Մենք չենք ընտրում մեր ծննդավայրը, բայց մենք ենք ընտրում մեր բնակավայրը։ Այդ որոշման ճանապարհին կան մի շարք հարցեր ու փուլային փորձություններ, որոնց միջով ստիպված ենք անցնել։ Սակայն ավելի դժվար է, երբ ապրելով մի վայրում, գտնվում ես լրիվ այլ վայրում։ Դժվար է, երբ ծնվել ու մեծացել ես մի վայրում, որտեղ ապրում ես մինչ օրս, կրթությունդ շարունակել ու աշխատել ես լրիվ այլ միջավայրում, և արդյունքում գտնվելով երկու տարբեր կենսակերպում՝ հասկանում ես, որ ապրում ես երկու ծայրահեղ բևեռներում։ Անհամեմատելի բևեռներ, որոնց մեջ ստիպված ես ընտրություն կատարել։ Ապրել դժվարին կյանքի պայմաններով, թե՞ թեթև կյանքի ու վայելքների կիզակետում։ Մյուս կողմից էլ ծննդավայրդ էլ մի ուրիշ սեր ու կապվածություն է քեզ համար, և ուր էլ լինես, միևնույնն է, այնտեղ ես քո հանգիստը գտնելու։

Գյո՞ւղ, թե՞ քաղաք, ա՛յս է խնդիրը։ Ինքս արդեն 10 տարի է, ինչ գյուղ-քաղաք հակասության ու հակամարտության մեջ եմ և շատ լավ գիտեմ, թե դա ինչ է։

Կան շատ նրբություններ այս խնդրում ևս, որում կուզեի ծնողների դերը մանուկ հասակից էլ ավելի մեծ ու խորքային լիներ (գյուղ, թե քաղաք՝ կապ չունի)։ Այնքան տարածված գյուղացի-քաղաքացի հասկացությունը, որը հաճախ որոշակի հակամարտություն է, չկա, գոնե ինձ համար։ Ուղղակի կան ինչպես տարբեր կարծիքներ, այնպես էլ մարդկային տարբեր էություններ, ըստ որի կյանքը քեզ ուղղորդում է՝ ինչ անել։ Իհարկե, կան նաև ակամա ստացված հակառակ պատկերներ, բայց դա էլ ոչինչ չի նշանակում։ Մարդու արժեքը վայրով չի կարելի որոշել ու պիտակավորել, մարդու արժեքն էությունն է, ոչ թե տեղամասը։
Խնդիրներ, որին վստահ եմ՝ շատերն են բախվել ու բախվում, թե՛ ուսանողների, և թե՛ ավելի ավագ սերնդի շրջանում։ Խոսքս սկսում եմ այս կետից, որովհետև կարծում եմ՝ սա հարց է, խնդիր, որի մասին բացարձակապես չի խոսվում։ Ճիշտ է, ես ո՛չ հոգեբան եմ, ո՛չ էլ այլ համապատասխան բաժնի մասնագետ, որ հարցին տամ լուծում, բայց գուցե մի օր սա օգնի ինչ-որ մեկին սկսել հարցին տալ որոշակի լուծում։ Ամեն դեպքում կխոսեմ հարցի մասին, որովհետև սա մարզերում ապրող մարդկանց, եթե ոչ մեծ մասի, ապա մի մասի համար մեծ խնդիր է, մանավանդ, որ կենսակերպից բացի՝ իրենց բնույթն է տարբեր, աշխարհայացքը, մտածելակերպը։ Իրենց համար մարզի կենսակերպից պահանջվող մի շարք կետեր դժվար է կատարել, շատ դեպքերում նաև շոկային, հենց իրենց ձևավորված ես-ի խիստ տարբեր լինելու համար։ Դժվար է նաև այդ գյուղ-քաղաք հեռավորությունն ամեն օր անցնել։ Այդ ճանապարհը ինչքան էլ կարճ լինի, ոչինչ քեզ այդքան չի հոգնեցնի, ինչքան ճանապարհը, որքան էլ երկար ճանապարհի սիրահար լինես, ուղղակի գոնե պետք է ի օգուտ քեզ այդ ժամանակը օգտագործես։ Գյուղի ծանր, բայց գրեթե անաղմուկ կյանքին սովոր էությունդ միանգամից նկատել է տալիս նաև քաղաքի հոգնեցնող աղմուկը, որը հաճախ ստիպում է փախչել ինչ-որ մի տեղ, քանի չես խելագարվել։ Քաղաքում կարող է քեզ շատ բան դուր չգալ ու չպահել, բայց, իհարկե, քեզ էլ ոչինչ չի մնում անելու, եթե քո ուսման կամ աշխատանքի բնույթը քեզ ստիպում է օրվա մի մասը, հաճախ նաև մեծ մասը անցկացնել քաղաքում։ Այս դեպքում ի՞նչ անել։ Ո՞րն է ժամանակը՝ ապրելու այնտեղ, որտեղ կապրես, ինչպես ձուկը ջրում։ Ուսման պարագայում գոնե կարող ես ոչ շատ մեծ հեռավորության դեպքում ինչ-որ չափով դիմակայել, կարող է ծննդավայրի հետ կապվածությունն էլ օգնել, բայց աշխատանքի հարցում դա երկար չի կարող տևել։

Իհարկե, ամեն դեպքում ոչ թե պետք է կոտրվել ու կոմպլեքսավորվել նման իրավիճակում, այլ պետք է հպարտ լինել մարզից ու հենց ծննդավայրիցդ լինելու համար և պետք է ամեն իրավիճակում կարողանալ դրականն էլ տեսնել ու քաղել։ Եվ իրոք, այս հարցում ևս կան դրական կողմեր։ Բացի դրանից՝ ամեն բան անցողիկ է կյանքում, ընդամենը խելացի պայքար է պահանջում։ Պետք է հիշել նաև՝ ժամանակը կտա լուծում, եթե կա ցանկություն ու խելացի դիրքորոշում։

Շամբի կլիման մեղմ է, սակայն ձյունը մեր բնակավայրը չշրջանցեց։

Համագյուղացիներից շատերն են տուժել։ Առավել հանգամանալից պարզաբանելու համար զրուցեցի տատիս հետ։

-Տատ, ձյուն հաճա՞խ է տեղում այս բնակավայրում։ Ձմռան ո՞ր ամիսն է առավել ձնառատ։

-Ոչ, հաճախ չի տեղում։ Ձմռան ամիսներից փետրվարն է առավել ձնառատ։

-Գարնան այս ամսին տեղած ձյունը մեր այգուն մե՞ծ վնաս է պատճառել։

-Այո, ծիրանենու բողբոջները ցրտահարվել են, և ոչ միայն ծիրանենու։ Ցրտահարվել են նաև սալորենու, ընկուզենու և շատ-շատ այլ պտղատու ծառերի բողբոջներ։ Ընդհանուր վնասը կազմում է համարյա ամբողջ այգու 80%-ը։

-Այգու բերքը հաճա՞խ է ցրտահարվում։ Մոտավոր քանի՞ տարին մեկ։

-Կլիման մեղմ է, սակայն 3 տարի անընդմեջ՝ ընկույզը, 2 տարի անընդմեջ ծիրանը ցրտահարվում են։ Մյուսները էլի ցրտահարվում են, բայց ոչ այդքան հաճախ։

-Ամենաթույլ բողբոջները ո՞ր ծառինն են։

-Ընկույզի բողբոջները։

-Իսկ միայն մրգերի՞ն է վնասել այս ապրիլյան ձյունը:

-Ոչ, խոշոր եղջերավոր անասունների մսուրային շրջանը երկարել է, անասունները պակաս են կաթ տալիս, հավերն էլ՝ պակաս ձու։

-Հաճա՞խ ես հետևում եղանակի տեսությանը։

-Անպայման։

-Մայիսը դեռ առջևում է, ի՞նչ ես կարծում՝ մայիս ամսին ձյուն կգա՞։

-Իմ կարծիքով՝ վտանգ դեռ կա մինչև մայիսի կեսերը։

-Ինչի՞ հետ ես կապում այս ապրիլյան ձյունը։

-Բնության պատիժն է մարդկությանը։ Աստված նույնպես բարկացած է։

-Բանջարեղենին վնաս տվե՞լ է։

-Հետաձգում են վարը, պատճառը վախն է։

-Տատ, էս ի՞նչ ձայներ են գալիս բակից։

-Երևի էլի աղբն են տանում։

-Չէ, աղբը գիշերը կտանեին։ Առավոտից այս ձայներն են։ Ոնց որ ինչ-որ բան քանդեն։

-Հա, քանդում են, որ նորը սարքեն։ Էնքան տանից դուրս չես եկել, տեղյակ չես ոչ մի բանից։

Տատիկս ճիշտ էր․ արդեն մեկ ամիս ու երկու օր է, ինչ տանից դուրս չեմ գալիս ու, բնականաբար, ոչ մի բանից տեղյակ չեմ։ Բայց լավ, հիմա դրա մասին չէ, որ ուզում եմ խոսել։

Այդ անտանելի աղմուկն իսկապես գալիս էր մեր բակից՝ դիմացի գործարանից։ Տասնյակ շինարարական մեքենաներ էին գալիս ու գնում՝ իրենց հետևից թողնելով շինանյութի սարեր ու փոշու խիտ ամպեր։ Փաստորեն մեր մոտ էլի շենք են պլանավորում կառուցել։ Իսկ թե ինչու՝ էլի պատմեմ ամենասկզբից։

Սովետի, կամ ինչպես տատիկս է ասում, կոմունիստների ժամանակ, մեր շենքի դիմաց լուսատեխնիկական գործարանն էր։ Տատիկս պատմում էր, որ այնտեղ ջահեր և լամպեր էին պատրաստում։

-Տատ, բայց լամպերի գործարանը․․․

-Անետա, մի վիճիր հետս, սա ուրիշ ա, լամպերինը չի։ Լամպերում ես աշխատել եմ, գիտեմ՝ որն ա։

Երբ տատիկս ինձ հենց իմ անունով է դիմում, այդ պահից կարող եք ինձ շնորհավորել՝ համը հանել եմ։ Մի խոսքով, Սովետական միության ժամանակ սա սովորական պետական գործարան էր, որը միության փլուզումից հետո փակվեց մի շարք այլ գործարանների նման։

Հետո մի մարդ գնեց այս տարածքն ու սկսեց ուղղակի վարձով հանձնել մի շարք բիզնեսների։ Այստեղ էր տաքսիների կայանատեղին, կար եվրոպատուհանների արտադրամաս, տարբեր պահեստներ և այլն։ Այս ամենը շրջապատում էին կիսաքանդ քարե պատերն ու մետաղյա կոնստրուկցիաները։ Այդքան էլ գեղեցիկ տեսարան չէր՝ ճիշտն ասած։

Հա, ի դեպ, տեսարաններից խոսք գնաց․ մի լեգենդ կա, որ ժամանակին մեր պատուհանից կարելի էր Մասիսը տեսնել։ Չեմ կարող ասել՝ որքանով է դա ճիշտ, բայց հիմա ենթադրյալ Մասիսի տեղը միայն մի կիսադատարկ նորակառույց է երևում։ Համարյա բնակիչ չունի այդ շենքը, մի քանի պատուհանի լույս է երևում երեկոյան։ Ինձ համար անհասկանալի պատճառներով այդ տներն այդպես էլ սեփականատեր չգտան։ Վերադառնանք նախկին լուսատեխնիկական գործարանի տարածքին։ Ինչ վեճեր ասես չեն եղել շենքի բնակիչների և տարածքի սեփականատրոջ միջև․ մեր ունեցած միակ երկու բարդին էին ուզում կտրել, շատ անգամ նույնիսկ ինչ-որ քիմիական նյութ են լցրել արմատներին։ Բարեբախտաբար բարդիները դեռ տեղում են և հույս ունենք՝ դեռ երկար կմնան այնտեղ։

Ինչի եմ ես այս ամենը ձեզ պատմում։ Բանն այն է, որ հիմա տարածքն ունի նոր սեփականատեր, ով այնտեղ պլանավորում է կառուցել երեք շենքից բաղկացած բնակելի թաղամաս։ Միանգամից երեք բարձրահարկ նորակառույց կհայտնվեն այդ տարածքում։ Իրականում, այդքան էլ կողմ չեմ այդ մտքին, շենքին այդքան մոտ միանգամից երեք նոր բարձրահարկ է հայտնվելու։ Հազիվ էինք սովորել Մասիսը փակողին, երբ պարզվեց, որ իրեն էլ շուտով նորակառույցներն են ծածկելու։ Երեկոյան գոնե հաշվում էի դրա՝ լույսերը վառած տների քանակը, կանխատեսումներ անում հաջորդ օրվա համար։ Ու հիմա, ինչպես ժամանակին մեր շենքն էր խանգարում դիմացի հինգհարկանու բնակիչներին՝ արտացոլելով արևի ճառագայթներն ու տաքացնելով շենքը, այնպես էլ միգուցե այս երեք նորակառույցների դեպքում ամռան տապին չդիմամանք և մենք։ Տատին հումորով ասում է, որ սա մեր կարման է։ Միգուցե և այդպես է, ո՞վ գիտի։

Ասում են՝ երեք տարուց շինարարությունը կավարտեն։ Կարող է այս ամենն իր լավ կողմերն էլ ունի, օրինակ, երեք տարուց կունենանք ընդհանուր բակ, կտնկվեն փոքր թփեր ու ծառեր։ Մի բան հաստատ է՝ պատուհանից էլ չեմ տեսնի այդ ժանգոտած մետաղյա սյուներն ու կոնստրուկցիաները, չեմ տեսնի նաև կիսադատարկ շենքի իմ՝ արդեն այդքան սիրված պատուհանները, բարդիների բախտի մասին դեռ ոչինչ պարզ չէ, չգիտենք՝ կկտրեն դրանք, թե ոչ, և ընդհանրապես, կհաջողվի արդյոք վերջացնել այս շենքերի կառուցումը, թե մի շարք շինարարությունների նման սա էլ կմնա անավարտ։

Շատ տարիներ առաջ այս վայրը եղել է կենդանիներին և մարդկանց կապող օղակը։ Արջի ժայռից միչև մյուս ժայռը եղել է կամուրջ։ Գյուղի բնակիչները հեշտությամբ մուտք էին գործում կենդանիների աշխարհ։ Մի անգամ որսորդների խումբ է գնում որսի։ Հաջող որս կատարելուց հետո նրանք որոշում են հանգստանալ։ Կրակ են վառում, իրենց բռնած որսն են խորովում և պատմում պատմություններ։ Նրանք այնքան հոգնած էին, որ քնով անցան։ Բայց երբ արթնացան, նկատեցին, որ այդ նույն վայրը չէր։ Նրանք քարանձավում էին։ Լսվում էր արջերի ձայն, բոլորը քարացած էին։ Սկսեցին հետդարձի ճանապարհ փնտրել, բայց ամեն ինչ ապարդյուն էր։ Անցան օրեր, գյուղում բոլորը անհանգստացած էին։ Մի քանիսը ճանապարհ ընկան նրանց գտնելու, բայց որսորդների հետքն անգամ չկար։ Նրանք վհատված հետ վերադարձան։ Եվս մեկ անգամ գյուղացիները գնացին նրանց գտնելու, և այս անգամ նրանք գտան որսորդներից մեկի դանակը։ Շատ քայլելուց հետո նրանք մի գետ տեսան, անցան գետը ու հասան քարանձավի։ Ներս մտան՝ մարդկային ոսկորներ, դիակներ ու քնած արջեր։ Նրանք շշուկով փնտրում էին մարդկանց, ու հանկարծ որսորդներից մեկը շատ հյուծված ձայն տվեց։ Բոլորը վազելով շտապեցին այնտեղ, մի քիչ ջուր ու հաց տվեցին, օգնեցին, որ դուրս գա։ Բոլոր որսորդներից միայն նա էր ողջ մնացել, մյուսները մահացել էին սովից, ոմանց էլ արջերն էին կերել։ Հենց ուզում էին դուրս գալ քարանձավից, մի քանի արջ կտրեցին նրանց ճանապարհը, բայց օգնող մարդիկ զինված էին և կարողացան սպանել արջին։ Տուն վերադարձավ միակ ողջ մնացած որսորդը և բոլորին պատմեց կատարվածի մասին։ Գյուղի բնակիչները որոշեցին քանդել կամուրջը, որ արջերը կամ այլ կենդանիները չկարողանան մուտք գործել գյուղ։ Եվ այդ օրվանից ժայռի անունը մնաց «Անիծված արջերի քարայր»։ Իսկ արդեն մեր օրերում այն շատ գեղեցիկ է տարվա բոլոր եղանակներին, հիմա այնտեղ կարող են գալ բոլորը, բայց միայն առավոտյան։ Գիշերն այնտեղ շատ վտանգավոր է, հանդիպում են աղվեսներ, օձեր և շատ այլ կենդանիներ։