք էր, բայց քանի որ ես միշտ մտածում էի. «Իբր, ի՞նչ գիտեմ. երկու բառ ու մի հատ «Պարզ ներկա»՝ «դու, դազ»… Ես դառնում էի ավելի պահանջկոտ ու սկսում էի շատ աշխատել, բայց, դե, մեկ է, էլի ջանասեր չէի, էլի մի երկու բառ ու` «դու, դազ»:

Նրա հետ առաջին դասից հետո ժպիտի երանգով պարուրված՝ մտա տուն, կանգնեցի հայելու առաջ ու ասացի. «Դե, տես, Շուշ ջան, թե դու ինչ լավ անգլերեն ես իմանալու: Մենակ պիտի ընտիր աշխատես»:

Ու եկավ մի օր, երբ ես դաս պիտի պատմեի: Պատմեցի շատ սխալներով ու մտածում էի, որ հուսախաբ կանեմ և՛ իրեն, և՛ ինձ, որ կմտածի, թե ես բան չգիտեմ: Երբ վերջացրի, նա ժպտաց ինձ (մենակ ես գիտեմ, թե ինչքան եմ այդ ժպիտը սիրում) ու ասաց.

-Ապրես, աղջիկս, մի քանի սխալ ունես, դրանք էլ ընթացքում կշտկվեն: Այ, տեսեք, երեխաներ, Շուշանն ինչ ճիշտ արտասանեց այս բառը:

Ու նույն կերպ ամեն անգամ, երբ մեզնից մեկը դաս էր պատասխանում, մենք մեզ երկնքին ավելի մոտ էինք զգում: Չի եղել մի դեպք, երբ ասեր՝ վատ էր պատասխանդ, կամ` նստիր, «երկուս»: Հազար սխալ բառի դիմաց նա լսում էր մեր մեկ կամ երկու ճիշտ պատասխանն ու դրանով մեզ ոգևորում:

Եվ այդպես երեք տարի, ու ես զգում եմ անգլերենը, սահուն թարգմանություններ եմ անում, մտքերս եմ կարողանում փոքր-ինչ արտահայտել: Ես թռչում եմ արդեն, և հենց այն օրից, երբ նա ասաց. «Մենք միասին շատ բան կսովորենք, անհնարին ոչինչ չկա»:

Մի տարուց ավելի է, ինչ նրա կերպարն իմ ամենօրյա հիացմունքի առարկան չէ, ինչ նրա ձայնը ուշ-ուշ եմ լսում: Ու երբ Սիսիան եմ գնում, արագ վազում եմ նրան տեսնելու: Դուռը բացում է իմ սիրելի՜, իմ պաշտելի՜ ընկեր Հակոբյանը, ու գրկում ենք իրար: Մի քանի վայրկյան, ու մենք լուռ ենք, բայց հենց այդ լռությամբ ամեն ինչ ասված է:

Ու գուցե շատերին թվա, թե իրենք էլ ունեն այսպիսի մեկին, բայց, չէ, հավատացնում եմ, իմ ընկեր Հակոբյանն ուրիշ է:

taguhi mlqeyan

Որդու վերադարձը

Սովորական լուսաբաց էր, բայց մի տեսակ անհանգստություն կար մեջս, չգիտեմ` ինչից էր։ Ես ամեն կերպ ցանկանում էի չարտահայտել, սակայն միևնույնն է, չէր ստացվում։ Եվ անհանգստությունս կրկնապատկվեց այն ժամանակ, երբ լսեցի տատիկիս լացի ձայնը, որը գալիս էր մեր բակից։ Նա բարձր լացում էր, իսկ ես չէի հասկանում, թե ինչ էր կատարվում բակում։ 

Միանգամից դուրս թռա տանից և ի՞նչ տեսնեմ, հորեղբայրս էր եկել, որը յոթ տարի է` իր ընտանիքի հետ բնակվում էր Ռուսաստանի Դաշնությունում։ Հորեղբայրս՝ Վաչագան Մլքեյանը, եկել էր Հայաստան՝ մեզ ոչինչ չասելով: Մենք շատ զարմացանք, երբ տեսանք նրան։ Տատիկս չէր կարողանում զսպել հուզմունքը, այդ պատճառով բարձրաձայն լացում էր:

-Տատիկ, խնդրում եմ հանգստացի և ասա տեսնեմ, արդյո՞ք դու գիտեիր, որ որդիդ Հայաստան է գալիս այսօր առավոտյան։

-Իհարկե չգիտեի, տղաս ինձ անակնկալ մատուցեց՝ Հայաստան գալով։ Չեմ կարող բառերով բացատրել ու նկարագրել իմ զգացմունքները, դա պետք է զգալ` ինձ հասկանալու համար:

-Իսկ տատ, ինչքա՞ն էիր կարոտել քո որդուն և ինչքա՞ն ժամանակ է հարկավոր այդ կարոտը առնելու համար։

-Կարոտը այնպիսի բան է, որ չափ ու սահման չունի, չես կարող ասել, թե ինչքան ես կարոտել: Դե դու պատկերացրու յոթ տարի չտեսնես որդուդ, և անակնկալ ձևով հայտնվի դիմացդ։ Ժամանակ, ի՞նչ ժամանակի մասին կարող է խոսք լինել, ինչքան էլ ժամանակ տան` կարոտը առնելու համար, մեկ է, ծնողը միշտ կարոտում է իր զավակներին, անգամ եթե իր կողքին լինեն։

Եվ ես, տեսնելով տատիկիս թաց աչքերը, չշարունակեցի նրան հարցեր տալ: Ամբողջ օրվա ընթացքում հետևում էի նրան և տեսնում էի, թե ինչքան երջանիկ է իմ տատը։

Բայց օրը դեռ ավարտված չէր, առջևում մեզ աշխատանքով լի օր էր սպասվում։ Եվ, ահա, արդեն երեկո էր, խառնաշփոթ էր տիրում մեր տանը։ Շատ հյուրեր ունեինք, որովհետև հորեղբորս գալու կապակցությամբ գառ էինք մորթել, «մատաղ» էինք արել։ Եվ այդ իրարանցման մեջ ես միայն ուշադրությունս սևեռել էի տատիկիս վրա և զգացի, որ նրա երջանկությանը չափ ու սահման չկա: Մենք բոլորս երջանիկ էինք։ Բոլոր գավաթները ծփում էին, կենացները գնալով քաղցրանում, ամենուրեք տիրում էին գեղեցիկ ժպիտները, ջերմ-ջերմ խոսքերը, մի խոսքով, ամեն ինչ հիասքանչ էր։ Հավաքվածներն այնքան էին տարվել քաղցր զրույցով, որ չնկատեցինք, թե ինչպես դարձավ ուշ գիշեր։ Մարդիկ կամաց-կամաց սկսեցին միմյանց հաջողություն մաղթել և խմել վերջին բաժակը, որը իր բարեմաղթանքով ու կենացով ծաղկեցրեց տատիկս.

-Ցանկանում եմ բոլոր ծնողներին, ովքեր օտարության մեջ ապրող զավակներ ունեն, թող ապրեն այս ուրախ պահը, թող նրանց զավակներն էլ գան տուն: Այս վերջին բաժակով ուզում եմ խմել օտարության մեջ գտնվող բոլոր զավակների ու նրանց վերադարձին անհամբերությամբ սպասող ծնողների կենացը: Խմենք, թող անուշ լինի:

zara gevorgyan

Մի փունջ ջրծաղիկ

Երբ իմացա, որ մորաքրոջս տղան վարակվել է  ջրծաղիկով, անմիջապես բղավեցի.

-Ջան, Դանիել, երնեկ քեզ: Ես էլ եմ ուզում վարակվել, մի քանի օր դասի չգնալ։

-Մե փունջ ջրծաղիկ նվիրե՞մ քեզի…

-Հա~,- ասում էի ես  ու աշխատում էի շատ շփվել նրա հետ: Չնայած չէր ստացվում հաճախ շփվել։

Անցավ մի քանի օր։

-Դիանա, հլը նայի` էս ի՞նչ ա ձեռքիս դուրս տվել, ես երևի ջրծաղիկ եմ,- ասում էի քրոջս:

-Վա~յ, դե ոչ մի ջրծաղիկ էլ չես,- ամեն անգամ բարկացած պատասխանում էր նա:

Ու այսպես ամեն առավոտ ինձ հայելու մեջ զննելուց հետո դիմում էի քրոջս: Բայց մի երկու օր առաջ մորաքրոջս տղայի «նվերը» տեղ հասավ, ես էլ վարակվեցի ջրծաղիկով: Ոչ միայն ես, քույրս էլ, եղբայրս էլ, մորաքրոջս երկու տղաներն էլ…

Սկզբում շատ էի ուրախացել, բայց հետո… Հետո սկսվեցին դաժան օրերը։ Ջերմության բարձրացում, գլխացավ, գլխապտույտ, քոր… Մի խոսքով, դժոխք։

Հիմա նրանցից շատերը, ովքեր չէն անցել այդ դժոխքի միջով, երանի են տալիս, իսկ ես երանի եմ տալիս այն օրերին, երբ առողջ դպրոց էի գնում։

-Է~հ, ախր էս ջրծաղիկ չի, էս լրիվ «ջրցավիկ» ա…

Tamara galstyan

Ուրախ նկարահանումներ

Նոյեմբերի 17-ին պատանի թղթակիցներով  պետք է նկարահանեինք «Հայաստանի մեկ ժամը» վավերագրական ֆիլմի երկրորդ թողարկումը: Ես էլ պետք է  դուրս գայի գյուղ ու նկարեի, թե ինչով են զբաղվում գյուղացիները: Իմ ընկերները նույնպես իրենց գյուղում այդպիսի նկարահանումներ էին կատարում: Քանի որ առավոտյան գնացել էի Երևան ու երևի մի երեք ժամ քայլել էի, շատ հոգնած էի: Եկա տուն ու ընկա բազմոցին, մի քիչ հանգստացա, աչքս գցեցի ժամացույցին, արդեն երեքն էր, այսինքն, ինձ մեկ ժամ էր մնում, որպեսզի կարողանայի վերջացնել նկարահանումներս, քանի որ «Հայաստանի մեկ ժամը» վերնագրով նյութի համար նկարահանումները ժամը 3-4-ը պետք է տեղի ունենային: Երևանից վերադառնալիս, ուշադիր շուրջս էի նայում, որպեսզի տեսնեի, թե ինչ կարելի է նկարել, սակայն կարծես բախտն ինձ չէր ժպտում:

Գյուղը դատարկ էր, անգամ երեխաների ձայն չէր լսվում, շատ էի տխրել: Չգիտեի` ինչ անել: Մայրս ասաց, որ գնամ մեր հարևան Աշոտի տուն, քանի որ ինքը մեղուներ է պահում և փեթակներ ունի: Գնացի, սակայն ոչինչ չստացվեց: Քանի որ աշուն է, նա փեթակները փակել էր ու ոչ մի աշխատանք չէր կարող կատարել: Հուսահատված քայլում էի, երբ հեռվից լսեցի կացնի ձայն, սիրտս սկսեց արագ աշխատել: «Հաստատ ինչ-որ մեկը գործ է անում»,-մտածեցի ես: Վերջապես կարող էի մեկին նկարել: Վազելով հասա նրա մոտ, դա մեր հարևանի թոռնիկն էր` Սուրենը, ով փայտ էր կոտրում:

-Սուր ջան, բարև, չես պատկերացնի, թե ինչքան ուրախացրեցիր ինձ:

-Ե՞ս, ի՞նչ եմ արել բայց:

-Ուրեմն, հիմա դու պիտի ինձ օգնես, կօգնես, չէ՞:

-Հա, ասա` ի՞նչ ա եղել:

-Ինձ «17.am»-ից հանձնարարել են, որ ներկայացնեմ իմ գյուղի առօրյան: Դու քո գործը շարունակիր, ինձ մի նայիր, ես ուղղակի կողքից քեզ նկարում եմ, լա՞վ:

-Լո՞ւրջ, ինչ լավ ա, դե նկարի:

-Վե՛րջ, ես նկարեցի, Սուր, էլ ի՞նչ հերոսություն կարաս անես:

Տնից դուրս եկավ Լևոնը.

-Արա, Լևո՛ն, արի՛ հեծանիվ քշենք` թող նկարի: Ես կարամ առանց ձեռների հեծանիվ քշեմ ու լիքը բաներ կարամ անեմ:

-Դե, սկսենք, տեսախցիկին ուշադրություն մի դարձրեք, երեխե՛ք ջան:

-Ինչ լավ ա, չէ՞, մարդիկ լիքը փող են ծախսում, որ դերասան դառնան, մենք արդեն դարձանք:

-Հա երեխե՛ք, դուք դերասան եք, դե սկսեք:

Երեխաները ոգևորված տարբեր բաներ էին անում: Այնքան հաճելի էր տեսնել նրանց անկեղծ ժպիտները: Նրանք այնքան էին ուրախացել, որ այդ դրական էներգիան ինձ էլ էր փոխանցվել: Երեսիս տխուր արտահայտությունը փոխվեց: Հետո տնից դուրս եկավ մեր մյուս հարևանը: Լևոնը գոռաց.

-Վա՜յ, Հովո քեռին: Լրագրո՛ղ ջան, գնա՛, նկարի՛, խոտերն ա հավաքում իրար գլուխ, որ վառի:

Ես վազելով գնացի Հովո քեռու մոտ.

-Բարև Հովո՛ քեռի, ո՞նց ես:

-Լավ եմ, բալաս, դու ո՞նց ես:

-Լավ: Հովո՛ քեռի, ես «17.am»-ի պատանի թղթակից եմ, ինձ այսօր հանձնարարել են, որ նկարեմ, թե իմ գյուղում ինչո՞վ են մարդիկ զբաղված, ինչպե՞ս է անցնում օրը, կարո՞ղ եմ քեզ նկարել:

-Է, լավ էլի, աղջիկս, ինձ բոլորը ճանաչում են, չեմ ուզում:

-Վա՜յ, Հովո՛ քեռի, հո քեզ հեռուստացույցով ցույց չե՞ն տալու, ուղղակի պետք է ընկերներիս արած վիդեոների հետ միացնեն ու գցեն «17.am»:

-Չէ՛, չէ՛, համ էլ նորմալ գործ էլ չեմ անում, որ կովերիս հանեմ դուրս, էդ ժամանակ կնկարես:

-Լավ էլի, ինձ հիմա է պետք:

-Չէ էլի, հիմա չէ, հենց կովերին հանեմ, կկանչեմ:

Չշարունակեցի, քանի որ քիչ ժամանակ էր ինձ մնացել, իսկ կովերին հանելու էր հաջորդ օրը:

Լավ, վերադառնանք երեխաներին, իրենք ինձ շատ օգնեցին: Կարծես թե վերջ:

-Երեխե՛ք, ապրեք շատ:

-Դու էլ, բա որտե՞ղ են գցելու վիդեոն:

-Ո՞նց, դուք դեռ չգիտե՞ք «17.am»-ի մասին (ջղայնացած), ուրեմն գնում եք տուն ու գրում եք «17. am», նախ լայքում եք, որ միշտ ձեր էջին նյութեր գան, ու դուք կարդաք: Հետո գտնում եք իմ նյութերը, կարդում, դե ոչ միայն իմը, բոլորինն էլ կարդացեք ու միշտ հետևեք: Հենց որ հրապարակեն, կտեսնեք, կամ լավ՝ ես ձեզ կասեմ, կնայեք:

-Սուրե՛ն, գնա՛ դասարան գլուխ գովա, որ քեզ «17. am» են գցել:

-Հա՛, դու էլ Լևոն ջան, դու էլ ես իմ նման հայտնի:

-Լավ, հայտնի երեխե՛ք, ես գնացի` ուղարկեմ:

Շատ ուրախ տրամադրությամբ գնացի տուն, նկարահանածս նյութն ուղարկեցի: Տևեց մի քանի ժամ: Դե, անհամբեր սպասում եմ, տեսնեմ` ինչ է ստացվել: Հա, ու ոչ միայն ես եմ սպասում, այլև մեր ամբողջ թաղի երեխաները, հատկապես՝ քույրս ու եղբայրս:

Seroj araqelyan

«Հայրենիքի դարպասներ»

Այսօր ուզում եմ պատմել «Հայրենիքի դարպասներ» կազմակերպության հիմնադիր Արման Հայրապետյանի մասին: Մարդ, ում կարելի է անվանել հայրենասեր, ու եթե ֆիզիկապես` ոչ, ապա հոգով, սրտով միշտ սահմանամերձ գյուղերում է: 

Իր կազմակերպած մտահղացումների մասին կպատմեմ, բայց մինչ այդ կներկայացնեմ, թե ինչու սկսեցինք իրեն Թումոյի Արման ասել:

Մեր գյուղ՝ Բաղանիս, Դիլիջանի Թումոյից մարդիկ եկան, որպեսզի հարցերի միջոցով ընտրեն այն հինգ երեխաներին, ովքեր կանցնեն և կսովորեն Դիլիջանի Թումոյում: Այդ ամենը ներկայացնողը Արմանն էր: Երբ ինքը ներկայացավ, թե ով է, ինչի համար է եկել, այդ կարճ ժամանակահատվածում երեխաները երկու անուն փոխեցին. մեկը` պարոն Հայրապետյան, իսկ ծանոթանալուց հետո` Արման:

Սկզբից չէի ուզում մասնակցել, հյուրեր ունեինք տանը, բայց հետո ասացի` հյուրերին տեսնելու հնարավորություն միշտ էլ կլինի, բայց անվճար Թումո գնալու հնարավորություն ամեն մեկին չի տրված: Մտքումս ասացի ու վազեցի դեպի դպրոց: Երևի առավոտվա 10:00-ից մինչև 18:00 շունչներս պահած, այդ լարված ապրումներից հետո սպասում էինք լավագուն հնգյակի հայտարարմանը: Որոշ ժամանակ անց, երբ պարզ դարձավ հնգյակի անունը, այդ ժամանակ լսեցի իմ անունը՝ Առաքելյան Սերյոժա, շնորհավորում եմ: Ու երբ շնորհավորում էին ինձ, չգիտեմ ինչու` խառնվել էի իրար ու չէի հավատում, որ անցել եմ: Մի խոսքով, քվեարկությունից անմիջապես հետո մենք մոտեցանք Թումոյի Արմանին, վերցրեցինք հեռախոսահամարը, որպեսզի կապի մեջ լինենք և իմանանք, թե երբվանից ենք Թումո գնալու: Անցավ երկու ամիս, արդեն երեխաներից շատերը հույսեր չունեին, որ կգնանք: Բայց գնացինք. Թումոյի Արմանը զանգեց: Անցան այդ ամիսները, և մեր դասաժամերը վերջացան: Շատ ժամանակ, երբ գնում էինք Դիլիջան, մի պահ ուրախանում էինք, մի պահ տխրում: Ուրախանում էինք, որ նոր շրջապատի ունենք, համակարգիչներով զբաղվում ենք: Իսկ տխրում էինք, որովհետև ամեն մեկ այցից հետո մեկ դասաժամ էր պակասում:

Ուրիշների համար չգիտեմ, հնարավոր է` ժամանակ անցկացնելու վայր էր, բայց ես ստացա այն գիտելիքները, ինչը գյուղում հաստատ չէի ստանա:

Եթե Արմանի կատարած բարեգործությունների մասին պատմեմ, երևի էջը չբավականացնի: Բայց կնշեմ մի քանիսը, որոնք դժվար թե մոռանանք: Օրինակ, «Տատիկից Զինվորին» ծրագիրը, երբ տատիկներին բաժանվեցին թելեր և շյուղեր` տաք գուլպաներ գործելու, ինչպես նաև խմորեղենի անհրաժեշտ բաղադրամասեր` ավանդական թխվածքներ թխելու համար: Տատիկների գործած գուլպաները և թխած քաղցրավենիքը ուղարկվեց սահմանամերձ զորամասեր: Դրանից հետո մեր գեղարվեստի դպրոցն ապահովվեց այն պարագաներով, ինչը բացակայում էր կամ հաշված քանակով էր. թուղթ, ռետին, մատիտ, գունավոր ներկեր և այլն: Եվ իհարկե, այս ամենը Արմանի շնորհիվ: Հա, մոռացա նշել նաև մի քանի ամիս առաջ Արմանի խոստացած Երևան Թումոյի այցի մասին: Մի քանի շաբաթ առաջ մենք այցելեցինք Երևանի Թումո: Դիլիջան Թումոյից գնացինք Beeline-ի գրասենյակ, որովհետև տրանսպորտի և սննդի հովhանավոր էր հանդիսանում Beeline Armenia-ն: Գնացինք Երևանի Թումո: Շրջեցինք ամբողջ շենքով, ծանոթացանք ուսանողների, տեղի առօրյայի և մասնագետների հետ:

Հենց էնպես չէի գրել, որ ինքը՝ Արմանը, միշտ սահմանամերձ գյուղերի կողքին է: Արմանին ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել թե իր շնորհիվ ձեռք բերած նոր շրջապատի, թե ստացած գիտելիքներ համար:

Վերապրումներ

Ֆոտոալբոմ. նկարների կույտ, անցյալից հուշեր, հաճելի պահեր, կարոտ ու մի ամբողջ աշխարհ: Ահա այն իրերից մեկը, որով տեղափոխվում ես անցյալ, վերապրում ամեն մասնիկն ու ամեն նկարի հետ հանում հոգոց, կարոտում կամ պարզապես ժպտում:

Սիրում եմ, երբ հանում ենք հին իրերը, մասնավորապես ֆոտոալբոմները, և թերթում: Թերթում ենք անցյալի էջերը, տեսնում իրեր, որոնք հիմա չկան, տեսնում մարդկանց, որոնց փնտրում ես քո իրականության մեջ, որ չես գտնում ու, որ ապրում ես հուշերով:

Լուսանկարը` Լիլիթ Կարապետյանի

Լուսանկարը` Լիլիթ Կարապետյանի

Երբ թերթում եմ նկարներով լի էջերը, հոգիս փոթորկվում է: Տեսնում եմ մանկական աչքեր, որոնք չեն տեսել ցավ, որ «փակ են» եղել, տեսնում եմ սիրելի իրեր, սիրելի մարդկանց, սիրելի բնություն, որ հիմա չկան ու էլ չեն լինի:

Կարոտում եմ ամեն մի պահը: Վերապրում, հուզվում:

Իսկ տեսախցիկը մոռացել էի: Վերջերս հանեցի այն: Չէի օգտագործել արդեն վեց տարի: Հերթով դնում էի «կասետ» կոչվածներն ու հանկարծ գտա երկրորդ դասարանիս միջոցառումը: Ինչքա՜ն ուրիշ, ինչքա՜ն լավն էինք՝ բոլորս բարի, անկեղծ ժպիտով, որիս ձեռքին տիկնիկ, որի ձեռքին` մեքենա, որի մանկական դեմքին դիմակ՝ ոչ երկրորդ երեսի առումով: Ի՜նչ հաճելի էր: Հիմա հետո, հետո` հիմա. փոփոխությունը հսկայական է ոչ թե տառերի դասավորվածության մեջ, այլ իմաստների: Իսկ այս իմաստը փոխվում է տարիների հետ, և երբ նայում եմ հնություններին ու այն ամենին, որ հիշեցնում է անցյալը, զգում եմ, որ կար մի ժամանակ` իրականություն, իսկ հիմա այն դարձել է պարզապես անցյալ ու հուշեր:

Այսօր բոլորը անտեսել են ֆոտոալբոմներն ու վիդեոկամերաները, գցել արխիվ: Նրանք գերադասում են օնլայն տարբերակը, կամ էլ հեռախոսների հիշողության վրա են հույս դնում, բայց չեն մտածում, որ մի օր կջնջվեն դրանք, ու կվերանան այն բոլոր հուշերը, որ ունեցել ես ու ցանկացել ես դրանք պահել անցյալի մի անկյունում: Երբեք դեն չնետեք ձեր ֆոտոալբոմները՝ պատճառաբանելով, թե գեղեցիկ չեմ: Դրանք ձեր կյանքի ամենաերջանիկ պահերի նկարներն են:

Ավարտվեց «Արևորդի» փառատոնը

12 տարեկան էի, երբ մեր դպրոցը սկսեց մասնակցել «Կանաչ դպրոց» բնապահպանական ծրագրին:

Շատ ոգևորված էի, մասնակցում էի դպրոցում անցկացվող բոլոր այն միջոցառումներին, որոնք կապ ունեին ծրագրի հետ:

Լուսանկարը` Մանե Մինասյանի

Լուսանկարը` Մանե Մինասյանի

Մենք մաքրում էինք մեր քաղաքի փողոցները, հավաքում թուղթ, պլաստիկ տարաներ ու նման իրեր:

Յուրաքանչյուր դասարան ուներ պարկ, որտեղ օր օրի ավելանում էր հավաքածը:

Ըստ ծրագրի, որ դասարանն ավելի շատ ունենար հավաքած թափոն, նրանք էլ կհաղթեին, ու որպես նվեր կստանային մշակված թղթից ալբոմներ ու տետրեր:

Մենք ամբողջ դասարանով ակտիվ մասնակցում էինք ու վերջում հաղթեցինք` 100 գ ավել թափոն ունենալու շնորհիվ:

Այս ծրագրին հաջորդեց ցուցահանդես-շքերթը, որի ժամանակ յուրաքանչյուր դպրոց պետք է ներկայանար թափոններից պատրաստված կենդանու կերպարով:

Լուսանկարը` Մանե Մինասյանի

Լուսանկարը` Մանե Մինասյանի

Մենք սկզբում որոշել էինք արագիլի տեսքով ներկայանալ, սակայն վերջում որոշվեց ձկան կերպարով հանդես գալ:

Հիշում եմ, ամբողջ աշնանային արձակուրդս անցկացրի դպրոցում, ինքս նույնպես ունեի իմ դերը հագուստի պատրաստման գործում:

Մի քանի օր մենք պլաստիկ շշեր էինք հավաքում, կտրում, ամրացնում:

Ցուցահանդեսի օրը մենք քայլում էինք շքախմբի վերջից: Բոլորին հետաքրքրում էր մեր հագուստը, իսկ մենք՝ 13 տարեկաններս, հպարտանում էինք մեր աշխատանքով:

Մի որոշ ժամանակ անց մեզ նորից կանչեցին Երևան. ցուցահանդեսի ամփոփումն էր. մենք 3 հորիզոններից զբաղեցրել էինք 2-րդ տեղը՝ որպես լավագույն ստեղծագործական աշխատանք:

Լուսանկարը` Մանե Մինասյանի

Լուսանկարը` Մանե Մինասյանի

Մի քանի ամիս անց մեր դպրոցը նորից սկսեց համագործակցել «Կանաչ դպրոց» նախագծի հետ:

Այս անգամ մենք մասնակցեցինք Ծիծեռնակաբերդում անցկացվող ծաղկահավաքի ակցիային:

Մենք այնտեղ ծաղիկներն անմար կրակի մոտից տեղափոխում էինք հուշահամալիրի այլ, ավելի ազատ տարածք և տեսակավորում:

Այնուհետև ծաղկաթերթերն զգուշորեն առանձնացնում ցողուններից ու տերևներից:

Այս ամենից հետո դպրոցում ավելի շատ էին անցկացվում «Կանաչ դպրոց» բնապահպանական ծրագրի հետ համատեղ աշխատանքներ (թափոնների հավաքում, ծառատունկ և այլն), որոնք նպաստում էին հաղթահարել անտարբերությունը մայր բնության հանդեպ:

Երբ ավարտեցի միջնակարգ դպրոցը, մտածում էի, որ էլ երբեք չեմ կարող մասնակցել «Արևորդի» փառատոններին:

2015թ. նոյեմբերին տեսա, որ անցկացվում է «Արևորդի» միջազգային բնապահպանական 5-րդ փառատոնը:

Փառատոնին անհրաժեշտ էին կամավորներ:

Միանգամից զանգեցի ու իմացա, որ ես կարող եմ գնալ, ուղղակի ավարտին մնացել էր միայն մեկ օր:

Ես գնացի, ու դրանից հետո անհամբեր սպասում էի հաջորդ փառատոնին, որպեսզի սկզբից լինեի աշխատակազմի կողքին:

Այս տարի որպես կամավոր գրանցվեցի «Արևորդում» ավելի շուտ, ու մինչև փառատոնի սկսվելը գրեթե շաբաթը մի քանի օր հիմնադրամում էի, օգնում էի այն ամենով, ինչով կարողանում էի:

Այս տարի «Արևորդի» միջազգային բնապահպանական 6-րդ փառատոնն անցկացվեց նոյեմբերի 11-14-ը:

Փառատոնի այս տարվա ծրագրի ընթացքում ցուցադրվեցին ֆիլմեր, կազմակերպվեցին աշխատարաններ ու ցուցահանդեսներ:

Փառատոնի օրերին եղել եմ տարբեր վայրերում, որտեղ կատարվում էին ֆիլմդիտումներ («Մասս մեդիա» կենտրոն, ԷՕՆ, «Մոսկվա» կինոթատրոն), նայել եմ մոտավորապես 10 ֆիլմ, բայց ամենաշատը հավանեցի «Աղբանոցի մեղեդիներ» ֆիլմը, որը նոտաներով ներշնչված երազանքի մասին էր, իրոք հուզիչ մի պատմություն այն մասին, թե ինչպես են թափոններից պատրաստված երաժշտական գործիքները հույս ու արժանապատվություն բերում այն երեխաներին, ովքեր ապրում էին Պարագվայի հետնախորշում՝ գորշ իրականության մեջ:

Եվ հենց այս ֆիլմով էլ ավարտվեց «Արևորդի» 2016-ը:

Ավարտվեց ևս մի մեծ աշխատանք:

Երբ հետ եմ նայում 2012թ., ինձ թվում է` երեկ էր, սակայն արդեն 4 երկար տարիներ են անցել:

Հուսով եմ, էլի կշարունակեմ մնալ «Արևորդում», ու 2016-ն էլ մի քանի տարի հետո կհիշեմ նույն այս ժպիտով, որով 12-ը: