Իմ բնակավայրը խորագրի արխիվներ

Ջերմ հրաժեշտներ ու ջերմ վերադարձ

Վերադարձների արանքում գրված իմ հոդվածները երևի ինչ-որ չափով հոգեհարազատ պիտի դարձած լինեն քեզ, բարեկամս, այնուամենայնիվ, տարբեր ու նոր են էն զգացողությունները, որոնք փարատում են ինձ ամեն անգամ վերադառնալիս։ Ամեն անգամ Վենետիկի օդանավակայանում նստած ժամանակ մտաբերում եմ անցյալ գլորվող հերթական կիսամյակս: Նոր ձեռքբերումների, ընկերների, բացահայտած նոր քաղաքների ու ստացած նոր գիտելիքների մի անասելի արագ շրջանառություն է սկսում գլխումս, իսկ դրան հաջորդում է մի մեղմ ու թեթև ժպիտ՝ հոգնած, կիսափակ աչքերի ու գիշերը անհանգիստ քնած ու նյարդային դեմքի մկանների ուղեկցությամբ։ Օդանավակայանում ուշադիր պիտի լինել, պիտի բաց չթողնել գրանցման պահը, հետո ուղեբեռը կշռել, նախապես պիտի ինտուիցիաս աշխատեցնեմ լավագույնս, որ ճամպրուկիս տարողությունը չգերազանցի նախատեսված քաշը, որ ավելորդ խնդիրների չբախվեմ թռիչքիցս առաջ։ Պիտի մի քանի անգամ ստուգեմ՝ արդյո՞քչքի նստեցումն սկսվել է, թե՞ դեռ չէ։ Արանքում մամային գրեմ, որ կարգին է ամեն ինչ, տեղն է թե՛ հեռախոսի, թե՛ իմ մարտկոցը։

Սրանք տեխնիկականի մասին։ Ինչ վերաբերում է հոգեվիճակներին, էս անգամ ամեն ինչ շատ ուրիշ էր։ Քոլեջն առաջին անգամ էի երկար ժամանակով լքում։ Ու կան ընկերներ, որոնց էլ դժվար հանդիպեմ, որովհետև ինձնից մի կուրս բարձր էին սովորում ու ավարտեցին այս տարի։ Անկեղծ ասած, տարեսկզբին չէի մտածում, որ էսքան կտխրեմ նրանցից շատերին հրաժեշտ տալիս, բայց ինչ-որ պահի սիրտս կտոր-կտոր եղավ ավտոբուսի ապակուց այն կողմ առավոտյան ժամը 6-ին ինձ ճանապարհելու հավաքված մարդկանց թաց աչքերը տեսնելիս։ Գնահատված ու սիրված լինելու մի ուրիշ զգացում էլ գերմանացի ընկերուհուս՝ զարթուցիչիցս տասը րոպե շուտ սենյակս ներխուժելն ու խիստ տոնով«Արթնացիր, կես ժամից ավտոբուսը կգա» ասելն էր։ Ճամպրուկիս ծանրությունը ինձնից «խլած» եգիպտացի ընկերներիցս մեկն էր այդ օրվա իմ առաջին ժպիտներից մեկի առիթը։ Մենք նրան կատակով «հետաձգելու վարպետ» էինք կոչում, որովհետև իսկապես վարպետորեն հետաձգում էր բոլոր անելիքները։ Այդ օրը հետաձգել չկար, պիտի ճամպրուկս իջեցներ ներքև, ինձ համար ծանր կլիներ։ Ճամպրուկիս ծանրությունից ծանրն, ավաղ, այս հարազատացած մարդկանց հրաժեշտ տալն էր։ Բոլորին գրկելիս հուշերի մի բուրավետ ու կոկիկ փունջ էր գալիս աչքիս առաջ, օրերի մի գունազարդ կույտ, որոնցից ծնված հիշողություններով լցնել ու լուսավորել կարելի է մնացած կյանքս։

Հաջորդ տարի քոլեջն անսովոր կլինի, շատ տեղեր գուցե դատարկ թվան առանց սիրելի դարձած ընկերների ու շատ պաղպաղակներ՝ քիչ սառը ու քիչ քաղցր ավելի։ Բայց փաստ է մի բան․ ստացվեց ընկերանալը, սրտին ու հոգուն մտերիմներ գտնելը, նվիրվելու, ջերմություն ու հոգատարություն տալու արժանի մարդկանց մարդաշատ ամբոխի միջից «տնտղելը»: Ժամանակ պահանջվեց, ջանքեր, հոգի, սիրտ ու համբերություն, բայց ստացվեց: Իսկ դու պիտի հասկացած լինես արդեն, որ ես վստահում եմ ժամանակի զորությանը, հավատում եմ դրա ուժին ու կյանքում շատ բաներ իրենց տեղը գցելու գեղեցիկ ունակությանը: Այն նույն ժամանակին, որ կանգ էր առնում տունն ու տոլման կարոտելիս, ու թռչում էր էկոնոմիկայիս թեստի ժամանակ, ես հավատում եմ մի շատ տրամաբանական ու հիմնավոր հավատով։

Քոլեջի վերջին օրերն էլ ավելի հիշարժան էին, երկրորդ կուրսեցիների համար մեր կազմակերպած միջոցառման ժամանակ էլ «Մախմուր աղջիկ»-ն էի բեմադրել: Հպարտություն էր, տարբեր ազգերից իմ ընկերուհիների հետ հայկական էինք պարում, ու իրենք էլ էնքան սիրուն էին ու էնքան նուրբ: Հիմա մի քանի մարդ ավել գիտի «Մախմուր աղջիկ»-ը, մի քանի մարդ ավել է կարողանում նազանքով շարժել ձեռքերն ու համադրել այդ շարժումները հայկական երաժշտության հետ, մի քանի մարդ ավել գիտի հայկականի մասին: Իսկ դա հենց այն է, ինչը ես սիրում եմ ամենից շատ․ Հայաստանիս մասին հնարավորինս շատ տալն ու իմ հարստությունը կիսելը:

Կիսամյակն ավարտվեց, ավարտվեց և ուսումնական տարին, քննություններս սպասվածի պես բարեհաջող ընթացան, ժպիտներով ու մի քիչ հուզմունքով հրաժեշտներ տվեցի, տուն եկա, ու ջերմ էր օդանավակայանը այնպես, ինչպես սառն էր մի անգամ: Ջերմ էին փուչիկները, կեսգիշերին ինձ գրկաբաց դիմավորող ու ինձ մինչև երկինք կարոտած արցունքախեղդ հայացքները, տանը հատուկ ինձ համար պատրաստված ելակով տորթն ու Հայաստանը: Ջերմ էր Երևանը, որը միշտ դժվարացել եմ իմը համարել, որովհետև ինքս լավ չգիտեմ Երևանը ու մշտական չեմ ապրել երբևէ, բայց Հայաստանը լքելուց հետո հասկացա, որ շաբաթների ու ամիսների գումարն էլ բավական է, որ իմանամ՝ ինչքան իմն է Հայաստանում տեսած ու չտեսած ցանկացած անկյուն: Ջերմ էր տունը և ջերմ է հիմա: Ջերմ են նրանք, ում հանդիպել եմ, գրկել եմ, ովքեր հասցրել են դժգոհել նիհարելուցս ու ովքեր նկատել են, որ լցվել եմ փոքր ինչ, ովքեր աչքերիս մեջ հոգնածություն են գտել ու ովքեր տեսել են, թե, էսպես ասած, օրիորդացել, մեծ աղջիկ եմ դարձել: Ջերմ են ինձ սպասած բոլոր էն հոգիները, որոնց կարոտել էի անբացատրելի: Ջերմ է և հինգտառանոց իմ Կապանը, իմ փոքրիկ տունն ու իմ ամենասիրելին: Իմ մանկական գրադարանն ու էնտեղի գրադարանավարներն են ջերմ, ովքեր անցյալ տարի մեծագույն սիրով ինձ նվիրեցին Վարդգես Պետրոսյանի շատ ու շատ հատորներ: Ջերմ են տատիկիս աչքերը ու պապիկիս ժպիտը, որոնք աչքիս առաջ են եղել ամենակարևոր պահերին: Ու մամայի կողքին նստելն է ջերմ, կանաչիով, պանրով ու բիբարով լավաշ ուտելը ու լիմոնով թեյ խմելը: Կոկորդի ցավից պառկած լինելիս մամայի սարքած ազնվամորու թեյն է ջերմ: Տաքացնելու, վառելու, բուժելու, ժպտացնելու ու ծիծաղեցնելու աստիճան ջերմ է ամենը: Ու ջերմ է սիրտս, որի մասերը աշխարհի տարբեր ծայրերում են հիմա, հրաժեշտից թափված արցունքների հոսքի մեջ, շատ ու շատ թանկ ու հարազատ դարձած մարդկանց աչքերի ժպիտներում: Ջերմ, պինդ, տաք ու ամուր․․․

Համբարձման տոնը մեր բակում

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Վերջերս շատ եմ գրում ավանդույթների, սովորույթների մասին, և դա պատահական չէ, քանի որ Քյավառը Հայաստանի ամենաավանդապահ քաղաքներից մեկն է։ Իսկ Քյավառի ամենաավանդապահ բակերից մեկը մերն է։ Այստեղից անցնող տարիները իրենց հետ չեն տանում սերնդեսերունդ փոխանցվող ծեսերն ու արարողակարգերը, խաղերն ու ժամանցի «հնացած» տարբերակները։ Յոթ քար, կլաս, գործնագործ, պահմտոցի, ռեզին, ճամբար-միջոցառում… Մեր բակում այս խաղերին, փառք Աստծո, դեռ չեն փոխարինել հեռախոսներն ու համակարգիչները։ Հիշու՞մ եք մութ ու ցուրտ տարիները։ Մեր շքամուտքում պահպանվել է անգամ ավագների երեկոյան զբաղմունքը՝ լոտո, մրոցի, արդեն նաև մաֆիա։

Մեր բակում տարին 1-2 անգամ հետաքրքիր ու ինտերակտիվ միջոցառումներ են կազմակերպվում, իսկ տոները հատկապես փոքրերի համար իսկական խրախճանք են դառնում։

Կրտսեր սերնդի ամենասիրելի տոներից մեկը Համբարձման տոնն է։ Այս տոնի հետ կապված հետաքրքիր սովորույթներ են պահպանվել, որոնցից են` «Ջան գյուլում» երգելը, ջուր գողանալը, վիճակ հանելով բախտագուշակություն անելը և այլն։

Այս տարի տոնական միջոցառման կազմակերպիչը 8-րդ դասարանի աշակերտուհի Նատալին էր՝ բակի ամենաակտիվ, ամենաբարձրախոս, ամենանախաձեռնող երեխաներից մեկը։ Նա նախ հյուրերին ներկայացրեց տոնի քրիստոնեական, ապա՝ վիճակի կախարդական խորհուրդը։ Նրան հաջորդեցին ավելի փոքրիկները, ովքեր իրար հաջորդելով պատմեցին, որ Վիճակի տոնը խորհրդանշում է հասարակության և բնության կապը։ Համբարձման չորեքշաբթի լույս հինգշաբթի գիշերը համարվում էր զորության կախարդական գիշեր։ Մարդիկ հավատում էին, որ տարին մեկ անգամ Համբարձման գիշերը, աստղերը երկնակամարի տարբեր կողմերից գալիս, միանում, ջերմ համբուրվում ու վերադառնում են իրենց տեղերը։ Այդ համբույրին ականատես մարդկանց երազանքները իբրև կատարվում էին։ Համբարձման տոնին տղաները մրցում էին ուժով, իսկ աղջիկները տոնին նախորդող երեկոյան անխոս պետք է 7 աղբյուրից ջուր գողանային, 7 տարբեր ծաղիկներ ու 7 քարեր լցնեին տարայի մեջ ու  թողնեին բաց երկնքի տակ։ Իսկ հաջորդ օրը վիճակ գցեին՝ իմանալու համար այդ տարում իրենց ինչ է սպասվում։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Միջոցառման ընթացքում վիճակահանությամբ ընտրվեց հարսիկը՝ նա, ով համապատասխան կանխատեսումից, խրատից կամ բարեմաղթանքից հետո պետք է ջրով լի տարայից հաներ վիճակին մասնակցող աղջիկների իրերը։

-Էսօր մեզ Համբարձում ա,

Աստծուն փառքի բարձըմ ա,

Քրիստոս երկինք համբարձավ,

Ողջիս բախտը բացվըմ ա։

-Համբարձման երկուշաբթին

Կռվան երկու տեքերկին…

Բակային փոքրիկ միջոցառումը համեմված էր նաև ազգային երգ ու պարով, խաղերով ու մրցույթներով։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Մեր օրերում Համբարձման վիճակը, Ջան գյուլումը համարյա մոռացվել են և մնացել են միայն ուխտագնացությունների սովորույթները, բայց եթե յուրաքանչյուր բնակավայրի մեկ-երկու բակում փոքրերը կազմակերպեն նման միջոցառումներ, մեր ազգային տոները, արժեքները ծեսերն ու ավանդույթները մոռացության չեն մատնվի։

elita balyan

Լավ միջավայրը նպաստում է լավ սովորելուն

Ամեն  անգամ  դպրոց  մտնելիս  լսում  էի  այս  արտահայտությունները.

-Աթոռս չկա:

-Սեղանիս վրա խզբզել են:

-Քեզ ո՞վ ա թողել նստարանս վերցնես:

-Հա, բայց  էս իմ սեղանը չի…

Ու նման շատ արտահայտություններ: Երեխաներն ամեն օր վիճում էին սեղանի, աթոռի կամ նստարանի համար:

11 տարի է սովորում եմ Կալավանի միջնակարգ դպրոցում  և ինչ հիշում եմ,  նստում ենք անշուք ու հին նստարաններին ու սեղանների առաջ: Դրանք  արդեն անմխիթար վիճակում էին և փոխելու կարիք կար:

Մի օր, երբ գնացի դպրոց, դասարան մտնելուն պես ի՞նչ տեսնեմ. նստարանս չկա: Դուրս եկա ու երեխաներին հարցուփորձ արեցի` արդյո՞ք տեսել են նստարանս: Ահա և գտա նստարանս վերցնողին, և վեճ առաջացավ,  վեճի արդյունքում հայտնվեցի տնօրենի մոտ, և նա ասաց.

-Աղջիկ ջան, հանգստացիր, ոչ մի բան չկա, վերցրել է` հետ կվերադարձնի: Միևնույն է, մոտ օրերս նորն ենք ստանալու:

Լուրը լսելուն պես աշխարհով մեկ եղա ու դուրս թռա տնօրեն տիկին Զվարթ Քեշիշյանի աշխատասենյակից:

Բոլորս անհամբեր սպասում էինք: Ահա և մի  օր դպրոցի տնօրենը մեզ հայտնեց.

-Երեխաներ, կիրակի օրը կբերեն դպրոցի համար անհրաժեշտ նստարանները, սեղանները, գրատախտակները և կախիչները, ցանկալի կլինի, որ բոլորդ լինեք դպրոցում:58732941_3330180847008116_9062727795989282816_n

Ահա և եկավ այդքան սպասված կիրակին: Բոլորս մի մարդու նման  գտնվում էինք դպրոցում և ջանասիրաբար տեղավորում էինք նստարաններն ու սեղանները, մաքրում դրանք և հարմար տեղավորում ու միմյանց շնորհավորում:57471959_3330181243674743_428901266744147968_n

Մենք անչափ շնորհակալ ենք  Լաս Վեգասի հայ համայնքին՝ պարոն  Andy Armenian-ին,  ինչպես նաև   Armenia School Foundation- ին` գույքի նվիրաբերության և առաքման համար: Մենք շնորհակալ ենք «Թայմ Լենդ» հիմնադրամի տնօրեն Ռոբերտ Ղուկասյանին`  կազմակերպչական աշխատանքները կատարելու համար:

Լուսանկարները` Ռոբերտ Ղուկասյանի

Լեննագանի ժպիտները

Գյումրիում եղե՞լ եք:
Սիրուն է, չէ՞, մեր Լեննագանը։ Սաղը կժպտան, սաղը հումոր կենեն։ Դաժե օդի, ջրի (հա, իմիջիայլոց, էն հրապարակի ֆանտանների կողքի պուլպուլակից խմեք, ըդեղանը շատ համով է), մեջ հումոր կա։

Լեննագանը ի՞նչղ ուրախ քաղաք է, ու էս կարծիքը բոլոր էն մարդկանց մոտ են, ովքեր Լեննագան գուկան, ովքեր հրապարակը, թատրոնի շենքը, Սև բերդը կտեսնին ու լիքը տեղի անուն կռնամ գրեմ, որովհետև մենք լիքը սիրուն տեղեր ունինք, բայց դուք դոմիկների մայլեքը եղե՞լ եք։
Հլը գնացեք, հլը գնացեք ու տեսեք իսկական Լեննագանը։
Գնացեք հարցրեք ընդեղ ապրող երեխեքից, թե իրանք ինչ երազանք ունին։ Գիտե՞ք իրանց ամենամեծ երազանքը՝ գիշերը առանց տեղի մեջ բոլոջների, առանց իրանց ծակ պատալոկից գլխին կաթացող ջրի քնելն է։ Իրանք գուզեն, որ իրանց մաման կուշտ քնի, որ իրանց մաման էլ լաց չէղնի, երբ մտածե, որ իրանք քնել են։ Իրանք Լեննագանն են ու իրանք Լեննագանի իսկական ժպիտն են։ Լեննագանը, իրոք, կժպտա Լեննագանը, երջանիկ կեղնի մենակ էն ժամանակ, երբ էդ երեխեքը տուն կունենան, ու իրանց երազանքը կեղնի, օրինակ, հեռախոսը, հեծանիվը, կիթառը, ու չիդեմ ինչ-որ երեխուն բնորոշ երազանք։
Եթե դուք նորմալ կհամարեք, որ 5֊6 տարեկան երեխեն կճանչնա սաղ բոլոջների տեսակները, սաղի խածածները կտարբերե իրարից, ուրեմն սաղ լավ է։
Կպատկերացնե՞ք, 5֊6 տարեկան երեխուն կհարցնես` ինչի՞ դպրոց չես էշտա, կսե` որովհետև ես թազա կոշիկ չունիմ։ Կոշիկ չունի երեխեն, երբ էդ երեխու կոշիկի փողով ինչ֊որ մեկը ռեստորանը նստե կերե-խմե, հետո էլ կոշիկը «չայեվոյ» է թողե։
Հմի կսեք` կռցե, ռեստորան է գնացե, ինքը` իրա փողը։ Ես կխոսամ էն ինչ֊որ մեկերի մասին, որ էդ երեխեքի փողերն են կերե։
Ըբը, մեծերը որ կնստին փողոցին սարքած իրանց նստարաններին ու էդ դառը, տանջված փայլող աչքերով երսիդ կնայեն։ Ընբես էլ հավեսով խորաթա կենեն, ինչից սես կխոսան, բացի ժաժքից։ Էնքան գունավոր կպատմեն իրանց մանկությունը, որ դու կնախանձես իրանց մինչ 88 թիվը։
Գիտե՞ք, ամենասիրածս մասը էդ պատմություններում կինո էրթալն է, սաղը կինոյի տոմս չեն ունեցե: Սքան վախտ հլը մեկմ չի սե, որ կինո տոմսով է նայե. կամ դռան արաքից են նայե, կամ «պռաժեկտրի» մոտից։
Գիտեք, իրանց առաջին բարեմաղթանքը, ըդիգ ժաժք չտեսնիք։
Ու հա, չմոռանամ։ Իմ պաշտելի, անկրկնելի հասարակության մի մաս։ Գիտե՞ք, որ մասի հետ եմ. էն, որ կսեք` սաղ կյանքերը լեննագանցոնք տուն լացան ուզին։ Դուք ժաժքից հետո դաժե շոր լաց կեղնեիք, գուզեիք: Տո եսիմ, է, կռնանայիք բաշարեիք դոմիկի մեջ ապրեիք ու մարդ մնայիք։
Հայաստանի քարտեզի վրա Լեննագանից բացի հեչ մի քաղաք ժաժքին չէր դիմանա։ Դիմանալը ըդիգ հոգեկան դիմադրության մասին կխոսամ, եթե եսօր Լեննագանը սքան ուրախ, հումորով ու պայծառ է։
Մե պահմ պատկերացրեք ինչ կեղներ, որ ժաժք էլ տեսած չէղներ։
Ու ոչ միայն Լեննագանը, Շիրակը ամենապայծառ մարզն է։
Ամենահումորով, ամենաջիգյարով ու ամենալոպազ իմ շիրակցի, կսիրեմ քեզի։

mariam tonoyan

Քյավառի հավատալիքները

Մեծ տատս հետաքրքիր կին էր՝ ավանդապաշտ, կարգուկանոն սիրող, հյուրասեր, բարի, իսկական քյավառցի (իրականում՝ հացառատցի, բայց Հացառատը արդեն թաղամաս է)։ Ամեն անգամ ձեռքս քար վերցնելիս, չարաճճի ընկերներիս  քարով սպառնալիս տատս ասում էր.

-Քարի մեջն արուն կա, ձեռիցդ շպրտա։

Չէի հավատում.

-Քարը քար է՝ կարծր, կոպիտ, ի՞նչ արյուն։

Բայց երբ մեր հարևան կանանց խոսակցությունից լսեցի, թե Գևորգը «քարից հաց քամող» մարդ է, սկսեցի կասկածել.

-Մարդ կկարծի, թե քարն ամբար է՜, ինչ է՜… Մեջն ամեն ինչ կա։

Մի օր դրանում համոզվելու համար մեծ քարով փշուր-փշուր արեցի փոքր քարերը։ Արյուն չկար, ոչ էլ հացի փշուրներ թափվեցին։

Տատիս տարօրինակ, կես հանելուկ, կես առակ հայտարարությունները երբեմն ինձ խելագարության էին հասցնում ու նման ինֆորմացիաները մարսելու համար դրանք վերլուծում էի ինձնից երկու տարով մեծ ընկերուհուս հետ։

-Մա՛ր, (երկուսիս անունն էլ Մարիամ է) գիտե՞ս, անցած անգամ հաց ուտելիս սեղանի անկյունում էի նստել, տատս ասում էր, որ էդտեղ չնստեմ՝ մարդի չեն տանի։ Էդ ի՞նչ է նշանակում,- աչքերս ճպճպացնելով հարցնում էի ես՝ ակնկալելով իմ մանկական ուղեղին հասանելի պատասխան։

Մարիամը, սովորության համաձայն, մի լավ ծիծաղում էր հարցիս վրա ու ինքն էլ մտածմունքների մեջ ընկնում.

-Ա, դե շա՞տ գիտեմ։ Մենակ քո մտքով կանցնի տենց հարց տալ։

-Բա որ ենթադրենք Պողոսի մասին խոսում են, ինչի՞ համար են ասում «Հանգաճդ կանչա, Պողոս ջան»,-նյարդայնանում եմ ես,- տենց ո՞նց կլնի։

-Տենց ասում են, եթե Պողոսը ուրիշ տեղում ա, հեռու ա, չի լսում քո ասածը։ Երբ մեկի մասին խոսում ես, բայց ինքը հեռու ա, իրա ականջի մեջ ձայներ են լսվում, «հանգաճը կանչում ա»։

Հարցական հայացքով նայում եմ նրան, սկսում է ծիծաղել, նրա ծիծաղի վրա էլ իմ ծիծաղն է գալիս։

Օրեցօր ավելի էր հետաքրքրանում հետազոտական աշխատանքս։ Մի օր նույնիսկ պատահաբար հայտնաբերեցի, որ նման տարօրինակ արտահայտություններ ես էլ եմ անում, որոնց իմաստը չգիտեմ։ Մեծերից լսել եմ, ենթագիտակցորեն ընդունել ու գործածել։ Հիշում եմ՝ երբ եղունգս սպիտակում էր, սպիտակ կետիկ էր հայտնվում վրան, ասում էի՝ նվեր ունեմ, ինձ նոր շոր կառնեն։ Երբ թարթիչիս ինչ-որ բան էր նստում, ասում էին. «հաշկին բեռ ա բարձե», ես էլ ուրախանում էի, թե հաստատ մի լավ բան լինելու է, ու չէի գցում այնքան ժամանակ, մինչև ինքն իրեն կընկներ։

Հայրս մինչև հիմա ուրախանում է, եթե աջ ձեռքի ափը քոր է գալիս՝ փող կստանա։ Իսկ ձախը հակառակը՝ կծախսի։

Քանի դեռ քույրս չէր մեծացել, ինձ նախատում էին, որ օրորոցը դատարկ օրորել չի կարելի, չարքերը երեխայի քունը կխանգարեն, ինձ միշտ տանջում էր նաև այն միտքը, թե ինչու են քրոջս բարձի տակ դանակ դնում։ Երբ մորս հարցրի, նա պատասխանեց.

-Երբ տանը, սենյակում մարդ չի լինում, օրորոցի մեջ՝ երեխայի գլխի տակ դանակ կամ մի կտոր հաց են դնում, որ չարքերը չվնասեն։

Ինձ միշտ հետաքրքրում էր, թե ինչու են սև կատու տեսնելիս ճանապարհը փոխում, որ հանկարծ խեղճ կենդանին ճամփան չհատի, թե ինչու չէին համբուրում երեխայի ծոծրակը, որ խռովկան չմեծանա։ Մեծերը միշտ լավաշը ձեռքով էին կիսում.

-Հացի վրա դանակ չեն քաշի, հացը կպակասի։

Փոքր երեխան որտեղի՞ց հասկանա, որ այս բոլորը դարերի ընթացքում, դեռևս հեթանոսական ժամանակներից ձևավորված հավատալիքներ են, որ մարդիկ գիշերով աղբ չեն թափում, որովհետև հավատում են, որ տան բարիքը շան ու գելի փայ կդառնա, որ տնից գնացողի հետևից ջուր են շփում, որ գնացողի նպատակը շուտ կատարվի, ու նա շուտ տուն վերադառնա։

Հարևաններից ժամանակավորապես վերցրած ամանը մենք մինչև հիմա դատարկ հետ չենք տալիս, մեջը մի ուտելիք կամ նվեր ենք դնում։ Մենք երևի մտածում ենք, որ դա շնորհակալություն հայտնելու տարբերակ է, այնինչ մեծերը հավատում էին, որ եթե այդպես չանեն, անասունները կկտրվեն կաթից, հավերը՝ ձվից։

Նման հավատալիքները շատ-շատ են, որոնցից շատերը թեև հնացել են, բայց մեծ մասը պահպանվել է ավանդապահ Քյավառում։

Դրանցից առավել հետաքրքիրները կարող եք կարդալ ստորև.

1. Հացը, պատառաքաղը, դանակը եթե տան անդամի ձեռքից թռավ, ասում էին. «Հէսօր մեր տունը մարդ ա գալու»։

2. Թռչունը պատուհանի առաջ եթե կանգնում, ծլվլում էր, կամ պատուհանից ներս էր մտնում, ընտանիքի պանդուխտից լավ լուր կստացվի, պանդուխտը կվերադառնա շուտով։

3. Ճանապարհին տերտերին հանդիպելը վատ նշան էր, որպեսզի ազդեցությունը վերացնի, հանդիպողը մոտակայքում մի քար պետք է գտնի շրջի, կամ ձեռքը գրպանում պահած երեք մատով կոմբինացիա անի՝ միջնամատը ուղղված դեպի տերտերը։

4. Ճանապարհին, եթե դատարկ ամանով մարդու էին հանդիպում, նշան էր, թե նպատակն անհաջողությամբ կպսակվի։ Հարկավոր էր ճանապարհը փոխել։

5. Եթե աջ աչքն է խաղում, լավ նշան է, ձախը՝ վատ։

6. Երբեմն մարդու երեսը տաքանում է՝ վառվում, կրակվում է, հավատում էին, որ ինչ-որ մեկը բամբասում է իրեն, երեսին խաչ էին անում, ասում.«Աստված, դու խերն անես»։

7. Կատուն, եթե թաթով երեսը լվանում է, թաթը տանում է ականջի հետևը, հավատում էին, որ պանդուխտից լուր կգա կամ ինքը կգա։ Այդ է պատճառը, որ Նոր Բայազետում կատուն երեսը լվանալիս, ասում էին.«Թաթդ տար հանկջիդ հետև»։

8. Շունը, եթե առանց պատճառի ոռնում է, նշանակում է` դժբախտություն է պատահելու. շանը կամ արձակում էին, կամ սպանում։

Ինչ հրաշալի են մարդիկ, երբ օգնում են իրար

Ամենօրյա գործերից հոգնած, երբ քայլում ես քեզ հարազատ դարձած քաղաքով, փոփոխություն ես ուզում: Փոփոխություն ես ուզում, որովհետև հոգնել ես քեզ շրջապատող միօրինակությունից…

Իսկ դու տեսե՞լ ես, թե ինչպես է սկսվում փոփոխությունը, թե ինչպես է սկսում շողալ արևը, և թե ինչպես են ծնվում բարությունն ու կարեկցանքը, օգնությունն ու մարդասիրությունը:

Դու տեսե՞լ  ես, թե ինչպես են սկսում համախմբվել մարդիկ լավ բանի համար, թե ինչպես է ձևավորվում թիմը, ու թե ինչպես կարող են մարդիկ գնալ անծանոթ մեկի գաղափարի հետևից ու օգնել նրան դրա իրականացման գործում: 

Հավատա, որ այդ ամենը տեսնելը, իսկապես, հաճելի զգացողություն է, իսկ այդ ամենի մասնիկը դառնալը` աշխարհի ամենաերանելի բաներից մեկը:

Էս ամենին մենք ականատես եղանք երեկ, երբ Հայկական Կարմիր Խաչի Ընկերության Արագածոտնի մարզային մասնաճյուղի կամավորներով գնացինք օգնելու այդ հոյակապ թիմին: 11:15 էր, երբ հասանք նախապես սահմանված վայրը, որտեղ մեզ սպասում էին Արմանը` էս ամենի կազմակերպիչն ու հեղինակը, մի խումբ երեխաներ, և խոտը հնձող մարդիկ: Գնացինք, կապեցինք գոգնոցները, դրեցինք ձեռնոցները ու միանգամից սկսեցինք աշխաատել: 

Ամիսներ առաջ Աշտարակի քաղաքապետարանի աջակցությամբ Արմանը լուսային դիոդներով լուսավորել էր Աշտարակի Նորայր Սիսակյանի անվան թիվ 5 ավագ դպրոցի դիմացի 100 մետր երկարությամբ պատը, իսկ Awesome Foundation-ի տրամադրած գումարով` ձեռք բերել ներկեր, ու ներկել պատը դեղինից դեղին գունային անցումներով: Ու հիմա, երբ Արմանը Աշտարակ ֆանտաստիկ գույներ ու փոփոխություն է բերել ու իրականություն է դարձրել էս հրաշալի նախագիծը, էդ տարածքը մի փոքր մաքրել ու կարգի բերել էր պետք, որպեսզի պաշտոնական բացումը տեղի ունենա: Էս ամենն, ի վերջո, նաև մտածելակերպային փոփոխության սկիզբ է, որովհետև գաղափարն ու մոտեցումը շատ բաներ են փոխելու մարդկանց մոտ: Արդեն սկսել են փոխել… 

Հնձելու գործիքների ձայնն էր լսվում, երեխեքի ծիծաղը: Հետո շենքերից մարդիկ են դուրս գալիս, իջնում ներքև` օգնելու: Երեխեքը քարերն են հավաքում, մեծահասակները` խոտերը փոցխում: Հետո պուճուրները չգիտես որտեղից, սայլակ են բերում, լցնում քարերը մեջն ու տեղափոխում ենք էդ ամենը: Կարմիր Խաչի կամավորներն էլ են օգնում, ու ուշադիր հետևում են երեխեքին, որ հանկարծ չվնասեն իրենց: Ուրիշներն են տեսնում էս ամենը ու միանում, գալիս, սուրճ ու պաղպաղակ բերում, մյուսները` սառը ջուր, ուրիշներն էլ` թան, հյութ, կարկանդակներ…

Ես նայում եմ Արմանի դեմքին, որն ինչ-որ հպարտության կամ գոհունակության արտահայտություն ուներ: Նայում եմ ու պատկերացնում, թե ինչ հոյակապ է աշխարհը, երբ մարդիկ համախմբված են հանուն հրաշալի գաղափարների, եւ թե ինչ հրաշալի են մարդիկ, երբ կարողանում են օգնել իրար:

hexnar kirakosyan

Շորժա, թարգմանաբար` հույս

Շորժա՝ գողտրիկ ու արևոտ մի գյուղ, որին գրկել ու գրկած պահում են երեք հսկա լեռներ, և ինչպես մայրը կպաշտպաներ իր զավակին, այնպես էլ նրանք են պաշտպանում մանկության հուշերով լի բնակավայրս: Չորրորդ կողմից գյուղը շրջապատված է Գեղամա թագուհու ջրերով: Հանգիստ, քաղաքային եռուզեռից հեռու մի փոքրիկ գյուղ է Շորժան, բայց և այնքան ջերմություն կա այստեղ, այնքան ուրախություն, կարոտել եմ գյուղիս ամեն մի ծառը, ծաղիկը, օդն եմ կարոտել, արևածագն ու մայրամուտը:

Երկու տարի է անցել այն օրից, ինչ ավարտել եմ դպրոցս, բայց այնքան եմ ուզում նորից աշակերտ լինել, սեղանների վրա փորագրել իմ ու մտերիմ ընկերուհուս անունները, ուսուցիչներիս եմ կարոտել, ուզում եմ բարկացնել նրանց, իսկ հետո ներողություն հայցող, անմեղ հայացքով նայել նրանց ու ժպտալ:

Բնակավայրս առանձնանում է մյուս բնակավայրերից իր բնակչության ունեցած մարդկային որակներով ու չափանիշներով: Այստեղ մարդիկ ապրում են միմյանց հետ հաշտ ու համերաշխ: Հարկ եղած դեպքում թև ու թիկունք լինելով մեկը մյուսին։

Մի քիչ էլ խոսեմ Գեղամա գեղեցկուհու մասին: Այնպես եմ ուզում քնել ու առավոտյան արթնանալով իմ սենյակում՝ ձգել վարագույրը մի կողմ ու տեսնել արևի առաջին շողերից փայլող ու ժպտացող հարազատ դարձած լիճը: Այն օրվա տարբեր ժամերին տարբեր երանգներ է ստանում՝ մեկ կապույտ է, ինչպես ջինջ երկինքը, մեկ զմրուխտի է նմանվում, իսկ քամու ժամանակ գորշ գույն ստացած ափերն է ծեծում:

Ինչպես արդեն ասացի՝ Շորժան երեք կողմից շրջապատված է իր անդորրը հսկող սարերով, որոնցից մեկի գագաթին կա մի հինավուրց, կիսաքանդ եկեղեցի, որտեղից կարծես Աստծո աչքը հսկի գյուղն ու բնակիչներին: Այսօր զբոսաշրջության կարևոր կենտրոններից մեկն է դարձել բնակավայրս: Ահա և Շորժան (ի դեպ, թարգմանաբար նշանակում է հույս):

Սիրում եմ Շորժան՝ բնակավայրս, իմ ծննդավայրը:

Վեդու երիտասարդներն սկսում են աշխատել

Վեդու գրադարանում կատարվեց ուսումնասիրություն, որի արդյունքում գրադարանի նախկին արխիվային տարածքը որոշվեց հանձնել Վեդու երիտասարդներին՝ ոչ ստանդարտ սրճարան կառուցելու նպատակով: Վեդու համայնքապետ Վ. Բարսեղյանը պատրաստակամություն հայտնեց երիտասարդներին օգնել թե՛ շինարարական աշխատանքներում, և թե՛ մնացած բոլոր այն աշխատանքներում, որտեղ կարիք կլինի: Վ. Բարսեղյանը հորդորեց երիտասարդներին ավելի ակտիվ լինել, մասնակցել ՏԻՄ քննարկումներին, բարձրաձայնել ու քննարկել ցանկացած թեմա համայնքապետարանի հետ:

Գրադարանից հետո ԱԺ պատգամավոր Ռ. Բաքոյանը, Վեդու համայնքապետարանի ընդհանուր բաժնի պետ Լ. Դալլաքյանն ու երիտասարդները հանդիպեցին Պուշկինի 4-րդ շենքի բնակիչների հետ: Ռ. Բաքոյանը լսեց բնակիչների խնդիրներն ու խորհուրդներ տվեց ճիշտ քայլեր ձեռնարկելու համար: Հանդիպմանը միացավ նաև Վեդու ավագանու անդամ Լ. Մանուկյանը:

Պուշկինի 4-ից ուղևորությունը շարունակվեց դեպի Վեդու քաղաքային հուշահամալիր, որտեղ երիտասարդներն առաջարկում են հանգստի գոտի ստեղծել: Այս պահին մանրամասները դեռևս քննարկման փուլում են:

Այնուհետև նույն թիմը քայլեց Վեդիում, ծանոթացավ աղբահանության խնդիրներին՝ Վեդու բնակելի շենքերի տարածքում: Երիտասարդները սկսում են աշխատել: Յուրաքանչյուրի աջակցությունը կխրախուսվի:

Այսօրվա համար այսքանը: Հաջորդ հանդիպումը չի ուշանա:

Վեդիում սկսվում է նոր եթերաշրջան

Լուսանկարը` Մանե Մինասյանի

Լուսանկարը` Մանե Մինասյանի

Տեղի ունեցավ ԱԺ պատգամավոր Ռուստամ Բաքոյանի և Վեդու երիտասարդների հանդիպումը senYAC-ում (Վեդու երիտասարդական կենտրոն): Հանդիպման նպատակն էր վերհանել երիտասարդներին հուզող խնդիրներն ու գտնել դրանց լուծման տարբերակները: Ներկա էին նաև Արարատի մարզպետի օգնական Տիգրան Շիրինյանը, Վեդու համայնքապետարանի ֆինանսատնտեսական բաժնի պետ Անդրանիկ Ավետիսյանն ու Գեղարվեստի դպրոցի տնօրեն Հրայր Գորգոյանը:

Սկզբում երիտասարդները ներկայացրին իրենց անցած ուղին ու senYAC-ի պատմությունը, հետո սկսվեց քննարկումը:

Լուսանկարը` Մանե Մինասյանի

Լուսանկարը` Մանե Մինասյանի

Խնդիրները շատ են, բայց երիտասարդները չեն դժգոհում: Ասում են՝ իրենց ձայնը միշտ էլ լսելի է եղել համայնքապետարանում, ու իրենք միշտ ստացել են աջակցություն տարբեր ծրագրեր իրականացնելու համար: Սակայն Վեդիում կան խնդիրներ՝ երիտասարդների ժամանցի ապահովումը, աշխատատեղերի պակասն ու մշակութային կյանքի բացը: Աղբահանության, թափառող շների, տրանսպորտի ժամերի ու օդի աղտոտվածության մասին ևս խոսվեց:

Ակտիվ քննարկումներ սկսվեցին Վեդու տարբեր հատվածներում կուտակված աղբի վերաբերյալ: Անդրանիկ Ավետիսյանի հրավերով հանդիպմանը միացավ «Մաքուր երկիր» ՍՊԸ-ի տնօրեն Յուրա Հարությունյանը, որը երիտասարդներին լսելուց հետո խոստացավ ավելացնել աղբամաններն ու աղբահանությունը կատարել ավելի հաճախակի:

Նա նաև խոսեց ապագա ծրագրի՝ աղբի վերամշակման մասին:

Լուսանկարը` Մանե Մինասյանի

Լուսանկարը` Մանե Մինասյանի

Վեդեցի երիտասարդները հանդիպման էին եկել հստակ որոշումներով ու առաջարկներով՝ ոչ ստանդարտ սրճարան, չրանոց ու հանգստի գոտի: Ոչ ստանդարտ սրճարանի գաղափարը հավանության արժանացավ գրեթե բոլորի կողմից:

-Սրճարան, որտեղ կանցկացվեն գրքերի քննարկումներ, ֆիլմերի դիտումներ ու հետաքրքիր միջոցառումներ: Փակագծերը չբացենք, որպեսզի հետքրքրությունը մեծ լինի,- ասում են երիտասարդները:

Ռ. Բաքոյանը պատրաստակամություն հայտնեց լինել երիտասարդների կողքին ու միասին իրականացնել թղթին հանձնած ծրագրերը:

Հաջորդ հանդիպման օրն արդեն նշանակված է:

Գեղարքունիք. հյուսիսից հարավ, արևելքից արևմուտք