Ես սովորություն ունեմ մի բանով տարվելու: Տարվելը մեղմ է ասված: Հիմնականում այդ ինչ-որ բաները լինում են կա´մ ֆիլմեր, կա՛մ գրքեր՝ իրենց հերոսներվ հանդերձ: Ու վերջ, սկսվեց պաշտամունքի երկարատև ու տանջալից շրջանը: Եվ այն վերջանում է միայն այն ժամանակ, երբ հայտնվում է մի նոր պաշտամունքի առարկա: Ստացվում է՝ ես երբեք առանց իդեալի չեմ մնում:

Հիմա բոլորը կասեն, թե իրենց հետ էլ է այդպես: Բայց՝ չէ: Ես չափազանց խորն եմ տարվում:

Մի օրինակ բերեմ: Ես ու քույրս սկսեցինք միասին նայել մի ամերիկյան սերիալ: Երկուսս էլ շատ սիրեցինք այն: Ուրախանում էինք նույն չափով, տառապում՝ նույն ուժգնությամբ: Թվում էր՝ մենք հավասար չափով էինք սիրում հերոսներին, առհասարակ ֆիլմը: Նույնիսկ ինձ էր սկսել այդպես թվալ:

Բայց երբ սերիալի հերթական եթերաշրջանը ավարտվեց, և մենք պետք է սպասեինք հաջորդին, որը սկսվելու էր մեկ տարի հետո՝ քույրս շատ արագ մոռացավ այն, իսկ ես՝ ոչ: Ընդհակառակը, էլ ավելի էի կապվում սերիալին, տարվում նրանով: Հետևում էի սերիալի մասին բոլոր նորություններին: Ես ապրում էի դրանով:

Ֆիլմի նոր մասերը դուրս էին գալիս ամեն ուրբաթ: Այսպիսով, ինձ համար շաբաթվա մյուս օրերը գոյություն չունեին: Դրանք լոկ խոչընդոտ էին, որ ինձ բաժանում էրն բաղձալի ուրբաթից: Ու հենց նայում էի սերիան, նորից անհամբերությամբ սպասում էի հաջորդին: Եվ հաշվի չէի առնում, որ բացի ուրբաթից էլի օրեր կան:

Իմ բոլոր ծանոթները, ովքեր նույնիսկ չէին էլ նայել, ատում էին այն: Հիմա ասեմ՝ ինչու: Ես այնքան էի նրանց մոտ խոսում սերիալիցս, պատմում, պատմում ու էլի պատմում, որ նրանց հոգնեցնում էի: Իսկ իմ պատմելու և խոսելու նյութը անսպառ էր: Ես խոսում էի դրանից այնքան, մինչև դիմացինս հոգնում էր և էլ չէր լսում:

Եթե իմանային, թե ես ինձ ինչքան բավարարված ու լավ էի զգում այն պատմելուց՝ երևի հավերժ լսեին ինձ: Խոստովանում եմ ձեզ, հասկանում եմ, որ այդպես չի կարելի, բայց չգիտեմ` ինչպես վարվել:

Հ.Գ. Մոռացա սերիալի վերնագիրը ասել «The 100»:

Երբ մանուկ էի, մտածում էի, որ կյանքը արդեն դասավորված մի ծրագրերի գիծ է, որ ինչ էլ անես, մեկ է, կանցնես քո ուղին, ամեն ինչ հարթ կլինի, կմեծանաս, աշխատանք կունենաս, և վերջ: Ու այդպես բոլոր մարդկանց կյանքերը նույն ծրագրով պլանավորված են, և միայն սպասում են մարդկանց իրենց ապրելուն: Բոլոր այդ կյանքերը ունեն հետաքրքիր ընթացք և երջանիկ ավարտ: 

Կվազես քամու հետ հավասար, քեզ կորցնելով, և առանց վախի: Անգամ երբ կընկնես և կվնասես ծնկներդ, միշտ մայրիկդ կողքիդ կգտնվի և կտա քեզ դեղը` ծնկներիդ վերքերի դեմ:

Սակայն փոքր ժամանակ ինձ իրոք միայն ու միայն հուզում էին ծնկներիս վերքերը, և մայրիկի համբույրները, որպեսզի ցավն անցնի: Հետագայում մեծանալով ես հասկացա, որ կյանքը միշտ չէ, որ դասավորված է հեշտ, գեղեցիկ և ուրախ ավարտով: Որոշ Ժամանակ այն «վերքոտ ծնկներ» են` առանց համբույրների: Դժվար անցանելի ճանապարհներ: Ցեխոտ ոտքեր` մաշված կոշիկների մեջ: Անքուն գլուխներ: Կոտրված սրտեր առանց բացատրությունների: Այդ հին և շատ ծանոթ փայտե դուռն է` փոխված կողպեքով և քո անհամապատասխան բանալիով:

Ճիշտ է, կան անհոգ ապրողներ, որոնց համար կյանքը ուղղակի թեթև քայլվածք է բեմի վրա, բայց և կան երեխաներ, որոնք դեռ մանկություն չունենալով, ծանր աշխատանքներ են կատարում: Մարդիկ, ովքեր օրվա հացի գումար վաստակելուց հետո անգամ ուժ չեն ունենում այդ  վաստակած հացն ուտելու:

Կյանքը իրականում շատ դժվար է: Ավելի ճիշտ ամենադժվար բանն է: Իսկ դու դրա հենց գլխավոր հերոսն ես, ով պետք է պատվով անցնի այդ ամեն փորձությունների միջով և վերջում հաղթական դրոշակը թափահարի:

Երևի հենց ցավը և տխրությունն են կյանքը դարձնում իրական: Իրական, այլ ոչ թե երևակայական մի երազ: Չէ՞ որ երազներից արթնանալու համար մենք միշտ կսմթում ենք մեզ: Երևի…

Հենց «երևին» է, որ ստիպում է շարունակել հուսալ: Կյանքը միշտ չէ, որ գեղեցիկ է լինում, ինչպես գովազդների գեղեցիկ և երջանիկ դեմքերը, ես դա արդեն հասկանում եմ:

-Ու~ֆ , Սերոժ, անձրև ա էլի, ո՞նց ենք տուն գնալու…

Ինչ որ մեկը ցածր ու դժգոհ ձայնով ասաց դասարանից դուրս գալու պահին:

-Էլի անձրև ա, զզվացրեց արդեն, էլի, հերիք չի` թրջվում եմ, մի հատ էլ կոշիկներիս ցեխ եմ կերցնում,- ես էլ` ոչ պակաս դժգոհ տոնով։

Այ ժամանակ ես տանել չէի կարողանում անձրևը։ Բայց…

Մի օր ես ինչ-որ տեղ էի փախչում անձրևից, որ չթրջվեի ու մտքիս մեջ ասացի.

-Անձրևը էդքան վախենալու ա, որ բոլորը փախչո՞ւմ են: Էհ, մի օր էլ թող թրջվեմ:

Ու կամաց-կամաց քայլեր գցելով` բռնեցի տան ճանապարհը, մտածելով. «Անձրևը հեչ էլ վատը չի, ոչ էլ վնաս ա տալիս, ինչի՞ էի զզվում անձրևից»:

Եվ իրոք` ինչո՞ւ չէի սիրում: Միայն անձրևի ձայնը հերիք է, որ մտնես քո մտքերի աշխարհ, և ում ասես` չես հանդիպի էդ աշխարհում, ինչ ասես կհիշես։ Էդ պահին անգամ չէի մտածում, որ կհիվանդանամ կամ շորերս կթրջվեն, կամ մաման կբարկանա։ Ինձ համար քայլում էի` ջրափոսերը չշրջանցելով ու թքած, թե կոշիկներիս մեջ ջուր էր լցվում։

Վայելում էի, մտածում, հիշում, էլի մտածում։ Հիշեցի երրորդ դասարանում սեպտեմբերի մեկի գովասանագիրս, որը հիմա մաման ինչ-որ տեղ պահել ա, որ թոռներին ցույց տա։ Եվ չգիտես ինչի` հիշեցի Sam Smith – I’m Not The Only One երգը: Ես մենակ չեմ երևի, որ էդ երգը անձրևի ժամանակ լսում ա, երևի մենակ չեմ, ինձ նման մեկնել կա, որ անձրևի տակ կարող է ժամերով քայլել ու չնկատել ոչինչ: Հա, կա, վստահ եմ` կա:

Մարդկանց մի ստվար զանգված, ապրում ա հենց այնպես` չնկատելով իր շուրջը գոյությունունեցող մարմինները` աստղերը, արևը, լուսինը: Դրանք մնայուն են, համենայնդեպս, մոտակա 100 000 տարվա ընթացքում: Հենց այդ է երևի պատճառը, որ մարդիկ չեն նկատում դրանց` մտածելով, որ դրանք մնայուն են։

-Միլիոն տարի էղել ա, էդքան էլ կլինի: Շատ պետքս ա` խորանամ ու ինչ-որ աստղի, լուսնի, արևի, կամ առավել ևս, անձրևի մասին մտածեմ:

Հա, ես ճանաչում եմ մարդկանց, որ այդպես են մտածում: Գուցե պետք չէզբաղվել գիտականորեն, բայց դիտել դրանք քո տեսանկյունից ու մտածել դրանց մասին, հաստատ բան չես կորցնելու։

Շնորհակալ եմ բնության երևույթներին ու նրան, ով օգնեց ինձ նկատել ու հետաքրքրվել դրանցով։

Անցնում են տարիները, ու մենք էլ այդ տարիների հետ քիչ-քիչ, կամա թե ակամա, սկսում ենք փոխվել: Երևի դեպի լավը, կամ, ի՞նչ իմանաս, գուցե և հակառակը: Փոխվում ենք այնքան արագ, որ թվում է, ամեն պահ, ամեն վայրկյան մենք փոխվում ենք: Փոխվում ենք ու հաճախ սկսում կարոտել մեր նախկին «ես»-ը: Երևի ամենից հաճախ մարդիկ իրենց մանկությունն ու դրա հետ կապված հիշողություններն են կարոտում, չէ՞: Մանկությունը, որ յուրաքանչյուր մարդու կյանքի ամենալուսավոր ու ամենաերջանիկ ժամանակաշրջանն է համարվում: Երբ ապրում ես անհոգ, երբ երջանիկ լինելու համար կոնֆետներն ու խաղալիքներն էլ բավական են: Հա՜, ու անգամ մանկության անբաժանելի մասը հանդիսացող, համենայն դեպս, մի միտք, որ հաստատ եղել է բոլորիս համար, կարոտում ենք՝ «Ուզում եմ շուտ մեծանալ»: Ու չասեք, որ դուք թեկուզ մի անգամ չեք մտածել այդ մասին, կամ ինքներդ ձեզ չեք տվել՝ «Ե՞րբ եմ մեծանալու, որ ինչ ուզեմ` անեմ» հարցը:

Ուզում ենք մեծանալ, որ ազատ լինենք, որ անենք այն, ինչ ուզում ենք: Ու երբեք, երբեք չենք մտածում, որ շուտ մեծանալու մեջ թերևս ոչ մի լավ բան էլ չկա: Մեծանում ենք, ու շա՜տ բաներ կարոտում, շա՜տ բաներ սկսում քի՜չ-քի՜չ հասկանալ:

Գիտե՞ք, ամենաշատն ինչն եմ կարոտում: Մանկությանս ժպիտներն եմ կարոտում: Հա՜, հա՜, մանկությանս ժպիտները, անկեղծ ու ավելի հաճախ հանդիպող ժպիտները: Մարդիկ ժպտում էին ինձ, իսկ ինձ թվում էր, թե աշխարհն իմն է, թվում էր, թե նրանք միշտ ու բոլորին են ժպտում, թե նրանք էլ ինձ նման անհոգ են, ու նրանց էլ երջանիկ լինելու համար միայն կոնֆետներ ու խաղալիքներ են պետք…

Չգիտեմ, իրականում դրանք անկե՞ղծ էին, թե՞ ոչ, բայց ինձ նման անհոգ մանուկին այդ ժպիտները լիովին անկեղծ էին թվում, այդ ժպիտներն իմն էին թվում, իմ ժպիտները: Փոխվեցին ժամանակները, փոխվեցի նաև ես, ու ժամանակի ընթացքում հասկացա, որ իմ ժպիտներն օր-օրի պակասում են, որ արդեն անկեղծ ժպիտներ հազվադեպ են հանդիպում:
Չգիտեմ, իմ մեծանալու արդյո՞ւնքն է, թե՞ իրոք մեր օրերում անկեղծ ժպիտների պակաս է զգացվում: Երևի երկուսն էլ… Քայլում եմ փողոցում ու հասկանում, որ միայն ժպիտները չէ, որ պակասել են: Մարդիկ, մարդիկ էլ այժմ առաջվանից ավելի քիչ են հանդիպում Կոթի գյուղիս փողոցներում: Մի մասը կողպել են տան դռներն ու հեռացել, միգուցե ժպիտնե՞րն էլկողպված են դռների նման… Կամ, գուցե հեռացողներն իրենց ժպիտների հետ ուրիշ ժպիտնե՞ր էլ հավաքել, դրել են ճամպրուկներում ու տարել իրենց հետ, չգիտեմ…

Միայն մի բան գիտեմ. մանկությանս ժպիտները պակասել են, հեռացել են ինձնից: Անհոգ օրերիս ժպտացող դեմքերն էլ չկան, գուցե գնացել են մի ուրիշ տեղ, ավելի անկեղծ ժպիտ փնտրելու: Երևի մի օր հետ կգան, իրենց հետ նորանոր ու անկեղծ ժպիտներ կբերեն, կբացեն կողպեքներն ու ազատություն կտան արդեն խունացած ժպիտներին… Երևի մի օր կգան, կժպտան նույն ժպիտով, ու ինձ էլի ժպիտներով լի մանկությունս կհիշեցնեն…

Կարոտում եմ մանկությանս ժպիտները… Այն ժպիտները, որ իմ ժպիտի պատճառն էին դառնում…

Հոկտեմբերի 5, տարվա 278-րդ օրը։ Այդ օրը աշխարհի ավելի քան 100 երկրներում նշվում է ուսուցիչների միջազգային օրը։

Երբևէ մտածե՞լ եք, թե ուսուցիչները ինչքան բան են փոխել մեր կյանքում։ Շատերը իրենց մասնագիտությունը ընտրել են իրենց ուսուցչի օրինակով։ Հիմա, երբ արդեն ավարտել եմ դպրոցս, սկսել եմ ավելի շատ գնահատել իմ ուսուցիչներին։ Կարոտել դասաժամերը, մեր զրույցները, նրանց տված խորհուրդները։

Առաջին ուսուցիչ. մարդ, ով քեզ սովորեցնում է տառերը, թվերը և այլն։

Բայց ուսուցիչներ միայն դպրոցում չեն լինում,այլ հասարակական կյանքում նույնպես։

Հիշում եմ, երբ ուսուցիչների տոնին միջոցառումներ էինք կազմակերպում, ոգևորվում էին,0 հուզվում, կարմրում ամոթից, ու միշտ հասկանում էի, որ կարմրել կարող են միայն ուսուցիչները։ Որովհետև ուսուցիչն է, որ ունի պատասխանատվության մեծ զգացում։ Ուսուցիչն է, որ միշտ հիշվում է ու գնահատվում։ Երբ մարդիկ զրուցում են կամ իրար հետ համաձայնության չեն գալիս, ասում են.

-Քո ուսուցիչը ո՞վ է եղել։

Ուրեմն մարդու անբաժան ուղեկիցը, կենսագրություն կերտողը ու անհատ ձևավորողը ուսուցիչն է։

Շնորհավոր տոնդ, սիրելի ուսուցիչ, թող քո անցած ուղին միշտ հարթ լինի, հոգիդ` անկաշառ ու սիրտդ` մաքուր։

Ուրեմն, «Ռենջերները» նոր էր սկսվել, դեռ չէին հասցրել անհամացնեին, մենք ողջ դասարանով նայում էինք, ու քանի որ մենք էլ քննական դասարան էինք, գնում էինք կոնսուլտացիաների, հենց վերջացնում էինք, մենք մեր տեղը ունեինք` գնում էինք: Փոսի մեջ ապրում էին ռենջերները, իսկ մի քիչ հեռու բլուրի վրա «չարերի» տունն էր: Առաջին օրը որոշեցինք, թե ով որ ռենջերը պետք է լինի: Ես ու մեր դասարանի Նաիրան վիճեցինք, թե ով պետք է լինի կապույտ ռենջերը: Դե, քանի որ ես շատ համառ եմ, ես էլ եղա: Երբ դուրս եկանք կռվի, սկզբում իսկապես իրար ծեծում էինք, հետո խոսեցինք ու որոշեցինք ձևականորեն խփել:

Ու մենք այսօր էլ, որ անցնում ենք այդ տեղով, միշտ հիշում ենք մեր ռենջերական խաղերի շրջանը: Տեսնում ենք մեր` քարերով միմյանցից առանձնացված ննջասենյակները, հյուրասենյակը, խոհանոցը: Այնպես ենք հիշում դրվագներ, ծիծաղում, որ չենք էլ նկատում, թե ոնց ենք տուն հասնում:

Ես ինչ որ չափով կարող եմ ասել, որ ունեցել եմ մանկություն առանց ինտերնետի: Այսօրվա երեխաները համակարգչային խաղերից բացի այլ զբաղմունք չունեն: Իսկ մենք խաղում էինք «կարմիր կոճակ», «էշ միլիցա», «հալամուլա», «հավալա», «կլաս» ու նման հավես խաղեր:

Հիմա կմտածես, թե մեծ եմ, բայց չէ, ընդամենը 16 տարեկան եմ: Խորհուրդ եմ տալիս հիմա նյութս կարդաս, վերջացնես ու գնաս դուրս, ընկերներիդ հավաքես ու պահմտոցի խաղաս:

Եթե որոշես իմ խորհրդին հետևել, հոդվածի տակ մեկնաբանություն թող, տեսնեմ` գրածս գոնե մի արդյունք տվե՞ց:

Տը՜զ, ֆը՜շ, խը՜շ, թը՜շ, բը՜զ, զը՜, կու-կու, ծուղրուղու՜, հա՛ֆ-հա՛ֆ, մե՜…
Ձայնային ֆոնը քիչ թե շատ ապահովեցի, պատկերացրեք, էլի, դժվար չէ դաշտ պատկերացնել, ճիշտ է, մի քիչ աբսուրդ է, բայց հավերով, շներով ու աքլորներով, որովհետև այդպես եմ ուզում:
Մոլորակի կենտրոնում եմ գտնվում, ամենագեղեցիկ բնության գրկում: Կանգնած տեղիցս դիմացս  փռված հորիզոնը նման է գունավոր, ծիածանանման գորգի: Ու մոտավոր պատկերացնում եմ այդ տեսարանը վերևից՝  ծաղիկներից հյուսված ծիածան՝ փռված դաշտի վրա, որի վրա վեր եմ խոյանում ես: Երկնքում ծիկրակող արեգակը իր տաքությամբ հաճելիորեն ու աստիճանաբար թմրեցնում է ինձ: Էլ չասեմ շուրջս  շշնջող բնության ձայնի մասին: Թմրությունից ոտքերս այլևս չեն պահպանում, և ձգողականության ուժը ինձ գեղեցիկ տապալում է գետնին: Մեջքիս վրա փռվում եմ գորգիս վրա և խրվում ծաղիկների հյուսվածքի մեջ: Հողը այնքան փափուկ է, անգամ անկողինս այդքան փափուկ ու հաճելի չէ, երևի մի գիշեր առաջ անձրև է խմել ու դեռ չի հասցրել չորանալ: Հողի բույրը, օդում սահելով, գալիս մտնում է քիթս ու հասնում ուղեղիս: Ձեռքերս բացված մեկնված են գորգին: Զգում եմ՝ ինչպես են մրջյուններն ու զատիկները վեր ու վար անում. ա՛յ քեզ հաճույք: Օդում ճոճվող քամին շոյում է դաշտերի չքնաղ ծաղիկներն ու խոտերը, որոնք էլ իրենց հերթին շոյում ու խուտուտ են տալիս ինձ: Դաշտի զեռունները հերթով գալիս են բարձրանում մարմնիս վրա, հետո հանգիստ սահելով իջնում ու հեռանում: Չէ՛, չեմ վախենում զեռուններից: Արևը արդեն կուրացրել է աչքերս: Դա զգում եմ ,երբ փորձում եմ շուրջս նայել. ամեն ինչ մութ է: Բայց ես հո՞ գիտեմ, թե ինչ է շուրջս կատարվում: Շուրջս կյանքն է եռում, բնական, անսկիզբ, անվերջ հրաշք կյանքը:
Սովորաբար ասում են, թե դաշտի ծաղիկներից լավ հոտ չի գալիս: Ասողները չարաչար սխալվում են: Դաշտի ծաղիկներից կյանք է բուրում, ազատություն ու բնություն:  Դաշտային ծաղիկը քաղելու ու տուն տանելու համար չէ: Դաշտային ծաղկից պետք է թագեր հյուսես ու քեզ պսակես բնության թագով՝ անմահության: Քեզ թույլ տաս զգալ որպես նրա բարի ծնունդ, որպես դաշտի մի ծաղիկ, որ փոքրիկ բաղադրիչն է այդ չքնաղ գլուխգործոց արվեստի՝ բնության: Զգաս քեզ գեղեցիկ, անուշաբույր և օգտակար, ինչպիսին դաշտի ծաղիկներն են: Օգտակար, ինչպիսին նրանք են՝ մեղուների ստնտուները. չէ՞ որ այդքան նեկտար են ընծայում փոքրիկ, արհեստավարժ մասնագետներին: Զգաս քեզ ինքնավստահ, ինչպիսին կարմիր վարդն է, պայծառ, ինչպիսին բարի արեգակն է, պարզ, ինչպիսին թափանցիկ ամպն է, խաղաղ, ինչպիսին ծավի երկինքն է, կյանքով լի, ինչպիսին ինքը՝ Աստված է:
Համեղ է բնությունը: Եկեք ձեր ախորժակները մի փոքր գրգռեմ: Պատկերացրեք  նստած եք երկար, լայն սեղանի առաջ ու ձեր առջև դրված է գառի խորոված, տապակած ճուտ, հարիսա, Քյավառի քյուվթա, «Իշլի քյուվթա», խեցգետնի պոչի քաբաբ, թփով տոլմա, աջափսանբալ, տժվժիկ, ավելուկի աղցան, պանիր, զեյթուն, գոմեշի մածուն, ավելուկի գնդիկներ, ղավուրմա, փախլավա:
Չէ՛, սա իրականում հիմար, դաժան կատակ էր, ու ոչ մի կապ չունի մեզ հետ:
Պատկերացրե՛ք. տաք-տաք, թարմ, լավ թխված արևի կտոր, հալած պաղպաղակի նման արևի ջերմությունից հալած կապտասառը երկնքի մի կծելու փայ, փափուկ, պաղ, քառակուսի կտրված հողի մաս իր բաղադրիչ համեմունքներով՝ մրջյուն, միջատ ու էլի, ասած տատիկիս, զըռթ-զըբիլ, ընդերքից բխող մի բուռ հեքիաթային ջուր, որը խմելով հնարավոր է Սասնա ծռերի Ծովինարի օրը ընկնես, և որպես նախուտեստ՝ քաղցրահամ, անուշահոտ խորտիկներ՝ վարդեր, մանուշակներ, նորածիլ խոտեր, դաշտային բազմատեսակ ծաղիկներ:
Ախորժելի է, այնպես չէ՞: Գոնե ինձ համար հաստատ այո՛, համեղ է: Եթե այսպիսի սեղան գցված լինի, ապա հաստատ մի կողմ կդնեմ ձևական քաղաքավարությունն ու  չափավոր չտեսությունը և կհարձակվեմ սեղանի վրա: Կուտեմ ոտքերով ու ձեռքերով, ամբողջ երեսս կլղոզեմ, ոտքից գլուխ կկեղտոտվեմ այն աստիճանի, որ եթե մայրս ինձ այդպես տեսնի, առանց հարցնելու կմտցնի լվացքի մեքենայի մեջ ու ամբողջ լվացքի փոշին, ժավելն ու անուշահոտ հեղուկները կլցնի վրաս:
Ա՛յ, այսքան շատ եմ քեզ սիրում, Բնությու՛ն: Քո գրկում կյանքով արբենում եմ: Քո գրկում ցանկանում եմ բարձր գոռալ ու վայելել քո սփռվածությունը:
Ով մի անգամ բնության գրկում բա՜րձր, շա՜տ բարձր գոռացել է, ու զգացել բնության անսահմանությունը, հզորությունն ու տարածվածությունը, ուրեմն նա կյանքով արբած եղել է:

Կյանքով արբած եմ մի այլ տեսակ…