Հայաստան էին ժամանել իմ հորաքույրը իր ընտանիքով: Օրեր անց նրանք եկան մեզ հյուր, և հորաքրոջս տղան առաջարկեց գնալ իրենց հետ Ապարան: Ես քանի որ 3 օր ազատ էի` պարապմունքի չէի, որոշեցի գնալ: Ապարանում շատ զով եղանակ է: Այդ երեք օրվա մեջ շատ բաներ տեսա և արեցի: Ապարանի շրջանի գյուղերից մեկը այցելեցի, որի անունը Չքնաղ է: Այդ գյուղում մի չքնաղ եկեղեցի կար: Հրաշք եկեղեցի էր, բակը, տարածքը… Ուղղակի աննկարագրելի գեղեցկություն: Երբ մտա եկեղեցի, սովորականի նման խաչակնքվեցի, մոտեցա խորանին, համբուրեցի Սուրբ գիրքը և աղոթեցի: Հետո մենք ցանկանում էինք մոմ գնել, սակայն մոմավաճառը չկար: Ես մոմավաճառին պատկերացնում էի տարիքով կին… Դե սովորաբար այդպես է լինում: Մի քանի րոպե անց հայտնվեց մոմավաճառը և… Նա երևի թե 12 տարեկան տղա կլիներ: Մոմ գնեցինք, վառեցի, աղոթեցի և դուրս եկա: Ուսումնասիրեցի տարածքը և ֆոտո արեցի: Եկեղեցին որոշել եմ նկարել:

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Ես այցելել եմ նաև Ապարանի Սուրբ Խաչ եկեղեցին: Այնտեղ հանդիպեցի Տեր Մուշեին, մոտեցա, ստացա նրա օրհնությունը: Սուրբ Խաչ եկեղեցին շատ վաղուց է կառուցվել: Տարիների ընթացքում եկեղեցու ներսի մի սյան վրա հայտնվել է Մարիամ Աստվածածնի սրբապատկերը: Այդ եկեղեցու ներսը շատ մութ է, բայց հենց այդ մթությունն է ինձ ամենից շատ դուր գալիս:

Ես առաջ հոգևորականներից վախենում էի: Հենց տեսնում էի նրանց, մանավանդ երկար մորուքով, սարսափում էի: Հայրս էլ էր վախենում: Երեք տարի առաջ, երբ մկրտվեցի  նույն Սուրբ Խաչ եկեղեցում, և երբ Տեր հայրը ինձ դիպչեց, խոսեց հետս` վախս ի սպառ չքացավ: Հայրիկս էլ վերջին տարիներին սկսեց հաճախ գնալ եկեղեցի և էլ առաջվա պես չի:

Ապարանի բնությունը շատ գեղեցիկ է: Մեծ կանաչ դաշտի մեջ քայլելիս տեսա ընդամենը մի երիցուկ և լուսանկարեցի:

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Հորաքրոջս աղջկա տանը մնալով պահը բաց չէի թողնում. բոլորի շարժ ու ձևին հետևում էի, որ հետաքրքիր ֆոտոներ անեմ: Այնպես էի նկարում, որ չնկատեն:

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Ապարանում շատ փողոցներ կան, որտեղ մտնելիս թվում է, թե գյուղում ես: Մարդիկ զբաղվում են անասնապահությամբ և իրենց տնամերձ հողամասն են մշակում:

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Ապարանում կա մի շատ գեղեցիկ վայր` Սիրո աղբյուրը: Այնտեղ կա գետ` լիքը ձկներով: Հորաքրոջս թոռան հետ գնացել էի ձուկ բռնելու: Պատկերացնո՞ւմ եք, 28 հատ բռնեցինք… Ես առաջին անգամ էի ձուկ բռնելու գնում:

Դե ինչ, նրանց համար, ովքեր սիրում են չքնաղ բնություն, հինավուրց եկեղեցիներ, ձկնորսություն և զով եղանակ, այցելեք Ապարան, չեք փոշմանի:

Լուսանկարը՝ Աստղիկ Իսրայելյանի

Բնություն… Լեռներ… Երիցուկներ` գժվելու չափ գեղեցիկ ու անուշահոտ: Քաղում եմ մի փունջ և գնում լեռների մեջ թաքնված մեր փոքրիկ տնակը: Փնտրում եմ ծաղկաման: Երկար փնտրտուքներից հետո հասկանում եմ, որ այստեղ ծաղկաման չկա: Ստիպված վերցնում եմ առաջին պատահած ամանը, ինչ աչքիս երևում է, լցնում ջուր ու հիանում երիցուկների գեղեցկությամբ:

Միշտ երազել եմ ունենալ փոքրիկ տնակ հեռու բոլորից, գողտրիկ անկյունում՝ լեռների մեջ:

Լուսանկարը՝ Աստղիկ Իսրայելյանի

Միակ բանը, որ մտքովս անցնում է, լավ լուսանկարներ անելն է: Վերցնում եմ ֆոտոխցիկն ու անցնում գործի:

Հանկարծ նկատում եմ որ նկարներս էլ գեղեցիկ չեն ստացվում. անձրևի կաթիլներն ընկնում են ֆոտոխցիկին: Սկսվում է անձրև, ու բնությունն ավելի է թարմանում: Մտնում եմ իմ փոքրիկ տնակն ու տաք թեյ պատրաստում: Փաթաթվում եմ ծածկոցով և խմում երիցուկով թեյս:

Ու ինձ մնում է միայն լավ հիշողություններն ու ստացված լուսանկարները…

Լուսանկարը՝ Աստղիկ Իսրայելյանի

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Ինձ թվում է, ովքեր որ կարդացել են նախորդ նյութս մանկությանս մասին Տավուշի մարզի սահմանապահ Կոթի գյուղի Ձիան ուրթ սարում, կուզեմ, որ կարդան այլ հաճելի դրվագների մասին ևս:

2008 թիվն էր, երբ եղբայրս և մեր երկու ընկերները որոշել էին գնալ մեր սար: Այդ ժամանակ մենք Վանաձորում էինք ապրում, և իրենք Վանաձորի ավտոկայանից պետք է նստեին ավտոբուս` Աթան սար գնալու: Աթանը մեր սարից մոտ 15 կմ հեռավորության վրա է գտնվում: Աթանից դեպի մեր Ձիան ուրթ սարը կրին մեքենայով էին գնացել և սարում մնացել էին մոտ երեք օր: Երբ սարից վերադարձան Կոթի, սկսեցին ինձ ոգևորված պատմել իրենց հիանալի ճամփորդության, անանցանելի ճանապարհի մասին:

-Դուք ընդամենը մեքենայով գնացել և մեքենայով հետ եք եկել, չեմ հասկանում այդ ի՞նչ տպավորություն եք ստացել մեքենայով գնալուց,- ասացի ես:

-Վահա՞ն բա դա հարց էր, որ մեզ տվեցիր, բա բացի մեքենայով գնալուց ինչո՞վ պետք է գնայինք սար,- պատասխանեց ընկերս:

-Հա՛յկ ջան, բացի մեքենայից կարաս ոտքով գնաս:

-Արա՛, գժվե՞լ ես դու,- ծիծաղեց ընկերս,- ի՞նչ ոտքով գնալ, այդքան ճանապարհը ո՞նց ոտքով գնանք: Վանաձորից միչև հասնենք ձեր սար, մի քանի օր կտևի:

-Ապեր, հա ճիշտ ես երկար ժամանակ կտևի,-չհամբերեցի ես,-բայց Վանաձորից դեպի մեր սար և Կոթիից, հավասար հեռավորության վրա են: Ճանապարհորդության հաճույքը հենց ոտքով քայլելու մեջ է: Այ օրինակ, վաղը առավոտ շուտ ես ու հորաքրոջս տղան ոտքով պետք է սար գնանք:

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Ընկերս զարմացավ.

-Արա՛, հո դուք շա՞շ չեք, էդքան ճանապարհը ո՞նց տեք գնա:

-Ապեր, կգնանք ու մեծ բավականություն ստացած կգանք, բայց ոչ թե ձեր նման` մեքենայով:

Առավոտյան ժամը 7:30 արդեն մենք պատրաստ էինք կտրել մոտ 60 կմ ճանապարհ և հասնել Ձիան ուրթ:

«Մշուշով պատված անտառի գրկում, սարի լանջին ձգվում է դրախտային մի բացատ, մասրենու թփերով պատված կանաչ մի աշխարհ, որի ձորերի վրա կախված փեշերին վայրի տանձ է հասնում ու զկեռ, իսկ վերևում միայն հաստաբուն կաղնիներն ու հաճարենիներն են խշշում լուռ: Սար գնացող ճանապարհին մի քանի աղբյուրներ կան դարավոր ծառերի տակ, որ գարնանը վարարում, անտառը լցնում են անուշ կարկաչով, իսկ ամռանը այնպես սառն է լինում, որ ծարավ ճամփորդը երկու կում հազիվ է կարողանում խմել:

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Սարի ճամփի հաճույքն իմացող դաշտավորը, երբեք չէր բարձրանա իրենց ուրթերն առանց այդ սառը աղբյուրներից ջուր խմելու, և եթե ոչ մի քանի օր մնալու այդ դրախտային վայրում, իսկ քոչերը միասին սար տանող բարեկամ, ընկեր ու համախոհ մարդիկ շաբաթով հանգիստ կառնեին այդ կախարդական վայրում»:

Ամբողջ ճանապարհին հորաքրոջս տղայի հետ ասում-խոսում էինք, զվարճալի պատմություններ պատմելով գնում էինք: Ամեն սար հասնելուն պես այդ սարի բնակիչները մեզ կանչում էին իրենց մոտ, որպեսզի մի քիչ հանգստանանք և հաց ուտենք, բայց մենք իրենց շնորհակալություն էինք հայտնում ու ասում, որ առանց ժամանակ կորցնելու պետք է հասնենք Ձիան ուրթ: Սարվորները բարի ճանապարհ էին մաղթում և պատվիրում, որ չշեղվենք և գնանք միայն մեքենայի ճանապարհով, այլ ոչ թե կարճ ճանապարհներ անտառի մեջով փորձենք գտնել: Մենք այդպես էլ անում էինք, չէինք շեղվում ճանապարհից, միայն այն դեպքում էինք շեղվում, երբ անտառի ծառերից վայրի հատապտուղներ էինք ուզում քաղել ուտել:

Արդեն մոտավորապես ժամը 11-ը կլիներ, երբ սկսեցինք քաղց զգալ: Որոշեցինք մի քիչ կանգ առնենք և հաց ուտենք: Մեզ հետ վերցրել էինք մի կտոր հաց, երկու պոմիդոր, վարունգ և մի կտոր պանիր: Դե, ճանապարհ գնալուց ամենալավ ուտելիքը հաց, պանիր, վարունգ, պոմիդորն է: Մեզ հետ վերցրածը ուտելուց հետո շարունակեցինք ճանապարհը: Քայլելը դժվարացել էր: Մոտավորապես ժամը մեկը կլիներ, երբ հասանք Կարմիր գեղ կոչվող սարը: Ի դեպ ասեմ, որ Կարմիր գեղ սարը նոյեմբերյանցիների սարն է: Մեզ մնում էր անցնել մոտավորապես 15 կմ ճանապարհ, բայց արդեն ուժասպառ էինք եղել: Քանի որ արդեն հասել էինք Կարմիր գեղ, որոշեցինք գետում լողալ, մի քիչ թարմանալ: Լողալուց հետո երբ թարմացել և ուժերներս վերականգնել էինք, շարունակեցինք ճանապարհը: Հասնելով Մրմաձոր սարը, տեսանք, որ անվտանգությանս պետը՝ Փոլին այնտեղ մեզ է սպասում: Նշեմ, որ Մրմաձորը ժամանակին եղել էր Կոթի գյուղացիների սարը, սակայն հետագայում անցել էր Բաղանիս գյուղի գյուղացիներին:

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Մենք զարմացանք Փոլիին տեսնելով, քանի որ տատիկ-պապիկիս չէինք ասել, որ իրենց հյուր ենք գնալու, և չհասկացանք, թե Փոլին որտեղի՞ց էր հասկացել մեր գնալու մասին: Երևի շատերիդ հետաքրքրեց, թե ո՞վ է իմ անվտանգության պետ Փոլին: Ուրեմն ասեմ, Փոլին իմ գամփռ շունն էր և միաժամանակ ամենամոտ ընկերս, քանի որ միշտ հետս էր լինում: Փոլիին սիրելուց հետո ճանապարհը շարունակեցինք և մոտավորապես երեք անց կես հասանք Ձիան ուրթ: Շատ էինք ուրախացել, որովհետև բացի տատ ու պապիս տեսնելուց, նաև կատարեցինք մեր առջև դրված խնդիրը. ոտքով գյուղից եկանք մեր սար:

Սարում մեկ շաբաթ մնալու ընթացքում հասցրել էինք բազմաթիվ վայրերում լինել: Ամբողջ օրը անտառներում կամ դաշտերում էինք, անտառից և չոր փայտ էինք բերում, որ դոռոնջ (խարույկ) անենք:

Մեկ շաբաթ մնալուց հետո պետք է վերադառնայինք: րոշել էինք դարձյալ ոտքով հասնել գյուղ: Մինչ մենք քնած էինք, պապս ճշտել էր մեր ուրթից, թե ով պետք է գյուղ գնա:

-Րեխեք ջեն, վի կացեք, պատրաստվեք, որ երկու ժամից գեղը գնացող մաշնա կա, հետը գեղը գնաք:

Ես դժգոհեցի.

-Ա դե, պապի, լավ էլի: Մենք մեքենայով չենք ուզում գնալ, մենք ոտքով ենք ուզում գնալ:

Բայց պապս բարկացած պատասխանեց.

-Բա, որ ոտով գնալուց մի բան ըլի ձեզ, ես ի՞նչ տիմ անի: Վաքվեք ու գնացեք գեղը:

Մեզ արդեն մնում էր համակերպվել այդ մտքի հետ: Ամբողջ ճանապարհին հորաքրոջս տղայի հետ խոսում էինք, թե ինչ հրաշք ճանապարհորդություն էր ոտքով սար հասնելը: