07.00 – հնչեց զարթուցիչի ձայնը:

Վեր կացա, պատրաստվեցի, գնացի կայարան՝ ուղևորվելու դասի: Արդեն մեկ ամիս է, ինչ Աստծու ամեն աշխատանքային օր կրկնվում է այս «ցիկլը»: Դե ինչ, պաշտոնապես ասեմ. «Բա՛րև, ուսանողական կյանք»:

Ամռանը մտածում էի (և երևի թե շատերն էլ ինձ պես), թե սեպտեմբերից կյանքս 180 աստիճանով կփոխվի… Բայց, ինչպես և շատ դեպքերում, այս անգամ էլ սխալ էին կանխատեսումներս: Չէ, իրականում կան շատ փոփոխություններ, բայց  դե 180 աստիճանով ոչինչ էլ չի փոխվել: Նախորդ հոդվածներիցս մեկում խոսում էի փոփոխությունների մասին, որ իրական փոփոխությունները մեր մեջ պիտի անենք, որ նկատելի լինեն իրական փոփոխությունները: Ինչևէ, փորձեմ առանձնացնել մեկ ամսվա ընթացքում ուսանողական կյանքի բերած փոփոխությունները:

Իրականում փոխվել են միայն անունները. դպրոցը՝ համալսարան, դասարանը՝ կուրս, դասասենյակը՝ լսարան, ուսուցիչը՝ դասախոս…

Բայց և առաջին բանը, որ հասկացա համալսարանում, հետևյալն էր. «Դու ես քո գլխի տերը»: Չկան դպրոցական մանրուքները, որոնք շատերիս էին զայրացնում (էս մի հագիր, մի բացակայիր, մազերդ սենց մի արա, սափրվիր և այլն): Համալսարանի դրական կողմերից է այն, որ նման բաները իրոք մանրուք են, և ոչ ոք ուշադրություն չի էլ դարձնում, որովհետև կարևորը սովորելն է: Այո, միգուցե համալսարանում կարևորը սովորելն է, բայց ուսանողական կյանքի «կենտրոնը» չեմ համարում սովորելը, այն էլ բազմաթիվ, ըստ իս՝ անիմաստ, անպետք առարկաները կամ էլ ձանձրալի դասախոսությունները: Ուսանողական կյանքը ակտիվ մասնակցությունն է արտալսարանային միջոցառումներին, քննարկումներին, թույն մարդկանց հետ շփումն է… Ցավոք, եթե դատեմ էս չափանիշներով, ապա պիտի ասեմ` դեռ ուսանողական կյանքս չի սկսվել (բայց այդ ուղղությամբ աշխատում եմ):

Համալսարանում կատարվելիքից զատ հետաքրքիր է նաև մինչև համալսարան ընկած ճանապարհի անցնելը և համալսարան հասնելը: Ամեն օր «ծանոթ անծանոթներին» տեսնելով, միմյանց սեղմված, հարյուրավոր ուսանողների հետ զանգից մի քանի րոպե առաջ արագ քայլելով ՝ հասնում ենք բուհ (դեպի համալսարան ճանապարհը մի ուրիշ հոդվածի նյութ է, որի մասին անպայման կխոսեմ):

Ինչևէ, մեկ ամսվա ընթացքում լսածս դասախոսությունները, գրածս լեկցիաները առ ոչինչ են դասախոսներից մեկի՝ մեզ ուղված խորհրդի դեմ. «Փորձեք երբեք չդառնալ ամբոխի մի մասնիկը. եղեք անհատականություն»:

Կեսօրից մի քանի ժամ անց, հաղթահարելով ավտոբուս նստելու և սահմանափակ տեղերը զբաղեցնելու պայքարը՝ գնացի տուն:

Երևանում երթևեկության վատթարացումը, գերծանրաբեռնված երթուղայինները, ֆեյսբուքում ուսանողական կյանքին վերաբերող հրապարակումների կտրուկ աճը… Այս բոլորը վկայում են այն մասին, որ արդեն սեպտեմբեր ամիսն է, դասերն սկսվել են: Ինձ համար դասերը սկսվել էին դեռ օգոստոսի 26-ից: Այնպես որ կարող եմ հպարտորեն արձանագրել, որ ուսանողական կյանքիս առաջին երկուսուկես շաբաթը արդեն հետևում է: Զինակից ընկերներս ու ես հերոսաբար հաղթահարել ենք այդ, ենթադրաբար, ամենադժվար ու վախ ներշնչող առաջին երկու շաբաթները:

Բնականաբար, առօրյայումս շատ փոփոխություններ են տեղի ունեցել, որոնց մասին, իմ պարտքն եմ համարում ձեզ տեղյակ պահել: Ինչի՞ց սկսեմ: Երևի առավոտյան արթնանալուց: Այստեղ միակ տարբերությունը այն է, որ եթե դպրոցական տարիներին ժամը 8-ն էր համարվում իմ օրվա սկիզբը, հիմա այն 7-ն է: Եվ քանի որ առավոտվա մեկ ժամ պակաս քնելը հսկայական ազդեցություն է ունենում իմ լիարժեք գործելու կարողության վրա, ստիպված եմ ավելի շուտ քնել: Հիմա կմտածեք` կարելի էր սա շատ ավելի կարճ ասել կամ էլ ընդհանրապես չասել, բայց սա իմ պատմությունն է, թույլ տվեք այն ներկայացնել՝ ամեն ինչ մանրակրկիտորեն բացատրելով:

Եվ այսպես, արթնանալու դժվարությունը հաղթահարելուց հետո, ես ստիպված եմ մարտական դիրքում սպասել Արմավիրից Երևան գնացող երթուղայինին: Պետք է, որ պատկերացնեք, թե ինչ պայքար է գնում առաջինը երթուղայինում տեղավորվելու համար: Միշտ ատել եմ այդ պայքարը, բայց հիմա հասկանում եմ, որ ոչ ոք էլ չի սիրել, ուղղակի ամեն մեկն էլ մի տեղից ուշանում է: Պետք է ըմբռնումով մոտենալ, բայց այդ ամենը երթուղայինում քո տեղը ապահովելուց հետո: Բոլոր տեղերը զբաղված են, շարժվեցինք: Ամեն ինչ հոյակապ է ընթանում, ես կարողանում եմ վերջապես իմ մտքերի հետ մենակ մնալ: Ի՞նչ է մեզ պետք մենակ մնալու համար՝ անաղմուկ միջավայր, մարդիկ, ում ես չեմ ճանաչում և ընթացքի մեջ լինելու զգացողություն: Այս հանգիստ ու հաճելի պահը ընդհատվում է ընթացքի դադարից հետո: Սա նշանակում է՝ Արգավանդում ենք: Խցանում է: Ես ամբողջ ընթացքում լարված սպասում եմ՝ երբ է խցանումը վերջանալու ու մեզ թույլ տալու նորից շարժվել: Այնպես եմ ուշադրությամբ հետևում ամեն մի մեքենայի շարժին, ասես իմ հայացքով ինչ-որ իշխանություն ունեմ այդ ամենի վրա: Իրականում լավագույնը, որ կարող է յուրաքանչյուր ուղևոր անել, այդ պահին հանգիստ սպասելն է:

Դե ինչ, հասանք Կիլիկիա ավտոկայան: Հիմա չորս հավանական ձևով կարող է պատմությունը շարունակվել: Առաջին՝ գալիս է 259 համարի ավտոբուսը, և ես երջանկությունից փայլելով ու հարմարավետորեն հասնում եմ համալսարան՝ ամբողջ ընթացքում մտածելով, որ կյանքը հրաշալի է: Երկրորդ, գալիս է 47 համարի ավտոբուսը, և ես բացահայտում եմ նորանոր դիրքեր, որոնցում ես կարող եմ մի կերպ գոյատևել այն 15-20 րոպեների ընթացքում, որ հասնում եմ համալսարան: Այն մնացած երկու տարբերակները իրար նման են ու ստանդարտ։ Այնպես որ, ժամանակ չծախսենք այդ երկուսի վրա:

Վերջապես հասա համալսարան: Բոլոր նրանք, ովքեր գոնե մեկ անգամ բարձրացել են Ամերիկյան համալսարանի աստիճաններով կհասկանան, թե ինչ է կատարվելու հաջորդիվ՝ շնչակտուր մտնում եմ համալսարան: Մի պահ ուշքի եմ գալիս ճանապարհներից, հասկանում, որ ես հենց համալսարան էի գալիս և ոչ թե հավերժ ճանապարհներին լինելու ու գնում եմ առաջին դասիս:

Դե, այստեղից էլ արդեն դաս, ընկերներ, լանչ ու այսպես շարունակ: Իսկ վերադարձի ճանապարհին ծանոթանալու համար, կարող եք ուղղակի հետ գնալ ու նորից կարդալ համալսարան գալու պատմությունը:

Առաջին երկուսուկես շաբաթվա համար այսքանն էին տպավորությունները: Մեզ բոլորիս հաջող ուսումնական տարի:

Եթե դու ապագա իրավաբան ես, բժիշկ կամ պատմաբան, ապա քեզ պետք է, այսպես ասած, զբաղվել «գիրք կրծելով», իսկ եթե դու ապագա լրագրող ես, ապա թաքնվել գրքերի ու թղթերի ահռելի կույտերի հետևում քեզ չի հաջողվի: Լրագրողի համար տեսական գիտելիքներին զուգընթաց պետք է մասնագիտական պրակտիկա: Լրագրողը մյուս մասնագետներից տարբերվում է նրանով, որ պետք է լավ տեղեկացված լինի նաև մյուս մասնագիտությունների մասին: Լրագրությունը մասնագիտություն է մյուս մասնագիտությունների մասին: Չեմ հիշում թե ո՞վ է այս խոսքերի հեղինակը, բայց նա խփել է ուղիղ թիրախին:

Հայաստանում լրագրության բուհական դասավանդումը գտնվում է ցածր մակարդակի վրա: Ոչ մի համալսարան մեզ՝ ուսանող-լրագրողներիս, չի տալիս որակյալ և անհրաժեշտ գիտելիք: Խորհրդային մտածողությունը արմատացած է լրագրության բոլոր ֆակուլտետներում, և նյութի մատուցման ձևը շատ ցածր է: Միգուցե դասախոսների կամ նյութների ոչ ճիշտ ընտրությունն է պատճառը: Ուսանողների ուղեղները բթացնում են իննսուն րոպե դասախոսություններ կարդալով և համեմատություններ անցկացնելով այս և այն թերթի կամ հեռուստատեսության միջև: Դա շատ ձանձրալի է, ու շատ ուսանողների, որոնց մեջ նաև ես եմ՝ չի հետաքրքրում: Լրագրությունը պահանջում է վազք: Պետք է անընդհատ վազես, լուր գտնես, հետո ճշտես իսկությունը, այդ լուրի հետքերով գնաս մեկ ուրիշից հարցազրույց վերցնես, վազես խմբագրություն (եթե թերթի կամ հեռուստատեսության լրագրող ես), կարճ ասած, պետք է «խաղաս» լուրի հետ, բայց պետք է խաղդ երկար չտևի, որովհետև լուրը հնանալու հատկություն ունի: Գալիս ես համալսարան, ասում են` մոռացիր այն, ինչ անցել ես դպրոցում, ընդունվում ես աշխատանքի, ասում են մոռացիր՝ ինչ են սովորեցրել համալսարանում: Աշխատանքի անցնելուց հետո պարզվում է՝ իրոք, նրանք ճիշտ էին ասում: Այն, ինչ անցել ես համալսարանում, իսկապես պետք չի գալիս, որովհետև նյութ գրելիս, երբ պահպանում ես այն բոլոր չակերտավոր կանոնները, ինչ պահանջում է, օրինակ, քաղաքական կամ մշակութային ոլորտի նյութը, դուր չի գալիս մեդիասպառողին կամ խմբագրին: Իսկ եթե մենք առանց համալսարանում սովորելու փորձում ենք աշխատանքի տեղավորվել, ապա մեր դեմքին «շրխկացում են». «Իսկ Դուք բարձրագույն կրթություն ունե՞ք» արտահայտությունը: Ի՞նչ անել այս դեպքում. պահանջում են բարձրագույն կրթություն, հետո ասում մոռացեք, ինչ սովորել եք:

Փաստորեն մենք համալսարանում սովորում ենք միայն դիպլոմի՞ համար:

Կանգնում եմ առաջին հարկում ու մտքում հաշվում՝ քանի րոպե կտևի բարձրանալը։ Որպես կանոն ստացվում է։ Դե, գոնե մեկ-մեկ, մեկ- մեկ՝ չէ։ Էդ դժվար ճանապարհին միշտ նայում եմ ինձ հավասար բարձրացող վերելակին, որից ավելի արագ շարժվում են ոտքերս, մտքերս՝ էլ չասեմ։

Ամենածանրը 3-րդ հարկով անցնելն է։ Կարդում եմ «Արևելքն այստեղ է» գրվածքը ու սրտի խորքում ուզում չորս տարի Անի Արևելցի լինել, բայց դե դեռ մտածում եմ, թե իմ կոչումը լրագրող «դառնալն է» (իրականում՝ լինելը): Հուսամ, միտքս չեմ փոխի։ Իսկ դրա համար կան չորրորդ եւ հինգերորդ հարկերը։

Վերևում եմ։ Հիմա էլ լարում եմ հիշողությունս՝ պարզելու՝ որ լսարանում էր դասը։ Դե, որովհետև ալարել եմ դասացուցակը, հայերեն ասած, ներբեռնել հեռախոսիս մեջ։ Սիրուն բառ է, չէ՞։ Ի՞նչ անեմ, մեկ է, դուրս չի գալիս։

Բայց դասացուցակս առաջին փորձից անգիր անել ստացվեց։ Նախորդ կիսամյակում մինչև վերջ էլ միայն երկուշաբթի օրվա առաջին ժամն էի հիշում։ Առաջընթացը քիչ չէ, ինչ խոսք։

Դասը սկսվել է։ Ուսանողները նստած են՝ մեկը աշխարհի ամենահետաքրքրասեր մարդու հայացքով, մյուսը՝ հակառակը։ Ես էլ եմ նստած, հայացքիս «ժանրային պատկանելությունը» չեմ հիշում։ Բայց նստած եմ։ Կարծեմ՝ կանգնած մարդ չկար։

Հա, մեկ-մեկ դասի ժամին ականջներումս “battery low” եմ լսում: Ականջակալներիս սիրած արտահայտությունն է ու իմ չսիրած հոգեվիճակը, մանավանդ դասերին։

Հետո դասն ավարտվում է։ Համենայնդեպս մեր բոլոր դասերը ինչ-որ պահի ավարտվում են, ու հենց էդ պահին են հնչում ամենահետաքրքիր ու կարևոր հարցերը: Կամ, դրանք էդպես էլ չեն ուղղվում ոչ մեկին, ոնց որ իմ դեպքում։ Գիտեմ՝ լավ չէ։ Բայց էսպիսինն եմ ես, ի՞նչ կարող ես անել։

Սոկրատն ասել է՝ խոսիր, որ տեսնեմ քեզ: Էստեղ մի հավես բան կա։ Ես, օրինակ, վատ եմ յուրացրել էս կանոնը, իսկ մարդիկ էլ կան՝ կյանքի նպատակ են դարձրել։ Խոսելը։ Մեկ-մեկ ուզում ես ասել՝ լռիր, որ լսեմ քեզ։ Բայց դե, էլի չես ասում։

Որ փիլիսոփայելու հավես ունենայի, կասեի, թե կյանքի ամենաերկար ժամանակահատվածը ուսանողներն անցկացնում են աստիճանների վրա կամ լսարան փնտրելիս։  Երևի ավելի երկար, քան լսարանում, բայց չէ։ Ուսանողներ կան, որ վերելակով են «գնում-գալիս»։ Իսկ ես հավես չունեմ։ Ոչ փիլիսոփայելու, ոչ էլ վերելակ «կանչելու»։

Չնայած վերջինը հնարավորությունն էլ չունեմ, գոնե մեր մասնաշենքում։

-Աղջիկնե՛ր, ամենակարևորը, որ սիրով մտնեք դպրոց, երեխաները շատ նրբազգաց են: Հենց այստեղ դուք կհասկանաք՝ կարող եք ուսուցիչ լինել, թե ոչ: Վե՛րջ, մտա՛նք:

Երևանի թիվ 125 դպրոցի բակում մեր մեթոդիստ ընկեր Մուրադյանը վերջին հրահանգներն է տալիս ներկա ուսանող, ապագա ուսուցիչներիս փոքրիկ խմբին: Ամենքիս կրծքի տակ մի փոքրիկ սիրտ է իր մեծ աշխարհով անհանգստությունից թրթռում, բայց անհանգստությանը տրվելու ժամանակ չկա, և մտնում ենք դպրոց: Մտնում ենք, և հենց մուտքից սկսվում է գորովանքով լի մի մանկական հեքիաթ: Երկար ժամանակ չի անցել, ինչ ավարտել եմ դպրոցը, դրա համար դժվար է դպրոց մտնել ոչ աշակերտի հոգեբանությամբ: Երկա՜ր ու լա՜յն միջանցքները լուռ են ու խաղաղ, մինչև հանկարծ հնչեց դասամիջոցի զանգը: Զա՞նգ: Այնտեղ իմ առաջին բացահայտումը զանգն էր, որը կոտրեց դպրոցական տարիներիս պատկերացումները: Ես ուղղակի ապշած էի՝ ինչո՞ւ երբևէ իմ մտքով չէր անցել, որ դասամիջոցի զանգը սուր, նյարդերը սղոցող հնչյունների փոխարեն կարող է ներդաշնակ մեղեդի լինել: Վայրկենապես լուսավոր միջանցքները հեղեղվեցին աշակերտների հոսանքներով, խնդությունը, ծափն ու ծիծաղը իրենց ջերմ ալիքներով պարուրեցին մեր հոգիները. կյանքն իսկապես գեղեցիկ է, երբ այն տեսնում ես մանկան աչքերով: Ինձ խիստ զարմացնում է ուսուցիչների համբերատար վերաբերմունքը. դասամիջոցին բոլոր ուսուցիչները միջանցքներում են, և գիտեք՝ ինչո՞ւ, ոչ որպեսզի սաստեն երեխաներին, հանգիստ մնալու կոչեր հղեն, այլ երեխաների մասին հոգ տանելու համար, հսկելու, որ նրանք սրտների ուզածի չափ վազվզեն, աղմկեն, որ երկար ու ձիգ դասաժամից հետո կարողանան կուտակված էներգիան սպառել: Այն էներգիան, որը շատ հաճախ դասը խանգարելու տեղիք է տալիս: Ուսուցիչները ուղղակի հոգ են տանում, և առաջնայինը այստեղ ո՛չ թե լուռ միջացքներ ունենալն է, այլ այն, որ երեխան դպրոցում իրեն լավ զգա, որ ուսումը տանջանքի չվերածվի, որ աշակերտը կարողանա զուգորդել հաճելին օգտակարի հետ: Անկախ ինձնից սկսում եմ համեմատել այն դպրոցը, որտեղ ես աշակերտ էի, և այն, որտեղ ինձ վերաբերվում եմ փոքրիկ ուսուցչի նման: Ամեն ինչ համեմատության մեջ է արժևորվում, և կամա՜ց-կամա՜ց մտքումս ինչ-որ տեղ առանձնացրած մանկավարժական դարակի մեջ սկսում եմ կուտակել ինձ դուր եկած մեթոդներ, վարվելաձևեր, հնարներ, պատկերներ, կարճ ասած՝ քանդակի նման սկսում եմ կերտել մանկավարժի իմ իդեալը:

Քանի որ առաջին օրն էր, միայն մի դաս կարողացանք լսել 5-րդ դասարանում: Դասարան մտնելուն պես ինձ գրավեց ամենավերջին շարքում մի նստարանի մենակ նստած մի փոքրիկ տղա: Մոտեցա և թույլտվություն խնդրեցի կողքին նստելու: Խնդրանքիս ի պատասխան` նա անհամարձակորեն ժպտաց և խոնարհեց հայացքը: Ամբողջ դասին զգում էի, որ լարված է, ա՜խ, փոքրիկս, դու չգիտես, որ իրականում իմ ու քո աչքերի խորքում նույն մանուկն է թաքնված: Ես նրանից պակաս հուզված չէի: Հետո ուսուցչուհին թելադրություն տվեց: Եվ հանկարծ զգացի, որ ձեռքս հնազանդորեն տետրիս մեջ գրեց վերնագիրը: Վարդանիկը (այդպես է իմ փոքրիկ ընկերոջ անունը) զարմացած հայացքով նայեց տետրիս, հետո ինձ: Ես հանգիստ ընդգծեցի թելադրության վերնագիրը և սկսեցի նշումներ անել դասի վերաբերյալ, և աշխարհում ո՜չ ոք չիմացավ, որ այդ վերնագիրը գրել էր իմ ներսի աշակերտը՝ թելադրությունը գրելու անխոս հնազանդությամբ: