Առավոտյան արթնանալով հասկանում ես, որ քո գիշերը քեզ իր մթության հետ չի տարել: Հասկանում ես, որ քեզ նորից սպասում են 18-19 ժամեր, որ այսօր էլ պիտի մի քանի քայլով մոտենաս նպատակներիդ, որ պիտի այսօր էլ մի բան բացահայտես, սովորես: Բայց այն, թե ինչպես ես սկսում առավոտը, շատ կարևոր է: Շատերը զարթուցիչի օգնությանն են դիմում ու արագ պատրաստվելով՝ սկսում գործը՝ տեղի չտալով տրամադրությանը: Բայց իրականում այդ շատերից բացի կա նաև մեկ այլ խումբ, որ անպայման կիսասթափ ուղեղով օրը սկսում է աչքերը բացելուն պես ունեցած տրամադրությունից:

Հաճախ եմ տրամադրության անկմամբ սկսում առավոտը: Հաճախ չէ, միշտ է այդպես: Երբ աչքերս բաց եմ անում, առաջինն այն է մտքիս գալիս, թե ինչ կարևոր բան կա անելու այդ օրը: Գնալ դպրոց ու հետ գալ տո՞ւն միայն, թե՞ դրանից բացի մասնացնել ինչ-որ ծրագրի կամ ավելի հետաքրքիր բան ունենալ անելու: Շաբաթ ու կիրակի օրերին ավելի ցածր տրամադրություն եմ ունենում, որովհետև դրանք հանգստի օրեր են, իսկ ես ատում եմ հանգիստ կոչվածը: Հաճախ կամ ամեն առավոտ արթնանում եմ համրի պես: Ցանկություն բացառապես չի լինում խոսելու ընտանիքիս անդամների, ընկերներիս հետ: Բերանս չի բացվում, որ բառ ասեմ: Ստիպելով էլ չի լինում: Չգիտեմ, չհարցնես՝ ինչու: Բախտս բերել է, որ օրերս միօրինակ չեն, լեցուն են լավ մարդկանց հետ հանդիպումներով, ինչ-որ արտադպրոցական բաներով, ու դժգոհելու տեղ չունեմ: Բայց դա ինձ չի օգնում, որ առավոտս ուրախ սկսեմ: Իմ կարծիքով՝ սա պայմանավորված է գիշերային մտքերով, երազներով ու առավոտյան թույլ արևով, որովհետև մի ժամ հետո ամեն ինչ գլխովին փոխվում է: Ցերեկային ժամերին ինձ անգամ Հրազդանի ամենախանդավառ աղջիկը կարող եք համարել, կամ էլ՝ ամենաուրախ: Ինչպես կուզեք:
Երեկոյան, երբ հիշում եմ, որ պիտի մի քանի ժամ հետո քնեմ, էլի տրամադրությունս ընկնում է:
Ինձ պետք չեն գիշերները: Ես անընդհատ արև եմ ուզում, թեժ արև: Ես աստղեր եմ ուզում ցերեկները, ոչ թե մթության մեջ, լուսին չեմ ուզում, որովհետև ջերմություն չի տալիս: Չեմ ուզում առանց գիտակցության մտածել, երազ տեսնել: Չեմ ուզում ունենալ ժամանակ, երբ կխորանամ մտքերիս, ձախողումներիս, ձեռքբերումներիս մեջ ու կսկսեմ լաց լինել կամ երջանկությունից անկողնու վրա թռվռալ: Եվ վերջապես չեմ ուզում չորս պատի մեջ քնել, որովհետև ինչ մտածում եմ, չորս պատերից դուրս չի գալիս:
Մարդուն ու իրականությանը բնորոշ բաներ չեմ ուզում: Իսկ առավոտներս փակ բերանով սկսելն ինձ էլ դուր չի գալիս հաստատ: Բայց դրա պատճառը գիշերվա մեջ փնտրած ու չգտած արևն է: Արևից զուրկ եմ գիշերները, ու դա ինձ նյարդայնացնում է: Տեսակով էլ շատ զգայուն եմ, ուղղակի ամեն բան չէ, որ արժանանում է ատամների տակ սեղմված լինելուն: Մեկ-մեկ արժե գրել՝ թեկուզ և անհասկանալի է ստացվում ասածը:

Ամեն առավոտ զարթնելուն հաջորդող մի քանի վայրկյանին չեմ հիշում, թե ով եմ ես, որտեղ եմ գտնվում, շաբաթվա որ օրն է… Մի խոսքով, նախկին գոյությունս լրիվ մոռացած եմ լինում:

Հիշողությունս հետ բերելու ու ոչ մեկին նրա բացակայությունը նկատել չտալու համար միջոց եմ գտել. հենց մայրս գալիս, ասում է՝ «Ժամը յոթն է», ես դեռ կենդանության նշաններ ցույց չեմ տալիս, սպասում եմ՝ ասի, թե ինչ գործ ունեմ էդ ժամին. դասի եմ, մարզվելու պիտի գնանք, թե՞ ուրիշ գործեր ունեմ: Կախված դրանից արդեն մոտավոր որոշում եմ ամիսն ու շաբաթվա օրը, քիչ-քիչ սկսում եմ գլխիցս թռած մտքերի ոտքերից բռնել, քաշելով հետ բերել։

Իսկ այսօր մայրս երևի շատ երկար խոսելու հավես չուներ: Մենակ ժամը հայտարարեց ու գնաց։  Ինչքան էլ սպասեցի, անելիքներս չիմացա: Կորցրել էի ինձ ժամանակի ու տարածության մեջ: Ուզեցի ինքնուրույն գլխի ընկնել: Այդպես էլ մոլորված, ուշացած ու գզգզված համալսարան հասա:

Լավ կլիներ՝ մաման միանգամից գլխի գցեր, մտքահավաքիս օգներ:

Շուտով նորից սեպտեմբերը կգա, նորից հարազատ դեմքեր, սիրելի ընկերներ և ուսուցիչներ: Իսկ հետո՝ հետարձակուրդային սթրես։ Դու պիտի շուտ արթնանաս, ճիշտ գրաֆիկ կազմես, դուրս գաս ամռան ճիրաններից։

Ես այն սակավաթիվ աշակերտներից եմ, որոնք չունեն վաղ արթնանալու խնդիր։ Այդ հարցում մի քիչ հանգիստ եմ։ Բայց կան խնդիրներ, որոնք ընդհանուր են բոլոր աշակերտների համար՝ անկախ տարիքից ու նախասիրություններից։ Այդ խնդիրները հատկապես ուսումնական տարվա սկզբում են գլուխ բարձրացնում, իսկ որոշ ժամանակ անց հարթվում, հանդարտվում են։ Հետարձակուրդային խնդիր է, օրինակ՝ դասերի պատրաստումը: Հազի՜վ տրամադրվում ենք (համոզում ենք ինքներս մեզ), որ արդեն դասերը սկսվել են, պետք է սովորել օրվա դասը, ի՜նչ ամոթ կլինի, որ պատրաստ չլինենք ու զգում ենք, որ թեկուզ այդ մտքերով էլ մենք շեղում ենք մեզ դասերից։ Դժվար է սովորել անգամ այն առարկաների դասերը, որոնք ամենաշատն ենք սիրում (ի դեպ՝ ես հումանիտար եմ)։

Ամեն սեպտեմբերին դասարան մտնելիս այնքան ջերմություն եմ զգում, որ մի պահ մոռանում եմ դասերի մասին։ Ես նայում եմ իմ նստարանին, նայում եմ մեր պաստառներին: Ամեն ինչ այնքան սառն է, այնքան դատարկ է առանց մեզ։ Ինձ թվում է, որ մեր դասարանի պատերն անգամ տխրում ու կարոտում են մեզ։

-Հեռախոսը մի կողմ դիր, էդ քեզ ապագա չի։

-Այ մարդ, էս ի՞նչ սերունդ է մեծանում, բա մեր ժամանակ էսպե՞ս էր։ Մենք մեր ժամանակին գրքերն ու տետրերը ձեռքներիցս չէինք գցում։ Մեկին, եթե նոր գիրք էին գնում, մենք էդ գիրքը ձեռքից ձեռք փախցնելով էինք կարդում…

Շուտով այս ամենը լսելու ենք մոտ մեկուկես ամիս շարունակ։ Այնքան դժվար է մեծերին բացատրել, որ «իրենց ժամանակին» ախր չկային ո՛չ համակարգիչ, ո՛չ հեռախոս, ո՛չ էլ պլանշետ։ Բայց, ամեն դեպքում, նրանք, իհարկե, ճիշտ են։ Մենք պիտի շատ կարդանք ու սովորենք։

Մեր տանը իմ գրքերով առավել հետաքրքրված է պապիկս։ Շա՜տ է սիրում աշխարհագրություն ու պատմություն։ Ամեն անգամ նոր գրքեր ստանալուց հետո շտապում եմ տուն։

-Պա՜պ, նայի՛ր, նոր դասագրքերս եմ ստացել։

-Ապրե՛ս, աղջիկս, դե ե՛կ, միասին ուսումնասիրենք։

Ու միասին թերթում ենք բոլոր էջերը։ Պապիկն ինձ պատմում է իր դպրոցական տարիների մասին։ Հասկանում եմ, որ այն ժամանակ լրիվ այլ հետաքրքրություններ են ունեցել։ Հատկապես նկատում եմ, որ այլ են եղել «ուսուցիչ-աշակերտ» հարաբերությունները։ Կարծում եմ, որ խստությունն ավելի շատ է եղել, հաճախ նաև անտեղի խստությունը։

Պապիկն իմ մեջ դեռ վաղուց արթնացրել է սեր հումանիտար առարկաների հանդեպ։ Դե, իսկ տատիկս մի՜շտ ասում է, որ ես պիտի լրագրող դառնամ։

-Բալես, էնքան եմ ուզում մի օր էլ քո պատրաստած նյութերն ու հոդվածները կարդամ։ Մինչև քեզ լրագրող դարձած չտեսնեմ, չեմ մեռնի։

-Տատ, դե որ էդպես է, ես էլ լրագրող չեմ դառնա։

Հետարձակուրդային սթրեսից ազատվելու ամենալավ միջոցն ինձ համար երաժշտությունն է։ Առաջարկում եմ երեկոյան ժամերին դասական երաժշտություն լսել։ Իսկ օրվա ընթացքում ուրախ ու աշխույժ երաժտությունը կօգնի լիցքաթափվել։ Դե, իսկ երբ ազատվում ենք այդ ամենից, կարելի է ընտիր ռոք լսել։

Աշակերտների մի մասը միշտ սպասում է դասերի սկսվելուն, մյուս մասը՝ դժգոհում, թե՝ վա՜յ նորից սկսվում են…

-Արի՛ դաս պատմելու։

-Մատյանով եմ հարցնում։

-Մինչև դասի վերջ կհասցնե՞ս կրկնել:

Ես շա՜տ եմ սիրում դպրոցը, այս արտահայտություններն էլ շա՜տ եմ սիրում, անգամ հասցրել եմ կարոտել։ Սիրում եմ մեր այն ուսուցիչներին, որոնք միշտ մեր կողքին են, որոնք հասկանում են մեզ, որոնք դասարան մտնում են նախ որպես մարդ, հետո՝ ուսուցիչ, որոնք մեզ տեսնում են նախ որպես մարդ, հետո՝ աշակերտ։

Սիրելի՛ դպրոց ու հարազատ դարձած դեմքեր, շուտով կհանդիպենք։

-Գնդակով պահմտոցի ենք խաղում:

-Չէ, եկեք էս անգամ «գոռըզ-նա-գոռըզ» խաղանք:

-Գնդակով պահմտոցի խաղացողները ձեռք բարձրացնեն…

Ու այսպես ամեն երեկո բակի երեխաներով վիճում էինք. ի՞նչ խաղալ այսօր: Ու վեճերի արդյունքում գրեթե միշտ իմ չսիրած «գնդակով պահմտոցին» էր «հաղթում»:

Վեցից տասնհինգ տարեկան տղա-աղջիկներով ամռանն ամեն օր բակ էինք իջնում ու խաղում: Մեծերը լավ էին խաղում, իսկ փոքրերը, այդ թվում՝ նաև ես, զիջում էին: Երբ մենք՝ յոթ տարեկաններս, մոտենում էինք, որ գնդակի վրա «թքենք» ու «ազատենք» մեր ընկերներին, մեծերը չէին խոչընդոտում.

-Դու քեզ թքի, անցի:

Հետո, երբ արդեն շատ մութ էր լինում, նստում էինք բակի նստարանին ու իրար հետ «փչացած հեռախոս» էինք խաղում: Երբ հանկարծ մի բան սխալ էինք անում, մեզ ասում էին՝ դուք փոքր եք, չեք կարողանում խաղալ, ու մենք շատ էինք տխրում: Բայց երբ մեզ էլ էին «խաղացնում», ուրախությունից գլուխներս կորցնում էինք:

Հիմա մենք ուրիշ թաղում ենք ապրում, բայց տատիկիս տունն էլի իմ մանկության բակերում է: Էնտեղ գնալիս երեկոյան նստում եմ պատշգամբում ու նայում էն բակին, որ ինձ ու ինձ նման շատ փոքրիկների է մանկություն տվել: Նայում եմ՝ երեխաներն էլի խաղում են, կռվում, հաշտվում: Բայց նրանք ուրիշ են, նրանք իմ՝ «փչացած հեռախոս» խաղացող «մեծ» ընկերները չեն: Իմ ընկերները հիմա ուսանող են, շատերը շուտով բժիշկներ ու տնտեսագետներ կդառնան: Ես էլ շուտով կթակեմ համալսարանի դռները: Ես՝ այն նույն յոթ տարեկանը, որն ամեն անգամ նեղանում էր, երբ «մեծերն» իրեն չէին «խաղացնում»:

Ամեն ինչ փոխվել է, փոխվել եմ և ես: Ու եթե հիմա ինձ նորից հարցնեն՝ ի՞նչ խաղանք այսօր, ես միայն կփակեմ աչքերս, որ թափվող արցունքներիցս ոչ ոք չկռահի, թե ինչքան եմ կարոտել իմ այն չսիրած «գնդակով պահմտոցին»: