Ընկերական հերթական զբոսանքի ժամանակ զրույցով տարված հայտնվել էինք կիսակառույց մի շենքի մոտ:  Առաջին հայացքից երկրաշարժից մնացած պատեր էին: «Այսքան տարի ապրում ենք Գորիսում ու չգիտենք՝ ինչ շենք է»,- բարձրաձայն մտահոգվեց ընկերուհիս: Շենքի մուտքի մոտ կանգնած կինը սկսեց իբր ինքն իրեն խոսել՝ այդպես պատասխանելով  ընկերուհուս հարցին: Խոսում էր շենքի պատմության, իր կյանքի պատմության և այդ երկու պատմությունների հատման մասին, թե ինչպես է հայտնվել այդ շենքում որպես բնակիչ: Մոտեցանք նրան, ջերմ բարևեց և սկսեց ինչքան հնարավոր է գրական խոսել: Մենք տեղացիների տպավորություն չէինք թողել, ուստի սկսեցին մենք էլ գրական զրուցել: Մի քիչ հարցուփորձ արեցինք  շենքի մասին: Պարզվեց ժամանակին դպրոց է եղել, հետո հրդեհից դարձել է երրորդ կարգի վթարային շենք: Հրավիրեց ներս, մտանք տուն:  Մեզ ցույց էր տալիս տան պայմանները, պատմում  աղջկա կյանքի պատմությունը, պատահաբար ձեռք բերված հեռուստացույցի մասին:  Լրագրողական-հետաքննական հարցերով տարված խոսքումս վրիպեցի և բարբառային բառեր օգտագործեցի: Կնոջ դեմքին կասկած նկատվեց:

-Խոխե՞րք, բա ասում եք` տեղացի չեք: Սո՞տ եք ասալ,- հիասթափված ու հուսակտուր հարցրեց կինը:
-Չէ, չենք խաբել, ուղղակի Սոնան արմատներով Գորիսից է ու բարբառով կարողանում է խոսել,- կողմնորոշվելով պատասխանեց ընկերուհիս:
Տան ներկայացումը ավարտելուց հետո մեզ դիմեց մի խնդրանքով՝ օգնենք, որ այդ շենքից դուրս գան, նորմալ տուն ստանան և վերջապես ազատվեն սոցիալական ծանր պայմանների բեռից:  Մենք էլ խոստացանք, որ մի բան կանենք, հրաժեշտ տվեցինք ու… Հեռացանք՝ մեր խոստումը թողնելով այդ կիսականգուն պատերից ներս:
Թող Աստված ների մեզ սուտ խոստման համար: Մենք դեռ փոքր էինք ու ոչինչ անել չէինք կարող:
Բայց հարցը մինչ օրս մնում է օդից կախված:
Լուծել Գորիսի վթարային շենքերի հարցը, ապահովել բնակիչներին տնային նորմալ պայմաններով:

Երեկ, երբ  նստած մտածում էի, թե ինչի մասին նյութ գրեմ ու ուղարկեմ 17.am-ին, դրսից, արդեն ինձ ծանոթ  ձայներ լսեցի: Պատուհանից նայեցի և երկու կնոջ տեսա. աղանդավորներ էին: Նրանք հաճախ են գալիս մեր գյուղ, մեր փողոց՝ հարևանի տուն: Արդեն հասցրել են մտերմանալ, նույնիսկ նրանց տված գրքերն են կարդում: Զարմանում եմ ուղղակի: Ինչպե՞ս կարելի է թույլ տալ, որ նման մարդիկ, իրենց սխալ մտքերը փոխանցեն մեզ: Շատ է պատահել, որ մեր հարևանին տեսել եմ նրանց տված գրքերը կարդալիս: Պատահել է, որ այդ նույն աղանդավորները եկել են մեր տուն` գրքեր, ինչ-որ բուկլետներ բաժանելու: Անքաղաքավարություն կլիներ նրանց դուրս հրավիրեինք տնից (բայց նրանք հենց դրան են արժանի), դրա համար,  այդ գրքերը, ես վերցնում ու նրանց գնալուց հետո  պատռում էի: 

Գալիս ու ասում են. «Բալիկ ջան, մեծերից ո՞վ կա տանը…»: Հայաստանում այնքան աղանդավորական խմբեր կան, որ սնկի պես աճում են: Իմ կարծիքով, դա, մեր երկրի համար շատ վտանգավոր է: Կան այնպիսիները, որոնք ասում են. «Մենք ոչ թե խաչին, այլ խաչվածին ենք հավատում` Հիսուսին»:

Կամ` Եհովայի վկաները. «Եթե հարսանիքը միայն զագսով տեղի ունենա, մենք կմասնակցենք»:

Հիմա կմտածեք, թե որտեղից նրանց մասին այսպիսի բաներ գիտեմ: Ասեմ: Հասցրել եմ շփվել, ավելի ճիշտ հարցեր տալ, որովհետև գիտեի, որ նրանց մասին իմ հավաքած տեղեկությունները, մի օր, պետք են գալու:

Մենք առաջին քրիստոնյա ազգն եք և քրիստոնեություն դավանող ազգը: Դպրոցում էլ անցնում ենք Հայ եկեղեցու պատմություն, ունենք հոգևորականներ, որոնք կարող են մեր հարցերին պատասխանել: Այդ դեպքում, ինչո՞ւ են հենց մեզ քրիստոնեություն քարոզում: Թող քարոզչությամբ զբաղվեն այնպիսի երկրներում, որոնք քրիստոնյա չենք:

Չըխկ, չըխկ, վերջապես գիշերվա ժամը 3-ն անց է: Փակ կոպերս բացում եմ ու հետ գցում վերմակը, սկսում եմ ամբողջ տան մեջ քայլել ու հագուստս փնտրել:
Գնում ենք, վերջապես գնում ենք, հավերժություն թվացող մի քանի ժամը անցյալում է, մեզ հիմա սպասում է Ղարաբաղը:
4 ժամ պետք է ճանապարհ գնանք, ամեն անգամ ուժեղ հարվածում եմ ինձ, կամ լայն բացում կոպերս, որ համոզվեմ` երազ չէ, մենք իրոք գնում ենք եղբորս տեսնելու:
Երբ խոսքը գնում է զինվորների մասին, ես արդեն ես չեմ, ես դառնում եմ նրանց վահանը, կամ զենքն ու զրահը: Երբ խոսքը իրենց մասին է, ամեն ինչ այլ է, ամեն ինչ խրոխտ է, ամեն ինչ ուժեղ է:
Ու ճանապարհին մտածում եմ, թե տեսնեմ եղբորս, ինչպես եմ ողջունելու, թե ինչպես է իր երդումը տալու, մտածում եմ, ու այնքան լավ զգացողություններ են առաջանում, սկսում եմ ինձ հպարտ զգալ, շատ հպարտ:
Երբ քնում ենք և հանգիստ մեր գլուխները դնում բարձին, ինչ-որ մի տեղ, ինչ-որ սարերի կենտրոնում բազմաթիվ կանաչ ու շագանակագույն հագած երիտասարդներ պայքարում են հենց մեր հանգիստ քնի համար: Երբ մեզ համար հրավառությունը երկնքում ժայթքող գունավոր լույսերն են, նրանց հսմար հրավառությունը թնդանոթի համազարկն է: Երբ մեզ համար կոնֆետը ամենօրյա ուտելիք է, նրանց համար տոն օրերի նվեր, երբ մեզ համար Հայաստանը ուղղակի Հայաստանն է, նրանց համար իրենց արյունով պահած ու պահվող հայրենիքն է:
Երբ հասանք տեղ, մեզ մի քանի կիլոմետր էր բաժանում թշնամուց, մի սար, և նրանք էին, իսկ եղբայրս ինձնից հեռու էր ընդամենը մետրեր:
Չզգացի, թե ինչպես, բայց վազեցի ու հայտնվեցի հրապարակի ատաջամասում:
Սկսվեց երդման արարողությունը, փշաքաղվեցի, սիրտս սկսեց ինչ-որ հայրենասիրական ռիթմերով բաբախել: Այստեղ ամեն ինչ այլ է, այստեղ օդը բուրում է հայրենասիրությամբ, ծաղիկը ծաղկում է զինվորի ձեռքով ջրած ջրով, հողը զգում է զինվորների խրոխտ քայլքը:
Մի պահ սառեցի, երբ զինվորները սկսեցին երգել «Ախպերս ու ես» երգը: Սարսուռ զգացի, չկարողացա ոչինչ անել, միայն լսում էի, լսում էի` երգի չվերջանալու ակնկալիքով:
Իսկ հետո, երբ վերջապես հնարավորություն ունեցա գրկել եղբորս, րոպեներով բաց չէի թողնում: Ախր, կարոտը մի քիչ շատ էր, բայց սա ուրիշ կարոտ է, հպարտ կարոտ:
Դեռ 25 օր է անցել ընդամենը, դեռ 705 օր էլ ունեմ սպասելու, իսկ ես հպարտ կսպասեմ, չէ որ հիմա ինձ համար  կոնֆետը հասարակ կոնֆետը չէ, հրավառությունը մեր հրավառությունը չէ, և Հայաստանս ուղղակի Հայաստանը չէ:
Գնալուց առաջ ամբողջ մի շաբաթ եղբորս հետ տունն էի, հագուստն էի արդուկում, կերակուր պատրաստում: Ասում էր.
-Ամալիկ, քեզ պիտի հետս տանեմ բանակ, որ շորերս արդուկես:
Չտարավ, ափսոս, այդպես էլ չտարավ:

Գրում եմ, որ պատմեմ ձեզ՝ մի կտոր թղթի ու մի կապույտ գրչի հույսին ապավինած: Գրում եմ, ինչքան էլ դժվար լինի փոխանցել այսօրվա իմ ապրումները:

Դե, գնում եմ Երևան. սկսվում են դասերս: Հրաժեշտի թելերը կապվել են վզիցս և այնպես են խեղդում, չեք պատկերացնի: Վերջին օրս է Սիսիանում, մեր տան մեջ՝ իմ կապույտ սենյակում, ուր իմ աշխարհն է՝ լիքը հուշերով ու երազանքներով:

Երգ էի լսում, մեկ էլ հայրիկս եկավ ու ասաց.

-Շո՛ւշ, գնում ենք գյուղ՝ տատիկենց հաջող անես:

Նստեցի մեքենան ու գնացինք: Այնքան հարազատ է մեր գյուղի ճամփան՝ կանաչ, կապույտ, բարի գույներով, խաղաղությամբ: Ամբողջ ճանապարհին ինքս ինձ համոզում էի. «Վերջ, Շուշա՛ն, գոնե այս անգամ քեզ տղամարդավարի կպահես ու չլացես, այդ մարդկանց էլ չլացացնես»:

Տեղ հասանք, սովորականի պես նստեցինք, զրուցեցինք, տատիկս, ինչպես միշտ, չգիտեր էլ, թե ինչ դներ սեղանին, որ ուտեի:

-Դե հերիք է, էլի, ա՛յ տատ ջան, սոված չեմ:

Ամբողջ ժամանակ վախով սպասում էի բաժանման այդ պահին (տանել չեմ կարողանում բաժանումները) ու ինձ համոզում, որ լաց չլինեմ, բայց, չէ՚, սկսվե՚ց: Հիմա պիտի նստեմ մեքենան, գրկել եմ տատիկիս, համբուրում եմ, ուզում եմ ինձ հավաքել, միևնույն է, չեմ կարողանում: Պապիկիս եմ գրկել ու շա՜տ ուժեղ: Զգում եմ՝ չի խոսում, ինձ ամուր գրկել է ու լաց է լինում:

-Ի, պապի՞, մի լացի, պապի ջա՛ն:

Հիմա էլ, որ գրում եմ, աչքերիս առաջ պապիկիս արցունքոտ հայացքն է: Ես զարմացած եմ. այն մարդը, ով միշտ-միշտ չափազանց լուրջ է, չափազանց փակ իր աշխարհով ու հույզերով, զգացմունքներով, այսօր լաց եղավ, լաց եղավ այդ ուժեղ մարդը՝ պապիկս:

Հիմա միայն Աստծուն խնդրում եմ, որ պապիկիս ու տատիկիս շատ լավ պահի, երկնքից պահապան լինի, մինչև որ ես նորից կգամ…

Երբեմն ճակատագիրը դառն է թվում, և բոլորին այս կյանքում հավասար չի տրվում: Մեկ-մեկ մտածում եմ, ինչո՞ւ մի երեխա պիտի ունենա ամեն ինչ, իսկ մյուսը` ոչինչ, ինչո՞ւ կյանքում հարուստ ու աղքատ, լավ և վատ, օտար և մտերիմ, հարազատ ու թշնամի պետք է լինի: Ինչո՞ւ բոլորը չեն կարող ապրել հավասար իրավունքներով: Երևի դա նրանից է, որ մարդն է որոշում  իր ճակատագիրը, բայց չէ. ես համաձայն չեմ այդ ամենին:

Մեր ընտանիքում ապրում ենք ես, քույրիկս, եղբայրս և ծնողներս: Ես շատ-շատ եմ սիրում հայրիկիս, և ինձ համար դժվար է իրենից հեռու գտնվելը: Չնայած այս ամենին, հայրիկս տարվա մեջ գրեթե երկու կամ էլ երեք ամիս է մեր հետ անցկացնում: Տան սոցիալական վիճակը բարելավելու նպատակով մեկնում է արտերկիր` աշխատելու:

Մայրիկը չուզենալով հայրիկի գնալը՝ պատճառներ է փնտրում.

-Դե, որ գնաս, ես մենակ ի՞նչ եմ անելու, ավելի լավ ա մնա` քո առևտրով զբաղվի:

-Տո այ կնիկ, շուկան էլ ա փչացել: Չի ծախվում:

Ու այսպես մայրիկը՝  հասկանալով, որ անիմաստ է շարունակելը, չի խոսում, բայց նաև հասկանում է, որ ապրելու համար աշխատանք է պետք, թեկուզ դա լինի Հայաստանից դուրս:

Մայրիկից հետո շարունակում է պապիկս.

-Տղա ջան, քարը փեշիցդ թափի, մնա հայրենիքումդ, մի կտոր հաց կեր, բայց քո տանը կեր:

-Պապ ջան, ցավդ տանեմ: Երեխեքս մեծացել են, էլ չեմ հասցնում պահել:

-Շուկադ ի՞նչ ա եղել:

-Է~, լավ էլի, պապ ջան:

Ու այսպես շարունակ… Եվ հիմա սա կարդալով չգիտեմ` ինձ ինչպես կհասկանաք, բայց լինում են ժամանակներ, երբ բարի նախանձով նախանձում եմ ընկերներիս, քանի որ իրենց հայրիկները տանն են և կարող են օգնել տարբեր հարցերում: Բայց այս ամենը միայն իմ հայրիկին չի վերաբերվում: Հայրիկս նման շատերը ևս գնում են արտերկրում, որպեսզի կարողանան ընտանիք պահել, հոգալ այն ամենի մասին, ինչը մենք՝ երեխաներս ենք ցանկանում:

Իսկ եթե անկեղծ, ես չեմ նեղվում այսպես ապրելուց: Ինձ սոցիալական վիճակը չի հետաքրքրում, ինձ միայն իմ հայրիկն է պետք: Ուզում եմ, որ միշտ հայրիկս կողքիս լինի, բայց ոչ միայն իմ հայրիկը, այլ ուզում եմ, որ բոլոր երեխաները միշտ իրենց ծնողների կողքին ապրեն երջանիկ ու համերաշխ:

Ուզում եմ, որ բոլոր ծնողները իրենց երեխաների կողքին լինեն:

Ամառ է: Հիանալի եղանակ է: Իսկ ես այնքան ազատ ժամանակ ունեմ: Իսկ ինչպես պետք է «վատնեմ» իմ ազատ ժամանակը: Այո՛, վատնեմ, չէ որ հոգնել եմ ամեն օր նույն զբոսայգում զբոսնելուց, միևնույն ֆիլմը երկու, երեք կամ միգուցե յոթ-ութ անգամ դիտելուց:

-Լավ, հասկացա,- բացականչեցի ես:

Անմիջապես մոտեցա համակարգչին, մուտք գործեցի իմ ֆեյսբուքյան էջ ու կրկին տրամադրությունս ընկավ: Ախր, ոչ ոք առցանց չէր, ի՞նչ պետք է հիմա անեմ: Արդյո՞ք մեղավոր եմ ես այն բանի համար, որ ծնվել եմ մարզում, այլ ոչ թե քաղաքում: Ինչո՞վ ենք մենք մեղավոր….

Իսկ եթե ես ծնված լինեի մայրաքաղաքո՞ւմ: Ինչ հիանալի կլիներ: Ստիպված չէի լինի ազատ ժամանակս վատնել՝ մտածելով, թե ինչպես պետք է այն օգտագործեմ: Կայցելեի տարբեր զբոսայգիներ, սրճարաններ, պատկերասրահներ, թանգարաններ: Մի խոսքով, կունենայի հագեցած ու հիշարժան ամառային օրեր:

Իսկ եթե Աստված չանի հիվանդանա՞մ: Չէ որ մեր համայքում կա ընդամենը մեկ հիվանդանոց, չկան համապատասխան սարքավորումներ, նեղ մասնագիտական կադրեր: Իսկ քաղաքում պատկերն այլ է: Այնքան շատ են պետական հավատարմագրված, չհավատարմագրված հիվանդանոցները, որ չգիտես, թե որն այցելես:

Հիվանդությունը մի կողմ դրած: Ես արդեն 10-րդ դասարանցի եմ, ու այս երեք տարին այնքան արագ կանցնի: Մեր քաղաքում չկան բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ, իսկ ես այնքան երազանքներ ունեմ: Դե, պետք է ուսումս Երևանում շարունակեմ, բայց ոչ բոլորն ունեն այդ հնարավորությունը:

Արդյո՞ք մեղավոր ենք մենք, որ ծնվել ենք մարզում: