Օրերս գտնվում էի Դիլիջանի Թախտա թաղամասում: Շրջելով և ևս մեկ անգամ համոզվելով, որ Դիլիջանը դրախտային քաղաք է, որոշեցի կիսվել և ներկայացնել տավուշյան փոքրիկ անկյուններից մեկը:

Թախտա թաղամասը առանձնանում է իր ընկերական, գեղեցիկ, հյուրասեր և աշխույժ միջավայրով: Թաղամասում կա փոքրիկ այգի, որտեղ երեկոյան ժամերին հավաքվում են թաղի երեխաները, ծերերը, հարսները և միասնական ստեղծում ուրախ և հաճելի տրամադրություն: Այստեղ ապրող երեխաները նոր շունչ, նոր տրամադրություն են հաղորդում համաքաղաքացիներին իրենց երգ ու պարով, երեկոյան ժամերին կազմակերպվող խաղերով, հանելուկներով, հումորներով:

Բնակիչները աշխատող, աշխատասեր և հյուրասեր մարդիկ են: Նրանք ստեղծում են, ստեղծագործում և իրենց արվեստը ցուցադրում խոսքի, պահվածքի և բնավորության միջոցով:

Թախտա թաղամասում աչքի են ընկնում բարձր և ցածր վեմերը, գունավոր քարերը և բաց դաշտահովիտները։ Գեղեցիկ ծաղիկներով զարդարված այգին էլ ավելի է ոգեշնչում տեղի բնակիչներին և զբոսաշրջիկներին, որպեսզի հանգստյան օրերը անցկացնեն այս թաղամասում:

Զգացե՞լ ես՝ մենք չգիտենք՝ որոնք են մեր վերջին անգամները։ Մաման ասաց.

-Վերջին անգամ ուսանողական տարիներին եմ եղել Մանկական երկաթուղում։

Քեզ էլ թվում է՝ մաման գիտե՞ր, որ այդ օրը ինքը վերջին անգամ էր այնտեղ։ Չէ, երևի չէր էլ պատկերացնի։ Իրեն թվում էր՝ վաղը նորից կգնա, կամ մյուս օրը՝ համակուրսեցիների հետ, բայց պարզվում է, որ դա վերջին անգամն էր։

Երևի մոտը կարոտ կա երկաթուղու հանդեպ, չէ՞, երևի որ իմանար վերջին անգամն է այնտեղ լինելու, մի քիչ ավելի ուրիշ աչքերով կնայեր ամեն ինչին։

Հիմա գնում եմ, մտածում՝ գուցե վերջին անգամ եմ այսքան մարդկանց հայացքները տեսնում, գուցե իրենք էլ վերջին անգամ ինձ են տեսնում, կամ էլ իրար, էական չէ։ Կարևորը վերջին անգամներն են, որոնց մասին մենք անգամ գաղափար չունենք։

Դիմացիս տղամարդուն եմ նայում։ Էնքան մաքրասեր է երևում։ Սպիտակ վերնաշապիկ, սափրված դեմք։ Երևի հենց նոր նախաճաշել է, համբուրել կնոջը ու դուրս եկել տանից։ Չգիտի, որ գուցե վերջին անգամ է համբուրել կնոջը կամ վերջին անգամ է նայում փոշոտված ապակիներից դուրս՝ անցնող մեքենաներին։

Այսօր ապրիր՝ մաքուր, սիրուն։ Միգուցե քո վերջին անգամն է այս քաղաքում, այս երկրում կամ էլ այս մոլորակում։ Արա՝ ինչ ուզում ես։ Նայիր նրան, ում վախեցել ես նայել, հայացքը քեզ չի սպանի։ Մեկ էլ տեսար՝ էլ ժամանակ չես ունենա։

Ու հիմա, երբ սահմանին անհանգիստ է, ամեն որոտի հետ մեռնում է մոր սիրտը։ Այնտեղ որդին է, ամուսինը…

19 տարվա կյանքդ աչքիդ առաջով վայրկենական անցնում ու մի հեռու կետում սևանում է, ու սևանում է մորդ սիրտը քեզ համար ու այն անծանոթի, որ կանգնած է սահմանին: Երբ ապաստարանից գալիս ու ճաք տված հայելու միջով քեզ ես նայում ու զգում, թե դեռ 20 տարիդ չբոլորած ինչքան ես ծերացել, հասկանում ես, որ պատերազմ է: Ու մղկտում է սիրտդ։ Հողը տնքում էր տանկերի թրթուրների տակ, լռութունը՝ անարգվում արկերի պայթյուններից: Հինգ շիրիմ էլ ավելացավ ու կանայք էլի սևեր հագան: Երազանքներ, որոնք պիտի կատարվեին, անկատար մնացին: Հողում հինգ ծիլ էլ ավելացավ, արյունոտ ծիլ, հինգ հոգի էլ հերոս դարձավ, դարձավ մեր ժամանակների հերոսը:

Մեզնից ոչ ոք չգիտի, թե երբ ու որտեղ կկտրվի իր կյանքի թելը: Մենք պիտի ապրենք այնպես, որ մեզնից հետո անուն թողնենք: Մեր կյանքի ղեկը մեր ձեռքում է. ոնց պտտենք, այնպես էլ կշարժվի մեր նավը: Կան այնպիսիք, ովքեր ղեկը դեպի սահման են պտտում ու կյանքի արևամուտն այնտեղ վայելում: Այդպիսիներին հերոս են ասում:

Կռիվ էր․․․ Ու չէին դադարում հայրենասիրական երգերը, տղաների սխրանքների մասին պատմություններն ու «ապրեն մերոնք» բացականչությունները։ Միայն այսպես կխլացնեինք արկերի պայթյունների ձայները:

Այսօր պատերազմը մի մեծ սպի է թողել որդուն կորցրած մոր սրտում, այսօր պատերազմն անջնջելի վերք է դարձել չմայրացած աղջկա համար, ով շարունակում է սպասել իր հերոս ամուսնուն:

Քեզ մի պահ կթվա՝ նոր կյանք ես սկսել, բայց դեռ մեկ ոտքով քո հին մոլորակում ես։ Անդադար վազքի մեջ, դու փախչում ես քո մտքի բարձր ձայներից, որոնք իրենց երգերով խելագարության են հասցնում… Բայց մի պահ կանգ առ, տես, դու բաց թողեցիր ներկան, որը կրկին անցյալ կդառնա։

Ժամանակի մոլորակ. սլաքները անդադար պտտվում են և առաջ են սլանում, իսկ մենք տեղում վազքով ենք տարվել։ Փորձիր կամաց ոտքի կանգնել, հա, զգույշ, չգլորվես։ Կանգնեցի՞ր, ամո՞ւր, դե հիմա փորձիր մեկ քայլ առաջ գնալ և հասնել ապագայի մոլորակին։ Բայց նախ «ներկա» մոլորակիդ բոլոր աստղիկներին արթնացրու, որ երազանք պահես ու մի պահ կտրվես այս աներազ իրականությունից…

Մի պահ նայիր՝ ինչ գեղեցիկ կժպտան տխուր աստղիկները, մի պահ տես, թե ինչ համախմբված են և ինչպես են իրար պաշտպանում տիեզերքի քամիներից։ Աստղիկներին փորձիր սիրել, նրանք քո երազանքը կկատարեն…

Նոր ծաղիկներ ծաղկեցրու, որ իրենց քաղցրահամ բույրով լցնեն անհոտ ներկայիդ մոլորակը, որ բույրը թափանցի քո ոգի և այնտեղ նոր այգիներ ծաղկեցնի, միգուցե մի նոր գժություն, պայծառություն, որ քեզ մյուս ծաղիկներից կտարբերի։ Քո մոլորակի վրա մի գեղեցիկ Լուսին նկարիր և նրանում քեզ փնտրիր։ Մի օր կլոր է, մյուս օրը դառնում եռանկյուն… Երևի գտար քեզ՝ փոփոխական, տարօրինակ, բայց հավերժ մնայուն։ Ամենն էլ փոփոխական է՝ ձևեր, չափսեր, գույներ դեռ կտեսնես, բայց սովորիր քո գույներով ապրել, քո երանգը հորինիր, որ լցնի մոլորակդ չտեսնված գույներով։

Օրինակ՝ գիշերագույն։ Այս արագընթաց ժամանակի մոլորակի վրա գիշերը քեզ կլուսացնի իր փայլող աստղիկներով, իսկ դու աստղիկ դարձիր և լուսացրու շատերին։ Կամ էլ քեզ լուսացրու, որ մոլորակդ էլ քեզ պահի և մի նոր ծաղիկ դարձնի։

Երևի ասեմ, ու դու չհավատաս, բայց կասեմ, որ աշունն անցավ ու այդպես էլ անձրև չտեղաց, ու ես այդպես էլ չբարկացա անձրևից հետո գանգուր մազերս տեսնելով, իսկ պատուհանները չցեխոտվեցին, իսկ վերարկուս մենակ մնաց պահարանի խորքերում։ Երևի ես ասեմ, իսկ դու չհավատաս, որ մեր բակի գրախանութն անհասկանալի պայմաններում փակվեց, ու որ ես չհասցրի այնտեղից փախցնել մեր սիրելի գրքերը, ու հիմա այնտեղ միայն մնացել է խունացած ցուցանակը՝ կարմրաներկով դաջված ՝ «գրքեր սիրելիների համար»։ Տեսնես՝ ինչո՞ւ փակեցին, երևի խանութի միակ վաճառողը հասկացավ, որ այլևս սիրելի չունեմ, և որ այլևս սիրելի չեմ, ու հասկացավ, որ հավերժ դատապարտել ես ինձ մենության, ու հասկացավ, որ ուզում եմ մենությունս փաթեթավորել իր մոտից փախցրած գրքերով, բայց ինքն էլ գնաց, որ մենությունս մեն-մենակ վայելեմ։ Երևի ես փաստեմ, իսկ դու բնավորությանդ համաձայն որոնես պաշտպանածդ թեզերի մեջ, որ մեր քաղաքում մարդիկ դարձան լուռ ու տխուր, որ քաղաքի նստարաններն արդեն դատարկ են, ու որ աշնանը տերևները թափվեցին առանց ծիածան հագնելու։ Երևի ես լուռ նայեմ աչքերիդ, իսկ դու սովորությանդ համաձայն թեթև ժպտաս, իսկ ես սովորությանս համաձայն թեթև խելագարվեմ, հետո տխրությունս հանեմ ու բաժանեմ, ու քեզ էլ բաժին հանեմ, հետո հոգուս արևները բաժանեմ, բայց քեզ բաժին չհանեմ. առանց այդ էլ քո արևները շատ են։ Հետո հիշեցնեմ, որ հեռանալուցս անցել է 42 օր, 16 ժամ և 50 րոպե, ու այդ անցնող րոպեին դու կշրջվես ու միաժամանակ կնայես ժամին ու օրացույցին՝ ասածս ճշտելու համար։ Հետո անպայման կթերթեմ հիշողությունս, քեզ կջնջեմ հազարերորդ էջից ու կնկարեմ նոր էջում՝ նոր գույներով ու տեսքով, իսկ հետո անպայման անձրև կտեղա, որ ջնջի նկարածս ու ինձ տանի հազարերոդ էջին։ Հետո, ընթացքում լույսը կհասցնի բացվել, արևը գունատված դեմքս կառնի շողերի մեջ ու ինձ կհիշեցնի քո մասին, բայց ես կհիշեմ, որ պետք է մոռանամ քեզ ու վերջակետ կդնեմ, որ այլևս չշարունակեմ քեզ։

Իրիկնամուտ էր. արևն առնում էր իր վերջին շողերը՝ կանաչավարս ծառերի ոսկևորված տերևները շոյելով։ Ամառային տաք քամին երեկոյան այդ ժամին հագել էր իր սարսռացնող վերարկուն ու փարվում էր փողոցներում դեռևս շրջող, թեթև հագնված մարդկանց ու նրանց սիրով մինչ տուն էր ուղեկցում։ Ճրագալույցի հետ սարերից իջնում էին հովիվները՝ ոչխարների հոտերն ու նախիրները գյուղական ախոռներ ցրելով։ Մթնող երեկոյի այդ ամայության մեջ պսպղում էին զույգ աչքեր՝ պարզ երկնքի պես բաց կապտավուն։

Հովիվներից մեկը, հանկարծ նկատելով խոտերի մեջ խլրտացող ստվերը, քայլեց այդ ուղղությամբ։ Եվս երկու քայլ ու կտեսներ, թե ով է դա, բայց հանկարծ բարձրահասակ խոտերի միջից մի բռունցքաչափ քար թռավ ու դիպավ հովվի ուսին։

Հովիվն անսպասելի հարվածից խրտնած՝ մռնչոցով մի քայլ հետ թռավ։

-Հի-հի-հի՜,- ձեռքը բերանին դրած ու բռնկուն քրքիջը հազիվ զսպելով՝ խոտերի մեջ երևաց փոքրիկ, նիհար մի աղջնակ՝ երկնագույն աչքերով։

Հովիվը զարմացած առաջ քայլեց.

-Ո՞վ ես, ի՞նչ գործ ունես այս ժամին դրսում։

-Քըշ-քըշ,- ձեռքը հանդիմանանքով թափահարեց աղջիկը,- սո՜ւս…

Հովիվը շփոթվեց, կռացավ աղջկա հասակի չափ ու պատասխանի սպասող հայացքով սկսեց զննել նրա դեմքը. երկու՝ դեմքի հետ անհամապատասխան մեծ, փայլփլուն աչքեր, ներս ընկած, կեղտոտ այտեր, փոքրիկ բերան, որ թվում էր՝ միշտ ժպտում է, թուխ խոպոպիկներ, որ քամու հետ խաղալով դեսուդեն էին ընկնում նրա գունատ դեմքի վրա։

-Ծնողներ ունե՞ս, աղջիկ,- ավելի բարյացկամորեն հարցրեց հովիվը։

Աղջիկը հայացքը չկտրելով հարևան տան ցանկապատից՝ պատասխանեց.

-Մայր ունեմ։

-Հապա ինչո՞ւ դեռ քեզ տուն չի կանչել։

Աղջիկը չպատասխանեց, կռացավ, մի փոքրիկ քար վերցրեց ու նետեց հարևան տան բակը։ Ներսից մեկն ի պաստասխան երկու անգամ թխկթխկացրեց բարձր, փայտե ցանկապատը։ Հավանաբար դա ինչ-որ դրական ազդակ էր, քանի որ փոքրիկի դեմքն ակնթարթորեն փայլեց, ապա նա տեղում շորորվելով ու չարաճճիորեն երկարացնելով վանկերը, ի վերջո պատասխանեց.

-Մայրս հյուր ունի։ Երբ նա հյուր է ունենում, մեզ ուղարկում է դուրս՝ խաղալու։

Հովիվը խոժոռվեց։ Մինչ նա կխնդրեր իր հետևից եկող  հովիվներին, որ իր պատասխանատվության տակ գտնվող հոտը ևս ախոռներ հասցնեն, աղջիկն արդեն մոտերքում չէր երևում։

Մթնել էր. գյուղի ճանապարհները լուսավորվում էին տների պատուհաններից դուրս փախչող լույսերի նեղլիկ պատառիկներից, որոնք մերթ ընդ մերթ աղճատվում էին՝ ներսում անցուդարձողների ստվերներն իրենց վրա առնելով։ Թրթռացող լույսերի մեջ ողջ աշխարհն ասես երերում էր և մի պահ հովվին թվաց, որ այդ  երերուն իրականությունից փոքրիկ աղջիկն էլ սահել, անցել է մեկ այլ, ալիքվող հորիզոներ։ Քայլերը մեխանիկորեն բերեցին դեպի ցանկապատը։ Ներսի կողմից քչփչոցներ էին լսվում։ Հովվի կասկածները, թե աղջիկն այնտեղ կլինի, հաստատվեցին։

Մինչ կվճռեր ներս անցնել, նրա ուշադրությունը գրավեց վարդագույն կադիլակը, որ այնքան գռեհիկ էր գյուղի խղճուկ ֆոնին, ինչպես ադամանդյա պսպղան մատանին անխնամ ու արևակեզ մատի վրա։ Տնից, որի առջև կայանված էր մեքենան, դուրս եկավ հաստագլուխ, երկարավիզ, անճոռնի մի կերպարանք, նստեց մեքենան ու նորաոճ կադիլակը գյուղից դուրս սլացավ՝ վարդագույն դռնակները ցեխով նախշազարդելով։ Շուտով նույն տնից դուրս եկավ հաստլիկ մի կին ու այսուայնկողմ նայելով բղավեց.

-Լուսինե՜, Լուսինե՜…,- տեսնելով, որ մոտակայքում մարդ չկա, փողոց դուրս եկավ, ու լայն-լայն քայլերով շարունակեց,- Արմա՜ն, ո՞ւր եք… Լուսինե՜…

-Արման, շուտ արա, շո՛ւտ,- հովիվը լսեց աղջկա ձայնը ցանկապատի մյուս կողմից։ Չանցած մի ակնթարթ՝ զիլ ձայնով ներսում ինչ-որ բան դրմբաց ու դրան հաջորդեց խռպոտ տղամարդկային ձայն.

-Գողությո՞ւն եք անում, հաա՜, սատանաներ։

Դարպասն իսկույն բացվեց ու աներևակայելի արագությամբ ներսից դուրս վազեց աղջիկը, իսկ նրա հետևից՝ էլ ավելի փոքրիկ տղան, ով դեռ ձեռքում էր պահել գողոնը ու փոքր-ինչ դանդաղելու պատճառով հասցրեց վզակոթին մի քոթակ ստանալ տանտիրոջ կողմից։

-Լուսինե՞, էդ դո՞ւ ես,- մյուս կողմից ճղճղալով վրա հասավ կինը, ու բռնելով փոքրիկ աղջկա ձեռքից, մյուս ձեռքով ապտակ հասցրեց նրան,- ա՛ռ քեզ, չէի՞ ասել՝ հեռու չգնաք։

Անզուսպ զայրույթը չկառավարելով՝  ոտքից գլուխ թափահարեց նաև ավելի փոքրին։

-Հեյ, հե՜յ…,- փորձեց խառնվել հովիվը և կնոջ ձեռքից առավ կտորի նման թափահարվող տղային։

Անսպասելի տեսարանից շվարած՝ տանտերը կանգնել էր դարպասի առաջ ու աչքերը կկոցած փորձում էր տեսնել զայրացած տիկնոջ դեմքը։

-Այ կին,- վերջապես միջամտեց նա, և դուրս գալով ստվերից, հստակ երևաց։ Դա մի կորացած ծերուկ էր, ով չնայած ծերությանը, բավականին առույգ ու առողջ էր թվում։ -Դրանց դաստիարակած լինեիր, հիմա ո՛չ ես կխփեի, ո՛չ դու։ Տե՛ր կանգնի, մատղաշ են, մեղք են։

Աղմուկը լսելով՝ մի քանի գյուղացիներ դուրս էին եկել տեսնելու, թե ինչ է պատահել և ծերունու այդ խոսքերը, որ հնչեցին ականատեսների առջև, էլ ավելի վիրավորական թվացին կնոջը։ Նա բորբոքվեց.

-Իմ միսն ու արյունն են, ե՛ս եմ մերը, ե՛ս եմ որոշում՝ ոնց դաստիարակեմ,- ճչաց նա, ու հանկարծակի մի շարժումով հովվի ձեռքերից խլելով տղային, նրան աղջկա հետ միասին տուն քարշ տվեց։

Տանտերը նրանց հետևից ձեռքը թափ տվեց՝ ի նշան այն բանի, որ նրանց հետ գլուխ դնելն անիմաստ է, ապա շրջվեց, ուզում էր ներս մտնել, բայց հովվի մասին հիշելով, կրկին հետ դարձավ.

-Կանգնել, թամա՞շ էիր անում՝ ոնց են գողանում, այ ջահել։

-Էդ կինն ո՞վ է,- խեթ նայելով ծերունուն՝ հարցրեց հովիվը։

-Սև շո՛ւնն է… անոթի է թողում մի մատ երեխեքին, որ ինքն իրենով զբաղվի,  դրանք էլ գող են մեծանում, որ սոված չվնգստան։

…Տանտերը ներս անցավ՝ իր երկար խալաթի փեշերից կախած տանելով անլուսին գիշերվա մթությունը։ Հովիվն իր գլխավերևում նկատեց առաջին աստղերը՝ իր հարյուրավոր գառների նման անսահման թվացող, բայցև հաշվելի, որ կարծես սովից հարձակվել էին մթի վրա ու արածում էին երկինքը։

Հովիվը քայլեց մթության մեջ ու մտածեց, որ ոչխարն իր գառի բերանից խոտը չէր գողանա։

Կյանքի յուրաքանչյուր շրջանում մենք փորձում ենք հաղթահարել փորձություններ․ դրանք աստիճանաբար դառնում են մեր հաջողության գլխավոր բանաձևը։ Մաթեմատիկական ճշգրտությամբ չէ գրված այս բանաձևը, սակայն այն ապացուցվում է ամենապարզ մեթոդով․ յուրաքանչյուր փորձություն սխալներ անելու հնարավորություն է տալիս, որն էլ մեզ սովորեցնում է գնահատել մեր կարողությունները, հաշվարկել յուրաքանչյուր քայլ, հասնել նպատակի։

Վերջերս սկսել եմ ավելի շատ ժամանակ անցկացնել երեխաների հետ ու հետաքրքիր բան եմ նկատել․ նրանց յուրաքանչյուր քայլը սովորելու հնարավորություն է, նրանք մեծանում են սխալներ անելով։ Այս հատկանիշը մեծահասակները պետք է վերցնեն մանկությունից։

Այսօր ուզում էի վերհիշել բոլոր իմ ձախողումները, հիասթափությունները ու հաջողությունները։ Հետաքրքիր կապ գտա դրանց մեջ․ իմ ձախողումները նպաստել են իմ երազանքների իրականացմանը, դրանք ստեղծել են ինձ։ Պատահական չէ, որ հենց դրանք են ինձ ուժ տալիս առաջ շարժվելու համար։