Ազատ տարածք խորագրի արխիվներ

Սպասիր ինձ

Ներծծվեց հողում՝ արյունս զուլալ

Մայրս էլ հեռվում, կորուստս կուլար….

Սիրակ Ազիզյան

 

Այժմ շատ են հնչում այնպիսի խոսքեր, թե մեր օրերում չեն հանդիպում գրական աշխատանքով զբաղվողներ և չունենք ժամանակակից գրողներ։

Պարզելու համար, թե ինչու է այսպիսի կարծրատիպ ձևավորվել, զրուցել եմ մերօրյա գրող, «Սպասիր ինձ» բանաստեղծական ժողովածուի հեղինակ Սիրակ Ազիզյանի հետ:

 

-Սիրա՛կ, մենք գիտենք, որ Դուք ստեղծագործում եք և արդեն ունեք տպագրված գիրք։ Կասե՞ք` երբ հասկացաք, որ ունեք ստեղծագործական ջիղ և ո՞ր տարիքից եք սկսել գրել։

- Դեռ դպրոցական տարիքից զգացել եմ, որ ունեմ ստեղծագործական ունակություն, բայց կարելի է ասել, չէի համարձակվում մտքերս թղթին հանձնել։ Գրել սկսել եմ 2017թ. Մոսկվայում։ Աշխատանքի վայրում էի, երբ հետաքրքիր տողեր եկան մտքիս և որոշեցի դրանք պահպանել հեռախոսի մեջ, այնուհետև հրապարակեցի նաև սոցցանցերում։ Այդ ժամանակ 22 տարեկան էի։

- Հիշո՞ւմ եք առաջին ստեղծագործությունը, ո՞րն էր թեման և ինչո՞վ էր պայմանավորված թեմայի ընտրությունը:

- Իհարկե, առաջին գիրս միշտ  հիշողությանս մեջ է, այն հայրենասիրական էր։ Քառօրյա պատերազմից շատ ժամանակ չէր անցել, և կարելի է ասել, վերքերը դեռ թարմ էին. կորցրել էի հրամանատարիս և ինձ հետ ծառայող շատ ընկերների։ Ուստի այս ամենը պատճառ հանդիսացավ, որ առաջին տողերս լինեն հայրենասիրական:

- Ուսումնասիրելով Ձեր ստեղծագործությունները, նկատելի է դառնում, որ դրանք բազմաբովանդակ են և տարաբնույթ, այնտեղ ներառված են թե՛ հայրենասիրական, թե՛ սիրային, թե՛ բնությանը նվիրված և այլ թեմաներ։ Կասե՞ք` ինչով է պայմանավորված այդ հանգամանքը: 

- Չեմ կարող ասել, թե ինչով է պայմանավորված, մտքերս են այդպիսին։ Ինքս էլ հաճախ մտածում եմ այն մասին, թե երբ որոշեմ բոլոր ստեղծագործություններս մեկ գրքում ներառել, ինչպես կանվանեմ այն, քանի որ իսկապես, միմյանցից շատ տարբեր թեմաներով եմ ստեղծագործում։

- Իսկ ո՞րն է Ձեր ներշնչանքի աղբյուրը:

- Ներշնչանքի աղբյուր որպես այդպիսին, կարող եմ ասել` չկա, հիմնականում ստեղծագործում եմ զգացողություններիցս ելնելով։ Այսինքն, գրում եմ այն, ինչ թելադրում է միտքս։

- Ձեր կարծիքով, ինչո՞ւ է հասարակությունը համարում, թե այժմ գրականությունը չի զարգանում, և  չկան ժամանակակից գրողներ:

- Իմ կարծիքով, գրողներ միշտ էլ եղել են, ամեն սերնդի մեջ։ Սակայն հարկ է նշել, որ մեզնից ավագ սերնդի գրողները ավելի հանճարեղ են եղել և բնականաբար, գրականությունն էլ ավելի մեծ թափով է զարգացել, քան այժմ։ Բայց ժամանակակից գրողներ իհարկե շատ կան։

- Ո՞վ է Ձեզ համար բոլոր ժամանակների ամենամեծ բանաստեղծը և գրողը, ում հետ կցանկանայիք ճաշել։

- Ինձ համար բոլոր ժամանակների ամենամեծ բանաստեղծը մնում է Հովհաննես Շիրազը։ Նրա ստեղծագործություններում ես վերագտնում եմ ինձ։

Իսկ գրող, ում հետ կցանկանայի ճաշել, երևի թե չեմ կարող առանձնացնել, առհասարակ կուզենայի մի մեծ սեղանի շուրջ միաժամանակ նստել մի քանի գրողների հետ՝ Թումանյան, Շիրազ, Սահյան, Տերյան, նրանք ըստ իս, լավագույններից են։

- Շփվո՞ւմ եք ներկայիս գրական միջավայրի հետ, ի՞նչ լավ և վատ գծեր եք տեսնում երիտասարդ գրողների շրջանում:

- Բավականին լայն շփման շրջանակ ունեմ ներկայիս գրական աշխարհի ներկայացուցիչների հետ, անգամ ճանաչում եմ նրանցից յուրաքանչյուրի գրական ձեռագիրը։ Վատ գծեր չեմ կարող նշել, բոլորի հետ էլ հաճելի է թե՛ շփվելը, և թե՛ ստեղծագործելը։

- Ինչպիսի՞նն եք Դուք որպես գրող. ռոմանտի՞կ, թե՞ ռեալիստ, և ինչպիսին եք կյանքում։

- Կյանքում և՛ ռեալիստ եմ, և ռոմանտիկ, դա կախված է տվյալ իրավիճակից։ Իսկ որպես գրող, չէի ասի, թե ռոմանտիկ եմ։

- Ո՞րն է Ձեր կյանքի ամենամեծ նվաճումը:

- Եթե հարցը ընկալենք որպես գրական աշխարհի նվաճում, ապա ամենամեծ նվաճումը եղել է առաջին գրքիս հրատարակումը, որը տպագրվել է 2018թ. Սոնիա Խաչատրյանի հովանավորությամբ։ Իսկ կյանքում ունեցած ամենամեծ նվաճումը՝ «հայր» կոչումը։

- Հաջողության Ձեր բանաձևը:

- Ամեն մարդու հաջողության բանաձևը իր ձեռքերում է, իր գլխում և մտքում։ Հաջողության հասնելու համար անհրաժեշտ է ջանասիրաբար և ինքնամոռաց աշխատել։ Հավատալ սեփական ուժերին, և ամենակարևորը, վստահել ինքդ քեզ։ Ինձ համար դա է հաջողության գրավականը

- Եվ վերջում, ի՞նչ խորհուրդ կտաք երիտասարդ գրողներին, և ինչո՞ւ ոչ, նաև Ձեր ընթերցողներին։

- Խորհուրդս երիտասարդ գրողներին այն է, որ միշտ շարունակեն իրենց գրական աշխատանքը և երբեք չդադարեն ստեղծագործել։ Իսկ ընթերցողներիս կարող եմ միայն շնորհակալություն հայտնել, որ միշտ ընթերցում և իրենց գնահատականն են տալիս յուրաքանչյուր ստեղծագործության վերաբերյալ։ Ինձ համար յուրաքանչյուրի կարծիքը խիստ կարևոր է,  լինի թե՛ դրական, և թե՛ բացասական:

Ինձ զենք տվեք

- Ինձ զենք տվե’ք:

- Յա, այ տղա՞, էդ ի՞նչ էղավ, զենքն ինչի՞դ է:

- Պետք է, տո’ւր:

- Լավ, լավ, հասկացա. քո համար փայտե հրացան կսարքեմ:

- Փայտե հրացանը քեզ պահիր. ինձ զենք է պետք, հասկանու՞մ ես, որ թուրքին կրակում է, այ էդ տեսակ:

- Հա՜… Պապդ հիմա ո՞ւմ դեմ է կռիվ ելել:

- Է՜, ասում եմ՝ զենք տուր, դու հարցե՞ր ես տալիս:

- Է՜, գժվեցի՞ր, ինձ որտեղի՞ց էդ տեսակ զենք: Գնա՝ թող պապդ էլ տա:

- Կգնամ… Փայտե հրացանդ էլ թուրքին կտաս…

* * *

- Պապ, քանի Ապոյին չեն զարկել, զենքդ տուր:

- Ի՞նչ զենք, լաո՜:

- Է՜, քո զենքը, հորդ զենքը. դու մեծացել ես, հիմա ինձ տուր:

- Է՜, Լա՜ո, չկա՜…

- Ո՞նց չկա, բա ու՞ր մնաց:

- Թուրքը տարավ:

- Ինչու՞ տվիր:

- է՞, ի՞նճ էնիյ, քզի ղուրբան:

- Կրակեիր:

- Պատրոն չկար:

- Ճարեիր:

- Հուստե՞:

- Թուրքը ո՞նց էր ճարում:

- Թուրկին մենձ երգրներ կիդային:

- Դու էլ ուզեիր:

- Դո՞ր գածիր-եգար:

- Հորիցս զենք ուզելու:

- Է՞, տվե՞ծ:

- Չէ, փայտե հրացան էր ուզում տար, չվերցրի, դրանով Ապոյին ո՞նց պաշտպանեի:

- Մենձ երգրներ լը մըզի համեն ինչ փեդե կիդայն՝ փեդե զենք, փեդե խոստում, փեդե հույս… Երևի մեր փայ Աստվաձ լը փեդե էր… Ըդոր համար լը թուրկի տվուգ կրագներու մեջ վառվան, պարբան… Դու խելոկ իս, հա՜, որ փեդե բան չսվերծի…

- Հետո՞:

- Մանուգ Ապոյի պադմուտյան վե՞րջ քարծուս, ըսիմ…

- Չէ, չպատմես… Մինչև զենք չճարես չպատմես: Ես անզենք ի՞նչ խղճով ու նամուսով Ապոյի աչքերին նայեմ:

- Զի՜մ ծուռ, սկզբուց պադմի՞մ: Ապոն լը քզի պես մանչ մեր…

- Մի՜, մի՜, մի’ պատմի՜ր… Ապոյին ասա դիմանա, ես հիմա եկա՜…

- Էդ դո՞ր, լա՜ո, կեծի՜:

- Զենք ճարելու՜, Ապոն մենակ է, ես ի՞նչ խղճով նայի՞մ…

- Տո, ծո՜ւռ, Մանուգ Ապոն զարնվա՜վ, Ապոն էլ չկա՜, տղա՜…

- Չէ՜, չէ՜, դու էդ պատմությունը լավ չգիտե՜ս, մի պատմիր… Ապոն էնտե՜ղ է, էնտեղ կռի՜վ է, Ապոն դեռ կռիվ կենե, հիմա՜, հիմա եկա՜…

* * *

Ինձ զե՜նք տվե՜ք…

Կյանքը՝ բազում անհայտներով հավասարում

Երբ մեծերը զրուցում են, մենք հաճախ ենք մեջ ընկնում, փորձում արտահայտել մեր կարծիքը, առաջ տանել մեր ես-ը: Այո՛, երբեմն մեզ թվում է, թե լիովին տարբերում ենք սխալն ու շիտակը, հստակ ու կայուն համոզմունքներ ունենք ու անհրաժեշտ խիզախություն՝ սեփական տեսակետը պաշտպանելու…

Երբեմն մեր ու նրանց կարծիքները համընկնում են, բայց որքա՜ն հաճախ ենք լսում.

-Բալե՛ս, դու մինչև վերջ մի՛ պնդիր քո ես-ը, որովհետև չգիտես, թե ինչպիսին կլինեն քո հաջորդ վայրկյանը, գալիք օրը… Մի ամբողջ կյանք ունես՝ կշռադատելու, մտորելու, սուտը ճշտից զատելու, փորձությունների ենթարկվելու համար: Դեռ շատ բան կփոխվի. և՛ մտածելակերպդ, և՛ կարծր կարծիքներդ: Չէ՞ որ աշխարհը լի է պատասխաններ պահանջող հարցերով ու անորոշությամբ, անքննելի են ուղիները, անկանխատեսելի՝ ճակատագրերը…

Հիմա եմ հասկանում, թե նրանք որքան իրավացի էին: Ավաղ, մեզանից ոչ ոք չգիտի, թե իր հետ ինչ է բերելու վաղվա օրը: Օրինակ՝ ո՞վ կմտածեր, որ մի օր կարթնանաս ու կլսես, որ պատերազմ է: Այո՛, այո՛, ամենաիսկական ու ահազդու պատերազմ: Այս ինչերի՜ միջով անցանք…

…Սեպտեմբերի 27: Այսուհետ սա ուղղակի օր չէ, սա բոթաբեր պատերազմի առաջին օրն է: Տագնապ, զորահավաք… Ցավոք, ոչ բոլորին էր վիճակված վերադառնալ… Ես նոր զգացի, թե ինչ ասել է, երբ օրը տարի է թվում: Ամենքիս թվում էր, թե օրվա վերջանալուն պես պատերազմն էլ կավարտվի: Հայերի օջախներն ասես համրացել էին. շշուկ չէր լսվում, ամեն ոք մի անկյունում կուչ եկած աղոթում էր՝ աղոթում էին իրե՛նց զինվորի, ուրիշի՛ զինվորի ու սահմանում կանգնած ամե՜ն զինվորի համար: Իսկ ի՜նչ սրտատրոփ ահով էինք հեռուստացույցի էկրանին կարդում զոհերի անունները… Մենք վախենում էինք այդ էկրանին պատկերացնել անգամ այն մարդու անունը, ում անչափ կարոտում էինք, ում վերադարձն այնքա՜ն էինք տենչում…

Սա իսկապես համերկրային ողբերգություն էր, որը նկարագրելն անհնար է: Որքա՜ն երեխաներ անհայր մնացին: Իրենց առաջին բառերը թոթովող փոքրիկները այլևս չեն արտասանելու «հայրիկ» բառն ամեն օր, կարոտող ձեռքերով չեն ձգվելու դեպի հայրը… Անդարձ հեռացան մեր հայորդիները, որոնք պետք է վայելեին իրենց երեխաների առաջին ծիծաղը, բառն ու քայլը… Իսկ մայրերը պարզապես խելագարվեցին այս ընթացքում: Նրանք սրտակոտոր աղոթում էին… Միայն թե… Միայն թե բան չպատահի իրենց որդուն… Ավաղ… Շատերին պատուհասեց կորուստը: Շատերն էլ դեռ պատուհանի մոտ նստած սպասում են իրենց որդիներին, որ գեթ մի ակնթարթ փարվեն նրանց: Այլևս դա է նրանց բաժի՛նը, ճակատագի՛րը, միա՜կ փափագը…

Մեր սուգը եռօրյա՛ չէ, այն ողջ կյանքի տևողությամբ է… Բոլորիս հայացքը սառել է, ժպիտները կորսվել են: Մեր աչքերում ցավն է լճացել ու վրեժն է մորմոքում: Վրեժ՝ հանուն անմահացած հարազատի…

Շուտով նոր տարի է: Ասում են՝ իբր աշխարհում ամեն ինչ նորովի է սկսվում այդ օրը: Բայց հայ ազգը իր հետ հավերժություն է տանելու այս ցավը, սուրբ հուշն ու արթուն վրեժը:

«Կանթեղ» գրական խմբակ

Հայրենական մեծ պատերազմի հերոսը

Դեկտեմբերի 11-ին 95 տարեկան հասակում կյանքից հեռացավ Գագարին գյուղի բնակիչ, Հայրենական մեծ պատերազմի մասնակից Գագիկ Եղիազարյանը։ Գագիկ Եղիազարյանը ծնվել է 1925 թվականին Սևանի շրջանի Դդմաշեն գյուղում։ Դպրոցը դեռ չավարտած՝ իր խնդրանքով զորակոչվել է բանակ։17 տարեկան պատանին  ծառայության անցավ 336-րդ հրաձգային գնդում և, ստանալով սերժանտի կոչում,   1943 թվականին մեկնեց ռազմաճակատ ու մասնակցեց Կուրսկի  ճակատամարտին։ Նույն թվականի հոկտեմբերի 14-ին մասնակցեց նաև Դնեպր գետի անցմանը՝ Գոմելի մարզում։ Հենց այդ ճակատամարտի ընթացքում էլ  ծանր վիրավոր լինելով հանդերձ, չի լքում առաջնագիծը և մինչև վերջ մարտնչում է։ Դնեպրի աջ ափում գրաված դիրքերը ամրապնդելու համար Գագիկ Եղիազարյանին շնորհվեց Հայրենական մեծ պատերազմի 2-րդ աստիճանի շքանշանը։ Սակայն մարտերը դեռ շարունակվում էին, և հերոսը չէր նահանջում։ Պարգևատրվեց նաև Փառքի երրորդ աստիճան շքանշանով ու մեդալներով, քանի որ մասնակցել էր մի շարք բնակավայրերի ու քաղաքների ազատագրմանը։

1945 թվականին Գագիկ Եղիազարյանը զորացրվեց բանակից, բայց այսքանով չէր ավարտվում իր սկսած մեծ ու արժանապատիվ գործը։ 1951-1955 թվականներին սովորել է Երևանի Խաչատուր Աբովյանի անվան ինստիտուտի աշխարհագրական ֆակուլտետում։ Ավարտելուց հետո  սկսեց մանկավարժական աշխատանք կատարել Սևանի շրջանի դպրոցներում, սկսած իր հայրենի գյուղից՝ Դդմաշենից։ 1958 թվականին, երբ Գագարին ավանում (գտնվում է Գեղարքունիքի մարզում) բացվեց դպրոց, հայրենի գյուղից  Գագիկ Եղիազարյանը տեղափոխվեց Գագարին և դարձավ դպրոցի տնօրենը։ Նրա երկար ու անխոջ աշխատանքը բազմաթիվ անգամ են գնահատվել պատվոգրերով և շնորհակալագրերով։

Լինելով նույն բնակավայրից, շատ հաճախ էի տեսնում ընկեր Եղիազարյանին (գյուղում բոլորը այսպես էին դիմում նրան)։ Նրան միշտ կարելի էր գտնել իր այգում։ Ակամայից հիշեցի մի դեպք: Մի օր, երբ անցնում էի այգու մոտով, խնձոր էր քաղում և անցորդների հետ էլ երկար-բարակ զրուցում։ Երբ  բարևեցի, ուզում էի գնալ,  ասաց.

-Բարև, Նան ջան (գրեթե բոլորին այսպես էր դիմում): Նայի` հենց նոր եմ էս խնձորներից քաղել, վերցրու: Եթե կուզես` տես, ինչքան ծառեր կան, արի քաղիր, նստիր էն սիրուն ծառի տակ ու կեր։

Կյանքից հեռացավ, բայց թողեց մեծ ժառանգություն։

Meline Hayrapetyan

Գույնը կորցրած քաղաքը

Զարթնում է քաղաքը, որը, գուցե, կարգին չէր էլ քնել։ Ես, ոչ երկարատեւ ապրածիս շնորհիվ, մի բան հասկացա. եթե ուզում ես աշխարհի սիրունությունը զգալ, պետք է արթուն լինել էն պահերին, երբ բոլորը վաղուց քնած են։

Հիմա քաղաքն ու աշխարհը զարթնել են ու թմրեցրել իմ խաղաղությունը։

Ես, նորից մոլորակը կեղտոտող էս արթնության կանոնները վզիս փաթաթած, քայլում եմ՝ յոթ միլիարդի չափաբաժնով քնաբեր սարքել չբաշարողի կիսահուսահատ հարմարվողականությամբ։

Քաղաքը, որում ինձ վիճակվեց արթնանալ, ճակատագրի հանելուկ դարձած խաղի պատճառով, ինչ-որ մի թվի հազիվ է դուրս պրծել երախը լայն բացած երկրի շնչելիքից։

Ես քայլում եմ առատաձեռնության, կամ թե չափազանցության հերթափոխի արդյունքում քաղաք կոչված էս տեղով, ու կոկորդս մղկտում է մահվան՝ էստեղից ոչ մի կերպ չմաքրվող հոտից։

Ես քայլում եմ գույն չունեցող կամ վաղուց անգույն դարձած էս քաղաքով ու սարսափում էն մտքից, որ էս քաղաքում ապրողներին էլ ոչնչով չես զարմացնի։ Էս քաղաքի ժողովուրդը իրար վրա դարսված ու իրենց սառնությամբ իրար մի քիչ ջերմացնող անվերջանալի դիակներ տեսնելուց հետո, պիտի որ անզգայացած լինի վաղուց։ Էս քաղաքում ապրելու համար մարդիկ մի անգամ արդեն մեռնելուց պրծել են ու երևի իրենց միջից մեկընդմիշտ հանել իսկականից մեռնելու վախը։

Էս քաղաքում ապրում են միայն ջահելները … 30-ը հաղթահարածների աչքերից չի ջնջվում մահվան բերանից հազիվ դուրս պրծածի տագնապը, որը, երևի, իրենց խանգարում է ապրել։

Էս քաղաքում դժվար է մի տուն գտնել, որի պատերը երբևէ սևացած չեն եղել նկար դարձած մարդկանցով։ Երբ փոքր էի, մեր տանը էդպիսի երեք նկար կար։ Հետո, չգիտեմ իրենք մեզ, թե մենք իրենց լքեցինք։

Հուշերիցս վերակենդանացած պատկերի դառնությունը ստիպում է մտածել, որ, եթե ինչ-որ մեկը որոշի բոլորի տներից հավաքել էդ նկարներն ու շարել իրար կողքի, հավանաբար կխելագարվի՝ կյանքից էդպես էլ բան չհասկացած ու մեռնելու համար ծնված էս բոլոր մարդկանց աչքերի միևնույն արտահայտությունից։ Էդպես նկարվում են միայն էն ժամանակ, երբ հստակ է՝ ինչ որ մի պահից էդ նկարը սևով ժապավենվելու է։

Քայլում եմ արդեն մի քիչ սիրունացած էս քաղաքով ու աչքերիս առջևով անցնում է՝ հիմա արդեն ամուր սարքած էս շենքերի տեղում ինչ-որ մի թվի ապրելու փոշիացած իրավունքը: Մտածում եմ՝ երևի, մեծ ուժ պետք եղած կլինի, ոչինչ հիշեցնող փշրանքներից՝ սառույց դարձած մատներով նոր քաղաք մոգոնելու համար։

Նոր քաղաք, որում ինչ-որ մի թվից հետո շիրմաքարերը, ցավից ցնորվածները, հավերժ որբացածները, անդամալույծներն ու էս ողջ ֆոնին իբրև առողջ մնացածները ապրում են կողք կողքի՝ ներսում կռացած չբարձրաձայնվող վիշտը մեկ-մեկ առանց բառերի իրար հետ փոխանակելով:

Չէ որ Էս քաղաքում ժպիտդ միայն քոնն է, իսկ արցունքներդ բոլորինը։

Հետո քայլում եմ ու մտածում, որ էս քաղաքում մի բան կա միայն, որ բոլորինն է՝ դա եղևնիներով սկսվող ու շիրիմներով ավարտվող գերեզմանոցն է։ Էստեղ չկան ուրիշի մեռելներ։ Էստեղ գալուց բոլորը բոլորի համար լաց են լինում։ Էստեղ բոլորը թաղել են բոլորին։

Ես քայլում եմ ու մտածում, մտածում, հետո հասկանում, որ էս քաղաքում (ինչպես և ողջ աշխարհում) չխելագարվելու համար պետք է քիչ մտածել։ Դադարեցնում եմ քայլերս՝ մի քիչ շունչ առնելու, բայց մտքերս դեռ շարունակում են անկանոն իրենց ընթացքը, որը մի օր ինձ թղթով գիժ է սարքելու

Իսկ դեռեւս առանց թուղթ գժի կիսատ պռատությունն անգամ չի խանգարում, որ մտքումս վերակենդանանան ծնվելու պահից պատմված ու ամեն տարի նույն օրը թարմացվող պատմությունների ճնշումը, ու ես հետ գնամ երեք տասնամյակ։

Ձմեռը 7 օրեկան է։

Կեսօրին մի քիչ է մնացել, ու էս քաղաքում խառնաշփոթ է. բոլորը շտապում են ինչ-որ մի բան էլ հասցնել, մինչև…

Առավոտյան գրականության ուսուցիչ Լուսյա Սահակյանենց ընտանիքում նորից պատերազմ է։ Բոլորի բացակաները մեկ առ մեկ շարող էս խեղճ դասատուի տղան՝ Արեգը, ոչ մի կերպ չի ուզում դպրոց գնալ։ Խեղճ երեխային բաժին է հասել տիեզերքի ամենից ազատազուրկ տիտղոսը . «դասատուի էրեխու խարանը»։

Լուսյան խեղճին մի կերպ քարշ է տալիս դպրոց՝ սրանից 300 տարի առաջ, ամեն օր մի քանի տասնյակ ֆրանսիացու հենց էս կերպ քարշ էին տալիս Գրեւի հրապարակ, որտեղից վերադարձ էդպես էլ չգրանցվեց։

Լուսյան ու Արեգը հասնում են դպրոցի բակ ու տղայի` «Երբ ա էս դպրոցը քանդվելու` պրծնեմ» մարգարեություն դարձած երազանքով մայր ու որդի հրաժեշտ են տալիս իրար՝ մտնելով միևնույն դպրոցի տարբեր դասարաններ։

Քաղաքի ու աշխարհի բոլոր դպրոցները տնքում են՝ աշակերտների հոսքից։ Ամենուր տկտկում է ժամացույցների սլաքները։ Դասատու թե աշակերտ, աչքը ժամացույցից չկտրելով, ընդմիջում են ուզում։

Էդ օրը դասը դադարում է սովորականից 20 րոպե շուտ։ Էդ օրը դասատուի ասած վերջին՝ գուցե կիսատ մնացած նախադասությամբ ավարտվում է ինչ-որ մեկի՝ աշխարհից մի բան սովորելու պատմությունը։

Ցնցվում էր դպրոցն ու քաղաքը՝ 40-ը հատած ջերմությամբ երեխայի նման, որին հանգստացնելը չէր խանգարի, ու եթե պրոֆեսիոնալ մի լուսանկարիչ էդ պահին կորցներ կյանքի համար վախեցողի՝ բոլորիս հատուկ թուլությունն ու անմահացներ պատկերը, երևի, մենք էլ ցնցվեինք՝ 6 տարեկան աշակերտի ու 40 տարվա մանկավարժի՝ իրարից կյանք աղերսող հայացքների դողից։

Գրականության Լուսյա Սահակյանը՝ դպրոցի ամենավախենալու դասատուն, չի կորցնում իրեն՝ ջարդոտված գրատախտակի տակից մի կերպ դուրս սողալով, բացում է երկրորդ հարկի կիսաճաքած պատուհաններն ու բոլոր աշակերտներին իջեցնում ներքև, միաժամանակ չդադարեցնելով Սևակ պարապել. «․․Ձյուն մաղեց մեր բաց գլխին. ․․․Ձյուն մաղեց կրակի պես»…

Նույն պահին կողքի սենյակում անտանելի աղմուկ է՝ գրապահարանի տակ մի երեխա օգնության սպասումով եղունգներով ճանկռում է պատը, որից էն կողմ իր կյանքի հաշվին հերոսանում է մայրը։

Հետո պատը ճանկռողների քանակը մեկով պակասում է։

Կոլեկտիվ թաղման հերթական տեսարանն է՝ էս քաղաքում ինչ-որ թվի դա պարտադրված սովորականության պես սարսափելի մի բան է եղել․․․ Մի կին է՝ չգիտես ցրտից, թե մարմնից դուրս էկած ու արդեն իրենից անջատ ապրող կյանքի անզգայացումից սառած, կանգնել ․․․ Դեմքի վրա անշարժացել են բոլոր ժեստերը՝ եկել է հողին հանձնելու կողքի դասարանի պահարանի բաժին դարձած իր միակ որդուն, որին դիակների առատության ու դագաղների սակավության պատճառով որոշվեց հողին տալ հենց էդ պահարանի մեջ տեղավորած, …կողքին շարված են իր՝ Սևակի դասը էդպես էլ մինչև վերջ սովորել չհասցրած աշակերտները ու նրանց հատուկենտ ողջ մնացած ծնողներից մի քանիսը ․․․

Գնում է ժամանակը․․․ 28 տարի անց Լուսյա Սահակյանը դարձյալ պիտի մտնի վերաշինված ու իր խնդրանքով պահարաններից ազատված նույն դպրոցի, նույն դասարան՝ երդումով. այլևս երբեք ոչ ոքի բացակա չի դնելու, որ էլ ոչ մի երեխա դպրոցի քանդվելու մասին երազանքներ չպահի։

Լուսյան պիտի բացի դասարանի դուռը, որտեղ ինձ սովորեցրին էս քաղաքի քնի ու արթնության իրական սահմանը …

Պիտի մտնի դասարան բոլորիցս իր համար Արեգ սարքելու ու Սևակի դասը գոնե էս անգամ, մինչև վերջ պատմելու համար․․․

Զգում եմ, որ գլուխս հիմա կպայթի երբեք չտեսածս պատկերների ծանրությունից:

․․․Զարթնել է քաղաքը, իսկ ես դեռ քայլում եմ ու մտածում՝ քնե՞լ էր արդյոք նա երբևէ…