Իսկ ինչո՞ւ են մեռնում սերերը,

Մի՞թե չենք կարող փրկել մենք նրանց,

Մի՞թե պատրաստ չէ սիրտը մարդկային

Տալ ևս մի կյանք խե՜նթ սիրող սրտին։

Բայց թե պատրաստ չէ, ինչո՞ւ է քանդում,

Ինչո՞ւ է կտրում թելը այն սիրո,

Որ կապում է երկու սրտերի…

Չարացած մարդի՜կ, կոտրված սրտե՜ր,

Հեռվում մոլորված լուսե անուրջնե՜ր,

Որտե՞ղ ես կորել, ե՛տ դարձիր դե, սե՜ր,

Թե՞ այդ մարդիկ են ստիպել քեզ մեռնել։

Միգուցե նրանք չեն ճանաչել քեզ,

Այդ ամենի մեջ չունի ոչ ոք մեղք։

Դու մի՛ նեղացիր ու մի՛ չարացիր,

Այլ մարդկանց սրտում թաքուն դուռ բացիր։

Ամուր դու փակիր դուռը այդ ներսից,

Որ ո՛չ մի օտար, չարակամ երես

Չկարողանա իշխել որպես «ես»։

Դե՜, ետ դարձիր, սե՜ր,

Դու պետք ես մարդկանց,

Դու պետք ես և ի՛նձ,

Քանզի հենց քո պես լուռ ու ինքնակամ,

Բայց քեզ իմ սրտում հավերժ թողնելով՝

Ինձնից հեռացավ նաև իմ սերը…

Ու ետ դարձնել նրան, ավաղ, … չկարողացա…

Ոմանք ուրախ, ոմանք էլ տխուր դիմավորում են աշունը: Ես ուրախներից եմ։

Սա տարվա իմ եղանակն է, երբ զգում ես աշնան դյութիչ բույրը, երբ սառը քամին անուշ քսվում է դեմքիդ, երբ տերևները գեղեցիկ շարժումներով ցած են իջնում, երբ զարդարվում են մեր հրաշք անտառները։

Բայց նաև, սառն է աշունը, անտարբեր պահվածքով ներթափանցում է մեր հոգու խորքերը, պոկում մեր զգացմունքները, տանում մեր հույզերը։

Խորհրդավոր է աշունը, ինչքան մարդ է նրա մեջ թաքցրել իր փոքրիկ գաղտնիքը, մի փոքրիկ հույզը…  Ինչքան բան կա թաքնված նրա մեջ:

Ես դեռ ինչքան բան ունեմ պատմելու քեզ, ինչքան բան կա, որ սրտումս պահել եմ միայն քեզ համար: Ես կնստեմ ու կխոսեմ, իսկ դու, ինչպես միշտ, լուռ կլսես ինձ, ինձ չես մեղադրի, չես ձանձրացնի քո խորհուրդներով: Հետո ես կլռեմ, կգա քո խոսելու ժամանակը, ես կլսեմ քեզ, անսահման կարոտած իմ սիրտը մոտդ բաց կանեմ, ու կվայելեմ քեզ ևս մի երեք ամիս, իմ թաց աշուն…

«Գաղթականի պապակ շուրթին պաղած,

Սուրբ աղոթքի նման հնչող անեծք,

Որ ավերակ զանգակատան խորքից,

Դեռ կանչում ու հառաչում է՝ ամե՜ն…»

Ամբողջ գյուղով իրեն էդ գաղթական անունն էին տվել։ Ամբողջ գյուղով գաղթական էին, բայց էդ անտեր անունն իրեն էին բաժին հանել։

Ամեն անգամ, երբ գյուղացիներից մեկը ձայն տալիս անվան կողքին այդ բառն էլ էր դնում, կանգնում էր մի պահ, թողնում, որ սրտից ելնող ծուխը մարի ու շշնջում էր էնպես, որ միայն ինքն ու Աստված լսեն՝

- Անիձվիր էդ օր…

Հարյուր տարի, թե՞ ավելի առաջ էր, որ պապը հազարավոր գաղթականների հետ էրգիրը թողել, եկել էր։ Հազարավորներից հենց իր պապն էր այդ գյուղն ընտրել, մի անկյունում քողտիկ շինել ու ապրել։ Ոչ մեկի թանին էր թթու ասել, ոչ մեկի հավին՝ քշա։ Բայց էդ օրից ամբողջ կյանքում, խարանի նման ինքն ու իր սերունդները կրել էին այդ անունը. գյուղն էր տվել… Գաղթական…

Տարիներ անց, մի օր, թոռը գյուղամեջում կռիվ էր արել.

- Տո՜, ընձի լսեք, մըզի գաղտագան կըսիք, հըբը դուք ի՞նճ իք։ Ձըր պաբու պորդ հուդա՞ ին կդրի… Զիմ պաբ ձըրուններուց լը հուշ ի էգի, հորի՞ զիս գաղտագան կսիք։

Ծիծաղել էին, շրջվել էր ու քայլերը տան կողմն ուղղել, որ թաց աչքերը չտեսնեն.

- էն դո՞ր, գաղտագանո՛ւ թոռ, հետևից կանչել էր մեկը…

Արցունքի վերջին կաթիլի միջից աչքը երկնքին էր գցել, քողտիկի առաջ նստած խեղճ պապին հիշել ու դեմքի՝ խանչալի թողած այլանդակ սպին։ Հիշել էր ու կյանքում առաջին անգամ լուռ մղկտացել.

-Անիձվի քու օր, օսմընծո՜ւ թոռ…

Ժամանակին, այն է 2,5 ամիս առաջ, Նելլին ինձ մի մարտահրավեր նետեց։ Ինձանից վստահ ասացի «вызов принят» ու հավեսով մոռացա դրա մասին մի երկու ամսով։ Մարտահրավերն ընդունողը պետք է գրեր այն մարդկանց մասին, ում չի ճանաչում, սակայն անհասկանալի պատճառներով հիշում է։ Դե ինչ, Նելլի, եկավ պարտքեր տալու ժամանակը (դրամատիկ երաժշտություն)։

Եթե լիներ մարդկանց անունները հիշելու մրցույթ, ես դրան նույնիսկ չէի էլ մասնակցի։ Շատ դժվար եմ մտապահում մարդկանց անունները։ Իսկ այ դեմքերը՝ ընդհակառակը։

Օրինակ՝ մինչև այսօր հիշում եմ այն պապիկի դեմքը, ով համերգասրահի հեռվում նստած նշումներ էր անում իր թերթկի վրա և որոշում իմ՝ հաջորդ փուլ անցնել կամ չանցնելը։ Ամեն անգամ ելույթի վերջում փորձել եմ գուշակել նրա որոշումը, գուցե կարդալ այն իր գրչի շարժումից կամ դեմքից։ Չի ստացվել։

Հիշում եմ նաև նույն համերգի հաղորդավարին, ով ամեն ոչ դաշնամուրային ելույթից առաջ դանդաղ իջեցնում էր ռոյալի կափարիչն ու նույն կերպ բարձրացնում, երբ բեմ էր բարձրանում դաշնակահարը։

Հիշում եմ ավտոբուսի այն վարորդին, ով երևի նույն օրն էլ մոռացավ ինձ ու իմ զարմացած դեմքը, երբ ես սխալմամբ մեկնեցի իրեն 50 դրամ 100-ի փոխարեն, իսկ նա ձեռքի թեթև շարժումով գլխիս գցեց այն։ Հիմա ամեն անգամ կանգառում վարորդին մետաղադրամ փոխանցելիս 5972 անգամ ստուգում եմ, որ ճիշտ լինի։ Աչքս, ավելի ճիշտ գլուխս, վախեցած է։

Հիշում եմ փարիզյան հեծանվորդի՝ օլիմպիական հանգստություն արտահայտող դեմքն ու ինձանից մեծ ուսապարկը, ով հազիվ հասցրեց արգելակել, երբ փողոց էի անցնում։ Առհասարակ սկսել եմ չսիրել հեծանվորդներին։ Միգուցե նրանից է, որ ինքս չեմ կարողանում նորմալ վարել հեծանիվ ու մի քիչ նախանձում եմ այդ հմտությանը տիրապետողներին։

Չմոռանանք նաև Վերնիսաժում վինիլային սկավառակներ վաճառող պապիկին, ով մեծ սիրով հանեց այն, ինչի համար գնացել էինք իր մոտ։ Կամ էլ այն կնոջը, ով ոչ մի պայմանով չէր ցանկանում հայերեն չխոսացող երկու երիտասարդի համար իջեցնել ջերմաչափի գինը։ Չեմ հիշում, վերջը էժանացրեց, թե ոչ։

Մանկապարտեզի մոտ ապրող տատի, եթե կարդում ես այս նյութը, կատուներիդ թող դուրս գան բակ, կարոտել եմ փափուկներին։ Ամեն անգամ դրսում քըս-քըս անելիս աչքի ծայրով նայում էի նրա պատուհանին տեսնելու`  նայո՞ւմ է արդյոք։

Դեռ չեմ մոռացել Բարեկամության կամրջի տակ նստած կնոջ այլայլված դեմքը, երբ մեր երթուղայինը խփեց մեկ այլ երթուղայինի, ու մենք մի կերպ դուրս հանեցինք նրան։ Երբեք վթարի մասնակից չեմ եղել, տեսել եմ միայն ֆիլմերում։ Այդ կինն ամենաշատն էր վախեցել և վնասվել։ Ոտքը չէր կարողանում շարժել։

Ի դեպ, ոտքի մասին․ հիշեցի նաև երաժշտական դպրոցի բակում կանգնած աղջկան, ով ամենաարագը վազեց դեպի ընկնող ինձ, որ օգնի բարձրանամ։ Դեմքիս գնդակով հարվածողին էլ եմ շատ լավ հիշում։

Ելույթից առաջ միշտ կուլիսներից նայում էինք, թե ով կա դահլիճում։ Դիլիջանի համերգասրահի բեմ բարձրանալուց առաջ էլ տեսա ամենասև աչքերն ունեցող տղային, ով բոլորից արագ էր քայլել ամենադիմացը նստելու համար և ուրախությունից ոտքերն օդում ճոճում էր։

Մետրոյում մի աղջիկ էի տեսել, կարծես գիտական ֆանտաստիկայի ժանրի գրքի հերոս լիներ։ Ուներ կարճ կարմիր մազեր, մեծ աչքեր և  երկար թարթիչներ։

Հիշում եմ նաև հաղթանդամ ու ինձնից երկու անգամ բոյով պարոնին, ով զբոսնում էր կոշիկից էլ փոքր շունիկի հետ։

Շենքի բակը մաքրող կնոջն էլ չեմ մոռացել, ով եկավ մեր տուն` դույլը ջուր լցնելու համար և ձեռքի հետ ուղարկեց ինձ «կոֆե դնելու»։

Մի պահ հիշենք նաև 13 համարի ավտոբուսում կողքս նստած երիտասարդին, ով ինձ հետ զուգահեռ կարդում էր իմ իսպաներենի տնայինը, հավանաբար չհասկանալով և ոչ մի բառ։ Իսկ եթե հասկանում էր, ապա այդպես էլ չիմացավ, թե ովքեր էին ժամանել դոն Խոսեի հյուրանոց։

Երբեք չեմ իմանա՝ ինչ ազգության էր նա, ով մեզ հետ միասին սպասում էր իր հերթին, և ում տատիկս Վրաստանի սահմանին տվեց մեր այգու թուզը` «կե՛ր, հոգնած ես» խոսքերով։ Չեմ մոռանա նաև, թե ինչպես նա թուզն առանց մաքրելու ուղղակի գցեց բերանը։

Հուսով եմ՝ Նելլին կընդունի այսքան ուշ կատարած խոստումս։ Եթե հիշեմ, էլի կգրեմ, անծանոթները շատ են։ Իսկ եթե արդեն ծանոթ ես, ապա կներես, բայց այս ցուցակում քո մասին էլ չեմ գրի։

-Սպասումի քաղաք է էս ձեր Երևանը,- կանգառում երթուղայինին սպասելիս ասացի արդեն երկար ժամանակ Երևանում բնակվող ընկերուհուս,- Ժամերով պատրաստ եք սպասել կանգառում, որ ինչ-որ թվանշանով մեքենա գա ու ձեզ հասցնի պետք եկած տեղը։ Հետո մեքենայի մեջ սպասում եք, թե երբ եք հասնելու։ Հենց թվում է, թե հասել եք, պետք է նորից սպասեք, որ լուսակիրը կանաչ նշանը ցույց տա, շքամուտքում սպասում եք, որ վերելակը ներքև իջնի, ապա կրկին սպասում, որ ձեզ ուզած հարկը հասցնի։ Դուռը թակելուց հետո սպասում եք, որ բացեն… Ու սա դեռ ամենապարզ ու առօրյա շղթան է։

Ես ծիծաղեցի ու շարունակեցի.

-Իսկ գիտե՞ս՝ ես ինչ կանեի, եթե Գավառում լինեի։ Ինձ պետք եկած ուղղությունը բռնած՝ ոտքով կիջնեի այնքան, մինչև երթուղայինի կհանդիպեի, իսկ եթե չէ՝ մեծ բան չէ, բնավ չեմ էլ օգտվում. քաղաքի մի ծայրից մյուսը մեկ ժամում կարող ես հասնել։ Կհասնեի հինգհարկանի շենքին, վազելով վեր կբարձրանայի ու կսպասեի միայն, որ դուռը բաց անեն։

-Բայց պետք է, չէ՞, ինչ-որ բանի սպասել, ու թույլ տալ, որ որևէ տեղ ինչ-որ մեկը քեզ սպասի,-առարկեց ընկերուհիս,-իսկ մեջտեղում դու շահում ես մտածելու ժամանակ։

-Է՜, մտածել… Ամեն երկրորդ մարդ ինքն իրեն զբաղեցնում է կանգառներում։ Մեկը հեռախոսի մեջ է խրված, մեկին զանգել են, չհաշված, որ մեծամասնության ականջներում ականջակալ կա։

-Դեռ սկիզբն է, կընտելանաս,- ժպտաց ընկերուհիս,- կարոտել ես, դրա համար էլ սկսել ես համեմատել, ինքդ քեզ համոզել։

Ես լռեցի։ Մեկը մյուսի հետևից սլանում էին մեքենաները։ Մարդիկ անցնում էին իրար կողքով՝ առանց միմյանց վրա հայացք գցելու։ Ես հասկանում էի, որ մեծ քաղաքում դա ավելի նորմալ է, քան ամեն պատահած մարդու հետ զրույցի բռնվելը։ Ընկերուհիս նշան արեց, և միասին բարձրացանք կանգառում արգելակած վարդագույն ավտոբուսներից մեկը։ Պատուհանից այն կողմ շտապում էր աշխարհը։ Շենքերից մեկի վրա հասցրեցի կարդալ. «Մի շփոթիր շարժումը գործողության հետ»։

-Շարժումը գործողություն կդառնա, եթե այն նպատակային է,- մտքումս գտա պատասխանը ու սկսեցի մոտավորապես պատկերացնել, թե ուղևորներից ով ինչ նպատակով է շարժվում քաղաքի մի մասից մյուսը։

Վերջապես վերհիշեցի նաև իմ նպատակը, որ շարժումս գործողության պետք է վերածեր ու առույգացա։

-Գիտե՞ս՝ ինչ բան է հայմվեհը,- հանկարծ դարձա ընկերուհուս։

-Համեղը՞,-հարցրեց։

-Հայմ-վեհ, գերմաներենից բառացի՝ հայրենիքացավ, այսինքն՝ տուն դառնալու ցանկություն, կարոտ,- արտասովոր զվարթությամբ սկսեցի բացատրել։

Ընկերուհիս չփորձեց անգամ քաղաքավարությունից դրդված ծիծաղը զսպել, որովհետև լավ էր ճանաչում ինձ։ Ես գտել էի մի հույս, որից պետք էր կառչել փոփոխությանն ընտելանալու ու նոր իրականությունն ընդունելու համար։ Չէ՞ որ իզուր չէի այստեղ հայտնվել։

-Ասածս այն է, որ թեկուզ միայն այդ բառը սովորելու համար արժեր Երևան հասնել,- ժպտալով արդարացա ես ու մտածեցի, որ ամեն մանրուք ու պատահականություն կարող են հույս ներշնչել, երբ առաքելությունդ իրագործելու ճանապարհին ես։ Չէ՞ որ գիշերը պարզապես լույսերի հանգման արարողություն է, երբ կարող ես լուսաբացն անտարբերությամբ դիմավորել։ Իսկ երբ գիշերային լույսերն անգամ որպես կախարդանք ես ընդունում, առավոտդ դիմավորում է քեզ հարազատ մոր պես ջերմ, որտեղ էլ որ արթնացած լինես՝ քո տանը, թե մեկ այլ քաղաքում։

-Դեռ շա՞տ կա հասնելուն:

-Մեկուկես ժամ,-պատասխանեց ուղեկցորդուհին` միևնույն ժամանակ հարցնողի սեղանից վերցնելով արդեն չորրորդ դատարկված սուրճի բաժակը:

Հաղթանդամ տղամարդը բարձրաձայն հառաչանքով հետ ընկավ նստարանին ու սկսեց մատներով թմբկահարել լայն բազկաթոռի հենակները, ձեռքով մի քանի անգամ շփեց ճաղատ գլուխը, քորեց աղվեսի սուր քիթը, նայեց թանկարժեք ժամացույցին, ուժգին թափ տվեց այն, նորից նայեց:

-Մի հատ էլ սուրճ, եթե կարելի է,-փոքր-ինչ խռպոտ ու ցածր ձայնով ասաց նա` թեքվելով դեպի մյուս ուղեկցորդուհին: Վերջինս լուռ գլխով արեց:

Ուղևորի հագին կնգուղով սև սվիտեր էր ու բազմաթիվ գրպաններ ունեցող մոխրագույն շալվար, ինչպիսիք հագնում են օպերատորները կամ լեռնագնացները: Երեսը սափրած չէր, իսկ աչքերի տակ աննշան մգություն կար: Նա փակեց սեղանը, հետո կրկին բացեց այն, մի քանի անգամ անհանգիստ հետ ու առաջ գնաց նստած տեղում: Երբ սուրճը բերեցին, նա մի փոքր խմեց, շունչ քաշեց ու հենվեց բազկաթոռին` թեքվելով դեպի լուսամուտը: Գլուխը հենելով ապակուն` նա արտաշնչեց: Լուսամուտը ծածկվեց գոլորշու թույլ փառով:

Հեռվում` ամպերի ճերմակ փնջերից մեկի միջից ասեղի պես դուրս սահեց ևս մի ինքնաթիռ` հետևից սպիտակ թելի պես քաշելով գոլորշու երիզը: Արևի վառ լույսից այն շիկացել էր, ու երբեմն դժվար էր տարբերել` դա իսկապե՞ս ինքնաթիռ է, թե լույսի ուժեղ բռնկում: Ինքնաթիռը մեծ արագությամբ էր շարժվում, բայց երբեմն թվում էր, թե այն կանգնած է տեղում, ասես կախված է թանձր մեղրի մեջ:

Տղամարդը ձեռքն առաջ տարավ ու մատով դանդաղ գիծ քաշեց ապակու վրա` փորձելով կրկնել ինքնաթիռի` մուգ կապույտ երկնքում թողած սպիտակ նախշը: Արևի մաքուր լույսը քնկոտ ծորում էր ամպերի վրայով: Նրա մատը հասավ կապույտ անվերջության մեջ ծուլորեն սահող երկաթե թռչունին ու զգուշությամբ դուրս հրեց այն լուսամուտի եզրից այն կողմ` շտապեցնելով:

Գլուխն ապակուն հենած ուղևորի աչքերը փակվեցին: Ձեռքը դանդաղ սահեց ներքև: Մեղմ լույսը զգուշությամբ ծորաց նրա ճմրթված կոպերի վրայով` փորձելով մաքրել աչքերի տակ հավաքված հիվանդոտ կապույտ գույնը: Տղամարդու շուրթերը թույլ բացվեցին` դեմքին հարցական արտահայտություն տալով, ասես  երկար ժամանակ ինչ-որ բան էր մոռացել, ու հիմա` քնի ու իրականության եզրում սավառնելիս, հանկարծ պետք է հիշեր: Ինչ-որ շատ կարևոր բան:

Սրահում հնչեց ամրագոտիները կապելու հրահանգի ազդանշանը: Տղամարդու աչքերը բացվեցին, ու նա մի քանի վայրկյան զարմացած նայում էր բաց երկնքին: Վերջապես նա հետ նստեց, տրորեց հոնքերը, ձեռքը վերցրեց արդեն սառած սուրճի գավաթը, խմեց:

-Շո՞ւտ կհասնենք,-կրկին լսվեց նրա խռպոտ ձայնը:

-Այո,-ժպտաց ուղեկցորդուհին:

Ուղևորը թույլ ժպտաց, գլխով արեց, նայեց պատուհանին, որի վրա դեռ երևում էր իր պատկերած նախշը, այնուհետև թևքով զգուշությամբ մաքրեց ապակին:

Վայրէջքից հետո շտապ վեր կացավ, հագավ շագանակագույն կաշվե բաճկոնը, գլխին քաշեց կնգուղը, դրեց անթափանց արևային ակնոցն ու կանգնեց դեռևս փակ դռան առաջ` սեղմելով բջջային հեռախոսի կոճակները: Ուղեկցորդուհին խնդրեց նրան սպասել միջանցքում: Ուղևորը դժգոհությամբ մի քանի քայլ հետ եկավ` անհամբերությամբ փնտրելով ինչ-որ մեկի համարը: Զանգահարելիս էկրանին մի պահ լուսավորվեց դեռահաս աղջկա մի դեմք: Գծի մյուս եզրին խոսեցին, և նա շտապեց հեռախոսը սեղմել ականջին, ժպտաց ու ցածրաձայն ինչ-որ բան ասաց:

-Խնդրեմ,-հրավիրեց ուղեկցորդուհին, երբ դուռը վերջապես բացվեց:

Տղամարդը շտապ քայլերով դուրս եկավ` հեռախոսը չիջեցնելով:

-Էս են ռուս դերասանը չէ՞ր,-հարցրեց ուղևորներից մեկը:

-Հա, ինքն էր,-հաստատեց մեկ ուրիշը` ուշադիր նայելով հեռացողի հետևից:

Օդանավակայանի սպասասրահում մի խումբ մարդիկ փորձում էին լուսանկարել իմ ուղեկցին, բայց վերջինս արագացրեց քայլերը` հայացքը չբարձրացնելով ու հեռախոսն ամուր սեղմելով կրծքին, ասես այդ պահին աշխարհում ավելի թանկ բան չկար: