-Պատերազմ է…

Լսվում էր ամենուր դեռ մի քանի օր առաջ: Այդ լուրն ամբողջապես փոխեց կյանքս, ստիպեց վախենալ ու սեփական մաշկիս վրա զգալ դրա անդառնալի հետևանքները: Հասկանալ, որ աշխարհում կա մի կյանք, որն իմ կյանքից ավելի թանկ ու կարևոր է:

Իմ կյանքում արդեն, ցավոք սրտի, երկու անգամ տեսել էի պատերազմ, բայց երրորդն ամենադաժանն էր: Չէ, ամենադաժանն Է, որովհետև դեռ չի վերջացել:

Ժամանակակից աշխարհն արեց ամեն բան ավելի զարգացած լինելու համար, բայց զուրկ մնաց մի բանից` խղճից…Պատերազմներ, որոնք ծնվեցին անձնական շահերից, խլեցին երիտասարդ կյանքեր, սպանեցին հավատը շատերի ներսում, խեղեցին ճակատագրեր: Պատերազմները թողեցին, որ իրենց սպասողների աչքերը մնան երկինք հառած, ուր այնքան սերեր բարձրացան…

Երանի լիներ մեկը, ով աշխարհի երեսից կջնջներ պատերազմ բառը, կվերացներ սահմաններն, ու կապրեինք խաղաղ: Իհարկե, հպարտություն է հաղթանակը, գրավված դիրքերն ու սահմանները, բայց ո՞ւմ են պետք դրանք, եթե չկան կյանքեր, որոնք այնքա՜ն կարևոր էին…

Կլինի հաղթանակ, բայց դա չի փարատի զոհված զինվորի մորը, նորից սիրով չի լցնի սիրած աղջկա սիրտը. կմնան հետմահու մեդալներ ու մի փոքրիկ անկյուն տան մեջ նրան հիշեցնող: Նրանց երգեր ու բանաստեղծություններ կձոնենք, փառք կտանք, բայց էլ երբեք ետ չենք բերի:

Թող ավարտվեն պատերազմները, թող հավատը չմարի մարդկանց ներսում, թող ետ գան տղաները, չպակասեն տղերքը…

Պատերազմները փոխում են մեր կյանքը, մեզ տանում են լրիվ ուրիշ աշխարհ, ուր չկա քուն, չկա հանգիստ, բայց կա շատ սեր, այո, պատերազմի դաշտում շատ սեր կա. սեր, որը ստիպում է 18 տարեկան երիտասարդին նետվել կռվի դաշտ` մտքում հիշելով մոր տաք գիրկը, սիրած աղջկա համբույրը, բարի խոստումը, որ ինչ էլ լինի` կսպասի: Կսպասի, որ սիրեն իրար տիեզերքում եղած բոլոր ուժերից ավելի ուժեղ ու լուսավոր սիրով: Ու վերջապես, նրանք պատրաստ են զոհվել, որ աշխարհում նորից սեր լինի…

Հ.Գ. Բայց ինչ էլ լինի, մենք #Հաղթելու ենք

Հաղթելու ենք պատերազմին, հեռավորությանն ու ժամանակին ու, հա, սիրելու ենք իրար ամեն ինչից շատ ու ամեն ինչից վեր: Հիշելու ենք, թե ինչպես մեր սերը պատերազմ անցավ ու ավելի ուժեղ դարձավ:

Երանի ոչ մի սեր զոհ չգնա պատերազմին, ու հաղթեն բոլորը, ինչպես ՄԵՆՔ:

Հիշի´ր ետ գալուդ խոստումը, որ ավելի ուժեղ լինես…

Դեռ չէր հայտարարվել զորահավաք, երբ Սյուզիի հայրը ՝Վարսեր գյուղից, (այն գտնվում է Գեղարքունիքի մարզում) շտապեց առաջնագիծ։ Հայրը գնաց իր պարտքը կատարելու, դուստրն էլ հոր թիկունքում իր գործն է շարունակում։ Սյուզին իր շուրջն է հավաքել արցախցի երեխաներին և որոշ չափով փորձում է նրանց օգտակար լինել։ Սյուզիի հետ խոսելիս խնդրեցի, որ մի քիչ պատմի երեխաների մասին։

-Լսի,՛ էնքան լավ երեխեք են, չես պատկերացնի: Էնքան ուժեղ, կյանքով լեցուն։ Մեր հարկի տակ ընդունեցինք, ինչքան որ հնարավոր էր շոր ու սնունդ հասցրինք, մի քիչ խոսեցինք, խաղացինք, որ ցրվեն երեխեքը։ Իսկ էս իրավիճակի հետ կապված ոչինչ չուզեցինք հարցնել, որովհետև չէին կարողանում իրենց տեսածը պատմել, մենք էլ չուզեցինք կրկնակի ցավ պատճառել։

Լուսանկարը Սյուզաննա Նավասարդյանից (Սյուզին ՝ձախ կողմի աղջիկն է)

Նրա շուրթերից ոչ մի տրտունջ չլսեցի միակ բանը, որ անընդհատ կրկնում է, հետևյալն է.

-Ես Սյուզաննան եմ Արայիկի Նավասարդյան։ Ես Արոյի աղջիկն եմ։

Սյուզին 19 տարեկան է, սովորում է Բրյուսովի  պետական համալսարանի ՝ թարգմանության և միջմշակույթային  հաղորդակցության ֆակուլտետի գերմաներեն միջմշակութային հաղորդակցության բաժնում։   Նա նաև ստեղծագործում է։ Գրում է տարբեր թեմաներով։ Այս օրերին ավելի շատ  է գրում ստեղծված իրավիճակի ու հերոս հոր մասին։

Մի տեսակ սառել է օդը

Ու խեղդում է ինձ կարոտը,

Ուզում եմ գալ մոտդ,

Բայց ասում են «պատերազմ»:

Թող լինի լավ գրքի վատ կազմ,

Ընդամենը թվացյալ երազ,

Որ արթնանամ`  դու գաս

Ու երբեք էլ չգնաս։

Աստծո 7-րդ օրն է, ինչ երկինքը եռագույն է հագել։ Սահմանին՝ ամեն խրամատում հայոց որդոց ուժն ու խելքն է, ամեն հայ մոր աչքին որդու պատկերն է, իսկ ականջին՝ զրնգուն ձայնը։ Ամեն օջախում, ամեն կտուրի տակ, ամենքի սրտում միայն հպարտություն ու ցավ է, իսկ ահա ամեն արցունքիս մեջ էլ աղոթքի մի տող է։ Թերևս այս անավարտ շարքն ավարտվեց, բայց կասեմ, հոգուս խոսքը նոր պիտի թրծեմ…

Ես ՀԱՅ եմ, հայ եմ ծնվել դեռ էն սկզբից, ու դեռ մորս արգանդում ես ծովից ծով հայրենիք էի ստեղծում իմ մեջ, ու այն թրծում որպես մի կամքի դեսպան, ու երբեք չնահանջող իմ սրտում այն պահում որպես ոսոխի դեմ կռվող մի մարտիկ՝ հայի արյունով ու խելքով։ Շատ շուտով քսանս կբոլորեմ ու իմ խռոված հոգում դեռ պահում եմ այդ անխռով մարտիկին՝ Հայաստանիս։

Լսի՛ր, քեզ մի բան ասեմ, հիմա ամեն բջջիս մեջ մի հայրենիք ունեմ՝ հզոր ու անկոտրում, բայց լավ իմացիր, հայրենիքի համար պետք չէ գոռալ ու կոկորդ պատռել, ուղղակի այն ունեցիր ներսումդ, ու ուղղակի կերակրիր այն աղոթքով ու հավատով, ու մի օր էլ կտեսնես, որ սահմանին կանգնած կռիվ է տալիս ու արյուն թափում։ Քանի՜ հայրենիքներ ունենք հիմա սահմանին կանգնած, հաշվե՞լ ես։ Մինչ դու հաշվես, ես կասեմ. ես այնքան թա՜նկ հայրենիքներ ունեմ հիմա կանգնած սահմանին, որ հաստատ ինչ էլ լինի, Հայաստանի վիզը ծուռ չեն թողնի։

Ես լավ եմ հիշում. Ապրիլյանի ժամանակ 9-րդ դասարանում էինք ու հանդարտ նստած էինք դասի, երբ սահմանից ձայն լսվեց։ Ու հա՜, մենք չէինք էլ պատկերացնում, որ մի քանի տարի անց մեր կողքին նստած տղերքը կանգնելու են Ապրիլյանի տղերքի կողքին ու հայրենիք պաշտպանեն։ Նրանք իմ մանկությունն են, իմ պատանեկությունը, ու մի խոսքով ասած՝ իմ մանկությունը պատանեկությանս ձեռքը բռնած՝ գնացել է հայրենիքը պաշտպանելու։ Նրանք հերոս են ինձ համար, ու հեչ պարտադիր չի, որ մի սխրանք գործեն, որովհետև հայրենիքի համար ոսոխի առաջ կանգնելը արդեն սխրանք է։

Երեկ ակամա ականատես եղա մի պատկերի, որը երբեք չեմ մոռանա։ Մի քաջ զինվոր էր՝ հանգիստ ու խաղաղ տոնով պատմում էր, թե ինչպես էր վիրավորում ստացել արկի բեկորներից, ու չէր էլ զգում, թե իր ուսին հենված մոր հոգում քանի աշխարհներ են փլուզվում, մայրը լուռ էր, բայց հայացքը գոռում էր, իսկ երկնքին հառած աչքերով էլ՝ արդարություն պահանջում։ Մյուս զինվորն էլ մորը կարոտած սրտով, վիրավոր ոտքով սպասում էր ապաքինվելուն, որ նորից վերադառնա ընկերների մոտ, հասնի դիրքին ու անդավաճան զենքին։ Իսկ ահա վերջինը, որի ձայնը մի քանի օր շարունակ մայրը չի լսել, տանկեր է խոցում ու անկոտրում մնում։ «Դե ե՛կ վարդապետ ու մի խենթանա»,- ճիշտ է ասել մեծն Սևակը, իսկ ես ճիշտ կլինեմ, եթե վերջում ասեմ, որ ուղղակի ՀԱՂԹԵԼՈՒ ԵՆՔ։

Հոդվածը գրվել է սեպտեմբերի 29-ին

Արդեն երրորդ օրն է, ինչ ադրբեջանական զինուժը կրակ է բացում Արցախի ուղղությամբ, և արդեն զենքն է ուղղում դեպի ՀՀ-ի բնակավայր Վարդենիսը։ Ադրբեջանական վայրագությունների դեմ առաջնագծում պայքարում են հայոց բանակը և հայ կամավորները, իսկ արդյո՞ք մենք այստեղ կռվում ենք։ Այո՛, կռվում ենք։ Թիկունքի հիմնական ճակատը սոցիալական հարթակն է, որտեղ հակառակորդը իրեն բնորոշ ագրեսիվ կերպով գրոհում է, իսկ հայերն իրենց բնորոշ կերպով պայքարում են ու չեն հանձնվում։ Այս վճռական պահին շատ կարևոր են բոլորիս մտածված և ճիշտ գործողությունները, առաջին հերթին՝ սառնասրտությունը և ապատեղեկատվությունից ձերբազատումը։ Յուրաքանչյուրս պետք է գիտակցենք մեր գործի կարևորությունը, որը կարող է դրսևորվել տարբեր գործողություններով։ Սննդի և այլ անհրաժեշտ պարագաների հավաքագրում, արյան հանձնում, մեդիագրագիտություն և պաշտոնական տեղեկատվության ընթերցում, ահա այն ցուցակը, որով մենք պետք է առաջնորդվենք։ Գիտակցաբար և անգիտակից թշնամուն օգնելը պարզապես արգելվում է, հետևաբար մի տարածեք ռազմական տեխնիկայի տեղաշարժման մասին լուսանկարներ և տեսագրություններ, մի տարածեք կամավորների տեղաշարժման մասին ինֆորմացիա, ինչպես նաև զինվորների անձնական տվյալները՝ այդ թվում զոհվածների, քանի որ թշնամին այն շատ դեպքերում պղծում է։

Ժպտա՛, քո ժպիտը ուժ և կորով է զինվորին։

Երբ վտանգը թակում է դուռդ, սկսում ես վերաիմաստավորել, գնահատել կյանքդ: Մենք՝ հայերս, միշտ էլ ստիպված ենք եղել վտանգի առաջ կանգնել, բայց մեր ազգային հպարտությունը  մեզ երբեք թույլ չի տալիս վտանգի առջև խոնարհվել, ծնկի գալ: Դա մեզ համար չէ: Պայքարելն ու հաղթելը մեր արյան մեջ է: Այն, որ այսօր մենք կանք (մինչդեռ ոմանք նախատեսում էին միայն մի հայ թողնել, և այն էլ … թանգարանում), ապացույցն է այն բանի, որ մենք լինելու և պայքարելու ենք միշտ: Գնդակի սկզբունքով ենք ապրում. որքան մեզ ուժեղ են հրում, այնքան ավելի առաջ ենք գնամ:

Այսքան ցավ ու արհավիրք տեսած ազգին հաղթել կլինի՞:

Մեր ողջ ուժը մեր միասնականության մեջ է, և սրանք պարզապես ծեծված խոսքեր չեն: Հայերի մեջ հենց այն եմ սիրում, որ խաղաղ պայմաններում, որքան էլ վիճեն, մեկը մյուսին վատություն անեն և նույնիսկ ատեն, միևնույնն է, անգամ մի փոքր վտանգի դեպքում ամեն ինչ մոռանում են, պայքարում, մեկ հոգի դառնում:

Մենք ուրիշ ենք ամեն ինչով: Մեզ չեն դաստիարակել այնպես, ինչպես իրենց: Փոքր ժամանակ անդադար ընտանիքիս անդամներից լսել եմ այն, որ հակառակորդի փոքր երեխաները մեղավոր չեն, այն, որ իրենց ազգի մեջ էլ շատ կան լավ մարդիկ, սովորեցրել են չատել, բայց և չմոռանալ և ուրիշներին էլ անընդհատ հիշեցնել մեր պատմական անցյալը: Բայց մի՞թե նրանց երեխաները նույնպես դաստիարակվում են այսպես:

Մենք անկաշկանդ նայել ենք նրանց արտադրած ֆիլմերը, երկրպագել նրանց դերասաններին, երգիչներին և հետևել ենք այն սկզբունքին, որ արվեստը ազգություն չի ճանաչում: Բայց  այն պահից, երբ տեսնում ես քո այդքան սիրելի թուրք երգիչների ու դերասանների արձագանքը այս վիճակին, ներսումդ արթնանում է ազգային արժանապատվությունը: Ա՛խր, այլևս ինչպե՞ս սիրես մարդկանց, որոնք արդարացի են համարում մեր քաջորդիների, մեր հզոր եղբայրների մահը: Ու մի կողմ դնենք բանականությունը և այն միտքը, որ բնական է նրանց` իրենց ազգին պաշտպանելն ու արդարացնելը, քանի որ  նրանք էլ այդպես են դաստիարակվել: Ո՛չ, ո՛չ, ես ու ինձ հետ նաև իմ շատ հայրենակիցներ այսուհետ լրիվ ուրիշ ձևով ենք նայելու կյանքին: Որքան էլ լավ ֆիլմեր կամ երգեր լինեն, ամեն անգամ դրանց նայելիս կամ լսելիս, աչքիս առաջ է գալու հայ զինվորի հերոսական կերպարը, ու ինքս ինձ մեղավոր եմ համարելու:

Այս մի քանի օրում մենք շատ բան սովորեցինք: Սկսեցինք գնահատել մեր կյանքի ամեն մի վայրկյանը ու շնորհակալ լինել զինվորներին, որ հսկում են մեր երկրի սահմաններն ու մեզ տալիս են ապրելու և գործելու  հնարավորություն: Սա ժամանակ է, երբ անկախ քեզնից սիրում ես բոլոր հայերին՝ բացառությամբ նրանց, որոնց առանձնապես չի էլ հետաքրքրում ներկա իրավիճակը: Ցավոք, այդպիսի մարդիկ ևս կան, և այդպիսինների հետ առնչվելը վերջին օրերին իմ նյարդային համակարգի  թույլ կողմն է դարձել:

Սա ժամանակ է, երբ ուրիշ ուղղությամբ մտածել հնարավոր չէ, երբ քեզ մեղավոր ես համարում ժպտալու, երգեր լսելու, սնվելու և քնելու համար, քանզի քեզ մի միտք է անդադար տանջում. սահմանին կանգնած զինվորը ո՞վ գիտի՝ հիմա ինչպես է:

Սա ժամանակ է, երբ հոգուդ ողջ էությամբ հպարտ ես հայ լինելուդ համար:

Սա ժամանակ է, երբ ամեն մի զոհվածի համար սգում ես հարազատին հավասար, ա՛խր, քիչ ենք այնքան, որ մերն է ամեն մեկը, հիմա չկան հարազատ կամ օտար զինվորներ, սահմանին կանգնած յուրաքանչյուր հայ զինվոր, որը պայքարում է մեր խաղաղ կյանքի համար, մեր հարազատն է, մեր հոգեկից եղբայրը:

Մենք էլ ունենք համբերություն, և այն արդեն սպառվել է: Մենք խաղաղություն ենք ուզում, բայց ոչ զիջումների պայմանով: Մինչ այս, զիջել ենք այնքան, որ մեզ մի փոքր հող է մնացել, որն էլ մեզ համար սոսկ հողատարածք չէ, այլ սրբություն, հայրենիք, որը երբեք չենք կորցնելու, որովհետև մենք դրա իրավունքը չունենք: Մեր հերոսները արյուն են թափել և շարունակում են թափել մեր հայրենիքի համար, և հիմա այն զիջելը ուրիշ ի՞նչ կհամարվի, եթե ոչ մեղք: Մեր հերոսների կյանքի գնով պահած հողը մենք շենացնելու ու պաշտպանելու ենք առմիշտ:

Մենք իրավունք չունենք հանձնվելու, ինչ էլ լինի, մենք հաղթելու ենք, և դրանում կասկած չկա: Ես դրանում համոզվել եմ արդեն` տեսնելով հայրենակիցներիս մտահոգությունն ու քաջությունը միաժամանակ:

Պարտվելու մասին խոսք գնալ անգամ չի կարող: Մենք կարողացել ենք հաղթել մահվանը, դառը ճակատագրին ու նենգ թշնամուն: Եվ այսպես է լինելու միշտ: Մեր հաղթանակների մասին դեռ շատ է խոսվելու, ու մի օր էլ հպարտությամբ պատմելու ենք մեր երեխաներին ու թոռներին, թե ինչպես ենք հաղթել այսօր:

Մենք հաղթել ենք, հաղթում ենք ու հաղթելու ենք միշտ:

Կներես, իմ սիրու՜ն։

Կներես, որ վիրավորվել եմ հաճախ քեզնից։ Լեռներդ չեմ գնահատել, ճերմակ ջրվեժներդ չեմ գնահատել, սառը ջուրդ չեմ գնահատել։

Եթե ամբողջ կյանքումս էլ ներողություն խնդրեմ, էլի քիչ կլինի։ Չեմ հասկացել, որ դու ես իմ սերը, իմ ամենասիրունը, որ քեզնով եմ խաղաղ, քեզնով եմ քայլում դեպի առաջ՝ դեպի բարձրն ու մեծը։

Հիմա չեմ էլ կարող սերս ու նվիրվածությունս քո հանդեպ արտահայտել։ Բայց իմացի՛ր՝ սիրում եմ քեզ, էլ կյանքում չեմ նեղանալու նվիրածդ քաղցր ջրից, մայրամուտներից, ամենակապույտ ու պարզ երկնքից։

Այսօր արտասովոր տխուր ես։

Կապույտ երկինքդ բաց երկնագույն է դարձել, գունաթափվել է, կապույտի մեջ մխրճված շենքերդ փոքրացել են, էլ չեն երևում, զավակներդ էլ անհանգիստ աչքեր ունեն, իմ սիրու՜ն։

Ների՛ր, զավակներիցդ ոմանց չհասցրինք պաշտպանել, փրկել: Երկինք գնացին զավակներդ։

Տներում ողբ կա, ների՛ր քեզ ցավեցնելու համար։

Բայց գիտե՞ս, ողբը միախառնվել է ազատատենչ ոգու հետ։ Արի ոգիդ գերազանցում է քեզ նվիրած ողբին։

Ապրե՛ս, իմ սիրու՜ն, չես թուլացել՝ գիտեմ, տեսնում եմ։ Դու էլ գիտես՝ կողքիդ ենք լինելու, չենք թողնելու լաց լինես, աչքերդ կկարմրեն, մեր ամենաթա՛նկ։

Երևանի պետական համալսարանը արդեն երկու օր է, ինչ օգնություն է հավաքում: Ուսանողները բոլոր արկղերին մակագրում են՝ «Հաղթել ենք, սպասում ենք, տղաներ ջան, բոլորդ հետ վերադառնաք»: Բոլոր մթերքները և հագուստները տեսակավորված են, ամեն ինչից մի քիչ-մի քիչ: Ամեն ինչ առաջնագիծ ուղարկելու համար է՝ սուրճ, դեղորայք, քաղցրավենիք, հիգիենայի պարագաներ: Ամեն արկղի մեջ փոքրիկ բացիկներ ենք դնում: Համալսարանից կամավոր մեկնած տղաները արդեն առաջնագծում են: Հոգով ու սրտով մենք տղաների կողքին ենք:

Հաղթելու ենք: