Ձմեռային արձակուրդներս շարունակվում են: Զբաղված ու ծանրաբեռնված ամիսներից հետո վերադարձել եմ հայրենի Գորիս՝ փոքր ինչ հանգստանալու, մտքերս և էներգիա հավաքելու՝ նոր ուղի սկսելու համար: Երկու թե երեք օր առաջ հանդիպել էի ընկերներիս, որոնց երկար ժամանակ է չէի հանդիպել: Սովորության համաձայն հավաքվել էինք՝ զրուցելու, իրար տեսնելու և ուրախանալու համար: Մեր վերջին հանդիպումից երկար ամիսներ էին անցել, ու կարոտը բավականին շատ էր: Հերթական օրն էր, ընկերներիցս մեկն ասաց.

-Բայց ինչքան հիշելու բան ունենք, առհասարակ ինչքան կարևոր բան ա հիշողությունը, եթե չլիներ մեր հիշողությունը, ո՞նց կապրեինք, ի՞նչ արժեք կունենար մեր կյանքը:

Անկեղծ, մտածելու տեղիք շատ տվեց: Ի՞նչ արժեք ունի հիշողությունն առհասարակ մարդու համար: Ինչու՞ է պարտադիր անընդհատ վերապրել անցյալը ու վերադառնալ մտովի այնտեղ:

Մաթեմատիկոսները, ֆիզիկոսները, քիմիկոսները իրենց հիշողության մեջ պահում են մաթեմատիկական բարդ հաշվարկները, ֆիզիկական բանաձևերը և այլն: Սակայն իրականում մենք շատ ավելի կարևոր բաներ ունենք հիշելու: Օրինակ, ուսուցչուհիս ինձ ասում էր, թե ինչքան էլ բարձրանաս, չմոռանաս, թե որտեղից ես գալիս ու որտեղ ես ծնվել: Համաձայն եմ ուսուցչուհուս հետ, որովհետև հիշողությունն է, որ առաջ գնալուն զուգահեռ մեզ ստիպում է մեկ-մեկ հետ նայել:

Հիշում եմ, հետպատերազմական շրջանում հեռուստացույցով դիտում էի հանձնված Քարվաճառից մի տեսանյութ: Սփյուռքահայը, ով Քարվաճառում հյուրատուն էր կառուցել, մղկտում էր, ասում էր. «Ախր ո՞նց ապրեմ, ո՞նց հիշողությանս մեջ տեղավորեմ էս սարերը, ժայռերը»:

Հայն ընդհանրապես հիշելու շատ բան ունի: Հայն իր անցյալը վերապրելով պետք է ապրի: Եթե չհիշենք մեր անցյալը, չհիշենք մեր պապերի անցած ճանապարհը, չհիշենք, թե նրանք ինչ զրկանքներ են կրել, որ այսօր մենք ապրենք ազատ ու անկախ Հայաստանում, ո՞նց ենք կառուցելու մեր հաջորդների և հենց մեր ապագան:

Մեր անցյալը մեր ապագայի կնիքն է:

Հորս փոքր ժամանակ հարցրել էի, թե ինչու սկսվեց Արցախյան պատերազմը: Նա պատասխանել էր, թե հիշել էինք մեզ հետ կատարվածն ու վրեժ ունեինք լուծելու, հայրենիք ունեինք ազատագրելու:

Մեր՝ հայերիս անցյալը, ստիպում է մեզ լինել վճռական և թույլ չտալ, որ մեր ուղեղից հանեն մեր հիշողությունը, մեր կարևոր անցյալը:

Ամեն անգամ Գորիս գալուց հիշում եմ ընկերներիս հետ անց կացրած երջանիկ օրերը, ուրախ պահերը: Ամեն փողոցով, թաղամասով քայլելիս արթնանում է քաղցր հիշողությունս: Հասկանում եմ, որ ժամանակի ընթացքում կփոխվի ամեն բան, ես էլ, ընկերներս էլ կփոխվենք, սակայն հիշողությունները մեզ նորից կբերեն այնտեղ, որտեղից սկսվել էր ամեն ինչ: Ինչքան էլ շքեղ բնակարանում ապրեմ, միևնույն է, ներկայիս իմ համեստ տունը ինձ համար ավելի մեծ արժեք է ունենալու/ունի ու վերադառնալու եմ այնտեղ: Ինչքան էլ հեռու լինեն ընկերներս ու ուրիշները հայտնվեն իմ կյանքում, անդավաճան հիշողությունը կմիավորի բոլորիս:

Ես ուրախ եմ ու երախտապարտ եմ ընկերներիս այդքա՜ն երջանիկ օրեր ինձ հետ կիսելու համար: Իսկապես, ես հիշելով թե իմ մանկությունը, թե նախնիներիս չարչարանքներն ու պատմությունը՝ հանուն այս օրվա, ես փորձում եմ ինձ համար կառուցել այն կարիերան, որ էլի քաղցր հիշողությունով ուրախանամ ներկա ձեռք բերածի համար:

Ինձ համար կարևորն անկեղծությունն է ու մաքսիմալ պարզությունը: Հենց դա է գեղեցիկ հիշողություն ունենալու բանաձևը, առանց որի մեր կյանքն իսկապես արժեք չէր ունենա:

Հավաքել եմ մազերս, որը միշտ մատներիդ հպումով հետ էիր տանում։
Էլ դեմքիս չեն ընկնում։
Երևի մինչև քո գալը մազերս այսպես հավաքած էլ մնա։
Թե չէ` ո՞վ պիտի ուղղի մազերս. դու հեռու ես։

Հեռու ես ու իմ օրը դատարկ է։ Դատարկ է
ճիշտ այնքան, ինչքան մինչ քեզ ճանաչելն էի դատարկ։
Ու ավելի դատարկ է,  քան մեր փողոցը` գիշերային ժամերին, դե այնտեղ մարդիկ քիչ են լինում։

Իսկ գնալուցդ հետո չգիտեմ էլ, մարդիկ լինո՞ւմ են, թե՞ չեն լինում։
Գիտե՞ս, մարդկանց լինել-չլինելու հարցում անտարբեր եմ։
Տպավորություն է, որ ամեն բան տարել ես քեզ հետ։

Սպասում եմ, որ գաս։
Գաս ու հավաքես ինձ։
Ճիշտ այնպես, ինչպես մազերս եմ հավաքել…
Գաս, որ խելքս չկորցնեմ։
Գուցե կորցրե՞լ եմ արդեն:
Ինչևէ, առանց քեզ կորած եմ, դուրդ գալի՞ս է:
Դե իհարկե, դուրդ գալիս է…
Վստահ եմ, կարդալիս էլ ժպտում ես, քո ուզածն էր, չէ՞։

Իմ ուզածն էլ է, իրոք։
Մենակ թե` քեզ հետ։

Գիտե՞ս, աչքերս փակում եմ ու դիմագծերդ եմ պատկերում մտքումս։
Հետո չգիտեմ էլ ոնց, աչքիս մեջ ինչ-որ բան է մտնում, ես էլ հենց փորձում եմ հանել, արցունք է հոսում։
Թե չէ` չմտածես լացկան եմ դարձել,  ճիշտ եմ ասում…

Դու հիմա ծառայիր, որ հետո ես քեզ ծառայեմ։
Որ  հետո միասին ծառայենք ու բոլոր հարցերում հաջողենք։
Պատվով կատարենք մեզ բաժին հասած հրամանները:

-Դե, իսկ հիմա ժպտա, կատարե‘լ հրամանը…

-Լսու‘մ եմ…

Պատերազմն Արցախում մի տարուց ավել է, ինչ ավարտվել է: Եվ կյանքը, կարծես թե, նորից ընթանում է իր հունով: Սակայն դա միայն առերևույթ է այդպես: Պատերազմը չի ավարտվել: Այն խաթարել է ոչ միայն մեծերի կյանքը, այլև  տխուր երանգներ է ավելացրել մանկության գույների ներկապնակում:

Սահմանամերձ Սզնեքում ապրող միակ երեխան է Մանեն, ում համար պատերազմը չի ավարտվել, որովհետև ամեն օր քնում, արթնանում է գյուղից ընդամենը մի քանի հարյուր մետր հեռու տեղակայված թշնամու անկանոն կրակահերթերի տակ, որովհետև գյուղում չկա նախկին աշխուժությունը, որովհետև այլևս գյուղում չեն ապրում Նարեն ու Մերին, ում հետ խաղում էր նախքան պատերազմը, որովհետև սիրելի խաղը՝ ֆուտբոլը, ստիպված խաղում է ծնողների հետ, որովհետև, իսկապես պատերազմը չի ավարտվել․․․

Մանեն քաղաքում ապրել չի ուզում, չի սիրում։ Անվախ աղջնակն արդեն ոչ միայն չի վախենում թշնամու կրակոցներից, այլև մորն է հորդորում չվախենալ։ Նա չի հասկանում՝ ինչո՞ւ վախենալ, թող թուրքն իրենցից վախենա, վախենա մեր անվախությունից ու համառությունից։

Այսօր ՀՅԴ Արցախի Երիտասարդական միության անդամներն այցելեցին Մանեին՝ շնորհավորելու նրա Ամանորը։ Դժվար է նկարագրել այն հրճվանքն ու ուրախությունը, որ ունեցավ փոքրիկ աղջնակը մեզ հետ խաղալու ժամանակ։ Նա արդեն խաղընկեր ուներ:

Մանեն այսօր միայնակ մնացած ու մայր հողին կառչած արցախահայության խորհրդանիշն է։ Այցելե՛ք Մանեին, նա սպասում է բոլորիդ։ Այցելե՛ք նրան, եթե ուզում եք հուսադրվել նրա մի պարզ, բայց և այնքան խոսուն ժպիտից։

Այցելե՛ք Արցախ, նա սպասում է ձեզ այնպես, ինչպես Մանեն՝ բոլորիդ։

Գիշերվա երկուսն անց 8 րոպե կլիներ, Անիի հոգնած կոպերը չէին փակվում. սպասում էր։ Օրագրի էջերն էր թերթում, կարդում բազմիցս կարդացված տողերը, ու ամեն անգամ արցունքի մի կաթիլ թրջում էր թուղթը…
Հիշում էր` սիրելիին բանակ ճանապարհելիս ասել էր, որ ամեն օր գրի է առնելու իրենց զրույցից մի դրվագ, ու այդպես այնքան, մինչև վերադառնա, ու միասին կարդան օրագրում զետեղված զրույցները…

Գիշերվա երկուսն անց 10 րոպե կլիներ, Անիի հոգնած կոպերը դեռ չէին փակվում…
Թերթում էր էջերը, բայց ամեն անգամ կանգ էր առնում այն էջի վրա, որից հետո էջերն այլևս ոչ մի տառի երես չտեսան. դադարեցին զանգերն ու զրույցները:
Բայց Անիի հոգնած կոպերը նրան երբեք չէին դավաճանում, մնում էին արթուն այնքան ժամանակ, մինչև աղջիկն ինքը որոշում էր քնել, քնել այն հույսով, որ արթնանալուն պես առիթ կունենա օրագրի ևս մեկ էջ լրացնել:

Արամը կարոտում էր Անիին, բայց կար հրաման, որն անկարելի էր անտեսել. Արամի կոպերն ավելի հոգնած էին, կռիվ էին տեսել, բայց շարունակում էին բաց մնալ։ Փակվել չէին կարող. չէ’, հրաման չէր, ուղղակի Անիի փակ կոպերի համար Արամինը միշտ բաց էին…
Արամն արթուն էր, որ Անին քներ։

28 օր չլրացվեց և ոչ մի էջ, հետո ավելացավ ևս 10 օր…
Գիշերվա երկուսն անց տասնմեկ րոպե կլիներ, Անիին զանգ եկավ, բավական էր մեկ վայրկյան, որ Անին լսեր Արամի ձայնը, բայց…
Ձայն չկար, ոչ ոք չէր խոսում, լսվում էր միայն շնչառություն։ Հեռախոսը լռում էր, բայց շնչառությունը հարազատ էր աղջկան:
Այս անգամ արցունքի կաթիլները մեկը մյուսին հերթ չտալով թրջեցին բարձը, ու մթության մեջ սիրելիի շնչառությունը մատնեց երկուսի ապրեցնող լռությունը:
Արամն էր, Անիի Արամը:
Լռությունը երկար չտևեց, բայց այնքան ասելիք կար, որ անկարելի էր ասել:
Գիշերվա երկուսն անց տասնհինգ րոպե կլիներ, Անիի թաց կոպերը շարունակում էին բաց մնալ, ճիշտ այնպես, ինչպես օրագրի էջերը:
Երկար սպասված էջը նույնպես թերթել էր, բայց ի տարբերություն  մյուս էջերի, ոչինչ գրված չէր այդ մեկի վրա, չնայած նրան, որ ամենաշատ ասելիքը հենց դատարկ էջում էր: Նրանց լռության մեջ այնքան կարոտ կար, որ երկուսի շնչառությունը լրացնում էր բոլոր անցած օրերի դատարկությունը:

Ունեցեք Արամներ ու գրեք նրանց մասին, կարոտեք նրանց ու լռեք ձեր կարոտի մասին, զանգեք նրանց, բայց մի խոսեք, փոխարենը թող ձեր շնչառությունը մատնի երկուսիդ ասելիքը…