Մեր պատմության ուսուցչուհին հաճախ մեզ հիշեցնում է, որ ժամանակի ընթացքում շատ բառեր տրամագծորեն փոխում են իրենց իմաստը: Կբերեմ ամենապարզ օրինակը՝ «գրիչ» բառը: Ժամանակին այն ցույց էր տալիս անձ՝ մատյաններ գրող, իսկ հիմա՝ պարզապես մի անշունչ առարկա:

Գուցե տարօրինակ թվա, բայց նման բառ եմ համարում նաև «խաղալ» բայը: Մի՞թե այն իր իմաստը տրամագծորեն չի փոխել: Ներկայում ի՞նչ են հասկանում շատերը այս բայն օգտագործելով: Իհարկե՝ նստել համակարգչի դիմաց, միացնել խաղը, նայել էկրանին և շարժել մկնիկը. գրեթե անշարժ վիճակ, կլանված հայացք ու միմիկայի ոչ մի փոփոխություն:

Ի հակադրություն այս ամենի, ես հիացմունքով եմ լսում ծնողներիս և նույնիսկ ավելի մեծ սերնդի ներկայացուցիչների պատմությունները իրենց մանկական խաղերի մասին:

Վերջերս լսեցի երեք տարօրինակ խաղերի մասին, որոնք հայ փոքրիկները խաղացել են ավելի քան մեկ դար առաջ Արևմտյան Հայաստանում (1900-ական թթ): Այդ խաղերն էին՝ ճանը, ղայիշոցին, հավլուն: Հավլու խաղի ժամանակ երեխաներից մեկը պիտի կքանստեր, իսկ մյուսները ցատկեին նրա գլխի վրայով:  Մյուս խաղը՝ ղայիշոցին (ղայիշ=գոտի) խաղում էին այսպես՝ գոտին դնում էին գետնին և մեկը պիտի պահակ կանգներ դրա մոտ, իսկ մյուսները՝ փորձեին այն գողանալ: Որքան հասկացա, եթե գողությունը հաջողվեր, պահակին ծեծում էին: Երրորդ խաղը՝ ճանը, թերևս ամենահետաքրքիրն է: Ճանը դա ոչխարի ոսկոր էր: Երեխաներն այն նետում էին և որոշում խաղում իրենց «պաշտոնը»՝ կախված ոսկորի դիրքից: Դիրքերից մեկը համապատասխանում էր թագավորին, մյուսը՝ գողին, երրորդը` չավուշին (քրդ. ոստիկան): Պաշտոնները որոշելուց հետո յուրաքանչյուրն անցնում էր իր գործին. թագավորը հրամաններ էր տալիս, գողին պատժում էին և այլն…

Բարեբախտաբար, իմ մանկությունն էլ զերծ է եղել համակարգիչներից, ու ժամանակի մեծ մասն անցկացրել եմ բակում՝ ընկերներիս հետ: Իհարկե, վերոնշյալ խաղերը չէինք խաղում: Հավաքվում էինք, խաղում, աղաղակում՝ հարուցելով հարևանուհիների զայրույթը: Նրանք հաճախ բողոքում էին ու զայրանում, բայց…

Հենց հիմա էլ գրում եմ ու հարևան բակից լսում երեխաների ճիչ ու խաղի ձայներ: Մի աղջնակ հայտարարում է. «…19, 20, пора я! բացում եմ…»:

Փաստորեն ոչ բոլորն են համակարգիչների դիմաց…

Սիրում եմ անընդհատ փորձել նորը, դա էլ շատ է խանգարում ճիշտ կողմնորոշվել մասնագիտության հարցում: Բայց որոշել եմ դառնալ հոգեբան, կարծում եմ՝ ինձ կօգնի կյանքում ճիշտ կայանալ:

Սիրում եմ ազատ ապրել, սակայն, անում եմ ճիշտ հակառակը, որովհետև հորս և իմ կարծիքները չեն համապատասխանում, բայց կարողանում եմ իմ լացով գործս առաջ տանել:

Հիմա, հաստատ, կմտածեք, թե լացկանի մեկն եմ: Ո՛չ, նաև համառ եմ և իմ ասածի տերը: Սիրում եմ լինել տարբերվող: Տանել չեմ կարողանում, երբ փորձում են նմանվել ինձ, այդ պահին ես դառնում եմ աշխարհի ամենավատ մարդը:

Փոքր հասակում ունեցել եմ տարօրինակ սովորություն: Երբ տուն մարդ էր գալիս, ու ինձ ոչ այնքան հաճելի, չէի կարողանում ընդհանուր թեմա գտնել նրա հետ, և լուռ հեռանում էի, որպեսզի կռվի պատճառ չդառնայի:

Միշտ երազել եմ հայտնի դառնալ: Ավելի փոքր հասակում մտածում էի, որ հայտնի դառնալու համար պետք է լինել դերասան կամ երգիչ, իսկ հիմա՝ ավելի հասուն տարիքում կարծում եմ, որ յուրաքանչյուր ոլորտում էլ կարելի է հայտնի դառնալ, եթե վարպետորեն ես մոտենում աշխատանքին:

Այսօր իմ բոլոր հասակակիցները կանգնած են բարդ ընտրության առաջ՝ գնա՞լ ավագ դպրոց, թե՞ ոչ: Սա այն հարցն է, որ հուզում է յուրաքանչյուր պատանու: Կարծում եմ՝ անիմաստ ժամանակի վատնում է, 2 տարի ավել սովորելը մի փոքր շատ է: Մեր օրերում ոչ ոք ավագ դպրոցի դասերին պատշաճ չի մոտենում, քանի որ օգտվում են արտաժամյա պարապմունքներից:

Ոմանք նստում են դասերին գնահատական ստանալու և լավ ատեստատ ունենալու համար: Բայց արդյո՞ք դրա համար են ստեղծել ավագ դպրոցը: Սակայն այդ հարցը միայն ինձնով և մեկ ուրիշով հաստատ չի կարող լուծվել: Անձամբ ես ունեմ շատ վախեր՝ կապված դպրոցական սեպտեմբերի 1-ի հետ: Նոր շրջապատ, նոր ուսուցչական կազմ, ի վերջո, նոր դպրոցի կարգ ու կանոն: Արդյո՞ք դժվար չէ այս ամենը հաղթահարելը:

Չեմ սիրում, երբ ինձ ասում են` թե ինչ անեմ, ինչ չանեմ: Կարծում եմ, որ արդեն բավականին մեծ եմ և կարող եմ սեփական որոշումներ կայացնել:

Ես շատ եմ սիրում տեսախաղեր խաղալ, բայց երբ սկսում եմ խաղալ, ծնողներս չեն թողնում: Ասում են, որ դրա պատճառով տեսողությունս փչացնում եմ, լավ չեմ սովորում, չեմ դառնա լավ մասնագետ և այլն: Երբ սկսում եմ խաղալ ծնողներս հիշում են, որ համակարգչի հետ աշխատանք ունեն: Բայց ես նման դեպքերի համար գտել եմ միջոց. ես տեսախաղեր խաղում եմ բջջայինով: Այն միշտ ինձ հետ է: Խաղում եմ ամեն պահի, ամեն տեղում, ամեն ժամանակ, անգամ այն դասերին, որոնք չեմ սիրում:

Ինձ այս տարիքում միայն հետաքրքրում է խաղեր խաղալը, բայց ապագայի համար շատ պլաններ ունեմ կազմած:

Շատերը կարծում են, թե տեսախաղերը երեխաների համար են, բայց ոչ, տեսախաղերը նաև խաղում են մեծերը, որովհետև կան խաղեր, որոնք զարգացնում են մարդու մտածելու ունակությունները, բայց մի կողմից էլ վատ է, քանի որ այն ձգում է քեզ, և կախվածություն է առաջանում: Դու չես կարողանում ազատվել այդ խաղերից:

Կցանկանայի խոսել ինձ շատ հուզող մի թեմայի մասին: Իմ կարծիքով, դա շատերի համար է ընդհանուր, և իմ բնավորության տեր մարդիկ ինձ շատ լավ կհասկանան:

Ընդհանրապես հարսանիքների, ծնունդների և այլ խնջույքների ժամանակ ես ատում եմ, երբ ինձ ստիպողաբար մեծերը ուղարկում են պարելու: Կամ պարողներից մեկը գալիս ու թևիցս այնպես է քաշում, որ ինձ թվում է, եթե վեր չկենամ՝ թևս կպոկի: Ինձ միշտ զարմացրել է նրանց համառությունը: Ամեն գնով փորձում են համոզել, որ պարեմ: Մեկը լինի հարցնող, թե ձեզ դրանից ի՞նչ օգուտ, ի՞նչ հաճույք եք ստանում, երբ մեկին ստիպողաբար հանում եք պարելու: Եվ միևնույն է, դրանից հետո կպարեմ, թե ուղղակի կկանգնեմ, կարևորը նրանք իրենց «առաքելությունը» կատարեցին՝ ինձ տարան պարողների ամբոխի մեջ: Չեմ հասկանում, մի՞թե պարզ չէ այս հասարակ բանը, որ եթե ուզենամ պարել` ոչ մեկի ասելուն կամ հրավերին չեմ սպասում:

Ես շատ եմ սիրում պարել, բայց միայն այն ժամանակ, երբ ինքս եմ ուզում: Չէ որ պարը միայն մեխանիկական շարժումներ չէ, պետք է նաև պարելու տրամադրություն և ոգևորություն լինի: Իհարկե, նորմալ է, երբ ընկերուհիս ինձ համոզում է, որ իր հետ գնամ պարելու, և ես վերջ ի վերջո տեղի եմ տալիս: Ինձ դու չի գալիս, որ նստածներն են ինձ ուղարկում պարելու, մեկը լինի ձեզ ասի՝ դուք ինչո՞ւ չեք պարում, մեկ էլ նրանք, ովքեր ուղղակի տեղից հանում են և հոգ չեն տանում քեզ հետ պարելու մասին:

Եվ ամեն անգամ հենց հասնում է պարելու պահը, և երբ ես պարելու տրամադրություն չեմ ունենում, ինչը հաճախ է լինում, արագ դուրս եմ փախչում կամ մի աննկատ տեղ գտնում, որտեղ ոչ ոք ինձ չի նկատի:

Ախր, դուք պարում եք՝ պարեք, ոչ ոք ձեզ չի արգելում,  բայց ուրիշներին էլ մի պարտադրեք անել դա: Եվ ամեն անգամ մի տեղ գնալիս ես տանեցիներիս նախօրոք զգուշացնում եմ, որ ինձ չստիպեն պարել, երբ չցանկանամ: Բայց դա էլ չի օգնում:

Պատահում է, չէ՝ քայլում ես փողոցով ու նայում ես մարդկանց դեմքերին: Նրանց հայացքներն անտարբերություն են արտացոլում: Նրանց ոչինչ չի հետաքրքրում, ոչինչ բացի իրենց սեփական անձից: Այնքան շատ են այդ հայացքները, այդ տխուր, կյանքից հոգնած ու ամբողջովին հոգսերի մեջ թաղված հայացքները: Նայում ես ու դու էլ ակամա մռայլվում ես, դառնում ավելի տխուր, ավելի մտածկոտ: Կարծես քո հոգսերը, որոնք քիչ առաջ չկային, հանկարծ հայտնվեցին: Ու դու էլ այդ մարդկանց նման սկսում ես մտածել միայն քո մասին: Քեզ ոչ-ոք չի հետաքրքրում: Աշխարհում կաս միայն դու, ու քեզ հետ միասին կան քո չեղած հոգսերը: Քեզնից հետո թեկուզ ջրհեղեղ. կարևորը դու ես:

Այդպես տխուր, մտքերի մեջ խրված ու ոչինչ չնկատելով՝ շարունակում ես քայլել, մեկ էլ հանկարծ մի փոքրիկ, անմեղ երեխա մոր գրկից բարի աչքերը հառում է ճակատիդ ու սկսում է ժպտալ: Դու էլ ակամա ժպտում ես, ու այդ ժպիտը փրկում է քեզ: Դու էլի դառնում ես այն բարի, անհոգ ու լավատես մարդը, որ օգնում է բոլորին, ու մտածում է բոլորի մասին: Դու էլ այդպես մեկ ուրիշին ես ժպտում ու նրա հոգսերն էլ, որոնք սև ամպի նման պատել էին իր հոգին, ցրվում են: Ու նա էլ դառնում է ավելի անհոգ, ավելի երջանիկ:

Եթե մենք էլ լինենք բարի, անկեղծ ու բոլորին օգնենք անշահախնդիր, ապա մենք էլ այդ մանկան պես կժպտանք: Ու բոլորը կժպտան, ոչ ոք չի մտածի իր գլխին կուտակված խնդիրների մասին, դրանք կլուծվեն իրենք իրենցով՝ առանց ավելորդ միջամտության:

Եկեք ժպտա´նք, թող մեր հոգին փայլի բարությունից, ու դա կփոխանցվի: Հաստատ ես վստահ եմ, որ եթե մենք լինենք բարի, ապա բոլորը մեր շրջապասում, ժամանակի ընթացքում,կդառնան մեր պես՝ ժպտուն ու անհոգ:

Եթե մարդը անտարբեր է, չար ու մռայլ, ապա նա մարդ չէ, նա հոգսերի տակ ընկճված մի կույտ է, որը ժամանակի ընթացքում պիտի քայքայվի, վերանա ու տեղ տա իսկական մարդկանց, ինչպես ամպերն են ցրվում, երբ արևն է դուրս գալիս:

-Մամ, այ, մամ…

-Հա, բալես…

-Ո՞ւր ա պապան:

-Պապան, բալես, պապան… Պապան մի հատ հեռու տեղ ա գնացել…

-Գալու ա, չէ՞,  մամ:

-Հա, ցավդ տանեմ, որ քեզ խելոք պահես` կգա…

-Մամ, բայց արդեն մի ամիս ա` ես խելոք եմ, ինչի՞ չի գալիս:

-Կգա, բալես, անպայման կգա…

Ինչքան սենց դեպքեր կան, ինչքան սենց երեխեք կան ու ինչքան սենց կոտրված ճակատագրեր: Պատերազմ… Էս ամեն ինչի գլխավոր մեղավորն ու ստեղծողը: Իսկ ովքե՞ր են ստեղծում պատերազմը:  Իհարկե, մարդիկ…  Այսինքն, ստացվում ա, որ մարդը ուզում ա հա պատերազմե՞լ:  Կամ, սենց ասած, «ղեկավարնե՞րն» են ուզում պատերազմ: Թե՞ պատերազմը զուտ մարդաքանակի կրճատման ու տարածքի մեծացման համար ա: Ինչի՞ համար էլ ուզում ա ստեղծված լինի, ինքը ահավոր բան ա…  Ոչ միայն մարդկային զոհերի առումով, այլ նաև զոհերի հարազատների հոգեկան վիճակի կտրուկ վատացմամբ ու ճակատագրերի անիմաստ շեղմամբ…

Էս քանի օրը ճշտեցի ու պարզեցի, որ երկրագնդի ամբողջ պատմության մեջ պատերազմները դադարել են ընդամենը, գումարային, 35-40 տարի… Մեղմ ասած,  ահավոր ա… Ոնց որ անընդհատ մարդկությունը պատերազմի ծարավ լինի, անընդհատ էլ ավելի զոհեր ու էլ ավելի փշրված մանկություն, պատանեկություն… Նույնիսկ ծերություն…

Պատերազմի լավը մենակ վերջն ա, որովհետև չնայած փոքր, բայց հույս կա` նորը չսկսելու ու հինը պահելու:  Կա հույս, որ էլ հայրդ, պապդ կամ, չգիտեմ, եղբայրդ էլ չեն գնա, կողքիդ կլինեն… Պատերազմները միշտ էլ լինելու են…

Ծանր ա…

Ա՜խ, այդ չարաբաստիկ «թոշակային տարիք» հասկացությունը։

Վերջին ժամանակներս մեր ընտանիքում ավելի հաճախ են այդ մտահոգությամբ ապրում։ Իսկ պատմությանս հերոսը տատիկս է։ Նա շուրջ 47 տարի աշխատում է մեր քաղաքային հիվանդանոցում՝ որպես բուժքույր։ Նա շատ բարեխիղճ ու պարտաճանաչ աշխատող է, անչափ շատ է սիրում իր գործը և մեծ նվիրումով է աշխատում։ Ամեն աշխատանքային երեկո, երբ նա այցելում է մեզ, ես լսում եմ տատիկիս ու մորս զրույցները՝ օրվա անցուդարձի, հիվանդների առողջական վիճակի ու էլի շատ ու շատ մասնագիտական հարցերի մասին։ Նա արդեն թոշակային տարիքի է, և հնարավոր է, որ շատ շուտով այլևս չաշխատի։ Այս փաստի առնչությամբ մեծ տրտմություն կա տատիկիս ներաշխարհում։ Աշխատանքը նրա կյանքն է, նրա առօրյան, կենցաղի մի մասը։
Կուզենայի փարատել տատիկիս մտահոգությունները, բայց ինչպե՞ս, երբ խոսքերն ավելորդ են։

Կարծում եմ, որ որոշ մասնագիտությունների համար այդ թոշակային տարիքի սահմանագիծը պետք է անհրաժեշտաբար բարձրացնել, կամ թողնել, որ նրանք աշխատեն այնքան ժամանակ, քանի դեռ ի վիճակի են։ Չէ որ այդ մասնագիտությունների մեջ կարևոր են մասնագիտական հմտությունը, աշխատանքային փորձառությունը։ Այդ դեպքում ինչո՞ւ են բժիշկները աշխատում տարիքային սահմանափակումով։

Հեռուստատեսությամբ լսեցի, որ որոշ երկրներում, օրինակ՝ Ռուսաստանի Դաշնությունում, նույնպես քննարկվում է թոշակային տարիքի սահմանագծի բարձրացման հարցը։
Ես ու եղբայրս որոշել ենք դառնալ բժիշկ։ Մեր որոշումը անչափ տատիկիս սրտով է, միայն տխրում է, որ երբ մենք բուժական պրակտիկան անցնենք մեր հիվանդանոցում, նա հավանաբար այլևս այնտեղ աշխատելիս չի լինի։

Ես կցանկանայի, որ մեր երկրում թոշակի անցնող յուրաքանչյուր քաղաքացի իրեն ապահովված զգար ու վաստակած հանգստի անցներ, առանց մտահոգվելու, թե ինչպես է աննշան թոշակով իր կեցությունն ապահովելու։

Տեսնես ե՞րբ է գալու այդ օրը․․․