Այս ձմռանը ամեն բան ուրիշ է լինելու․ ձյունը՝ կարմիր,  լույսերը՝ խամրած, իսկ մարդիկ` անգիտակից։ Ձմռան ցրտին չեն դիմանալու շատ  մարդիկ, հայրը կմոռանա փայտ կոտրել, մայրն էլ չի պատրաստի այն ուտեստները, որ որդին էր սիրում, քույրը կկարկամի, կարոտ աչքերով կսառի ճամփին։ Կյանքի անորոշությունը կխեղդի մարդկանց, բայց ոչ բոլորին․․․

Սարերի ձյունը էլ սարսափելի չի թվա մարդուն, ով ուզում է բարձրանալ այնտեղ` որդու շիրիմին, ոչ ոք ոչնչից էլ չի վախենա, քանի որ ամենասարսափելին երիտասարդ շիրիմն է, ու դա ցավոք,  ոչ մեկն էր, ոչ երկուսը,  և ոչ էլ երեքը ․․․

Թվում է հողերի հետ փոքրացել է նաև մարդկային հոգին, սիրտ է քարացել մարդկային… Մեզանից յուրաքանչյուրը պարտավոր է ապրել՝ ոչ անմարդկային պայմաններում, իսկ դա կերտողը մենք ենք։ Դատարկությունը այնքան շատ է, որ ամեն քայլափոխի մարդիկ են չարությամբ լցված, ու անհասկանալի է, թե ինչու են ատում, մեղադրում իրար, ինչու չեն սիրում այն երկիրը, որի համար շատ հերոսներ իրենց սերերն են լքել։  Մեզանից յորաքանչյուրը պետք է հասկանա իր առջև դրված մեծ պարտավորությունը,  այն է՝  երկու մանկան փոխարեն չորսն ունենալ, որ  չկորցրած երկիրը նոր զինվոր ու հերոս ունենա,  և Մոնթեների ու Սեդաների  երազած փոքրիկները ծնվեն։

Ասում են կորուստների հետ համակերպվել է պետք: Ասում են, իսկ ինչ որ մեկը կա՞, որ կարողանում է համակերպվել որդու չգալուն, եղբոր չլինելուն և սիրելիի անդարձ կորստին։

Չկա այդ մեկը, կան միայն մարդիկ, ովքեր ուղղակի ցավում են դիմացինի դժբախտության համար, ցավում են, բայց չեն ապրում այդ ցավը, չեն կրում այդ տառապանքը, բայց ասում են` պետք է համակերպվես ու  քեզ սփոփանք դարձնես՝ հերոսը։

Գիտես շատ մայրեր երազում   են  աշխարհի  երեսին շպրտել այդ հերոսական կոչումները,  երազում են  գիշերը որդու  շորերը և շքանշանները գրկելու փոխարեն որդուն  գրկել։ Եթե կարողանանք այդքանը հասկանալ, կհասկանանք նաև, որ պատերազմը դաժան արհավիրք է, որը հաղթահարում են միայն հերոս ազգերը․․․ Իսկ մենք հերոսական չլինելու հետ մեկտեղ հերոս հարգել էլ չգիտենք:

Մենք այդ ամենը գիտակցո՞ւմ ենք, երբ ասում ենք, որ  կորուստների հետ համակերպվել է պետք:

Ես մի փոքր, մի քիչ ավելի շատ, քան այդ մի փոքրը, շտապեցի քո հարցում: Դու դեռ չէիր ասել, որ սիրում ես, իսկ ես արդեն որոշել էի, թե որ վերնաշապիկդ եմ առավոտյան արդուկելու:

Դու ինձ ոչինչ չէիր ասել, իսկ ես արդեն որոշել էի, թե առավոտյան մեզնից ով պիտի շուտ արթնանա, որ մյուսին արթնացնի. իհարկե՝ ես (ինձ ասել էին, որ համերաշխ ընտանիքներում կինն է ամուսնուն արթնացնում), կամ դու, բայց գիտես՝ դա արդեն էական չէ, մենք դեռ կհասցնեինք որոշել, թե երբ ենք արթնանալու (դու պիտի անընդհատ ասեիր, որ զարթուցիչի կարիք կա, իսկ ես խոստանալու էի, որ դրա կարիքը դու առհասարակ երբեք չես զգալու, ես մտածում էի, որ կողքիդ կա՛մ կորցնելու եմ քունս, կա՛մ երբեք չեմ արթնանալու), բայց մեր պատմությունն այդքան չերկարեց, որ բանը հասներ միասին արթնանալուն:

Ես կարծում էի, որ առավոտյան նախաճաշին երկու ձվից ձվածեղը քեզ կգոհացնի, իսկ մինչև ընթրիք հաստատ ավելի լավ բան կհասցնեի մտածել: Դու բանը համատեղ նախաճաշերի էլ չհասցրիր, իսկ ես արդեն մտածում էի՝ ինչ ենք ուտելու ընթրիքին (ես մի փոքր, մի քիչ ավելի շատ, քան այդ մի փոքրը, շտապում էի քո հարցում):

Ես կարծում էի, որ մեր սենյակում պատուհանի մոտ քնելու հերթ չենք սահմանի, ինձ թվացել էր՝ լավ գիտես, որ ինձ համար դա էական չէ, որովհետև կարևորն ընդհանուր սենյակն է, բայց դու չէիր ասել, որ մենք նույնիսկ ընդհանուր տանիք չենք ունենալու:

Խոստովանեմ, որ նույնիսկ երեխաների անուններ էի հասցրել մտածել (այնպես, թռուցիկ), չնայած՝ գիտեի, որ երեխաներիդ անուններն ինքդ ես որոշելու, բայց դու չէիր ասել, որ ուզում ես ինձ նման աղջիկ ունենալ, դու բանը երեխաների չհասցրիր:
Ես ընտանեկան վեճեր ու հաշտության ճանապարհներ էի հորինել, դե որովհետև ինձ ասել էին, որ բոլոր ընտանիքներում վեճեր լինում են, բայց դու բանը ընտանիքի էլ չհասցրիր:

Դու բոլոր հարցերում բանը չհասցրիր գլխավորներին, իսկ ես բոլոր պարագաներում մի փոքր, մի քիչ ավելի շատ, քան այդ մի փոքրը, շտապեցի քո հարցում:

Ամեն ինչ սկսվելու էր վերնաշապիկդ արդուկելուց. եթե ես մի անգամ առավոտյան արդուկեի վերնաշապիկդ, հետո մենք պիտի համատեղ ընթրիքներ ունենայինք, ընդհանուր տանիք, բնականաբար, նաև ընդհանուր սենյակ, երեխաներ, ընտանեկան վեճեր ու հաշտություններ (դե, որովհետև չկան ընտանիքներ, որտեղ վեճեր չլինեն), համատեղ հոգսեր, խնդիրներ, դրանք տղամարդավարի հաղթահարելու համարձակություն, մի քանի անգամ ծաղիկներ, կենցաղային իրեր, իմ սիրելի ծաղկավոր թեյնիկը (ծննդյանս օրվա համար կարող էիր մտածել):

Քեզ տեսնելուս առաջին վայրկյանից ընտանիք էի հորինում, բայց դու ինձնից խոհեմ գտնվեցիր, բանը չհասցրիր քո վերնաշապիկներն արդուկելուն, որ հորինածս ընտանիքն իրականություն չդառնա, որովհետև լավ գիտեիր, որ այդտեղից ետդարձեր չկան (ինձ համար, համենայնդեպս):

Պողոսը մեր բակի ամենապերճախոս սրիկաներից էր։ Իր բառերով ասած՝ մինչեւ հոգու գաղտնի անկյունները դեմոկրատ։ Էն ժամանակ քչերս էինք հասկանում նման խուճուճ բառերի իմաստը, բայց հավատում էինք, որ Պողոսն էդպիսին է, որովհետեւ վստահ էինք, որ դեմոկրատ բառի իմաստը բառարաններում նշանակում է էշություն։

Պողոսին ընդամենը գետնից մի քանի սանտիմետր բարձրություն էր պետք՝ դրա վրա թառելու ու անվերջ խոսելու համար բաներից, որոնցից ոչ ոք գլուխ չէր հանում (երևի ինքն էլ)։ Հեշտ է խոսել քեզ չհասկացողների հետ, որովհետև հեշտ է խաբել անտեղյակներին։ Իսկ Պողոսը հեռու չէր ստախոս լինելուց։։

Հետո, չգիտեմ՝ ոնց, Պողոսը դարձավ եղբորս ընկերը՝ ստիպում էր նրան իր հետ շփվել, որ երկուսով լավ մարդ դառնան։ Պողոսի լավ մարդ դառնալու հրավերները երևի գրավել էին եղբորս։ Ու նրանք դարձան ընկերներ։

Մի օր Պողոսի հետ ընկերանալու եսիմորերորդ ամսում եղբայրս տուն եկավ արյունլվա դեմքով։ Երկար զզվեցնելուց հետո, պատմեց, որ կռիվ է արել միանգամից 7 հոգանոց խմբի հետ։

— Մռութիդ ես կերել, որովհետև ապուշ ես։ Մենակով 7 հոգու դեմ կռիվ ես գնացել, որ հերոսանաս, բայց արդյունքում գլուխդ ջարդել են,- հմտորեն սկսեցի սփոփել։

Երբ չափն անցա, նետեց, որ մենակ չի եղել, ու որ դա հերոսանալու վատագույն ձևն է, որ կարող էր ընտրել։

Պարզվեց՝ Պողոսը խոստացել էր, որ կգնա հետը։ Ու զարմանալիորեն կատարել խոստումը։ Երբ բանը հասել էր անխուսափելի ձեռնամարտին, Պողոսը աննկատ գոլորշիացել էր ու ընկերոջը գցել էդ 7-ի կրունկների տակ։ Երբ իրավիճակը հանդարտվել էր, մեկ կամ մի քիչ ավելի շաբաթ հետո, Պողոսը հայտնվել էր՝ շատ հաստատուն իր արդարացումը թևի տակ։

— Ախր, ինչի՞ց ես նեղացել, ախպերս, դու գիտես՝ ես դեմոկրատ մարդ եմ։ Ես չեմ կարա բռնեմ ինչ-որ մեկին քացու տակ քցեմ՝ դա հակասում ա Սահմանադրության եսիմորերորդ հոդվածի, եսիմոր կետի, եսիմորերորդ տառին։

—Ռադ արա էդ ապուշ օրենքները, շենքի հետևը իրար սատկացնելուց միակ օրենքը առաջինը խփելն ա։ Կա՛մ էս թաղի համար առանձին Սահմանադրություն գրի, կա՛մ քո պես դեմոկրատներին հասկացրու, որ իրենց Սահմանադրությունը մենակ կոստյումավորների համար ա.– շպրտել էր եղբայրս։

Մի քանի օր հետո վերքերն էլ անցան, դրանց ցավերն էլ։ Բայց Պողոսի ու իր դեմոկրատ բառի այլանդակ պատկերը հավերժական պիտանելության ժամկետ ստացան։

Երկրորդ կուրսում էր սովորում Պողոսը, երբ մի երեկո բեռնատար մեքենայի ուժեղ դղրդոցը բոլորիս խմբեց շքամուտքում։

— Պողոսիս համար էստեղ նեղ ա, որոշեցինք տեղափոխվել Եվրոպա,- առանց որևէ մեկի հարցին սպասելու, թաշկինակը ձեռքին պահած, սկսեց Պողոս ծնած հայոց մայրը, ում լացը, բնավ, չէր գալիս,- էնտեղ լավ մարդ կդառնա։ Կիմանանք, որ իզուր չէր մեր ապրածը։ Եթե հայրենիքը մեր մասին չի մտածում, մենք ինչի պիտի մտածենք հայրենիքի մասին,- եզրափակեց, ու չքացան։

Ու սկսվեց լեգենդների թարմացվող շղթան, թե դեմոկրատ Պողոսը ինչ բարձունքների է հասել։ Պատմում էին, որ արդեն Եվրախորհրդի վեհաժողովում պատգամավորի օգնական է, հետո առավել լավատեսները սկսեցին հյուսել, թե 22 տարեկանում համալսարանը դեռ չավարտած Պողոսը արդեն Էնտեղ նախագահում է։ Մի խոսքով, պատմում էին էն, ինչ ուզում էր ու թելադրում Պողոսի մայրը։

Ամեն ինչ պարզ էր։ Ընդամենը զանգում էր շենքի ամենից նեղմիտ կանանցից մեկին, ասում, թե քայլել են խորհրդարանի կողքով ու վերջ։ Ինքն արդեն գիտեր, որ շենքի լրատվական պատասխանատուն փաստերը իր կամքից անկախ խեղաթյուրելու է՝ հօգուտ իրենց։

Մի ընթացք աղմուկ տարածվեց, թե շուտով Պողոսենց դեմոկրատ ընտանիքը ամբողջ շենքին տանելու է իրենց մոտ։

— Լավ ա էլի, բոլորդ Եվրախորհուրդ կմտնեք, մեզ էլ` ինչ կտաք, կտաք,- ամեն անգամ նման էշություններ լսելիս, ուղղակի ժպտում էի սրանց միամտության վրա ու անցնում։

Բայց միամիտ դժբախտներին ուրիշ ի՞նչ է պետք, եթե ոչ հույս։ Եվ ուրիշ ո՞վ կարող է էդ հույսը փսփսալ, եթե ոչ հայրենիքի ու պետության տարբերությունը չհասկացած դեմոկրատը, ով հայրենիքին կամաց-կամաց տուրիստի աչքերով է սկսում նայել։

Էսպես անցան տարիներ։ Պողոսի մասին ժամանակի ընթացքում մոռացան ու լռեցին։

Անցյալ տարի, սակայն, նորից շենքում սկսեցին քչփչալ, որ առասպելի վերածված Պողոսին տեսնողներ են եղել։ Ոչ ոք առանձնապես նշանակություն չտվեց, մինչև մի օր իսկապես Պողոսը չերևաց էս կողմերում։

Հիմա պատգամավոր է Պողոսը։ Աշխատում է իր մոր ասած՝ իրենց ոչինչ չխոստացող հայրենիքի օրենսդիրում։

Մեր շենքում էլ մի տարի առաջ երևաց, ոչ թե մանկական հուշերի կարոտից, այլ ընտրողներ հավաքելու պլաններից։ Էկավ բարձրախոսը վերցրեց ու սկսեց իր լպրծուն քարոզը, որ մեխվել է ականջներումս։ Եթե Պողոսը ոչինչ չասեր, միևնույն է, էդ բառերը իմ ականջներում արձագանքելու էին, որովհետև Պողոսը կանխատեսելի տիպ է…

Եղբորս հետ էնտեղ էի, հիմա արդեն պողոսական բարձունքից չերևացող զանգվածի մեջ։

—ՀՀ հպարտ քաղաքացիներ,- սկսեց (գրողը տանի քեզ, երկերեսանի հիմար, ախր, ո՞նց ես խոսում ՀՀ քաղաքացիներից, երբ վեց տարի առաջ մայրդ խլացրեց ողջ թաղամասին,, թե էս հայրենիքը իրեն ոչինչ չունի տալու,- մտածում էի, նայում եղբորս, ով նույնն էր մտածում, վստահ եմ։ Բայց մեկ է, կանգնել էինք էդտեղ, որովհետև…. Չգիտեմ՝ ինչի համար, բայց կանգնել էինք հիմարի պես) անշուշտ, դժվար վիճակում է գտնվում մեր հայրենիքը (նորից ասաց հայրենիք, լսի՛ր, այ տխմար, դու գնա մորդ բացատրիր, թե որն է հայրենիքը ու ինչ վիճակում է գտնվում, ու հանի՛ր քո կեղտոտ բերանից էդ բառը.,- գոռալ էի ուզում, բայց մեղք էր Պողոսը, թող խոսեր, ախր, իր տարերքի մեջ էր՝ գետնից մի քանի մետր բարձունքի վրա՝ ինչպես առաջ։ Տարբերությամբ, որ էն ժամանակներում կանգնում էր ամեն պատահածի, հիմա միայն իսկական բեմերի վրա՝ ոտքերի տակ խալիներ, իսկ անձրևների ժամանակ պարտադիր գլխին՝ ծածկ։ Ընտրողները թող թրջվեն, մեծ վնաս չէ, կոկորդ է` կցավի, կանցնի):

Բայց մենք ունենք հստակ տեսլական.- շարունակում էր Պողոսը (Աստված իմ, ինչի՞ են սրանք էդ անիծյալ բառը էսքան հաճախ կրկնում, իսկ ընտրազանգվածը անմոռաց ծափահարում է․․. Ծափահարում Պողոսին, ով Եվրախորհուրդ էր նախագահել․․․ Պողոսին, ով իրենց պիտի Եվրոպաներ տաներ․․․ Պողոսին, ում մայրը հայրենիքը պետությունից չի տարբերում։ Բայց ընտրազանգված են սրանք, սրանց հիշողությունը կարճ է։ Սրանց բոլորին ծափահարում են ու թիկունք դարձնելուց երկու վայրկյան չանցած՝ անիծում): ․․.Մենք ունենք տեսլական,- նորից վերադարձա Պողոսին,- որի շնորհիվ կառուցելու ենք իրական, դեմոկրատ պետություն (էս ապուշը երևի աշխարհի ամենաերկարակյաց դեմոկրատն է՝ 12 տարեկանից էդպիսին է,- մտածում եմ զզվանքով) մենք պիտի հավաքվենք բոլորով մեր հայրենիքում ու միասին կառուցենք մեր երազանքի երկիրը ու այդ գործի համար պիտի նվիրաբերենք մեր վերջին ուժերը թեկուզ (չէ, սա արդեն վերջն էր):

Պոկվում ենք ընտրազանգված կոչվող ամբոխից ու եղբորս հետ քայլում չգիտեմ՝ ուր։ Լուռ ենք։ Մեր հուշերում փնտրում ենք նոր մանրուքներ, որ ամբողջացնենք Պողոսի գարշելի կերպարանքը։ Մի քանի րոպե քայլելուց հետո, աչքերս ուղղում եմ եղբորս, մտածում է՝ խախտել եմ ուզում լռությունը, բայց չէ, ուղղակի նայում եմ նրա քունքին հավերժացած երկար ու արդեն համարյա աննշան սպիին, որ ինը տարի առաջ Պողոսի դեմոկրատիայից ծնվեց։ Էդ սպիի մեջ Պողոսի ողջ կենսագրությունն է։

Հիմա Պողոսը պատգամավոր է հայրենի խորհրդարանում։ Մի քանի շաբաթ առաջ Պողոսի նոր հայրենիքում ծեծուջարդ էր ահագնացել։ Իշխանությունը որոշել էր մի լավ դաս տալ ընդդիմությանը։ Հա, իսկ Պողոսը, մոռացա նշել, անպատճառ, իշխանություն է։

Չէ, չի փոխվել մեր Պողոսը, ձեռնամարտի մեկնարկից վայրկյաններ անց Պողոսը անէացավ։ Էնտեղ իրար սպանում են, իսկ Պողոսը չկա ու չկա։ Երևի պատսպարվել է հիմա իր տաքուկ կաբինետում ու դողացող մատներով ինչ-որ թղթեր է խաղացնում, որ երբ մի լրագրող հանկարծ հայտնվի էդ կողմերում, ինքը նորից ալիբի ունենա՝ հայրենիքը պետության է վերածում, ախր, Պողոսը, նա կռիվների ժամանակ չունի։

Իրավիճակը խաղաղվեց մի շաբաթ կամ մի քիչ ավելի շատ անցած։ Ու էդ ժամանակ հայտնվեց Պողոսը՝ յուր ողջ պերճանքով։ Ամբիոնի մոտ կանգնած՝ բարձրախոսները աջ ու ձախ անելով, սկսեց.

—Այն, ինչ տեղի ունեցավ օրեր առաջ այս դահլիճում, անթույլատրելի է… Չէ որ մենք դեմոկրատ….

Անջատեցի հեռուստացույցը․․․, որովհետեւ շարունակությունն անգիր գիտեինք բոլորս։

Պարզվեց՝ պատանեկության տարիներին եղբայրս աններելի սխալվել էր: Պարզվեց իրենց սիրելի Սահմանադրությունը ոչ էլ կոստյումավորների համար է։

Էդ Սահմանադրությունը ուղղակի «սյուվինեռ» է՝  նման էն ընտանիքներին, որոնք ամեն հյուրի առաջ ցույց են տալիս Եվրոպայից բերված իրենց հուշանվերը, որի իրական արժեքն իրենց էլ օտար է… Նման Պողոսենց ընտանիքին։

Պողոսը հիմա պատգամավոր է ու դեռ երկար կմնա էդպիսին, որովհետև ընտրազանգվածը կարճ հիշողություն ունի… Որովհետեւ Պողոսը դեմոկրատ է․․․  Ու որովհետև դեմոկրատը արդեն, հաստատապես եմ ասում, լավ բառ չի․․․Համենայնդեպս, երբ հնչում է Պողոսի շուրթերից:

Սիրելի ապագա, ես հուսով եմ, որ արդեն լավ ես, ու հերթական նամակս կարդում ես սթափ գլխով: Ուզում եմ, որ կարողանաս հետ գնալ ժամանակի միջով, վերանայես սխալներդ, սթափվես ու վերադառնալով ասես, որ ամեն ինչ լավ է լինելու:

Հուսով եմ, որ երբ վերադառնանք մեր կյանքի այս կետին (որը կարծես ինչ-որ պահից կանգ էր առել) ու նորից սկսենք ապրել, կհասկանանք, որ արժեր այս ծանր ապտակը ստանալ սթափվելու համար: Ու գիտակցել, որ պետք է կյանքին ավելի բաց ու պարզ աչքերով նայել՝ կրթությանը` կրթության աչքով, աշխատանքին` աշխատանքի աչքով, հակառակորդին` հակառակորդի աչքով: Ու ի վերջո, գալ այն գիտակցությանը, որ վաղը կսկսեմ-ը կարող է ուշ լինել:

Հուսով եմ, որ հիմա, երբ խաղաղություն է հաստատվել, ամեն առավոտ արթնանում եք ոգևորված և ուրախ, որ ողջ եք, անվնաս, ձեր ընտանիքի կողքին (ցավոք, դեռ այդպես չէ): Հուսով եմ, արդեն գտել եք ձեր օրերն անցկացնելու մի տարբերակ, որը ձեզ բերում է ուրախություն, հաջողություն և դրական լիցքեր (ավաղ, սա էլ դեռ այդպես չէ): Որ խլացված կրակի ձայները այլևս չեն խանգարի քնելուն ու ծրագրեր կազմելուն (իսկ սա արդյո՞ք արդեն հնարավոր է):

Հուսով եմ ՝ ձեր կյանքում հավասարակշռությունը սկսում է վերականգնվել, և որ դուք ինքներդ եք հոգ տանում դրա մասին: Հուսով եմ ՝ դուք շող եք, լույս ուրիշների համար նույնպես, ինչը նրանց ոգեշնչում է լինել ուրախ, ներկա և լիարժեք՝ իմաստավորելով իրենց գոյությունը:

-19916…

Լարված ու շատ կարևոր պահ էր: Մայրը հուզվեց ու սկսեց լաց լինել:

-Բայց սկզբում վեց ամիս Երևանում ա լինելու,-փորձեցինք հանգստացնել իրեն:

2019թ, հուլիս:

Եղբայրս չասաց 19916: Ժպիտով ճանապարհեցինք բանակ: Եղբայրս Ղարաբաղում չի ծառայելու:

2020, փետրվար:

-Տեսնես էդ կորոնան Հայաստան կհասնի՞: Կարող ա անգամ արդեն իսկ վարակված կա, ուղղակի դեռ չգիտենք: Բայց դիմակ դնելը հավես ա, ես ուզում էի մի օր դնել:

2020, մարտ:

Մի շաբաթ տևող կարանտին, որը հետագայում կդառնա անվերջ շարունակվող հոգեվիճակ:

2020ը հոգեվիճակ է: Անընդհատ մարդկանց ճնշման ենթարկող, վատ լուրերով լի, ամեն անգամ ավելի զարմացնող: Հոգեվիճակ, երբ դու ուղղակի չգիտես, թե այսօր ինչ կարող է տեղի ունենալ: Արդեն ոչինչ չի զարմացնում:

2020, ամառ:

Անկեղծ եմ ասում՝ ոչինչ չեմ հիշում: Սքեյթ, քննություն, դիմակ:

2020, սեպտեմբեր:

Գնում եմ համալսարան, իսկ երեկոյան միանում եմ օնլայն դասերին:

19916: Ինչու՞ եմ մինչև հիմա հիշում: Երևի որովհետև ամեն երկրորդից դա էի լսում:

Կուրսով գնացել էինք Գյումրի: Ամեն ինչ չափից լավ էր: Հետո մի պահ տխուր մթնոլորտ տիրեց: Առանց տրամադրության ճաշեցինք:

-Էրեխեք, արդեն մեկուկես ամիս ա դասի ենք գնում: Հուսով եմ՝ օնլայն չեն սարքի:

2020-ը հոգեվիճակ է:

-Ի՞նչ դիմակ, պատերազմ ա:

-Էրեխեք, երևի արդեն գիտեք մեր Գոռի մասին:

-2-րդ հարկի Արթուրն էլ…

-Էդ էրեխեն մեջներից ամենախելոքն էր:

2020, հոկտեմբեր:

-Լիլիթ, վաղը գնում եմ,-ասաց հայրիկը:

-Ու՞ր:

-Ստեփանակերտ: Լրագրողների հետ:

-Իիի…

-Չգնա՞մ:

-Չէ, մի գնա:

Առավոտյան գրկեցի մինչև դասերի սկսելը ու նրա գնալը:

-Պապ, էս ինչ տաք ես…

«Համալսարանը տեղեկացնում է, որ դասերը կանցկացվեն օնլայն ձևաչափով մինչև կիսամյակի վերջ»:

Եղբայրս Մեղրիում էր: Ամեն օր երեկոյան զանգում էր:

-Ապեր, ո՞նց ես:

-Լավ, դու՞:

Երկու օր չէր զանգում:

-Չէ, Արամը երկու օր ա չի զանգում: Էն օրն էլ ցերեկը զանգեց: Հաստատ Ջաբրայիլ են տարել:

-Տատ, հանգիստ, էդ մարդը հաստատ չգիտի:

«Լիլիթ, լավ եմ, Ստեփանակերտում ենք»:

«Լավ, պապ»:

2020-ը քաոս է: Գլխումս խառնաշփոթ է: Միակ բանը, որ գիտակցում եմ՝ 2020-ը անվերջ կարանտինային վիճակ է:

-Սիրտս հանգստացավ, փաստորեն Ջաբրայիլում չեն,- ասաց տատիկը երկու անհանգիստ գիշերից հետո,- բայց բարձր դիրքերում են:

«Պապ, կոնտակտավոր եմ»:

«Ես էլ»:

Հայրիկը վերջապես եկավ տուն:

-Լիլիթ, մի գրկի, կարող ա վարակված եմ:

-Պապ, հերիք ա դեղ խմես:

Երկու օր անց նորից գնաց:

2020թ., նոյեմբեր:

-Տատ, արդեն նոյեմբե՞ր ա: Ես հոկտեմբերը չզգացի: Ոնց որ հոկտեմբերին ապրած չլինեմ:

Արթնացա հեռուստացույցի ձայնից: Այդ օրը ես այն մարդկանցից էի, որ հանգիստ քնել էր՝ առանց իմանալու տարածքներ հանձնելու ու պատերազմի ավարտի լուրը:

Չգիտեի, որ ամբողջ ընթացքում այդքան ճնշում էի զգացել, բայց ուղղակի թեթևացած շունչ քաշեցի:

-Տատ, գիտե՞ս չէ, երազումս տեսել էի, որ հասել են Մեղրի: Ապերին էի տեսել:

Երևի երազի ազդեցությունից դուրս գալու շնորհիվ պատերազմի ավարտվելու փաստը այդ պահին հանգստացրեց:

-Տատ, նենց եմ ուզում գրեմ կուրսեցուս: Բայց համ էլ մտածում եմ հարմար չի լինի իրան:

«Լիլիթ, ես ամենաշուտը երկու օրից կգամ»:

-Պապ, էսօր գալու՞ ես:

-Երևանում եմ, բայց թեստ եմ հանձնել: Մեկը դրական էր, մյուսը` բացասական: Վաղը պետք ա մի անգամ էլ հանձնեմ:

Թեստը բացասական էր, բայց երկու օր անց նորից գնաց:

2020, նոյեմբերի 21:

«Կարո՞ղ ա էսօր չիջնենք, ցուրտ ա դրսում»,-գրեց ընկերուհիս:

Նայեցի պատուհանի կողմը: Մառախուղ էր: Հագա աշնանային շորիկս ու իմ սիրած վերարկուն:

-Լիլիթ, Երևանում եմ, բայց երեկոյան կգամ:

-Յեյ, լավ, պապաս:

Հեռախոսիս նամակ եկավ, բայց մտածեցի կարևոր չի: Հինգ րոպե անց կարդացի: Կուրսեցիս էր:

-Լա՞վ ես: Ամեն ինչ լա՞վ ա:

-Հա, լավ եմ:

-Բայց ձայնդ հոգնած ա թվում:

-Չէ, ուղղակի էսօր շատ բան եմ արել, հոգնել եմ:

Հետո բացեցի ֆրանսերենի չատը: Դասախոսը ուղարկել էր քննության ձևաչափը:

-Լավ բայց ինչի՞ են մեր քննությունները օնլայն ու էսքան շատ:

-Դաժան ա,- ասաց ընկերուհիս:

2020-ը խառնաշփոթ է: 2020-ը շարունակվում է:

Ողջո՛ւյն,  հարազա՛տս,  չեմ հարցնում,  թե ինչպես ես,  հիմա բոլորս էլ նույն հոգեվիճակում ենք:  Գիտե՞ս, ես չեմ ուզում դիմել անտարբեր աշխարհին: Ես գրում եմ հենց քեզ՝ իմ հարազատին, հայրենիքով իսկապես մտահոգված և սառը դատող հային:

Գիտե՛մ՝ դժվար է, հուսահատությունը պատել է բոլորիս սրտերը, մի տեսակ հիասթափված ու թուլացած ենք դարձել: Գիտե՛մ, գիտե՛մ, կարող ես ոչինչ չասել, ես հիմա հասկանում եմ քեզ ու քո ապրումները: Դու ևս գոնե մեկ ծանոթ կամ հարազատ ես կորցրել այս օրերին, այնպես չէ՞: Այո՛, շա՜տ դժվար է, Հայոց պատմության հերթական դժվարին փուլն է, բայց խնդրում եմ, ընկե՛րս, մի՛ ասա, թե կարծում ես՝ սա վերջն է: Ի՞նչ է, դու քեզ պարտվա՞ծ ես համարում, վե՞րջ, այսքա՞նն էր մեր պայքարը… Երևի կասես, թե սրանից հետո էլ ի՞նչ պայքար կարող է լինել:

Լսի՛ր, քեզ մի կարևոր բան եմ ասելու: Իրականում այն ժամանակ է տեղի ունենում պարտությունը, երբ ինքդ քեզ պարտված ես համարում: Չէ՛, չմտածես, թե ասելու եմ, իբր սա մեր բարոյական հաղթանակն է: Ես լրիվ մեկ ուրիշ բան եմ ուզում ասել: Պատերազմում, որտեղ մարդիկ են զոհվում, որտեղ երազանքներ ունեցող զինվորների կյանքեր են ավարտվում, որտեղ երեխաների մանկություն է ապականվում, չի կարող լինել հաղթանակ: Մեր միակ հաղթանակը կլինի խաղաղությունը:

Ես ինձ պարտված չեմ համարում, եթե ոչ այսօր, ապա վաղը, մեկ ամիս հետո, մեկ կամ տասնյակ տարիներ հետո բոլորը պատասխան են տալու: Մենք վերադարձնելու ենք այն, ինչ մերն է, մենք պարտավոր ենք, մեր հերոսներն են մեզ այդ պարտադրել, հիշում եք, չէ՞:

Հիմա մեզ բոլորիս էլ հանգիստ է պետք, գոնե մի որոշ ժամանակ մեր ուժերը համալրելու, հավաքվելու և վրեժի հետքերով գնալու համար:

Շատ մեծ ցավ է հայ ժողովրդի համար. հողը, որը հիմա հանձնում ենք թշնամուն, այսքան տարիներ պահպանվել է մեր քաջորդիների արյան գնով, չափից դուրս շատ թանկ ենք վճարել, մենք կորցրեցինք:

Առհասարակ ամեն ինչի վերջում էլ լավ է լինում, եթե հիմա լավ չէ, ուրեմն սա դեռ վերջը չէ: Մենք դեռ շարունակելու ենք ապրել, արարել, ստեղծել, օրերից մի օր էլ արժանի պատասխան տալ, եթե ոչ մեր, ապա գոնե մեր հերոսների համար, նրանց զոհաբերությունը անտեղի չդարձնելու համար: Բոլորիս համար էլ սա շատ մեծ կորուստ է, անբացատրելի է այն ամենը, ինչ զգում ենք, բայց մենք թուլանալու իրավունք չունենք…

Մենք միայն մեզ ունենք, և գոնե մեր մեջ պետք է համերաշխություն և միասնականություն լինի: «Ով հայ ժողովուրդ,  քո միակ փրկությունը քո միասնական ուժի մեջ է». ասում էր Եղիշե Չարենցը…

Պատերազմի ընթացքում ես երբեք չեմ կասկածել և չեմ էլ մտածել պարտության մասին, ես հոգեպես պատրաստ եմ եղել միայն հաղթանակի և հիմա էլ մեր պարտությունը ընդունել չեմ կարողանում: Այժմ մեր անելիքները շատ ավելին են, քան առաջ, պատերազմը հիմա էլ չի ավարտվել, սա ուղղակի նրա հերթական փուլն է: Մենք պետք է միախմբվենք ու ինքներս մեզ ցույց տանք, որ չենք համակերպվել ու չենք էլ համակերպվելու, որ այդ անիծյալ փաստաթուղթը մեր ողջ ճակատագրի որոշողը չէ, այլ ուղղակի միջոց` մի քանի հազար քաջորդիների կյանքեր փրկելու և այդքան ընտանիքների լույսերը չմարելու համար:

Ըստ իս՝ ներկա իրավիճակում ամենից առաջ ձայնի իրավունք ունի զինվորը, կամավորը, նրանք, ովքեր այս օրերին սովորել են ապրել մահվան վտանգը սրտում, տեսել են իրենց ընկերների մահը, ունեցել այնպիսի ապրումներ, որոնք մենք, միևնույնն է,   լիարժեք չենք հասկանա:

Մենք միշտ էլ վտանգի ներքո ենք ապրել, հիմա էլ ապահովագրված չենք, և երևի դու էլ դա շատ լավ ես հասկանում: Առանց այդ էլ ամիսուկես չենք ապրել, կորցրել ենք տղաներ, և այն էլ ինչպիսի՜ տղաներ… Եվ հիմա չափազանց դժվար է ընդունելը, որ այդ հերոսների կյանքի գնով պահված հողը օտարինն է լինելու: Ցանկացած ծնողի համար էլ ամենակարևորը իր զավակն է, և այս օրերին որքա՜ն ծնողներ հայրենիքին նվիրեցին իրենց ամենաթանկը. դա անդառնալի կորուստ է:

Ես և դու չենք եղել այնտեղ՝ պատերազմում, և չգիտենք, թե ինչ իրավիճակում են եղել մեր զինվորները, միայն նրանց պատմածները լսելիս փշաքաղվում եմ, իսկ նրանք ապրել են այդ կյանքով, այդ ամենը զգացել սեփական մաշկի վրա:

Ես և դու չենք պարտվել ու չենք պարտվելու: Մեր հերոս եղբայրները մեզ պատգամել են չհանձնվել, իսկ սա հանձնվել չէ, ուղղակի հիշիր, որ այս ամենը անկասկած ժամանակավոր է, մենք մեր հայի տեսակը պահպանելու համար պետք է այս մի փուլն էլ հաղթահարենք, իրար թիկունքի կանգնած ծաղկեցնենք մեր երկիրը, ոչ թե միմյանց թիկունքին հարվածենք:

Հայոց պատմությանը վերջին էջը կփակվի այն ժամանակ, երբ բոլորս հանձնվենք, կորցնենք մեր հույսը և տրվենք սադրանքներին: Իմ հարազա՛տ, իմ ազգակի՛ց ընկեր, արի հարգենք որդեկորույս մարդկանց վիշտը,  փորձենք լռել, մի փոքր էլ սպասել, և ես վստահ եմ, որ ամեն ինչ լավ է լինելու: Հաղթանակները հեշտ չեն տրվում, պայքար է անհրաժեշտ, բայց քանի դեռ մենք կռիվ ենք տալիս երկրի ներսում, հակառակորդը դրանից միայն ավելացնելու է իր շանսերը ավելին ստանալու համար:

Մենք դեռ շատ անելիքներ ունենք, առաջնագծից վերադարձող տղաները մեր աջակցության կարիքն ունեն, պետք չէ միայն զոհվածների մասին խոսել, չպետք է փրկվածներին այնպես դիմավորենք, որ իրենց մեղավոր զգան ապրելու համար: Նրանցից յուրաքաչյուրի հոգու մեջ էլ մի փոքր մաս զրկվել է կյանքից, երբ այդքան մահ են տեսել իրենց կողքին: Մենք պետք է վերակենդանացնենք նրանց, նրանց հոգու բոլոր մահացած անկյուններում սեր ու ջերմություն սփռենք՝ ի երախտիք մեզ պաշտպանելու և հայրենիքի համար ոչինչ չխնայելու նրանց սուրբ գործի:

Հա՛յ զինվորներ, մեր քա՛ջ եղբայրներ, դուք արել եք առավելագույնը, գուցե մենք՝ ժողովուրդս, պարտվել ենք, բայց դուք` երբեք: Դուք հաղթել եք և վերադառնալու եք հաղթանակով:

Կեցցեք, հերո՛ս տղաներ, հերոսների հերո՛ս ծնողներ, հարազատնե՛ր, գիտակի՛ց, մտահո՛գ հայեր: ՍԱ ՊԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆ ՉԷ: Հաղթանակները դեռ առջևում են, և ես հավատում եմ դրան:

Մեր լուսավոր տղաների հոգու լույսը մեր մեջ կրելով՝ մենք պարտավոր ենք համախմբված լինել:

Չհանձվե՛ս, բարեկա՛մս, ուղղակի խնդրում եմ, երբեք չհուսահատվես:

Բարև և բարի գալուստ այս զարմանալի և միաժամանակ գեղեցիկ անկյուն: Ուզում եմ ասել, որ այստեղ ոչ մի մագլի համար տեղ չկա, այս փոքրիկ անկյուն մուտք եք գործում միայն ձեզ հետ բերելով սեր, լույս ու ջերմություն: Եթե ճիշտ ասացիր գաղտնաբառը, կարող ես ներս գալ: Ես այս վայրում ձեր թվով վեցերորդ օրագիրն եմ: Ես կարող է լինեմ համար վեցը, բայց ես դեռ առանձնահատուկ եմ, քանի որ տարբերվում եմ այն օրագրերից, որոնք դուք ունեցել եք մինչև ինձ: Ես ձեզ համար սովորական, ձանձրալի թղթերի կույտ չեմ, այլ առաջին ուղեցույցներից մեկը ձեր նոր ճանապարհներին, որն ամբողջությամբ հարթելու եք ինքնուրույն: Դուք կարող եք շատ հպարտ լինել, քանի որ այն հարթ տեսք է ունենալու: Ինչպես հին ու բարի ժամանակներում, այնպես էլ հիմա, ես այստեղ եմ ՝ լսելու ձեզ և այն ամենը, ինչ կատարվում է ձեր կյանքում: Այո, ես գիտեմ, որ 45 օրը հիմնահատակ փոխեց մեր կյանքը, խարխլեց ինչ-որ մեկի հիմքերը, կիսատ թողեց մի փունջ երազանքներ, խախտեց տիեզերքում հավասարակշռությունը, բայց մենք չպետք է թույլ տանք, որպեսզի խավարը մթագնի մեր ուղեղը:

Հիշում եք, չէ՞, պետք է վախենաք սեփական մտքերից, քանի որ բառերը ինքնին էներգիա են և իրականություն են դառնում: Մենք երկուսս էլ գիտենք, որ առջևում շատ հետաքրքիր ժամանակներ են գալու: Բայց բացի հետաքրքիր ժամանակներից, ես միշտ կլսեմ ձեզ ձեր վատ ժամանակներում: Պարզապես հիշեք, որ նորմալ է վատ օրեր ու դժվար ժամանակներ ունենալը, հիասթափությունը: Դրանք միայն ձեզ ավելի ուժեղ են դարձնում և դասեր քաղելու հնարավորություն ընձեռում: Յուրաքանչյուր պատմություն ունի վերելքներ և անկումներ, և դրանք են, որ այն դարձնում են հետաքրքիր և եզակի: Կյանքը գիրք է, իսկ դու` հեղինակ:

Ձեր կյանքը ձեր պատմություններն են, ձեր գիրքը: Եկեք թույլ տանք, որ ամբողջ աշխարհը կարդա մեզ:

Եվս մեկ բան, մինչև թույլ տամ, որ գնաք ու գրեք ձեր պատասխան նամակը: Չկախվեք ձեր սխալներից: Նկատեք դրանք, առաջ շարժվեք և այն ավելի լավը դարձրեք հաջորդ անգամ: Սխալները պետք են այստեղ, որպեսզի դուք սովորեք դրանցից, այլ ոչ թե հիասթափվեք և կորցնեք առաջ շարժվելու և աշխարհը փոխելու մոտիվացիան:

Կար ժամանակ, իսկ դա ոչ վաղ անցյալում էր, երբ մենք բողոքում էինք դիմակ կրելուց, համավարակով պայմանավորված սահմանափակումներից, ու չէինք պատկերացնում, որ պատերազմի մեջ կարթնանանք, որ թշնամին՝ տեսանելի, իսկ ցավը զգալի կդառնա։ Մտքներիս ծայրով էլ չէր անցնի, որ մեր մեծ խնդիրները այդքան կփոքրանան։

Նախկինում մենք «արտակարգ իրավիճակ», «ռազմական դրություն», «պարետային ժամ» տերմինները կարդում էինք գրքերում և աշխատանքային պայմանագրերում: Այսօր այդ բառերը դարձել են առօրյա։

Այն ժամանակ մենք ընկերներով գումար էինք հավաքում պիկնիկի ուտելիք գնելու  համար։ Այսժամ փողերն ուղարկում ենք օգնության, իսկ մեր հանդիպման վայրերը եկեղեցին ու սգո սրահներն են, ասես համազգային հոգեհանգիստ լինի։

Կար ժամանակ, երբ մենք երազում էինք պայծառ ապագայի մասին, գեղեցիկ ու ոգևորիչ ծրագրեր էինք կազմում։ Հիմա մենք գիտակցում ենք, որ պետք է ապրել միայն այս օրով, վայելել այն լիարժեք, ասես վերջինը լինի։

Դպրոցական տարիներին ուսուցիչները բողոքում էին չլսող ու չսովորող տղաներից։ Հենց այդ նույն տղաները հերոսական պատմություններ ստեղծեցին, զոհվեցին մեր կյանքերի համար։

Այնժամ մենք սարսափում էինք մեկ զոհված զինվորի մասին իմանալիս։ Հիմա մենք հազարավոր անուններ ենք կարդում, փնտրում մեզ ծանոթ ազգանուն։

Մենք՝ աղջիկներս, նախկինում վախենում էինք մահվան լուրերից, հուզվում էինք ֆիլմի գլխավոր հերոսի անբուժելի հիվանդությունից, տանջվում էինք, որովհետև գրքի կերպարներից մեկը պիտի մահանար։ Իսկ այսօր սառնասրտորեն պատմում ենք իրար, թե ինչպես են մեքենան պայթեցրել, որ մեր ընկերոջ դիակը չեն ճանաչել, ու պետք է սպասել ԴՆԹ թեստի պատասխանին։

Փոքր ժամանակ մեր տղաները շատ էին սիրում աղջիկներիս հունից հանել, բարկացնել, նյարդայնացնել։ Այդ նույն տղաները գնացին գիտակից մահվան, հեռացան մեզնից՝ թողնելով ժպիտ ու անասելի ցավ պատճառող հուշեր․․․