Կոկոլա, պստիկ Մաշ. այս երկու մականունները իմ մանկության ձայներն են:

Անկախ ամեն ինչից, ես ու քույրս` Նարինեն, ում մականունը Կոկոլա էր, իսկ իմը` պստիկ Մաշ, որը ես ժառանգել էի հայրիկիցս, երբ լսում էինք մեր մականունները, արդեն գիտեինք, որ մի քանի րոպեից ամբողջ թաղը դղրդալու է մեր խաղերի ձայներից… Ու բացարձակ կապ չունի, որ տատին հերթական անգամ ասելու էր.
-Աղջի՛, խասկցա էլի, խալխին էլ ճիժ կա, ո՞րն ա ծեր օրին, էսա-էնդա կխաղան, կտառնան սև տռճե:
Եթե ամառվա ծաղկուն շրջանին մտնեիք մեր թաղ, ապա կարող էիք հաշվել, թե քանի հատ տերև կա ծառերի վրա: Դե, դժվար ժամանակներ էին, իսկ մեզ` անհոգներիս, փող էր պետք: Եվ մենք մտածում էինք, որ կարող ենք այդ փողերով գնել ամեն ինչ, ամեն ինչ…
Մի դեպք պատմեմ:
Քույրս մի բույսի տեսակից, որին մենք «կոռոթիկ» էինք անվանում, ձեթանման, կանաչ հեղուկ էր ստացել. կտրտել էր, ջուր ավելացրել, տրորել և, «վուալյա»՝ ձեթ: Մեր աչքից դա չվրիպեց: Մեր հարևանի երեխաներից մեկի տան բակը դարձրինք ձեթի արտադրամաս: Սկսվեցին մեր տաժանակիր աշխատանքները: Մոռացել էինք ամեն տեսակի խաղ և զբաղմունք: Գործով էինք տարված: Մեր մայրիկներն էլ, տեսնելով մեզ, գալիս ու ասում էին.
-Տանը ձեթ չկա, կտա՞ք մեզ ձեր ձեթից:
-Ձեզ ձրի էլ կտանք,- ոգևորված պատասխանում էինք մենք:
Հետո սկսում էին մեզ գովել, գովել, գովել…
Մենք հավատում էինք, գրողը տանի, հավատում էինք՝  կուրորեն, անշահախնդիր:

Իսկ հիմա, մեզ ամեն ինչ թվում է անիրական ու սուտ: Փորձեք այժմյան ձեր ես-ը համեմատել` տարիներ առաջ մանկական մաքուր թրթիռով լցված ձեր նախկին ես-ի հետ: Համոզված եմ ` չեք ճանաչի իրեն, նա ձեզ կթվա մուլտֆիլմի հերոս, անիրական կերպար:
Հիշում եմ, տարիներ առաջ փոքր շուն ունեինք: Ամբողջ օրը նրան, մի կտորի մեջ փաթաթած, ման էի տալիս թաղով: Իսկ հիմա, ես մի գրամ սեր էլ չեմ տածում կենդանիների, մասնավորապես, շների հանդեպ:
Առաջ սիրում էի ամառը, իսկ հիմա ատում եմ այն, սիրում եմ ձմեռը, ցուրտը: Եվ էլի շատ ու շատ լավ ու վատ հատկանիշներ մեզ թողել ու հեռացել են: Երբեմն մեզ շատ հեռվից նայում են, հիշեցնում, որ եղել են: Եղել են:
Իսկ հիմա դուրս եմ գալիս թաղ, նայում եմ աջ, ձախ… Աստված իմ, մարդ չկա, ոչ ոք  չկա… Երանի եմ տալիս այն չեղած ասֆալտին, որ հեռավոր իր շերտերում դեռևս պահպանում է մեր ոտնահետքերը, ձայները, վերքերը…
Հախվերդյանն էր ասում. «Իսկ մանկությունը մի թռչուն է՝ թելով կապված մեր սրտերից, թելը պոկվում է, նա թռչում է ու հեռանում է մեզանից»:
Մանկության թելը վերջնականապես պոկվում է մեր սրտերից այն ժամանակ, երբ մեր մականունների փոխարեն մեզ սկսում են դիմել մեր իսկական անուններով:
-Նարինե, Կարինե…

«Տե՛ս, աստղ ընկավ: Շուտ, շուտ երազանք պահիր, անպայման կկատարվի»:

Ձեր աչքերի առաջով էլ մաշված ժապավենի պես անցան հայտնի մուլտֆիլմի կադրերը, որը երևի թե բոլորիս մանկության ամենասիրելի մուլտֆիլմերից է, ու չնայած հասուն տարիքին, դեռևս պահպանում է իր մանկական թարմությունը, հերոսների միամտությունը ու անկեղծությունը:

-Այնքան եմ սիրում էս մուլտը, ինչի՞ մենակ էս. «Պինգվինաշենը», «Հայելին», «Նաղաշն ու լավաշը»… Լավ կլինի, որ դուք էլ նայեք,- մայրիկս էր ասում մեզ փոքր ժամանակ:

Ու չուզելով, բայց նայում էինք ու էլի էինք նայում:

-Լավ էլի, էլի նայենք, մամ, հա՞…

-Չէ, էսօրվա համար հերիք ա, աչքերդ կվնասվեն…

Իսկ ո՞ր երեխան է այսօր հայկական մուլտֆիլմեր նայում… Գրեթե ոչ ոք: Ո՞ր երեխային հարցնես, կասի` Մաշան եմ նայում: Ես բան չունեմ ասելու, ցանկացած երեխայի կգրավի գունային առատությունը, ձայնի ճոխությունը… Ես ինքս էլ  երբեմն նայում եմ «Մաշան և Արջը» մուլտֆիլմը: Բայց ո՞ր ծնողը կցանկանա, որ իր երեխան մեծանա ալարկոտ ու չափազանց չարաճճի: Վերջիվերջո երեխաներն ընդօրինակում են բոլորին, և դեռ փոքր տարիքից պետք է իրենց իդեալն ունենան աչքի առաջ: Իմ կարծիքով ծնողներից էլ է գալիս, որ երեխաները չեն նայում հայկական մուլտֆիլմեր: Ու վստահաբար կասեմ, որ եթե մայրս մեզ համար չմիացներ «Գտնված երազը», ես երևի չէի սիրահարվի էս մուլտֆիլմին ու չէի դառնա նրա երկրպագուն…

Մնում է հուսալ, որ հայ ծնողները իրենց երեխաների համար կցուցադրեն հայկական մուլտֆիլմեր: Շատ եմ ցավում, որ այսօր հայկական մուլտեր համարյա չեն ստեղծվում: Եվ իմ սիրած մուլտերի շարքը չի ավելանում…

Վա՜յ, աստղ ընկավ: Շուտ երազանք պահեմ, հուսամ, որ այս ցանկությունս անպայման կկատարվի…

Ճի՛շտ է, ես ապրում եմ քաղաքում, սակայն ի գիտություն գյուղաբնակների, ես նույնպես ունեմ ինձ հուզող հարցեր, որոնց պատասխանը դեռ անհայտ է:

Գյուղում բնակվող ցանկացած մարդ մտածում է, որ քաղաքում բնակվող յուրաքանչյուր մարդու պահանջները լիովին բավարարված են: Սակայն դա այդպես չէ: Չկան ժամանցի հետաքրքիր վայրեր, որտեղ կարող ես լիարժեք հանգստանալ, այդ իսկ պատճառով ամեն օր ստիպված կրկնում եմ նույն խոսքերը.

–Սոնա, գնդակդ վերցրու` իջնենք բակ:

Մի քիչ երևի զարմացաք, որովհետև անմիջապես մտածեցիք, որ խոսքը Երևանի մասին է: Բայց Երևանից բացի Հայաստանում ուրիշ քաղաքներ էլ կան: Օրինակ, ես ապրում եմ Սիսիան քաղաքում:

Եթե Երևանում ապրեի, ես կարող էի ասել, որ գնում ենք սրճարան կամ այլ հետաքրքիր վայր: Քաղաքում հաճախակի չեն կազմակերպվում միջոցառումներ, չեն կառուցվում հետաքրքիր զբոսայգիներ, փոխարենը կառուցվում են խանութներ, բանկեր: Ես շատ կցանկանայի ամառն ապրել գյուղում, այցելել հարազատներիս, սակայն ծնողներիս զբաղվածության պատճառով, կարելի է ասել, մոռացել եմ գյուղը:

Գյուղը ինձ համար հանգստի լավագույն վայրն է, որտեղ չկա աղմուկ, մեքենաների ձայներ, փոխարենը կա մաքուր օդ, գեղեցիկ բնություն, որտեղ կգտնես քո արմատները, թանկագին պատմություններ ծնողներիդ մանկությունից ու լիքը սեր:

-Հո~ք, գիտես չէ՞, էս ամառ ուզում ենք գալ ձեր տուն, բայց մամային պետք ա համոզեք:

-Էկեք, մեռնեմ ձեզ, դուք եկեք Իջևան` մենք ձեզ կդիմավորենք:

Ու էսպես, ինչպես միշտ, էլի մայրիկիս համոզելու հարցում օգնության եկավ հայրիկս: Շատ չարչարվելուց հետո, մենք կարողացանք մայրիկին վստահեցնել, որ մեզ հետ ճանապարհին ոչինչ չի պատահի, և ինչպես մենք ենք ասում. «Մենք արդեն մեծ ենք, գլուխ կհանենք»:

Մոտենում է օրը, երբ պետք է մեկնեմ ինձ համար նոր բացահայտվող մի աշխարհ: Ոչ մի անգամ չլինելով Տավուշի մարզում, ես փոքրիկ երեխայի նման` մեծ ու կլոր աչքերով նայում եմ ավտոբուսի պատուհանից դուրս: Սարեր, առվակներ, անտառներ. ինձ համար նորություն է Տավուշի բնությունը:

Մոտենում ենք Իջևանին: Ավտոբուսը կանգ է առնում մի հին խանութի մոտ, որի վրա հին ու ժանգոտած տառերով գրված է` «Магазин»: Իջնում եմ ավտոբուսից, նայում շուրջս, հայացքով փնտրում եմ ծանոթ դեմք: Հա~, տեսա, Վանուհին է` հորաքրոջս աղջիկը:

-Հըն, էրեխեք, ո՞նց հասաք,- հարցրեց նա:

-Ուղղակի անմոռանալի ճանապարհ էր,- հիացած պատասխանեցի ես:

Գյուղ գնալու ճանապարհին մեքենայի պատուհանից տեսնում եմ մոտեցող ճանապարհային նշանը, այն սպասումներով, որ դրա վրա գրված կլինի գյուղի անունը, սակայն գրված է` «Ադրբեջանի սահման», և հետո նոր` «Այգեհովիտ»:

Վերջապես հասանք` հինգ փոխադրամիջոց փոխելուց հետո, հոգնածություն եմ զգում: Ու այդ պահին տեսնում եմ հորաքրոջս` ժպիտը դեմքին սպասում է մեզ.

-Հո~ք: (Գրկախառնություններ, համբույրներ, էլի գրկախառնություններ, էլի համբույրներ): Արդեն ուշ երեկո է: Նստած ենք դրսում ու հիանում ենք պատշգամբից բացվող տեսարանով:

Առավոտ: Գնում եմ դուրս, տեսնում եմ, որ հորաքույրս ինչ-որ տեղ է գնում:

-Հոք, ո՞ւր:

-Գնում եմ ֆերմա:

-Սպասի, ես էլ եմ գալիս:

-Գնացինք:

Ճանապարհին պատմում է, որ պահում է խոզեր, նապաստակներ, բայց նախկինում ունեցել է նաև կովեր, որոնց պահել է ինքը, մշակել բավականին մեծ տարածք: Հիմա տանը մեծ պապ ունեն, ով խնամքի կարիք ունի, դրա համար էլ չի հասցնւմ: Հասել ենք բլրակի ամենաբարձր հատվածին: Ինձ ցույց է տալիս սարերի այն հատվածը և լճակը, որ գտնվում է շատ մոտ և որ Ադրբեջանի հողերում է: Պատմում է, որ ապրիլյան քառօրյա պատերազմի օրերին գյուղում ոչ մի լույս չէր վառվում, քանի որ շատ հեշտությամբ կարող էին նշան բռնել բնակավայրի վրա:

Հետ վերադառնալուց հորաքույրս զանգում է ինչ-որ մեկին:

-Գոհա՞ր, կոֆե դիր` գալիս ենք: Արտաշատից հյուրեր ունենք:

Գնում ենք Գոհարենց տուն: Հորաքույրս, բա թե`

-Գիտե՞ս, էս մեր Հռիփսիմեն մեր գյուղը նկարել ա, որ հոդված գրի: Ու էդպես 17.am-ը հասավ Այգեհովիտ:

Վերադառնում ենք տուն, նախաճաշ պատրաստում, իջնում այգի` թութ, խնձոր, մորի հավաքում: Հագեցած են անցնում օրերս:

Հիմա ավտոբուսում եմ: Պատուհանից երևում է հին, ժանգոտած Магазин-ը: Շարժվում ենք: Ավտոբուսը քիչ-քիչ հեռանում է: Մի տեսակ տխուր եմ:

Կանգնեցրեք ավտոբուսը, ես իջնում եմ:

Երբ փոքր էի` 5-6 տարեկան, միշտ երազել եմ, որ հենց մեծանամ՝ դառնամ  մեծ  աղջիկ,  կունենամ մեծ շրջապատ, բայց որ այդ շրջապատում լինի մեկը, ում ես կկարողանամ վստահել: Անցան տարիներ… Երկար ու ձիգ տարիներ, բայց անկախ տարիքից, միշտ երազանքս նույնն է եղել:

Մի օր մայրիկիս՝ Նելլիի հետ, նստած թեյ էինք  խմում և սկսեցինք խոսել շրջապատից.

-Նինա, ի՜մ աղջիկ, իմ սիրո՜ւն աղջիկ, հեսա կմեծանաս և շրջապատ կունենաս, լիքը ընկերուհիներ:

-Հա՞, մամ, բայց ես կարա՞մ շփվեմ մարդկանց հետ:

Որ անկեղծ ասեմ` սկզբից մի փոքր շփոթվեցի.

-Հա, խի՞ չես կարա, լավ էլ կարաս:

Մայրիկիս հետ զրուցելուց մեծ բավականություն ստացա: Արդեն մտքումս պատկերացրեցի շրջապատս, ապագա ընկեր-ընկերուհիներիս, և իհարկե, այն մարդուն, ով իսկապես կդառնար այն մարդը, ում ես կվստահեի:

Զրույցից հետո տնից դուրս եկա փողոց: Փողոցը լիքն էր երեխաներով, և պատահաբար նկատեցի դասընկերուհուս՝ Անուշին, ով այդ ժամանակ եղել էր մտերիմ ընկերուհիս, բայց հետո էլ չկարողացա իրեն վստահել: Աչքերս կիսաթաց ներս մտա տուն.

-Մա՜մ, այ մա՜մ, ախր, մի հատ տես` իրանք խաղում են, Անուշն էլ ա իրանց հետ: Խի՞ չի եկել ինձ էլ կանչի:

Մայրս լռեց… Լռեցի նաև ես: Սուսիկ-փուսիկ նստեցի սեղանի մոտ, բացեցի գիրքս, հետո բացեցի տետրս և սկսեցի արտագրություն անել:

Անցան տարիներ: Այս անգամ արդեն մեծ եմ: Ինչպես տատս է ասում.

-Թոռանս խելքը պան ա կտրում:

Այդ տարի գնացինք ճամբար: Մեզ հետ նաև մի աղջիկ եկավ, անունը՝ Իրինա: Ծանոթացանք, շփվեցինք: Քույրս նույնպես ծանոթացավ: Ճամբարում միասին անցկացրեցինք 10 օր: Կյանքիս ամենալավ օրերից էին: Ավարտվեցին ճամբարային օրերը: Վերադարձանք տուն: Անցավ երկու տարի: Այնքան բան փոխվեց այդ երկու տարիների ընթացքում: Ես սկսեցի վստահել Իրինային: Ես այնպես էի վստահում, ինչպես քույրը քրոջը կվստահի, բայց…

Բայց ինքը հիմնականում վստահում էր քույրիկիս: Իսկ ես փոքրիկ երեխայի պես խանդում էի քույրիկիս: Բայց այդ երկու տարիների ընթացքում անընդհատ վիճում էինք: Անցավ մեկ տարի: Այդ տարի նույնպես վիճեցինք, բայց  չհաշտվեցինք: Այդ վեճից հետո մենք ուղղակի մնացինք իբրև ծանոթներ: Ու երբ իրեն կամ իր նկարներն եմ տեսնում, բառեր չեմ կարողանում ասել: Դե, իհարկե, բառերիս փոխարեն արցունքներս են  գալի՜ս ու գալի՜ս:

2016 թվականի փետրվարն էր… Մեր  գյուղից մի աղջկա՝ Լիլիթի հետ սկսեցի խոսել-կիսվել: Լիլիթը դարձավ իմ ամենամտերիմ ընկերուհին, ում կարողանում էի վտահել: Ես եթե մեկին պետք է վստահեմ, ապա վստահում եմ իմ ամբողջ հոգով ու սրտով: Անցավ կես տարի, այս անգամ, ի զարմանս ինձ, չվիճեցինք, ուղղակի, երբ ինչ որ բան էի գրում, չէր պատասխանում: Իսկ հիմա էլի այս մեծ աշխարում մնացի մենակ:

Հիմա նստած սենյակումս ականջակալներս ականջներիս  լսում եմ բարձր երաժշտություն: Եվ անկեղծ ասած,  կարոտում եմ իմ երեք ընկերուհիներին`  Անուշին, Իրինային և Լիլիթին, ովքեր հիմա ուղղակի դարձել են ծանոթներ:

Ինչպես ընկերներ գտնել` սովորել եմ, բայց դեռ չեմ սովորել պահպանել ընկերությունը:

Ես Իզա Ասծատրյանն եմ, ու Հալիձորի հենց մեջտեղից, անարատ հալիձորցի: Ինչպես բոլոր տան փոքրերին, ինձ նույնպես գրավել է քույրերիս և նրանց ընկերների հավաքույթներին ականջ դնելը: Դե, բնական է, արգելված պտուղը միշտ էլ քաղցր է լինում, իսկ ինձ համար իսկապես քաղցր էր: Տղաների թեման մի կերպ ավարտելուց հետո բանը հասավ մասնագիտական կողմնորոշմանը: Մեկ էլ հանկարծ աղջիկներից մեկը ասաց, որ ուզում է լրագրող դառնալ…

«Վա՜խ, ինչ սիրուն ա հնչում` լրագրող, ես էլ եմ ուզում»:

Ու էս պահից անպոչ գդալի պես մեջ մտա, ստացա հարցերիս պատասխանները ու այդ պահից որոշեցի, որ հենց լրագրող եմ դառնալու… Դե, իհարկե 5 տարեկանում դեռ չէի գիտակցում իմ ընտրած մասնագիտության լրջությունը: Ժամանակի ընթացքում շփվելով լրագրողների հետ, մասնակցելով տարբեր դասընթացների, որոնք առնչվում էին լրագրությանը, հասկացա` էս է, որ կա, իմն ա… Ու 5-ամյա աղջնակի երազանքը իր հետ մեծանալով դարձավ նպատակ ու խոստումնալից ապագայի սկիզբ… Հիմա ամեն ինչի լրագրողի տեսանկյունից եմ նայում: Այ, օրինակ, հենց այս պատմությունը:
2014թ. էր, գնում էի մեր գյուղի խանութներից մեկը, հանկարծ ճանապարհին ձայներ լսեցի, որոշեցի կանգ առնել` պարզելու, թե ի՞նչ ձայներ են: Կանգ առա թե չէ, տեսնեմ` ի՞նչ… Հերթական անգամ երեխաներից մեկը ընկել էր մանկապարտեզի կարուսելներից: Ինչո՞ւ են ամեն անգամ երեխաները ընկնում կարուսելներից, բարդ է պատասխան գտնել: Ամբողջ Հալիձորով մեկ լսվում էր այդ երեխայի ձայնը: Որոշեցի մոտենալ նրանց, որովհետև շա՜տ էր հետաքրքրում, թե ինչո՞ւ է ամեն օր նույն «կինոն» մանկապարտեզում: Մոտեցա…

-Բարև ձեզ, անկեղծ ասած, մի հարցով եմ ուզում դիմել, կարելի՞ է:
-Բարև, այո, բայց արագ, ժամանակ չունենք:
-Ինչո՞ւ են ամեն օր երեխաները ընկնում մանկապարտեզի կարուսելներից:
-Ասեմ, մանկապարտեզի կարուսելները գտնվում են շատ վատ վիճակում, ուստի ամեն օր նույն պատմությունն է:
-Լավ, շնորհակալություն,- ասացի և հեռացա…

Անցավ 2 օր: Գնացի մանկապարտեզ (հա, ի դեպ, էլի նույն «կինոն» էր)… Գնացի մանկապարտեզ, տեսա կարուսելները, բայց ոչ մի բան այն չէր… Կարծես 2 օր առաջվա կարուսելները չլինեին: Որոշեցի ուսումնասիրել կարուսելները, պարզելու ողջ եղելությունը… Պարզվում է` երեխան ոչ մի մեղք չունի, մեղավորը հենց կարուսելներն են, որոնք գտնվում են շատ վատ վիճակում: Չնայած դժվար է դրանց կարուսել անվանել, դրանք մետաղյա ջարդոն են:

Իսկ երեխաների մանկությունը պետք է գունավոր լիներ…