Այսօր առավոտյան գնացել էի պոլիկլինիկա, որպեսզի եղբորս ճամբար գնալու համար ինչ-որ թղթեր վերցնեմ: Էնտեղ շատ մարդիկ կային, հետևաբար պիտի սպասեի:

Կողքիս մի կին էր նստած իր երեխայի հետ: Բժշկուհին եկավ, մոտեցավ նրանց, մի ջերմաչափ տվեց ու ասաց, որ երեխան պիտի դնի ու չշարժի ձեռքը: Ու այդ պահին փոքրիկ աղջնակը սկսեց իր  «համերգը»: Չգիտեմ էլ թե ինչու, նա սկսեց լաց լինել: Լաց էր լինում, լաց էր լինում, ես էլ ուզում էի ինչ որ կերպ հագստացնել նրան…

-Պուճուր ինչի՞ ես լացում, ցավո՞ւմ ա:

-Ըըը՜ըըհը՜, մամ, արի տուն գնանք, էլիի՜…

Բժշկուհին եկավ ու վերցրեց ջերմաչափը: Հետո նրանք, ինչքանով որ ես հասկացա,  պիտի գնային պատվաստման, ու երեխան գիտեր, որ իրեն «սրսկելու են»:

Համերգը երկրորդ մաս էլ ուներ:

Նա չդադարեց լաց լինել: Մորը զանգեցին, ու նա սկսեց խոսել: Ես էլ նայում էի երեխային ու ժպտում էի.
-Հետաքրքիր է, երբ ես էլ բժիշկ դառնամ, ինձնի՞ց էլ են էսպես վախենալու…

Երեկ երեկոյան ընկերուհիներով զրուցում էինք, ու հանկարծ նրանցից մեկը հարց տվեց.
-Երեխեք, այ օրինակ, որ լինեիք ամենակարող, ի՞նչ կանեիք, ինչ կփոխեիք էս կյանքում:

Ընկերուհիներիցս ամենքը տվեցին պատասխաններ հօգուտ իրենց:

-Այ, եթե ես լինեի ամենակարող, բոլոր վարսավիրանոցներն ու մոլերը կառնեի, մի մեծ տուն կառնեի ու ինձ համար կյանք կանեի: Ոնց որ ասում են. կյանքը` ուրախ, ապրուստը` ձրի,-ասաց նրանցից մեկը:

-Չէ, ես կթողնեի, Հայաստանից կգնայի,- ասաց մյուսը:

Մինչ նրանք կասեին իրենց կարծիքները, ես, նայելով աստղերին, ընկել էի երազանքների գիրկն ու պատկերացնում էի դրախտային Հայաստան:

-Երեխեք, նայեք հլը, Անգելն արդեն իրեն ամենակարող ա պատկերացնում: Լավ, դե ասա` տեսնենք դու ի՞նչ կանես, որ ամենակարող լինես:

-Դե եթե ռեալ նայենք քո ասածին, ապա ոչինչ էլ չեմ կարող անել, որովհետև ամենակարող միայն Աստված է: Իսկ եթե պատկերացմամբ, կբարելավեի Հայաստանի տնտեսությունն ու արդյունաբերությունը: Այնպես կանեի, որ Հայաստանը հարուստ լիներ ոսկու, քարածխի և նավթի հսկայական պաշարներով:

Խիստ  հսկողություն կսահմանեի «բնություն-մարդ» հարաբերությունների վրա: Ոչ թե, որ հիմա գրած ա`«Աղբ թափելը տուգանվում է` 30000 դրամ», բայց երբ այդ տարածքին նայում ես, մտածում ես 30 մլն-ի աղբ է թափված, ու նման է աղբանոցի:  Հետո էլ մարդիկ ասում են. «Գնանք` բնության գրկում հանգստանանք»: Բնությո՞ւն եք թողել, որ մի հատ էլ գնաք հանգստանաք:

Այնպես կանեի, որ ոչ մի ընտանիք քաղցած չմնա, այղ պատճառով աշխատատեղերը կավելացնեի: Հացը կդարձնեի անվճար, բայց մյուս մթերքների գները 1-2%-ով կավելացնեի:

Կրթությունը խիստ կերպով կհսկեի, որ ոչ մեկը չհամարձակվի կաշառք տա ու վերցնի, որպեսզի ոչ ոք չկարողանա առանց գիտելիքների ընդունվի և դեռ մի բան էլ, գերազանցությամբ դպրոց ու բուհ ավարտի, առանց ոչ մի բան իմանալու աշխատանքի ընդունվի ու, գումարած դրան, մարդկանց կյանքեր խլի:

-Լավ Անգել, հերիք ա:

-Չէ, թողեք` շարունակեմ: Ուր էի հասել: Հա, հիշեցի: Երեխաներին ու մեծահասակներին ով տարավ մանկատուն կամ ծերանոց, ազատազրկվում ա 5 տարով:

Հայոց բանակում զինատեսակների թիվը կշատացնեի, որ պետք եղած ժամանակ, առանց զոհերի թշնամուն հետ մղենք:

Հլը, մի րոպե, շատ առաջ գնացի: Մինչև այս ամենը իրականացնելը, կառավարությանը կփոխեմ: Ոչ թե հիմիկվա պես, որ մի բաժակ ջուրն իրենք միանգամից են խմում, իսվ ժողովրդին կաթիլներ էլ չի հասնում:

Դե, կարծում եմ այսքանից հետո կկրկնապատկվեր նաև բնակչության թիվը, կվերանար արտագաղթողների թիվը, ու անգամ մարդիկ կսկսեն ներգաղթել Հայաստան` բարեկեցիկ ապրելու: Երբ այսքանն անեի, նոր կանցնեի ձեր վարսավիրանսցներին ու մոլերին:

Երբ լռություն տիրեց, դարձյալ ընկա մտքերի մեջ: Բայց մի՞թե այս ամենն անելու համար ամենակարող պետք է լինել:

Ես Անին եմ: Ապրում եմ Էջմիածնում: 16 տարեկան, բայց արդեն ուսանողուհի եմ: Այս տարի ավարտել եմ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի Էօրնեկեան դպրոցը և ընդունվել Հայաստանում Ֆրանսիական համալսարանի կառավարման բաժին: Հաճախում եմ ֆուտբոլի. սիրում եմ սպորտով զբաղվել, չնայած այնքան էլ մեծ ժամանակ չեմ հատկացնում:

Բնավորությանս մասին դժվարանում եմ խոսել, բայց ընկերներս ինձ ճանաչում են որպես բարի ու պարզ անձնավորություն (մեկ-մեկ ասում են՝ բարությունս ինձ շատ է խանգարում): Ամեն ինչում հասարակն եմ սիրում. օրիգինալներն արդեն անասելի շատացել են: Չափազանց լավատես եմ: Սիրում եմ կյանքը, մարդկանց, սիրում եմ ժպտալ ու ժպիտ նվիրել: Ինձ համար չկան խնդիրներ, որ չլուծվեն մի բաժակ թեյով ու նվեր ստացած անկեղծ ժպիտով:

Մարդիկ չափազանց ուշ են հասկանում իրենց ունեցածի արժեքը. ահա թե ինչն է ինձ հուզում: Աշխարհում օրական քանի՜-քանի երեխաներ լույս աշխարհ չեն գալիս տարբեր պատճառներով, իսկ մեզ տրված է լույսը տեսնելու այդ հնարավորությունը: Մենք հուսահատվում ենք չնչին խնդիրներից`չհասցնելով գնահատել այն, ինչ ունենք: Աչքեր ունենք, ձեռքեր, ոտքեր, ունենք բանականություն. մենք մարդ ենք ծնվել… Ամեն ծնվողի չի տրված նման մեծ պարգև: Գիշերը նայեք երկնքին ու կզգաք, որ անծայր տիեզերքում, ժամանակի հավերժության մեջ մենք ունենք ընդամենը սպառվող ու կարճ ժամանակ` վայելելու այն, ինչ տեսնում ենք: Իսկ ի՞նչ են անում մեզնից շատերը: Սպանում են այն ժամանակը, որ տրված է իրենց, այն ժամանակը, որ կարող էր մեկ ուրիշի կյանք լցնել, մեկի համար լույսը տեսնելու հնարավորություն դառնալ:

Այս մտքերիս մեղավորը մի պապիկ էր. մի անգամ իր բերանից լսեցի. «Ինչի՞ չոռ ասենք, եթե Ջան-ը կա»:

Ինձ հուզողը հենց սա է, իրոք, մարդկանց կյանքից հենց այս Ջան-ն է պակասում:

Երբեք Եռաբլուր ոչ տոնական օրերին չէի այցելել: Երբ այստեղ միայնակ ես լինում, միայն այդ պահին ես հասկանում այդ տարածքի իրական էներգետիկայի ողջ հզորությունը: Եռաբլուրի խոսուն լռության մեջ անցկացնելով մի քանի րոպե, սկսում ես վերաիմաստավորել կյանքդ ու հասկանում, որ պետք է ապրել այնպես, որ այստեղ ամփոփված յուրաքանչյուր հերոսի ընդհատված կյանքը շարունակվի նաև քեզանով…

Այս հսկա բարձունքում տարածությունն ու ժամանակը միանում են քամուն, որն իր հետ բերում է այստեղ հանգչող հայորդիների հերոսական շունչը, անցնում ծառերի ու երակներիս միջով և սրընթաց իջնում քաղաքի վրա: Եռաբլուրի բարձունքում իր մարտական ընկերների կողքին հանգչում է Կարո Քահքեջյանը, ում ընկերներն անվանում էին «Սպիտակ արջ»:  Կարոն ծնվել էր հայրենիքից բազում կիլոմետրեր հեռու, ապրել այլ երկրում, սակայն տեղեկանալով Արցախին սպառնացող վտանգի մասին, թողել էր ուսումն ու սիրած աղջկան և շտապել կամավորագրվելու հայրենի հողը պաշտպանելուն: Կարոյի ու մյուս քաջ հայորդիների արյունով պահպանվեց ու ներկվեց մեր հայրենիքը, որի ժառանգներն ու հաջորդ պահապանները մենք ենք:

Մի քանի րոպե անցկացնելով հերոսների շիրիմների կողքին, վերադառնում եմ տուն, իսկ ճանապարհն անցնում է օդանավակայան տանող մայրուղու կողքով: Հսկա մայրուղով մեծ արագությամբ օդանավակայան են շտապում բազմաթիվ մեքենաներ, որոնք լցված են ճամպրուկներով, իսկ ապակիների միջից երևում են մանկահասակ երեխաների տխուր դեմքերը, որոնց ծնողները նրանց տանում են իրենց սեփական հայրենիքից, այն հայրենիքից, որի ժառանգորդն ու ապագա պաշտպաններն են: Դեպի օդանավակայան գնացող այդ ընտանիքներից յուրաքանչյուրի հետ վառվում ու մոխրանում է նաև մեր պատմության հսկա գրքի դեռ չգրված էջերից մեկը:

Այսօր մեր առջև ծառացած կարևորագույն խնդիրներից մեկն արտագաղթն է: Վերջին 15 տարվա ընթացքում պաշտոնական տվյալներով Հայաստանն անվերադարձ լքել է 217 911 մարդ` իրական թվերը շատ ավելի մեծ են: Գնացողների մեջ զգալի մաս են կազմում նաև երեխաները, ովքեր դեռ պետք է ապրեին և սերունդներ տային այս հողում: Յուրաքանչյուր մեկնող պայքարելու փոխարեն գերադասում է ավելի հեշտ ճանապարհը` լավագույն կյանքի ակնկալիքով առանց վարանելու լքելով Կարոյի, Քյարամի, Մոնթեի, Ազատի և այլ հերոս տղաների արյունով ներկված հողը, որի պաշտպանությունը նաև իրենց էր ավանդված:

Ամառը  մոտ  է  վերջին:  Ամբողջ  գյուղը    տարված  է   իր  հոգսերով.  եռուզեռ  է:
Երեխաները  չեն  համբերում,  թե  երբ  են   վերջացնելու  նախաճաշը, արագ-արագ  օգնելու  ծնողներին  ու  վազելու  դեպի  դրախտ՝  ընկերների  մոտ,  շարունակելու  իրենց  անհոգ  խաղը:  Չէ’:  Սա  ընդամենը  իմ  երևակայությունն  էր: Կամ  գուցե  վաղուց  մոռացված  պատմություն,  որը  լսել  եմ  իմ  ավագ  ընկերներից:  Գուցե:  Հիմա  պատկերն  այլ  է.  արագ  վերջացնել  նախաճաշն  ու  գրավել  համակարգիչը,  մինչ  տանեցիները  չեն  նկատել:
Փոխվում  են  ժամանակները, փոխվում   են  բարքերը: Այլևս  չեն  հետաքրքրում  բակի  խաղերը,  չկան  ակտիվ  գոռում-գոչյունները:  Արդեն  անցել են  այն  ժամանակները,  երբ,  ինչպես  մեծերն  էին  պատմում,  հավաքվում  էին ,  խաղում  աշխարհի  հայտնի-անհայտ  խաղերը,  հնարում  նորերը,  ջերմ  զրուցում,  անում  մանկական  չարաճճիություններ,  վազում,  թռչկոտում,  բռնում  ու  փախչում, վիճում ու  հաշտվում:  Երջանիկ  էին: Մոռանում  էին   ժամանակի,  տան  ու  անգամ  Երկրի  գոյության  մասին: Ու  երբ  տուն  էին  կանչում՝ վաղուց  մթնել  էր,  չէին  ցանկանում   գնալ. Ախր,  ինչպե՞ս  կտրվեն  ընկերներից:
Կարոտի,  ափսոսանքի, գուցե  զայրույթի  մի  ճիչ  հավաքվել  է ,  կարծում  եմ  ոչ  միայն  իմ,  նաև  շատ  այլ  իմ  հասակակիցների  կոկորդում:

Դո’ւրս  եկեք, խաղացե’ք  ու  վայելե’ք  մանկությունը.  մանկության  գնացքը  շարժվում  է  շատ  արագ:

Գիտե՞ք, այն ինչ կասեմ հիմա, գուցե շատերիդ համար անընդունելի կամ անհասկանալի թվա, բայց հաճախ մեռած երազանքներն ավելի մեծ ցավ են պատճառում, քան հարազատ մարդու կորուստը:

Հիմա բացատրեմ: Պատկերացրեք դուք ունեք մի նվիրկան երազանք՝ դուք դրան եք տրամադրում ձեր ողջ ժամանակն ու մտքերը, օրեր ու ամիսներ շարունակ գիշերները քնելու փոխարեն պատկերացնում եք դրա իրականացումն ու անկախ ձեզանից ժպտում,  ու մի օր…

Մի օր պարզապես ամեն ինչ փշրվում է՝  անսպասելի ու միանգամից,  ուղղակի կորչում է վայրկյանների գլխապտույտ հոսքի մեջ,  ու դու հասկանում ես, որ երազանքդ մեռնում է,  ու դրա հետ նաև՝ սրտիդ մի մասը:

Ես դա հասկացա ամիսներ առաջ՝ ինձ համար շատ անսպասելի պահի, սկզբում չհավատալով, ապա՝ խելագարության հասցնող ցավով ընդունեցի այն ու հասկացա, որ երազելը միայն ցավ է պատճառում: Երբ հասկանում ես, որ հաշված օրեր հետո օդ բարձրացող ինքնաթիռն իր հետ տանում է երազանքդ, ու այն էլ՝ անդարձ, դադարում ես այլևս երազել: Եվ հիմա ես պարզապես էլ չեմ երազում ու չեմ էլ ցանկանում երազել:  Համաձայն եմ, շատերդ հիմա զարմացաք, կամ գուցե նաև մեղադրեցիք ինձ, բայց այո, ես մեկն եմ, ով չունի և ոչ մի երազանք, ոչ մի:

Ու գիտե՞ք ինչու, երբ երազանքդ փշրվում է քո իսկ աչքի առաջ՝ սիրտդ ասես փախչում է տեղից, բաբախում է գլխապտույտ արագությամբ, հետո… Հետո դանդա՜ղ մեռնում է: Ու դրանից հետո նորից երազել շարունակելու համար մեծ ուժ ու համարձակություն է պետք, որը, ցավոք, ես չունեմ: Եվ այո, ես էլ չեմ երազում, քանզի հասկացել եմ, որ կյանքում ամենացավալին դա երազանքդ թաղելն է, ու դադարելը երազել դրանից հետո:

Խնդրում եմ ինձ նման երբեք չվարվեք. պայքարե՛ք ձեր երազանքի համար, ու անկախ ամեն ինչից, երբեք մի դադարեք երազել, հիշե՛ք՝  երազանքը թևեր է տալիս կյանքում առաջ շարժվելու համար…

Դե իսկ ինձ մնում է միայն սպասել մինչ երազանքիս ինքնաթիռը նորից հետ կգա, կամ գուցե և չգա էլ: Բայց դուք սպասեք ձեր ինքնաթիռին ու երբեք, լսո՞ւմ եք, երբեք չդադարեք երազել:

Խմբագրության կողմից. Մանե, այն որ ուրշներին խորհուրդ ես տալիս չվհատվել, կեցցես, հենց նույնը քեզ ենք մաղթում: Երբեմն մենք երազում ենք բաներ, որոնք բոլորովին էլ մեր երազանքները չեն: Կամ` դեռ ժամանակ ու պատրաստություն ես ուզում մեզնից, մի տեսակ փորձում են մեզ` արդյո՞ք իսկապես ուզում ենք իրենց, արդյո՞ք պատրաստ ենք ընդունելու: Վեր կաց և մի վհատվիր: Ամեն բան լավ է լինելու:

-Ծ′ո, տեսնի՞ս գը: Էս տարի մե նորմալ եղանակ չերեց, հելնեինք մայլա` ֆռֆռայինք,-ասում է գյումրեցի եղբայրս`հորաքրոջս տղան: Ասեմ, որ նա շատ հումորով է, և կոպիտ:

Անցյալ տարի` ամռանը, ես էի գնացել իրենց տուն մեկ շաբաթով` «մըթոմ թե» հանգստանալու: Ամեն Աստծո առավոտ հայտնվում էր  ու սկսում իր դաժան մեթոդներով, «զոռով», ինձ քնից  հանել: Անգամ ջուր էր լցնում գլխիս, այն էլ`սառը: Այսպես, յոթ «անմոռանալի» օր  անցկացրի նրանց տանը, չհաշված  «վատ» օրերը: Այս տարի նրա հերթն էր:

Եղբայրս  եկավ մեր տուն, բայց ոչ թե յոթ օրով, այլ մեկ ամսով: Ու ամեն Աստծո առավոտ սկսվեց նույնը` մի խոսքով «կյանքս ուտում» է: Ամբողջ օրը` ոտքը ոտքին գցած, փնթփնթում է  ծերունու պես.

-Թե խի՞ գուքամ ըստե: Ըսա` մեր մոտ հըմի արև կեներ, թե չէ` ըսիգ ի՞նչ է, անձրև, արև, նորից անձրև, կայծակ, ու ըդպես շարունակ: Նորմալ պագոդա չի էնե: Շատ չեմ ուզե բողոքվիմ, մաման, օր իմացավ, ընձի պրյամո մարշրուտկով տուն կկանչե:

«Ըսոնք ընձի կըսե»… է,  շեղվեցինք: Այս ամենն ինձ ասում է` մտածելով, որ ոչ մեկին չեմ ասի, բայց տեղյակ չէ, որ արդեն նյութ եմ գրում իր մասին:

Ի դեպ, ասեմ, որ ես էլ եմ արմատներով Գյումրիից և  շատ ուրախ եմ դրա համար: Ուրախ եմ, որովհետև գյումրեցիները հումորով և զվարճասեր մարդիկ են, ինչպես ես:

Տեսնի՞ք գը, ոտքից գլուխ քաշել եմ Գյումրվա ջահելներին: Կարծես  բոլոր գաղտնիքներս բացահայտվում են: Դե որ պատմություններ գրեմ, հավանաբար, շատ գաղտնիքներ կբացահայտվեն:

Լավ… Բայց եթե ավելի լուրջ, այս տարի շատ ցուրտ ամառ էր: Հիմա էլ` սարսափելի շոգ: «Խառը-խուռը» եղանակ, ու չհասցրինք նորմալ վայելել ամառը:

Ոչինչ, դեռ շատ ամառներ կգան ու կգնան, և մենք կհասցնենք իսկապես վայելել արձակուրդը թե Երևանում, թե Գյումրիում, թե Արագածոտնում:

Ես ապրում եմ Արարատի մարզի Մրգավետ գյուղում: Իմ գյուղում մի բան կա, որ ինձ շատ է անհանգստացնում: Առավոտյան քնից արթնանում եմ մարդկանց գոռգոռոցից, հասկանում եմ, որ նորից ջրի համար են վիճում: Կռվում են, թե ով պիտի առաջինը ջրի իր  հողամասը: Մարդիկ իրար ինչ ասես` ասում են, վիրավորում են, քիչ է մնում իրար հարվածեն, ու չեմ էլ կասկածում,  որ մի օր դա էլ կլինի:

Ինձ շատ է անհանգստացնում այդ ամենը, ես չեմ ուզում ամեն օր լսել այդ գոռգոռոցները: Պետք չի ջրի համար իրար վիրավորել: Ի վերջո նույն գյուղում ենք ապրում, պետք է հասկանալ իրար, ընդհանուր հայտարարի գալ առանց վիճելու:

Հիմա կասեն` մեծ-մեծ խոսում ես, իսկ ի՞նչ անենք, եթե ոռոգման ջուրը չի բավարարում, դրա համար էլ ամեն մեկը մոռանում է մարդկային ամենակարևոր հատկանիշները, քաղաքավարության կանոնները: