Ազատ տարածք խորագրի արխիվներ

Janna Sargsyan new

Հարսանիք լեռներում

Մի օր կգաս,  շատ անսպասելի կվերցնես ճամպրուկս, հագուստի փոխարեն կտեղավորես մեր երազանքները, կբռնես ձեռքս ու կտանես քեզ հետ։

Կփրկես ինձ քաոսից, շատախոս ու կյանքի դասեր տվող բարեկամներից, ապագաս կառուցել փորձող հարազատներից ու ամեն-ամենքից։

Առանց պլանավորելու ճանապարհ կընկնենք, ու նույն ճանապարհը մեզ  կտանի ամենաբարձր լեռան գագաթը, որտեղ լինելն ինձ համար երազանք է, ու որի մասին դու լավ գիտես։

Երկար թվացող ճանապարհը կանցնենք առանց դժվարության, մանր քարերը կհայտնվեն մեր կոշիկներում, ու նույնքան մանր ցավ կառաջացնեն մեր ոտքերում, բայց լուռ կտանենք ամեն բան, որովհետև միակ նպատակը` իրար ձեռք բռնելն ու երազանքին հասնելն է։

Քիչ-քիչ քայլերը կդադարեն, կհասկանանք, որ երազանքն այլևս իրականություն է, ու մենք կանգնած ենք կողք-կողքի, ու որ այլևս հրաժեշտ չի լինելու, դու գիտես, որ ես ատում եմ հրաժեշտները։

Մեր սիրո ու երազանքի իրականացման խորհրդանիշը կլինի մատանին, չէ, ոսկյա չէ, էն սովորականներից, որ երկուսիս ձեռքերում ավելի վառ փայլ է ստանում, քան ոսկին կփայլեր։

Մենք կամուսնանանք հենց լեռներում, առանց հանդիսավոր արարողության, առանց վկաների, առանց դասական կոստյումի ու սպիտակ հարսի զգեստի։

Դե, բարձրակրունկներին ու  դասական կոշիկներին էլ  կփոխարինի երազանքի ճանապարհ անցած սպորտային կոշիկը. դու գիտես, որ բարձրակրունկները տանել չեմ կարողանում։

Հարսանյաց երկհարկանի հանդիսությունների սրահին կփոխարինի մեր ձեռքերով պատրաստած փայտե փոքրիկ խրճիթը, որ անձրևի ժամանակ միակ թաքստոցն է դառնում։

Հարսանեկան առաջին տանգոյի ժամանակ ես առաստաղից չեմ իջնի, իսկ դու քեզ տանջելով մի քանի շարժում չես սովորի, մենք կպարենք առանց հստակ շարժումների, էն երգի տակ, որը ես շատ եմ սիրում, էն երգի, որն ինձ համար սկսեցիր սիրել ու հիմա հպարտ ես, որ երկուսս էլ նույն ճաշակն ունենք։

Տաք ու բազմապիսի ուտելիքներին կփոխարինի փոքրիկ լճակից մեծ դժվարությամբ բռնած ձուկը, որը քո ձեռքերով ես պատրաստել, ու որի համն անմահական է։

Իսկ հարսանյաց տորթի փոխարեն կհամտեսենք իմ ձեռքով պատրաստած ու պայուսակի մի անկյունում թաքցրած թխվածքաբլիթները։

Մեր կյանքի ամենակարևոր օրը մենք կլինենք ամենաերջանիկը, որովհետև չենք փորձի գոհացնել հյուրերին, ստիպված չենք լինի լսել բազմատեսակ կենացներ ու էն շատախոս բարեկամի կյանքի դասերը։

Մեր հարսանիքը կլինի լեռներում ու հավերժ կմնա մեր հիշողություններում։

Եթե մի օր…

Եթե մի օր օդդ չհերիքի

Ու կյանքը դադարի քեզ քնքշորեն ժպտալ,

Եթե մի օր` չգիտեմ երբ,

Զգաս, որ քեզ կարոտող էլ չկա,

Եթե մրսես ամռան շոգին քեզ շրջապատող մարդկանց մեջ,

Եթե ջերմես ու չգտնես թրջոցը հոգատարությամբ դնող մի անուշ աղջկա,

Եթե օրերդ անցնեն,

Եթե կյանքը անցնի,

Բայց լինես դու մոռացված,

Եթե մի օր անցնես նաև դու,

Եթե շիրմաքարիդ վրայից անունդ ջնջվի

Ու մոռացվես անգամ ժամանակի կողմից,

Կհիշեմ ես քեզ:

Ու թե անգամ ծերունական թուլամտությունից միտքս մթագնի,

Դեմքերը ջնջվեն

Կառկայծի մի պահ դեմքը հուշերի միջից

Ծեր պառավին ժպտացող ջահել տղայի…

****

Թե գիշերը քունդ չտանի, կարդա այն նամակները,

Որ գրեցի ու այդպես էլ քեզ չուղարկեցի

(Որ գրեցիր ու այդպես էլ ինձ չուղարկեցիր)

Թե գիշերը քունդ չտանի, նայիր այն նկարներին,

Որ այդպես էլ մենք չունեցանք

Թե գիշերը քունդ չտանի, զանգիր այն համարին,

Որ այպես էլ անգիր չիմացար:

Թե գիշերը քունդ չտանի, գրկիր այն փափուկ բարձը,

Որ այդպես էլ մենք չկիսեցինք,

Իսկ թե գիշերը քունդ տանի`

Երազիր այն տան մասին,

Որ գուցե այսօր մերը լիներ…

Խուսափում ենք առավոտներից

Մթնեց… Էլի գիշեր է…

Ինչու՞ չի լուսանում, ինչու՞ է ինձ թվում, թե օրը չի ուզում արև ելնի։

Մենք խուսափում ենք առավոտներից։ Մենք չենք ուզում նորից լուսանա ու տեսնենք նույն դեմքերը, նույն դժգոհ մարդկանց, ովքեր չգիտես, թե ինչ են ուզում կյանքից։ Մենք խուսափում ենք առավոտներից, այո’, որովհետև գիշերը ծածկում է ամեն ինչ իր մթությամբ։ Գիշերը չի թողնում, որ ինչ որ մեկը տեսնի քո տխրությունը։ Գիշերը չի թողնում որևէ մեկին տեսնել քո արցունքները, և դու լացում ես… Երբեմն նույնիսկ այնքան ես լացում, որ թվում է, պիտի ջրազրկվես։ Էլ արցունք չկա…

Ամեն ինչ էլ տխուր է այս կյանքում, ու թե պիտի լացենք, ապա ամեն ինչի համար, որովհետև տխուր է կյանքը։

Չգիտեմ` գիշերային քամին է պատճառը, թե ուրիշ ինչ-որ բան, որ որոշեցի գրել։ Ինձ թվում է, հեռվում ինչ-որ անլցնելի կարոտ կա, որ պիտի մեկը լցնի, նա, ով հենց պատճառն է դարձել այս կարոտի։ Բոլորս ենք կարոտում…

Իսկ քամին էլի սուրում է, էլի փչում ու տանում է ամեն ինչ։ Եթե գոնե մեղմ փչեր, բոլոր վերքերը կդադարեին մրմռալ, բայց չէ’, քամին էլ մտածել գիտի (մի՞թե). մարդկանց պես թույլ տեղին է հարվածում ու…
Գիշերային այս մելամաղձոտ նոտայի վրա էլ արթնացա, չնայած դադարել եմ քնել, բայց այնուամենայնիվ, ասենք թե, արթնացա։

Քայլեցի դեպի պատուհանը։ Արևն արդեն իր շողերով պայծառացնել էր ուզում տխուր եղանակը։ Ու քամին էլ արդեն դադարում էր։ Գուցե քամին էլ գիշերը իր տեղը չի գտնում։ Գուցե նա էլ ամբողջ գիշեր մտածում է ու չի գտնում հազարավոր հարցերի պատասխանները։
Լուսանում է (ափսոս)…

Քիչ անց արևն ամբողջովին կերևա։ Գնամ, հագնեմ ժպտերեսիկի դիմակս ու դուրս գամ տնից։ Հասարակության մեջ հարիր չէ մարդուն տխուր լինել, ամոթ է։ Ինձ պես քանի՜ ու քանի՜ մարդ է զգեստապահարանից հագուստի փոխարեն օրվան հարմար դիմակ ընտրում, իսկ հագուստը կարևոր չէ, կարևորը մի բան հագնեմ ու դուրս գամ արագ, անտանելի են պատերը…

Elena hovhannisyan

Ծանր բառեր

Երբևէ Մովսես Խորենացու «Ողբ»-ը կարդացե՞լ եք։ Եվ ի՞նչ եք զգացել առաջին անգամ կարդալիս։

Երբ կարդացի առաջին անգամ, չզգացի այն խորն ու արմատացած ցավերը ամեն մի տողում, որ գոյություն ունեին։ Ես չէի հասկանում, ինչպես կարելի էր ողբալ մի երկրի համար, եթե միևնույն ժամանակ ասում էին, որ հենց նույն երկրի ժողովուրդը միասնական է, ազնիվ, արի, շատ փորձությունների ու դժվարությունների միջով անցած։

Անցան տարիներ, ու ես ժամանակ առ ժամանակ վերընթերցել եմ «Ողբ»-ը։ Ես հասկացել եմ, որ կան տողեր, որոնք մեր առօրյան նկարագրում են ամենաիսկական ձևով։ Ու չնայած ամենաճիշտ տողերին, որ կան «Ողբ»-ում, որոնք առավել քան արդիական են, այնուամենայնիվ ես չեմ կարող համաձայնվել, որ զինվորականները անարի են կամ զենք ատող։ Ու այս տողերը իր սրտում կժխտի յուրաքանչյուր հայ հիմա՝ պատերազմից հետո։ Մենք անզոր ենք, այո՛, բայց որքան զորեղ են նրանք: Մենք անկարող ենք, այո՛, բայց որքան փորձություններ հաղթահարեցին նրանք։ Նրանք, որ նռնակներ պայթեցրեցին իրենց ձեռքերում, այդքան արիությո՞ւն։ Նրանք, որ ընկերոջը փրկելու համար, իրենք նահատակվեցին, կյանքեր փրկեցին՝ կյանքերի գնով։ Եվ ես, այս ամենը միայն լսել եմ, լսել եմ, որ չեն ունեցել զենքեր, որ շատերը հրաշքով են փրկվել, որ բոլորը գիտակցաբար են ընկել դաշտերում, որ… բայց… եթե…

Պատերազմից հետո այլևս ոչ մեկի դեմքին չկա անկեղծ ժպիտ, իսկ իրավունքը կա՞ ժպտալու։

Մորաքրոջս ամուսինը զոհվեց կռվում… Երկար օրեր անցան, երբ կարողացա խոսել մորաքրոջս հետ, ու ի՞նչ սփոփանքի խոսք կարող էր լինել, որ կարողանար սփոփել նրան։ Չկան նման խոսքեր, որովհետև իր երեքամյա որդին սպասում է հորը, ու ամեն օր մորաքրոջս հարցնում է. «Մամ, բա պապան ե՞րբ ա դիրքերից իջնելու»: Դաժան է…

Դաժան է, երբ իմանում ես, որ զոհվել է 19-ամյա համագյուղացիդ, ու դաժան է նրա հարազատների աչքերին նայելը։ Դաժան է, երբ իմանում ես, որ զոհվել է մյուս համագյուղացիդ, ու դաժան է նրա երեխաների աչքերի մեջ նայելը: Ու թեև այս ամենին,  անչափ հպարտություն կա, որ ճանաչել ես նրանց։ Դաժան է, երբ չես ճանաչում ուսուցչուհուդ որդուն, բայց իմանում ես, որ նա հերոս է  դարձել` իր քաջությունը օրինակ դարձնելով հաջորդ սերունդներին, ու դաժան է ուսուցչուհուդ աչքերին նայելը։

Պատերազմի տասներորդ օրն էր, երբ հեռուստացույցով ընկերուհուս եղբոր անունը հայտնեցին, բայց նրանից ոչ մի լուր չկար։ Ես երբեք չեմ կարող մոռանալ այն պահը, երբ ընկերուհիս ուրախ ձայնով ասաց, որ սուտ է լուրը, ու նա հաստատ կզանգի ու հաստատ կգա… Ու դաժան է այդքանից հետո 4 ամիս անց նրա դին հողին հանձնելը։ Մյուս ընկերուհիս էլ, երբ ուշանում էր եղբոր զանգը, մեռնում ու վերակենդանանում էր, երբ լսվում էր հեռախոսի այդքան սպասված զանգը։

Շատերը չէին մտածում, որ վերջին անգամ են իրենց որդուն համբուրելու, երբ ուղարկում էին բանակ։ Ուղարկո՞ւմ էին, տանո՞ւմ էին, թե կամավոր էին գնում՝ քաջերը։

Մենք պայքարում ենք ողջ կյանքում` ինչ-որ երազանքներ իրականություն դարձնելու համար, ու դաժան է գիտակցել, որ նրանք մեզ համար, իրենց նվիրական երազանքները դաջեցին սառը հողերին։ Դաժան է գիտակցել, որ ոչ ոք, ոչ ոք չի կարողանալու ետ բերել նրանց, դաժան է գիտակցել, որ մենք ոչ ոք ենք տարօրինակ աշխարհում այս։

Այս ամենը, որ 44 օր կրծեց մեր հոգին, ու շարունակում է մաշել մեզ ու մեր սրտերը, գրվելու է դասագրքերում, դառնալու է պատմություն, որը աշակերտներին սովորեցնելու են 2-3 դասաժամում, հետո ծույլերից մի քանիսը չեն հիշելու զոհերի թիվը, ու գրքերից են արտագրելու։ Այն, ինչ կործանեց շատերին, ուղղակի մնալու է գրքերում, ու պատմելու են, կարդալու են միայն, այն, ինչ մենք զգացինք ու մինչ այժմ էլ ոչինչ չի հանում այդ վիճակից…

Մովսես Խորենացու «Ողբ»-ը կարդացել եք անշուշտ: Զգացե՞լ եք ամեն բառի ու հնչյունի ծանրությունը…

Vardik Barxudaryan

Երկրաշա՞րժ, թե՞ գանգատ

Օրեր առաջ տեղի ունեցած երկրաշարժը ցնցեց հայ ազգիս։ Շատերը չեն էլ հասկանում ինչ է կատարվել, շատերին չի հետաքրքրում, շատերը կարծում են պարզապես երկրաշարժ էր, իսկ մի մասն էլ մտածում է, որ սա տղերքի գանգատն էր։ Ես էլ այդ մի մասի մասնիկն եմ։

Տղերքը դժգոհ են…
 Ուզում էին սթափվեք, որովհետև մենք չենք ուղղվում: Միևնույն է, մնում ենք այնպիսին, ինչպիսին կանք ու շարունակում ենք չգնահատել։ Մարդն այսպիսինն է. չի գնահատում յուրաքանչյուր պահը, ժամը, րոպեն, վայրկյանն անգամ, իսկ երբ գալիս է մի պահ, երբ կորցնում են ամեն ինչ, ասում են, որ ժամանակ չկար, չհասցրին։

Երկրաշարժը բոլորիս բառիս բուն իմաստով ցնցելու, թափահարելու համար էր, որպեսզի հասկանանք, թե մեզնից ով ինչ է ուզում և ինչի համար։ 
Մենք պետք է պարզապես արթնանանք այս խորը քնից ու նայենք վեր, որտեղ մեր տղերքն են, հերոս տղերքը։ Մարդիկ որդի են կորցրել, սիրած տղա, ընկեր, հարազատ, իսկ մենք դեռ չենք սովորել գնահատել ամեն մի ակնթարթը։

Իրականում խղճում եմ չգնահատող չգնահատվածներին: