Այս տարվա սեպտեմբերի 1-ն իսկապես ուրիշ էր իմ կյանքում: Չէ՛, չէ՛, մի՛ շտապիր փակել նյութիս պատուհանը, չեմ պատրաստվում ծեծված ու սրտակեղեք խոսքեր գրել այն մասին, որ ավարտել եմ դպրոցը, որ ցավո՜ք էլ երբեք աշակերտ չեմ լինի: Չեմ ստելու, թե կարծես երեկ լիներ, որ մայրիկիս ձեռքը բռնած՝ առաջին անգամ եկա դպրոց: Ի՜նչ երեկ, կարծես մի հավերժություն է անցել այդ օրվանից, ու որ ճիշտն ասեմ՝ առհասարակ չեմ հիշում՝ կոնկրետ ում ձեռքն էի բռնել տանեցիներից: Մի խոսքով, դա կարևոր էլ չէ: Կարևորն այն է, որ այդ փաստաթղթերում՝ 12, իսկ իրականում՝ 11 տարիներն արդեն անցյալում են, և ես ուսանող եմ: Իսկ այս տարվա սեպտեմբերի 1-ն արտասովոր էր այնքանով, որ այս անգամ, հակառակ օրինաչափությանը, ոչ թե ես էի ուշանում սեպտեմբերի 1-ից, այլ այն՝ իմ կյանքից: Չէ՛, այնպես չէ, որ ես այլ ժամային գոտում եմ գտնվում, կամ ինձ որևէ կերպ հաջողվել է կանգնեցնել ժամանակը, պարզապես այս տարի իմ համալսարանը որոշել էր մի քանի օրով երկարեցնել ամառը՝ այդպիսով, համոզված եմ, դառնալով ամենասիրելին իր առաջին կուրսեցիների շրջանում: Ու մինչ Գիտելիքի օրվա նախօրեին բոլոր ընկերներս զբաղված էին, պատրաստվում էին գալիք օրվան, մի կերպ փորձում պայմանավորվել վարսահարդարների հետ, որոնց ժամերն այդ օրվա համար, ի դեպ, դեռ 1-2 շաբաթ առաջվանից էին ֆիքսված, ընտրում էին իրենց հագուստները, ես սպանում էի երեկոն համակարգչի էկրանի դիմաց՝ ինչպես և նախորդող երեք ամիսներին: Դե՜, հետո սկսվեց ֆեյսբուքյան սրտաճմլիկ ու կիսահումորային ստատուսաշարը՝ ամառվա վերջին օրվա ու աշնան սկզբի մասին, իսկ ես այդ ամենին այնքա՜ն անհաղորդ էի: Հաջորդ առավոտյան էլ նամակների ու զանգերի տեղատարափն էր՝ սեպտեմբերմեկյան շնորհավորանքների տեսքով, որոնց ես շարունակ պատասխանում էի.
-Շնորհակալ եմ, բայց իմ սեպտեմբերի 1-ն այս տարի ամսի 4-ից է:
Հետո ստիպված էի լինում բացատրել, թե ինչու կամ ինչ պատճառով, վստահեցնել, որ հաստատ դաս չկար, դրա համար չեմ գնացել ու լսել այդքան հաճելի «երանի՜ քեզ»-ը: Իրոք որ, երանի ինձ, որ այս տարի ամառս երկարեց ևս 3 օրով, բայց հուսանք, որ գարունն էլ սպասվածից 3 օր շուտ կգա իմ կյանք:

Արդեն բավական ժամանակ է անցել, և ես դժվարանում եմ հիշել, թե ինչ պատկերացումներ ու սպասելիքներ ունեի առաջին դասարան ոտք դնեուց առաջ, և արդյո՞ք արդարացան դրանք, թե ոչ, բայց ամենայն հավանականությամբ ես միայն համակերպվեցի:

Երկար ժամանակ չի անցել, բայց ես կրկին չեմ հիշում, թե ինչ սպասելիքներ ունեի համալսարանից, բայց հիմա ինչ-որ զգացում ունեմ, որ ամեն ինչ հենց այսպես էլ պետք է լիներ: Չհիշելով իմ երազանքները, չգիտես ինչու, հիշում եմ ընկերներիս, ծանոթներիս երազանքները, օրինակ` նրանցից ոմանք պատկերացնում էին, որ լսարանները լինելու են կիսաշրջանաձև` ներքևում ամբիոնը, գրատախտակը և դասախոսը, իսկ նրա շուրջը դեպի վեր կազմահարկերով ձգվելու են սեղաններն ու նստարանները, ճիշտ ինչպես ֆիլմերում: Երևի այդ մարդիկ մի քիչ կոտրվեցին, քանի որ մեր լսարանները դպրոցական դասարաններին շատ նման են, ուղղակի մի քիչ ավելի մեծ: Ինչ-որ մեկը պատկերացնում էր լուսավոր, հարմարավետ ու ամենակարևորը, լայն կերակրացանկով բուֆետ, բայց դե դա ևս չարդարացավ: Ինչևէ, մենք ինչ ասես չենք պատկերացնում, բացի այն հիմնականից, ինչը հենց համալսարանի իրական գործառույթն է, այսինքն, որակյալ և կայուն գիտելիքի մատուցումը:

Այս ամենը գրելու առիթը եղավ այն, որ սեպտեմբերի մեկը տարբեր կերպ անդրադարձավ նոր ուսանողների վրա: Եղան մարդիկ, որ մի քիչ հիասթափվեցին, մի քիչ ընկճվեցին: Հետո նրանք իհարկե ժպիտով են հիշելու այնօրվա հուզմունքը, բայց կարծում եմ, որ դա բնական է, և հատուկ է բոլորին, որովհետև մենք գուցե երևակայում էինք, որ մեր ինքնաթիռը պիտի վայրէջք կատարի Պետերբուրգում, բայց պարզվում է, որ այն իջել է Մոսկվայում: Մոսկվան էլ վատ քաղաք չէ, թեև ժամանակին ընդամենը մեծ գյուղ է եղել, պարզապես մենք նրա մասին չէինք երազել:

Խնդրի լուծման համար պիտի լայնացնենք մեր երազանքների շրջանակները և ուրախ ապրենք, չէ որ ուսանողական կյանքի յուրաքանչյուր խոչընդոտ (որոնք երբեմն այնքան շատ են) բացասական վերաբերմունքի դեպքում մեզնից կխլի մեր կյանքի հիասքանչ օրերից մեկը, իսկ պայծառ հայացքի դեպքում` այն հեշտությամբ կհաղթահարվի և քաղցր հուշ կդառնա մեր կյանքի հաստափոր գրքում:

Առավոտյան ժամը 8-ին ընկեր-ուսանողներով գնացինք կանգառ, Ակնալիճ գյուղից նստեցինք ուսանողական ավտոբուսը: Հասանք, գնացինք համալսարան: Լավ էր: Ծանոթացանք ամեն ինչին, հանդիպեցինք դեկանին ու փոխդեկանին: Հետո դաս արեցինք: Մեր դասարանի տղաներից մի քանի հոգի եկել էին մեր համալսարան: Կեսժամանոց դասամիջոցին հանդիպեցինք: Ես՝ ահավոր սոված, ծարավ, ոչ մի բանի տեղ չգիտեի, որ գոնե ջուր խմեի: Առանձին լսարանում նստած խոսում էինք, մեկ էլ Մայիսը (մեր դասընկերը, բանակում է) զանգեց, բոլորիս հետ խոսեց, շնորհավորեց: Մենք էլի գնացինք դասի: Դասախոսը դաս է պատմում, Ֆուրմանը ինձ զանգում է.

-Այ աղջի ջան, դուրս արի՝ գոնե ջուր տամ:

-Է, չէ,- չցանկացա դասախոսից դուրս գալու թույլտվություն խնդրել, դե, դեռ չեմ հարմարվել մի տեսակ:

Դասերը վերջացան, գնացինք միասին Լունապարկ, ես հանդիպեցի 17-ի Մանեին, երկար խոսեցինք: Հետո դասարանի երեխեքով որոշեցինք գնալ «Մոսկվա» կինոթատրոն: Գնացինք, ընտրեցինք մի ֆիլմ, նայեցինք, դուրս եկանք: Ճանապարհը չգիտեինք, դրա համար Լյուդվիգը թե՛ գնալուց, թե՛ գալուց իր բարեկամին էր զանգում՝ իմանալու, թե որ համարի երթուղայինը ուր է գնում: Մեզ բացատրեց, թե ոնց հասնենք հրապարակ ու գնանք Մաշտոցի պողոտա: Մենք հասանք հրապարակ, բայց սխալ ճանապարհով գնացինք ու հասանք եսիմ՝ ուր: Զանգեց նորից իր բարեկամին, պարզվեց՝ սխալ էր, Լյուդվիգի վրա կատաղած հետ գնացինք: Մեկի ոտքերն էին ցավում, մյուսի՝ գլուխը, մեկը սոված է, մյուսը քնել է ուզում: Մի կերպ հասանք Կիլիկիա ավտոկայան, բայց Արմավիր գնացող ոչ մի երթուղային չկար: Մութն արդեն ընկել էր, մենք էլ որոշեցինք գնալ Էջմիածին, էնտեղ Ռուբիկի հորեղբոր տղան մեզ կսպասեր, մեքենայով կտաներ տուն: Հասանք Էջմիածին, Ռուբիկը զանգեց եղբորը ու պարզվեց, որ նա մեզ ոչ թե Էջմիածնի ավտոկայանում է սպասում, այլ Կիլիկիայի: Մեր ծնողներն անընդհատ զանգում էին՝ ո՞ւր եք, ո՞ւր հասաք: Վերջը, տաքսիով տուն հասանք: Հա, չմոռանամ ասել, որ ճանապարհին Էմիլն էլ էր զանգել, նա նույնպես ծառայում է:

Հ. Գ. Ես պատմում էի իմ ուսանողական, բայց դասարանական սեպտեմբերի մեկի մասին: Այս օրը միշտ կհիշվի:

Իմ առաջին ուսանողական սեպտեմբերի 1-ն էր, առաջինը ու ամենադժվարը, ամենահաճելին, լարվածը… Հա, հա, լարվածը: Դպրոցում համարյա չես լարվում էս օրերին, մենակ առաջին դասարանում, ուղղակի էդ ժամանակ կիսով չափ, որովհետև դեռ չես գիտակցում։

Բայց փորձում էի առավելագույնս հաճույք ստանալ ամեն մի վայրկյանից՝ ֆիքսելով ամեն ինչ ու զգալով պահի լրջությունը։ Երևի ստացվեց (ախ, էս «երևի»-ները): Հավատացեք, էդ ամենի մեջ կար ինչ-որ ծիծաղելի, անհասկանալի մի բան․ մենք իսկական առաջինկուրսեցիներ էինք․բոլորս լարված, անտեղյակ, անընդհատ շվարած նայում էինք անորոշ ուղղությամբ կամ ջանում էինք, թաթերի վրա կանգնելով, մի քիչ էլ բոյ հավաքել ու փորձել հեռվից հեռու գտնել ինչ-որ ծանոթի, որպեսզի կարողանանք կոծկել էդ խառնաշփոթ ապրումները։ Բայց մեկ ժամ հետո սկսեց անցնել էդ ամենը, ու ակամայից սկսում էի զգալ ինձ տանը ՝ էլի դպրոցի պես, էլի նույն կանոններով՝ պարզապես մի բառի տարբերությամբ: Համալսարանը մեր տունն է… Իսկ երբ սկսեցինք դասերը, ես մտովի գնացի դպրոց․ ամեն բառի հետ հիշում էի դպրոցը, հիշում դասատուներիս ամեն մի խոսքը, էն որ ասում էին. «Էսա ուսանող կդառնաք, կիմանաք՝ էդ ինչ ա, ջահելություններդ կվայելեք»։ Էխ, դպրոցը…
Դժվար է ամբողջությամբ ու ճիշտ նկարագրել էդ ամեն ինչը, որովհետև դեռևս այս փոփոխությունների ազդեցության տակ եմ, չեմ կարողացել մտքերս լիովին ի մի բերել:

Սեպտեմբերի 1-ին արդեն ուսանողի կարգավիճակով ժամը 8-ին գնալու եմ կանգառ, սպասելու եմ ուսանողական ավտոբուսին ու գնալու եմ համալսարան: Նոր դեմքեր, նոր շրջապատ, ամեն բան նոր է լինելու: Դասընկերներիցս մի քանիսի հետ նույն համալսարանում ենք սովորելու: Պատմեմ՝ ինչպես ընտրեցի հոգեբանությունը:

Ես, ի սկզբանե Մանեի հետ ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետն էի ուզում ընդունվել, բայց դպրոցում դիմում-հայտս սխալ լրացվեց, իսկ ԳԹԿ-ն այլևս չփոխեց այն: Ասացին՝ կարող եմ լրացուցիչ փուլին մասնակցել, բայց էլ չցանկացա: Չմտածեք, թե հիասթափվեցի, կոտրվեցի ու հետ քաշվեցի պայքարելուց: Ոչ: Ուղղակի մտերիմներս միշտ ասում էին՝ լրագրողի աշխատանք գտնելն այդքան էլ հեշտ չէ, մանավանդ, որ ես գյուղում եմ ապրում: Մյուս կողմից էլ՝ ես աչքերի հետ կապված խնդիրներ ունեմ, ու ինձ համար շատ վնասակար կլիներ անընդհատ համակարգչի դիմաց նյութ հավաքելը: Ինչևէ, արդեն ուշ էր որևէ այլ միասնական քննության մասնակցելու համար, ես ունեի մեկ՝ հայոց լեզվի գնահատական, որով դիմեցի ՀՊՄՀ: Ինձ համար վատ մասնագիտություն չկա, կարծում եմ՝ ես ինձ կգտնեմ այս մասնագիտության մեջ, և ամեն բան լավ կլինի: Մեծ հույսեր ունեմ, ուզում եմ իմ առաջադիմությամբ անվճար անցնել կամ որոշակի զեղչի արժանանալ: Դե, բոլորի համար էլ վարձ տալը հեշտ չէ, և չնչին զեղչն էլ մեծ բան է ուսանողի և նրա ծնողի համար: Կարծում եմ` կկարողանամ աշխատանք գտնել այս մասնագիտությամբ: Հա, մեկ էլ ուզում եմ ավագի թեկնածություն դնել:

Երևանում այնպիսի բարեկամ չունեմ, որի տանը կարող եմ մնալ, այդ իսկ պատճառով ամեն օր պիտի գնամ-գամ:

Սկզբում խորթ կթվա այս ամենը, բայց ընթացքում կընտելանամ: 17.am-ի մրցանակաբաշխությանը նվեր ստացած նոթատետրը հատուկ պահել եմ ուսանողական կյանքում օգտագործելու համար:

Ամեն սեպտեմբերի 1-ին ես կիսաշրջազգեստ էի հագնում, բայց այս տարի երևի չեմ հագնի: Կսկսեմ այլ կերպ, կսկսեմ նորից ու նոր էջից: Անհամբերությամբ սպասում եմ իմ ուսանողական առաջին սեպտեմբերի 1-ին:

Եթե աշակերտ ես կամ ուսանող, հավանաբար քեզ էլ են հազարերորդ անգամ տվել օգոստոսյան ամենատարածված հարցը.

-Պատրաստվո՞ւմ ես սեպտեմբերին:

Գուցե դու հիշել ես ամենադաժան օրերը ու պատասխանդ «ոչ» է եղել: Կամ էլ երջանկացել ես, որ սկսվելու են հետաքրքիր օրերը ու դրական պատասխան տվել:
Իսկ ես ամեն անգամ պատասխան հարց կտամ.
-Հոգեպե՞ս, թե՞ ֆիզիկապես:
Կասես.
-Երկուսն էլ հարցնում եմ:
Ես էլ կպատասխանեմ.
-Ֆիզիկապես` այո, հոգեպես՝ ոչ:
Հա, որ գաս մեր տուն, կտեսնես՝ դարակիս ամենակարևոր անկյունում սեպտեմբերմեկյան հագուստս եմ դրել, պահարանում՝ կոշիկներս:
Պայուսակս իր իրերով պատրաստ դրել եմ, բայց ինձ համոզել, որ դպրոց չեմ գնալու, դեռ չեմ հասցրել:

Դեռ ոչինչ չեմ պատկերացնում: Չեմ պատկերացնում, որ ոչ թե 5 րոպե քայլելով հասնելու եմ դպրոց, այլ 30 րոպե երթուղայինով երթևեկելուց հետո՝ համալսարան, որ ոչ թե ունենալու եմ դասասենյակ, այլ լսարան, ոչ թե դասարան, այլ կուրս, դասերը լինելու են ոչ թե 45 րոպե, այլ 90:
Մասնագիտությունս էլ ընտրել եմ, բայց թե ոնց եմ սովորելու, նույնիսկ դա չեմ պատկերացնում:
7-րդ դասարանում էի, երբ հարցրին՝ ինչ եմ դառնալու: Երկար մտածելուց հետո ասացի.
-Հոգեբան կամ լրագրող:
Հետո 5 տարվա ընթացքում է՛լ բժիշկ դարձա, է՛լ դիվանագետ, պատմաբան ու արևելագետ, մանկավարժ ու բանասեր: Բայց երբ 12-րդ դասարանում նորից հարցրին՝ ինչ եմ դառնալու, իմ պատասխանը նույնն էր՝ հոգեբան կամ լրագրող:
Որպես մասնագիտություն հոգեբանությունն ընտրեցի: Որոշել եմ՝ պիտի շատ-շատ լավ հոգեբան լինեմ: Բայց եթե հարցնես՝ ոնց եմ պատկերացնում այդ ճանապարհը, չեմ կարողանա պատասխանել: Անկեղծ ասած՝ ընդհանրապես չեմ պատկերացնում:
Ու կյանքիս ամեն մի քայլից առաջ էսպես է: Երևակայությունս լարում եմ ու ինքս ինձ հազարավոր պատկերներ կառուցում, բայց իրականությունը երբեք չեմ պատկերացնում:
Եթե ճիշտն ասեմ՝ վախենում եմ, վախենում եմ նոր միջավայրից, մարդկանցից, նոր ծանոթություններից ու նոր հանդիպումներից: Վախենում եմ նոր շրջապատում սխալվելուց, նույնիսկ խոսելուց եմ վախենում:
Ավագ դպրոցի առաջին օրերն էլ էին էսպես: Եթե միայն իմանաք, թե քանի նկատողություն ու անբավարար գնահատական եմ ստացել այն պատճառով, որ ամաչել եմ խոսել նոր դասարանիս մոտ: Վախենում եմ, որ նույնը կլինի:
Մարդիկ ֆոբիա ունեն մթությունից, բարձրությունից, փակ տարածքից, իմն էլ փոփոխություններից է, այն ամենից, ինչ նոր է կյանքումս, դրան էլ նեոֆոբիա են կոչում:
Բայց ես մի բան էլ գիտեմ. ես ամենահետաքրքիր ու ամենաբազմաբովանդակ տարիներս պիտի անցկացնեմ համալսարանում, որոշել եմ, որ ուսանողական կյանքս պիտի անսահման լավ անցնի: Եթե իմ առաջ նպատակ եմ դնում, ինձ ոչինչ երբեք չի կանգնեցնի, նույնիսկ նեոֆոբիան:
Ու հիմա դու կարող ես ինձ նորից հարցնել, թե ինչ եմ դառնալու:
Կասեմ.
-Հոգեբան-լրագրող (գծիկը՝ չմոռանաս):
Ամենամեծ ձգտումս էլ ուսանողական կյանքում և հետագայում 2 մասնագիտությունները համատեղելն է: Կապ չունի, թե ինչ կսովորեմ համալսարանում, ես երբեք չեմ դադարի ինձ լրագրող համարել:
Ես նպատակ ունեմ, ուրեմն ամեն ինչ կարող եմ:

Ինչպես յուրաքանչյուր լավ բան, ամառն էլ շուտով կավարտվի, իսկ ամռան ավարտը մեզ կտանի ուսման: Շատերին
այնտեղ, որտեղ արդեն մի քանի տարի է՝ սովորում են, իսկ ոմանց էլ, հանձինս ինձ, նոր ուսումնական
հաստատություն։
Վախեր չունեմ, անհանգիստ չեմ, կարծում եմ՝ կկարողանամ հարմարվել ու ընտելանալ նոր միջավայրին, կգտնեմ
նոր ընկերներ: Այսքանը պատկերացրի, իսկ իրականում վախեր ունեմ ու անհանգստանում եմ: Ինչպե՞ս կլինի,
կկարողանա՞մ հաղթահարել տնից հեռու ապրելու դժվարությունը, կսովորե՞մ քաղաքին, կկարողանա՞մ ինքնուրույն
գնալ համալսարան, հե՞շտ կմտերմանամ կուրսեցիներիս հետ: Չգիտեմ, ամեն դեպքում՝ կփորձեմ, և բացի դրանից՝ ես
ուսանող քույր ունեմ, ու հույսս նրա վրա է, մինչև ես ամեն ինչ կսովորեմ ու կանեմ ինքնուրույն։
Եթե անկեղծ՝ դեռ լիովին չեմ կարողանում պատկերացնել, որ սեպտեմբերի մեկին դպրոց չեմ գնալու, իմ դասարան
չեմ մտնելու: Երբ դեռ չէի ընդունվել, անհանգստանում էի, որ հնարավոր է՝ չստանամ անհրաժեշտ միավորներ
քննություններից, ու ֆիզիկայի ուսուցչուհիս ասաց. «Մնացած աշակերտները ինչպես են ընդունվել, դու էլ
կընդունվես», և ընդունվեցի: Հիմա էլ ես եմ ինքս ինձ ասում. «Ուրիշներն ինչպե՞ս են սովորել ու հարմարվել, դու էլ
կսովորես»:

Հայացք եմ գցում դեպի 2016 թվականի ամառն ու հասկանում եմ, որ այն ավելի հագեցած էր և լի նոր ընկերներով,
սակայն 2017 թվականը ավագ դառնալու ամառ էր:
Ամռան մի ամիսն անցավ քննություններով: Արդյունքները վատը չէին, անգամ բավականին բարձր էին, որովհետև
երեք քննությունից միայն մեկի համար էի պարապել, բայց 16 ու 17 ստացա: Հուլիսը սկսվեց սպասումով, ամսվա
կեսին կարդացի անունս հենց առաջին հայտումս նշած բաժնում՝ ԵՊՀ Ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետ:
Այս ամենին հաջորդեց հորաքրոջս այցը Հայաստան, որին 5 տարի չէի տեսել: Չհասկացա՝ ինչպես աչքս թարթեցի, ու
արդեն ճամպրուկներն էինք հավաքում: Նայում եմ օրացույցին, ու օգոստոսի էջում արդեն ջնջելու քիչ օրեր են
մնում: Հա, հաշվում եմ դեպի նոր կյանք տանող ամսվան մնացած օրերը:
Ես արդեն ուսանող եմ: Ուսանող: Փոքր տարիքում ուսանողներն ինձ համար ամենաերազելի մարդիկ էին, որովհետև
նրանք ամեն օր ստիպված կիսաշրջազգեստ չէին հագնում, կամ էլ ամեն օր մաթեմատիկայի տնային չէին գրում, ու որ
ամենակարևորն էր՝ ամեն առավոտ ավտոբուս էին նստում (փոքր տարիքում երազում էի ավտոբուսի մասին, հիմար
երազանք էր):
Ուսանող լինելուս երկար եմ սպասել, հուսով եմ՝ հուսախաբ չեմ լինի: