Անժխտելի փաստ է՝ հայն աշխարհի հնագույն ազգություններից մեկն է։ Դրա մասին վկայում են ոչ միայն հայոց, այլև համաշխարհային պատմության վկայությունները։ Իսկ ո՞վ է հայը, ի՞նչ ճանապարհ է անցել, ո՞րն է նրան ճանաչելու բանաձևը։ Մի՞թե բավական է միայն քրիստոնյա կոչվելը, հայերեն խոսելը, ազգանվան վերջում «յան» մասնիկ կրելը կամ Հայաստանում ապրելը հայ կոչվելու համար։ Իհարկե ոչ…

Հայը Հայաստանում ապրելուց զատ, այն համարում է իր հայրենիքը, որտեղ ինչպես առաջ իր, այնպես էլ հիմա նրա զավակների պատմությունն է կերտվում։ Հայը գիտի՝ այստեղ մի թիզ հողի վրա որքա՛ն արյուն, արցունք ու քրտինք է թափվել, որն իսկական հայը չգնահատել չի կարող։

Հայի ազգանունը կարող է չունենալ «յան» վերջավորություն, բայց նրա դեմքը կմտանի նրա հայությունը։ Դիմագծերը, փոքր-ինչ կեռ քիթը, խոշոր, կրակոտ, բայց և թախծոտ աչքերը։

Մի՞թե թշնամին վատ գիտի մեզանից մեր լեզուն: Նա չէ՞, որ հաճախ մեզանից ճիշտ ու անսխալ է խոսում կամ գրում։ Ստացվո՞ւմ է, որ նա էլ է հայ։ Իհարկե ոչ… Միայն հայը կարող է սրտանց ասել անթարգմանելի «ջան»-ն ու «ցավդ տանեմ»-ը։ Միայն հայը կարող է տարօրինակ բան տեսնելուց երեք մատը ծալել ու ցուցամատը բարձրացնել՝ անպայման ինչ-որ տեղի-անտեղի մեկնաբանությամբ։

Հայը փորձում է ոչ միայն անունով, այլև գործով քրիստոնյա լինել։ Նրա համար հայրենիքն ու հավատքը ամեն ինչից վեր են, դրանք նրա սրբություններն են, որոնց համար նա պատրաստ է կյանքը տալ: Ինքնազոհություն, այ թե որն է հայի հոմանիշը։

Հայրենասեր, աշխատանքի գինն իմացող, ազնիվ, բայց միևնույն ժամանակ խիստ ու պատվախնդիր հայ տղամարդն ու ընտանիքին նվիրվող, աստվածավախ ու բարոյական հայ կինը միասին ստեղծում են հայ ընտանիքը, որտեղից էլ սկսվում է հայի ինքնությունը։

Դու փակել ես էջը, ես՝ գիրքն եմ այրել:

Ես աշխարհում կամ ու չկամ՝ քոնում: Դու էն աշխարհում ես վաղուց, որ իմն է:

Դու գտել ես աշխարհ ու այն կառուցել, ես ստեղծել եմ ավազից:

Դու անցել ես աշխարհներ, ես բանտարկված եմ իրականությանս մեջ:

Դու բախտավոր ես, որ ես քո բախտը չէի, ես ունեմ բախտ՝ քեզնից նվեր, որ դժբախտությունս էր:

Մոռացումը քեզ հարկավոր չէ, իսկ ես մոռացված եմ հիշողությանս մեջ:

Դու նույնն ես, անցորդները քեզ չեն փոխել: Ես չկամ անցորդների հետ. էլի նույնն եմ ես:

Աշխարհում կան շատ ճանապարհներ, իսկ ճանապարհներում աշխարհներ՝ շատ քիչ:

Դու տգեղ ես, անսահման տգեղ, բայց դա ինձ չի խանգարել երբեք: Ես գեղեցիկ եմ, անսահման գեղեցիկ, իսկ դա քեզ խանգարեց:

Դու խոսում էիր ինձ հետ, ես՝ քեզ հետ: Մենք խոսում էինք այնքա՜ն հարմար, այնքա՜ն ճիշտ, այնքա՜ն հեշտ: Ես խոսում էի, հասկանու՞մ ես, ես խոսում էի, ինչպես ոչ միշտ, ինչպես երբեք:

Ես այն մեկն եմ, ում ձեռքը անդունդի եզրից չքաշեցիր ու կողքիդ չգցեցիր, թողեցիր գնամ ու դու մենակ մնացիր: Քո աշխարհը քանդել ինձնով դու չուզեցիր:

Դու չթողեցիր ինձ մոտ, դու ինձ չսպանեցիր: Ես քեզ չսպանեցի, որովհետև ուժ դու ինձ չտվեցիր, թույլ չտվեցիր: Դու մեռած ես երևի ու ապրել չուզեցիր:

Դու հորինվածք ես ու մի քանի րոպեներ: Ես խփնված եմ, որ գրում եմ քո մասին այսպես:

Դու կյանքից հոգնել ես ու այնքան պարզ ես այդպես: Ես այնքան դժվար եմ, բայց կյանքից չեմ հոգնել, կյանքն է ինձ ուժասպառ արել:

Ես թանտրոն չգնացի էդպես էլ ու մոռացա  քեզ: Քանզի ես միայն ստեղծեցի շարունակություն ու չպահեցի այն, ինչ իրապես էր եղել:

Որովհետև դու ներկայացում ես ու անցորդ: Իսկ ես ուղղակի՝ անծանոթ: Իսկ թե նման ես ինձ, դու էլ ես իմ պես, ապա ես ֆիլմ եմ ու վեպիդ մի գլուխն արդեն: Տես, նույնիսկ սա՛ չգիտեմ:

Դու տեսնում ես ինձ քո գույնի մեջ: Իմ գույները կորչում են քեզ հետ:

Դու գտել ես ինձ քո հետ, ես փնտրում եմ քեզ իմ մեջ:

Դու չես լսում ինձ, բայց մտածում ես, որ տեսնում ես ու գիտես: Ես լսում եմ քեզ, բայց չեմ տեսնում ու չեմ էլ տեսնի երևի երբեք, որովհետև դու միշտ գիտես, իսկ ես՝ երբեք:

Դու հարվածներ ես ստանում բազում ու ինձ պատմում ես, թե հարցնեմ: Ես հարվածներ երևի նույնպես ստացել եմ, բայց այնքա՜ն կուզեի լռեիր ինձ լսելու պես ու երևի ես կխոսեի, երևի չէի գոռա հիմարի պես:

Դու քնքշանքս ու հանգիստս ես մեկ-մեկ:

Ես քեզ չեմ տա ինձ երևի երբեք:

դու՝ Դու, Ես ՝ ես:

Օր առաջին

Արթնանում եմ կոկորդի ցավից: Ու մտաբերում եմ էն բոլոր պատճառները, որոնք կարող էին հանգեցնել կոկորդի ցավին:

-Դե հա, միշտ սառը ջուր եմ խմում: Մի քանի օր առաջ շատ թեթև էի հագնված: Ոչինչ, էսօր հաստատ գլխարկ կդնեմ:

Ինքս ինձ արդարացնում էի, որ բոլոր հավանական պատճառներն ունեմ չվարակվելու, բայց գիշերվա հազարին, շատ պատահաբար որոշեցի, որ պետք է գնամ թեստավորվեմ: Գնացի թեստավորման, հիշելով թե ոնց եմ գրկել ընկերներիս: Բայց ախր, ես ջերմության կարիք ունեի, ո՞նց չգրկեի: Կարևորը էսօր համալսարան չգնացի, ու անծանոթ մարդկանց չեմ վարակել: Մենակ ընկերներիս եմ վարակել, դե, իրենք էլ ընկերներս են: Քանի որ գիշերվա 11-ին միայն Զվարթնոց օդանավակայանի թեստավորման կենտրոնն էր աշխատում Երևանում, ուղիղ գնացի Զվարթնոց: Մոտեցա, գրանցվեցի թեստի համար, ու հասավ հերթս:

-Բարև ձեզ: Անձնագիր կտա՞ք:

-Բարև Ձեզ: Անձնագիր ինչի՞ համար: Ես Վալենտինան եմ:

-Հա, ես ուրախ եմ, որ դուք Վալենտինան եք: Բայց գրանցման համար, պաշտոնական փաստաթուղթ է պետք:

-Լավ:

Ընթացքում մտածում էի` ինչ հիմար եմ ես ու ինչի՞ պիտի անձնագիրս չտամ: Հիմար իրավիճակ ստացվեց: Ու ես ընդհանուր բարկացած էի ինձ զգում, որ հենց գրանցող տղան ինքը դիմակ չի կրում, ու ուզում էի բարկությունս ամեն ձև արտահայտել, թեկուզ անձնագիրը պատճառ ստեղծելով:

-Շատ գեղեցիկ անուն ունեք, Վալենտինա: Ձեզ պես գեղեցիկ անուն:

Լավ, Վալուշ: Հենց հիմա ժամանակն է արտահայտելու բարկությունը: Պահը հասունացել է, «ֆշշցրու»:

-Իսկ դուք ինչի՞ դիմակ չեք կրում:

Արեցիր դու դա, Վալու’շ: Ես հպարտ եմ քեզնով: Կարծես դու չէիր, որ իմանալով ախտանշաններ ունես, ընկերներիդ էիր գրկում: Իրոք, շատ պատասխանատու վարք ես դրսևորում: Ազգը քո կարիքն ունի:

-Հիմա կդնեմ:

Թեստավորումից հետո հաջորդ քայլը ֆիզիկապես ինքնամեկուսացումն է: Ճանապարհին դասախոսներիս տեղեկացրի, որ թեստ եմ տվել, ինքնամեկուսանալու եմ և կաշխատեմ օնլայն եղանակով միանալ դասերին:

 

Օր երկրորդ

Օրը սկսվեց իմ ամենասիրելի դասով: Դասի ավարտից հետո ստուգեցի էլեկտրոնային նամակներս, ու շատ «դրական» լուր: Ես պաշտոնապես վարակվել եմ քովիդով: Ինչ ազդեցիկ է հնչում: Այս ընթացքում ես միշտ կարողացել եմ պաշտպանել ինձ, անգամ ամբողջովին պատվաստված եմ եղել, աշխատել եմ հնարավորինս պահել կանոնները ու հիմա այլ իրականություն: Շոկի մեջ էի: Գրեցի ընկերներիս, որոնց հետ կոնտակտի մեջ եմ եղել ու հորդորեցի թեստավորվել: Ամեն ինչ ծայրահեղ վատ էր թվում, բացի վիճակիցս: Ընդհանուր շատ թեթև էի տանում, բայց դասեր, վերջնաժամկետներ, ամեն ինչ բաց թողեցի: Ոչ պրոդուկտիվ Վալուշ: Ահա, թե ինչն է ավելի վախենալու քովիդից: Երեկոյան որոշեցի, որ ինձ պետք է ոչ միայն ֆիզիկապես ինքնամեկուսանալ, այլ նաև մտավոր: Ջնջեցի բոլոր սոցիալական հարթակները հեռախոսիցս ու ընկերներիս վերջին պահին բացատրեցի, թե ինչ անեն:

-Դե որ կարիք լինի կապ պահելու, մեյլ գրի:

-Ի՞նչ:

-Դե ասեցի: Ես պետք է ինքնամեկուսանամ ու կենտրոնանամ իմ ու մտքերիս վրա: Ու կապի մեջ չեմ լինելու, ուստի եթե կարիք լինի հաղորդկացվելու, մեյլ գրի՝ հասկանանք:

-Ի՞նչ մեյլ:

- Լավ հարց էր: Համալսարանի մեյլն է ակտիվ լինելու, մյուս մեյլն էլ եմ ապաակտիվացնելու:

-Գժվե՞լ ես:

-Երևի քովիդն է ազդում, ուֆ, չգիտեմ:

-Էս տիպիկ Վալուշական արարք է: Քովիդը մեղք չունի:

-Ես մեռնելու եմ:

-Իսկ եթե զանգելու կարիք լինի՞:

-Դե պարզ չի՞: Մեյլ կգրես, զանգի համար կպայմանավորվենք:

Սրան ուղեկցում է մի քանի րոպե լռություն, որի ընթացքում ընկերս կրկին իր մեջ հասկանում է, որ ցավոք, իմ հետ է շփվում ու ուրիշ ելք չունի:

Ընդհանուր վիճակիս մասին գրելու ոչինչ չկա: Բավականին թեթև եմ տանում ու կարծես սովորական մրսածություն: Իսկ հիմա, պիտի վերջին սոց.հարթակն էլ ջնջեմ ու քնեմ:

 

Օր Երրորդ

«Սիրելի Վալենտինա,

Այս էլեկտրոնային նամակը գրում եմ քեզ, որ տեղեկացնեմ, որ մեր թեստի պատասխանը բացասական է: Քեզ մաղթում ենք առողջություն:

Սպասում եմ պատասխան նամակիդ:

Սիրով,

.… »

Չնայած անպատասխանատու վարք էի դրսևորել ընկերներիս շրջանում, նրանց չէի վարակել: Շատ երջանկացա նամակից ու հիշեցի երեկ ինչքան լավ բաներ եմ արել ու անցա գործի:

Որոշեցի, որ սկզբից պետք է ծնողներիս անունները հեռախոսիս մեջ փոխեմ: Ես հեռախոսիս մեջ բոլորին գրանցել եմ անուն-ազգանուններով, անկախ նրանից` քույր, եղբայր, ծնողներ, տատիկ, պապիկ: Բայց հիմա մտածում եմ, որ ճիշտ կլինի հեռախոսիս մեջ մայրիկիս գրանցեմ` «Mom», իսկ հայրիկիս «Dad»: Հիմա կարծում եմ, որ ընդհանրապես ճիշտ է ծնողների հետ պահպանել այդ ընտանեկան ջերմ հարաբերությունները հեռախոսի անունների բաժնում: Հետո ստացա թոքերիս ախտորոշման պատասխանը: Հա, մոռացել էի գրել, որ չոր հազ ունեմ, ու դրանից ելնելով երկրորդ օրը գնացել էի հիվանդանոց: Քանի որ ցանկանում էի հանգիստ լինել, որ չեմ մեռնելու թոքերի ախտահարումից, որոշեցի ստուգվել: Պատասխանը կատարյալ լավ էր: Այսինքն, միակ խանգարող հանգամանքը հարբուխային վիճակն էր, որն էլ մի քանի օրվա ընթացքում կբարելավվի:

 

Օր չորրորդ

Շատ ուրախ եմ, որ քովիդի չորրորդ օրը պահում եմ պրոդուկտիվությունը` հնարավորինս կենտրոնանալով ինձ վրա: Ցավոք, էսօր առաջին անգամ զգում եմ, որ դժվարանում եմ հավասարակշռություն պահել արտաքին ու ներքին աշխարհների միջև:

Ուրիշ ոչինչ:

 

Oր հինգերորդ

Քաոս:

 

Օր վեցերորդ

Փոքր եղբայրս բացատրում է, թե ոնց է ստեղծվել «6-8»-ը: Հետո պատմում, թե ինչ լավ ժամանակ ենք մենք անցկացնում, չնայած որ մեզ բաժանում է իմ սենյակի դուռը, հետո, որ ես իր ամենասիրելի քույրն եմ:

Իսկ հետո՝

-Վալ, ինձ 1980 դրամ կտաս: Պիտի խաղալիք մեքենա առնեմ, հետո ջարդեմ, միջից հանեմ շարժիչը, հետո դա օգտագործեմ իմ թռչող ապարատի վրա:

Չի փոխվել:

Խոստանում եմ, որ կտամ՝ իբր չեմ հիշում, թե ոնց էր սենյակի դուռը բացել ու բանան շպրտել սենյակ, վրան ալկոգել փչելով կամ ոնց է իմ սիրած չիփսերը ալկոգելով մաքրել:

-Մամ, ես ամեն ինչ անում եմ Երկիր մոլորակի առողջության համար:

Էս ընթացքում մտքերս շատ խառն են: Էմոցիոնալ տարբեր ագրեգատային վիճակներում եմ հաճախ հայտնվում:

 

Օր յոթերորդ

Այսօր վերջին օրն է, լրիվ չեմ ապաքինվել, բայց դուրս եմ գալու ինքնամեկուսացումից:

- Բարև ձեզ, թեստերի վերահսկման կենտրոնից է: Վալենտինա Չիլինգարյանի հետ եմ խոսու՞մ:

-Այո, ես եմ:

-Ուրեմն դուք երեկ թեստ եք հանձնել, ու դրական է եկել, ու դուք պետք է 7 օր ինքնամեկուսանաք:

-Ըը: Ես մի շաբաթ առաջ եմ թեստ տվել, ու այսօր վերջին օրն է ինքնամեկուսացմանս, վաղվանից արդեն կարող եմ դուրս գալ ըստ ձեր օրենքների:

-Վալենտինա ջան, ուրեմն համակարգը բերել է երեկվա համար, կապ չունի` երբ եք թեստ հանձնել:

- Կներեք, բայց ես մեղք չունեմ, որ ձեր համակարգը սխալ է բերում, ու պետք է դրա հիման վրա որոշումներ կայացնել:

-Վալենտինա ջան:

-Կներեք, բայց չեմ հասկանում:

-Գիտե՞ս` ինչ, Վալենտինա ջան: Ինչ ուզում ես՝ արա:

-Մերսի շատ: Հենց դա էլ ուզում էի:

Մի քիչ բարկանում եմ  կատարվածի համար: Բայց, հետո մտածում եմ, որ ուղղակի համատարած բարդակ է ամենուր, ինչպես իմ մտքերում, որն էլ գերազանցորեն նորմալ է:

 

***

trust the process (հայերեն` վստահել ընթացքին)

Դու այլևս սովոր չես լինի ու չես համակերպվի ինձ։
Ինչ-որ մի պահի բաժանվեց մեր ճանապարհը, բայց ի տարբերություն քեզ, ես փոխեցի այն հակառակ ուղղությամբ, և գուցե հանդիպենք ապագայում դեմ առ դեմ։ Բայց դու ինձ չես ճանաչի, քանզի ամեն բան այլ դարձավ իմ կյանքում։ Դու գուցե ծերացար քո ցավից, ես էլ փոխեցի ապրելակերպս։ Քեզ դուր չի գա ոչինչ իմ մեջ, գուցե դա էլ ուզում էի։ Դու գինետներից հարբած ու մտամոլոր կգնաս տուն, իսկ ես դեռ ծխով կլցնեմ մեջս ու կշարունակեմ հարբելը, քանզի ինձ տանը ոչ ոք չի սպասում։

Անկեղծ ասած, ափսոսում եմ քեզ, քո մեջ անվերջ պատերազմներ են, իսկ ես ազատվեցի դրանցից։ Քեզ ոչինչ չի փրկի, դու ինքդ պատերազմի մեջ էիր, և այն քո մեջ է այնքան ժամանակ, մինչև աչքերդ փակվեն։ Իսկ ես կփակեմ ծխից մրմռացող աչքերս, գլուխս կդնեմ փաբի սեղանին ու կմտածեմ դատարկության մասին, որն ամեն ծխի հետ լցնում եմ ներսս։

Ինձ մոտ շատ բան է փոխվել այս կարճ ժամանակում, բայց տպավորություն է, թե միայն կորցնում եմ կորուստներիս հաշվարկը։ Իսկ դու շարունակիր հարբել և տուն գնալ, քեզ դեռ սպասում են, իսկ ես ազատ եմ իմ կոտրված թևերով։
Ես դեռ երկար ժամանակ ոչինչ չեմ գրի քո, իմ ու այս կյանքի մասին։ Այլևս ոչինչ չկա ասելու, պարզապես ապրում ենք, որ չնեղացնենք ինքներս մեզ ու մեր հին երազանքներին, որոնց հասանք ու հոգնեցինք։ Ես քեզնից էլ եմ հոգնել, բայց դու երազանք չէիր։ Ես հոգնել եմ գրելուց, որովհետև դատարկում եմ միջիս դատարկությունը։ Իսկ դու կապրես դեռ երազանքներով. պայքարել ներսիդ պատերազմների դեմ ու գոնե հաղթել, որովհետև պարտվեցինք այս անիմաստ ու ծանր պատերազմում։ Բայց ես չունեմ ոչինչ պայքարելու և հաղթելու համար, ես կորցրի ամենը իմ ճանապարհին։

Դու այլևս սովոր չես լինի ու չես համակերպվի ինձ։ Ես ինքս չեմ կարողանում համակերպվել այն կյանքին, որում չգիտեմ էլ ինչպես հայտնվեցի։