Ինչն է ինձ հուզում խորագրի արխիվներ

Ինչու խմբակը փակվեց

Բոլորս էլ գիտենք‚ որ բարձր դասարանների հասնելուն պես երեխաների մեծամասնությունը ընտրում է իրեն հոգեհարազատ մասնագիտություն և հաճախում համապատասխան մասնավոր պարապմունքների։ Մեր գյուղում կան երեխաներ, ովքեր հաճախում են անգլերենի պարապմունքների։ Անգլերենի պարապմունքներին հաճախելու համար նրանք միշտ դասերի վերջի ժամերից իրավունք են վերցնում‚ որպեսզի կարողանան ժամանակին տեղ հասնել։ Ասելիքս այն է‚ որ գյուղում չկա պարապմունքների հաճախելու հնարավորություն։ 

Կլիներ մոտավորապես 30 տարի առաջ, երբ մեր գյուղացի` բաղանիսցի Ռազմիկը գյուղում բացեց կարատեի կամ թեքվանդոյի խմբակ։ Խմբակը մի քանի շաբաթ էր, ինչ բացվել էր‚ բայց այնքան մարդ էր հավաքվել, կարծես մի քանի տարի էր, ինչ գործում էր։ Կարատեին հաճախում էին նաև հարևան գյուղի երեխաները։ Խմբակը օր-օրի ավելի էր կատարելագործվում և հետաքրքրանում։ Արդեն այնքան էր զարգացել‚ որ մասնակցում էին նաև Հայաստանի կարատեի մրցույթներին։ Մի քանի մրցույթի մասնակցելով մեծ հաջողությունների հասան։ Բաղանիսի կարատեի հիմնադիր կամ, ինչպես մենք ենք ասում, ընկեր Ռազմիկի սան Հովհաննես Ավագյանը հաղթեց կարատեի մրցումների ժամանակ և Հայաստանում առաջին տեղը գրավեց։ Հաղթանակի մասին իմանալուց հետո նույնպես մեծ թվով երեխաներ ոգևորվեցին և ցանկացան ընդունվել ընկեր Ռազմիկի մոտ` հույս ունենալով‚ որ իրենք նույնպես կարող են մեծ հաջողությունների հասնել։ Սակայն երեխաների երազանքները կիսատ մնացին և այդպես էլ չիրականացան։ Պատճառը շինությունն էր և մարզական իրերը‚ որոնք չկային։ Պարապմունքը սկզբում անց էր կացվում հարևան գյուղերի դպրոցի դահլիճներում, որոնք ավելի մեծ էին և ավելի հարմար։ Սակայն դպրոցի տնօրենը տեղեկացրել էր‚ որ պետք է լքեն դահլիճը և այլևս չվերադառնան։ Խումբը որոշ ժամանակ պարապմունքը անց կացրեց Բաղանիսի լքված մանկապարտեզի սենյակներում։ Բայց այդ ամենը մի քանի ամիս տևեց, որովհետև երեխաները հրաժարվեցին շարունակել մարզվել այդպիսի միջավայրում։ Եթե պարապմունքները շարունակվեին, ես չէի կասկածում‚ որ ավելի մեծ հաջողությունների կհասնեին։

Նմանատիպ իրավիճակում գտնվում նաև ես‚ որ նկարչություն սովորելու համար համար հաճախում եմ հարևան Ոսկևան գյուղ։ Հույս ունեմ, որ այն կարատեի խմբակի նման չի փակվի։

Ես խաղաղություն եմ ուզում

Լուսանկարը՝ Մայա Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Մայա Հարությունյանի

«Ես խաղաղություն եմ ուզում». մի արտահայտություն, որը կրկնում եմ ամեն օր: Խաղաղությունը ինձ համար նույնպես դարձել է երազանք, որը, հույս ունեմ, մի օր կիրականանա: Հույս ունեմ, որ խաղալու ընթացքում այլևս կրակոցից չենք վախենա և կշարունակենք մեր խաղը, մեր լեզվով ասած` «քուչում»: Մարդիկ ստիպված չեն լինի լքել գյուղը, վախից չեն իջնի նկուղ: Վերջերս գյուղում նորից կրակոցները ավելի են շատացել, սակայն, երբ խաղում ենք, ոչ մի բան չենք նկատում, չենք հիշում, որ խաղաղություն չկա:

Լուսանկարը՝ Մայա Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Մայա Հարությունյանի

Ես կոթեցի եմ, հպարտ եմ իմ գյուղով, սահմանին կանգնած մեր տղաներով, ովքեր մեր վտանգավոր գյուղում ապահովում են մեր խաղաղ քունը: Ղարաբաղա-ադրբեջանական շփման գծում իրավիճակը ավելի լարված է: Հայ զինվորները մեզ պաշտպանում են իրենց կյանքի գնով, բայց դա չի խանգարում համախմբվել ու մեր զինվորների կողքին կանգնել: Այս կրակոցները մեզ չեն խանգարում նաև գնալ դպրոց: Մեր դասարանը դպրոցի ամենաչար դասարանն է: Ուսուցիչներին շատ ենք ջղայնացնում, մեր դասարան մտնելիս վախենալով են մտնում, իսկ դուրս գալիս` գլխացավով: Այս լարված իրավիճակին լրջորեն ենք մոտենում: Կան դասաժամեր, որ շատ հետաքրքիր են անցնում: Դասի ժամին առաջին շարքից լսում ենք Էրիկի ձայնը, ով խոսում է երրորդ շարքում նստած Ավետիքի հետ, ում կարճ ասում ենք Ավո:

-Աաաա՜, Ավո, գնաց` ագոն…

Եվ այստեղ լսվում են պատասխան կրակոցի ձայները: Ավոն էր, ով արդեն այնքան հմտորեն էր սեղանի տակ խփում, որ կարող ես նույնիսկ մտածել, թե կրակոցներն իրական են:

Երբեմն նստած մտածում եմ, կգա՞ արդյոք մի օր, որ այլևս կրակոցներ չեն լինի, կվերականգնվի՞ խաղաղությունը, թե՞ոչ:

Լուսանկարը՝ Մայա Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Մայա Հարությունյանի

marine ghahramanyan portert

Իմ սահմանապահ գյուղը` Ներքին Կարմիրաղբյուր

Իմ հայրենի գյուղը, որտեղ ապրում եմ ես, գտնվում է Տավուշ գետի ձախ ափին: Գյուղը երիտասարդ է: Ամենահին տունը ունի ընդամենը 100 տարվա պատմություն:

Բայց ես նախնիներից լսել եմ, որ գյուղը մի քանի 100 տարվա պատմություն ունի: Իսկ թե որտեղից են եկել մեր նախնիները,  հարցրեցի պապիկիս: Պարզվում է, որ մեր  գյուղը 1860 թվականին եղել է Տավուշ գետի աջ ափին և կոչվել է Վարդաշեն: Մինչ այժմ այնտեղ երևում են եկեղեցու մասունքները: Այնտեղ տարածված է եղել մալարիա հիվանդություն, և գյուղացիք ստիպված են եղել փոխել բնակավայրը:
Գյուղը բաժանվել է երկու մասի: Դրանք եղել են երկու նախապապի ժառանգներ: Մի մասը տեղափոխվել է Նաֆլար. 20 տարի մնալուց հետո բարձրացել են այժմյան Վերին Կարմիրաղբյուր գյուղը: Իսկ մյուս մասը տեղափոխվել են մի հովիտ, որտեղ եղել է երկու վիթխարի չինարի ծառ և սառնորակ աղբյուրներ, որտեղ էլ հիմնվել է մեր գյուղը, որը ստացել է  այժմյան Ներքին Կարմիրաղբյուր անվանումը: Քանի որ մյուս գյուղը բարձրադիր է, կոչվել է Վերին Կարմիրաղբյուր: Հետագայում գյուղն սկսել է մեծանալ, զարգացում ապրել:
Հաճախակի են երկու գյուղի բնակիչները միմյանց հետ շփվում: Միասին նշել են գյուղերի ստեղծման տարեդարձը: Այժմ գյուղը 165 տարեկան է: Ներքին Կարմիրաղբյուրը կոչվում է սահմանապահ, քանի որ սահմանակից ենք Ադրբեջանին:

Ես ծնվել եմ այս հետաքրքիր անցյալ ունեցող գյուղում, որը շատ եմ սիրում: Ահա փորձեցի ներկայացնել այն գյուղը, որտեղ ապրում են սահմանին ապրող երեք եղբայրներն իրենց բազմազավակ ընտանիքներով, որոնց մասին գրել էի, և հավանաբար հիշում եք, որ նրանք իմ հորեղբայրներն ու հայրիկս են:

Մարդիկ, որոնք մեր կողքին են

Ես՝ ապրելով գյուղում, հեռու լինելով արվեստի, մշակույթի օջախներից, միշտ տխրում էի, որ չի լինի մի օր, որ կհասկանան իմ բոլոր երազանքները, ու մի օր իմ ծնողները կհպարտանան ինձանով: 

Բայց իմ բոլոր երազանքների իրականացմանը հիմք դրեց մի մարդ, ում պարտական եմ իմ բոլոր հաջողությունների համար: 2010 թվականի ապրիլի 17-ին մեր փոքրիկ  Ոսկևանում կատարվեց մի մեծ իրադարձություն, որը շատ մարդկանց երազանքների իրականացման փակ դռները բացեց և լույս ու վառ գույներ բերեց գյուղ:  Գյուղում բացվեց «Գեղարվեստի դպրոց»: Դպրոցը բացվեց մեր համագյուղացի Արթուր Մելքոնյանի ջանքերով: Մի հրաշալի մարդ, ում բոլորը  սիրում են գյուղում: Ուզում եմ անպայման նշել նրա ընտանիքի մասին: Գյուղի պատվավոր ընտանիքներից մեկը: Մայրը՝ տիկին Ֆլորան, հասարակ մի կին է, ով դպրոցում է աշխատում: Հերոս կին է : Հերոս է նրա համար, որ իր երեք երեխաներին միայնակ է մեծացրել և հասցրել իրենց նպատակներին: Հիմա կմտածեք, թե ինչու մենակ: Նա միայն ֆիզիկապես է մենակ, բայց հոգով և սրտով  իր ամուսինը նրա հետ էր և միշտ դժվար ու տխուր օրերին իր մտքով օգնում էր կնոջը:
Տիկին Ֆլորայի ամուսինը՝ Անուշավանը, մեր գյուղի յոթ հերոսներից մեկը, ով իր կյանքի գնով պահեց մեր սահմանը, ուներ հայրենասիրական մի մեծ ոգի, որն աննկարագրելի է:  Անուշավանը մեր գյուղի վարպետն էր՝ համեստ մի մարդ, ում ձեռքերը ստեղծում էին աննկարագրելին: Ճիշտ է, ես մեր հերոսին չեմ տեսել, բայց ամեն անգամ նրա անունը լսելիս աչքերիս առաջ ակամա գալիս  է մի պատկեր, նրա որդու՝ Արթուրի դեմքը: Ասում են, որ Արթուրը թե բնավորությամբ, թե իր արարքներով, դիմագծերով նման է իր հորը: Եվ իր հոր նման ունի ոսկե ձեռքեր: Գյուղում ունենք հրաշալի հուշարձաններ, խաչքարեր, որոնց քանդակային հատվածները Արթուրի ձեռքի գործերն են:

Ինչպես բոլոր չափահաս տղաները, նա նույնպես տասնութ տարեկանում գնում է իր պարտքը տալու հայրենիքին՝ ծառայության: Վերադառնալուց հետո շարունակել է ուսումը, ապա սկսել իր հայրենանվեր գործը: Դպրոցը բացվելուց հետո՝ հենց առաջին օրը, մեր այդ փոքրիկ գեղարվեստական անկյունում կային քառասունհինգ փոքրիկներ, ովքեր մեծ նպատակ ունեին այդ անկյունի հետ կապված: Եվ ընդամենը երկուսից երեք ամիս անց` հուլիսի 23-ին, իրականացավ մեր առաջին ցուցահանդեսը: Մեր այդ փոքրիկ սենյակում հավաքվել էր արվեստագետների մեծ խումբ, ովքեր հետաքրքրությամբ լցված եկել էին տեսնելու փոքրիկ արվեստագետների աշխատանքները: Եվ այդ փոքրիկներից մեկը ես էի, 9-10 տարեկան մի աղջիկ, ով ամեն հինգշաբթի, ուրբաթ, շաբաթ մեծ սիրով, ոգևորությամբ մատիտները, վրձիններն ու թղթերը ձեռքին շտապում էր արվեստի «գրադարանը»:  Ճիշտ է, այդ «գրադարանում» չկային բավարար պայմաններ, պահանջվող ներկեր, թուղթ և այդպիսի շատ իրեր, որոնք հարկավոր են, սակայն մենք մեր ուժերով հասանք մի բարձունքի և հաստատեցինք մեր դպրոց-անկյունը, և այն այսօր գործում է:
Արդեն վեց տարի է` ես հաճախում եմ Ոսկևանի գեղարվեստի դպրոց նույն այն ոգևորությամբ, որով գնացել եմ առաջին օրը: Եվ ամեն անգամ  մի նոր նկար սկսելուց հիշում եմ այն օրը, երբ ուրախությամբ, ոգևորությամբ նկարում էի այն նկարը, որը տանելու էի ընդունելության քննությանը:
Սիրում եմ նկարել, սիրում եմ արվեստը: Չգիտեմ, երևի գտնվելով բնության մեջ այդ ոգին է մեզ շունչ տալիս: Եվ ամեն տարի տարի մենք ամռանը գնում ենք պլեներների Կողբի գեղարվեստի դպրոցի հետ: Շատ հոգնած ու սիրով, արվեստով լի է անցնում ամեն օրը: Ամեն օրը սկսում ենք երգով, ծափով, ծիծաղով, հետո գնում ենք բնության գրկում ստեղծում հրաշալի գործեր, նկարներ:  Եվ այս ճանապարհով, պլեներների միջոցով, Արթուր Մելքոնյանի շնորհիվ արդեն տասը  աշակերտ հասել են իրենց երազանքներին, և արդեն սովորում են համալսարանում: Նաև հարևան գյուղերից ունենք աշակերտներ: Թեև ինչպես ասացի, վեց տարի է, ինչ հաճախում եմ, բայց այնքան շատ բան ունեմ սովորելու, որ անպայման պետք է շարունակեմ իմ ընտրած գործը:

Հուսամ մի օր էլ ինձ կտեսնեք որպես մեծ նկարչուհի: Բայց հիմա, ճիշտ է, գործում է մեր դպրոցը, սակայն համապատասխան պայմաններ՝ շենք, չունենալու պատճառով մենք ամեն տարի շենքից շենք ենք տեղափոխվում: Նաև միջոցներ չկան ցուցահանդեսներ, պլեներներ, արշավներ կազմակերպելու համար:

Շնորհակալ եմ Արթուր Մելքոնյանից իր հայրենանվեր գործի համար: Հպարտ եմ, որ Արթուրի նման համագյուղացի ունեմ, իրոք հպարտ եմ: Նա աշակերտների համար առաջին հերթին ընկեր-եղբայր է և հետո՝ ուսուցիչ:  Ափսոս, որ նրա նմանները շատ չեն:

Ինչպես բոլորին, ինձ նույնպես շատ հուզող հարցեր կան, սակայն առաջին հերթին` սահմանամերձ գյուղերում սիրած գործի, իմ, ձեր, մեր արվեստի զարգացման ու պահպանման հարցն է այս պահին հուզում: Ես ուզում եմ, որ մի օր ունենանք մեր սեփական շենքը, արվեստը զարգացնելու համար անհրաժեշտ բոլոր պայմանները և Արթուրի նման շատ հայրենասեր մարդիկ, որոնք ոչ թե գյուղից կփախչեն, ասելով, որ գյուղում պայմաններ չկան, այլ կգան գյուղ, մտածելով` եթե ոչ իրենք, ապա էլ ով պետք է շենացնի գյուղը, մտածի գյուղի երեխաների մասին:

Սոնա Սարիբեկյան

***

Ես Սերինեն եմ, սահմանապահ Կոթի գյուղից: Ցավալի է, երբ հասկանում ես, որ ծնվել ես գյուղում, ուրեմն պետք է տարբերվես ուրիշներից, տարբերվես նրանով, որ չես մասնակցում տարբեր միջոցառումների, չես ունենում հետաքրքիր առօրյա, ուղղակի նրա համար, որ ծնվել ես գյուղում: Այդքան բան: Գիտե՞ք ինչն է ինձ հուզում, այն, որ սահմանամերձ շատ գյուղերի երեխաներ… Չէ’, ավելի ճիշտ, օրինակս բերեմ հենց Կոթիի երեխանների վրա: Մեր առօրյան միապաղաղ է: Գնում ենք դպրոց, գալիս տուն, ու ամեն օր նույնը: Չնայած ես հիմա շատ հետաքրքիր առօրյա եմ ունենում, և կարելի է ասել, ազատ ժամանակ չունեմ, քանի որ գնում եմ դպրոց, հետո` պարապմունքի: Ես նույնիսկ կիրակի չունեմ հանգստանալու համար` գնում եմ Դիլիջանի Թումո կենտրոն: Եթե ես գյուղում չլինեի, գուցե օրս այլ կերպ անցներ, գուցե ավելի հետաքրքիր, բայց, ինչևէ, չեմ բողոքում:
Շատ կուզենայի նկարչության խմբակ լիներ գյուղում, քանի որ շատ եմ սիրում նկարել, ու ասում են, որ այդքան էլ վատ չի ստացվում: Երբ ասում են, որ ավելի լավ կլինի նկարչության գծով շարունակեմ ուսումս, ասում եմ` ավելի  լավ կլիներ, որ մինչև հիմա նկարչական խմբակ գնայի:

Աշնանը` սեպտեմբերի երկուսին, գյուղում խուճապային վիճակ էր, կրակոցներ, գյուղից դուրս եկող մեքենաների ձայներ… Ծնողներս բնականաբար անհանգստանում էին ոչ թե իրենց, այլ առաջին հեթին իմ, քրոջս և եղբորս համար: Մեզ ուղարկեցին Ոսկևան` պապիկիս տուն:  Ոսկևանն էլ է սահմանամերձ, բայց այնտեղ ավելի ապահով էր: Մի խոսքով, հակառակ իմ կամքի, ուղարկեցին: Մի քանի օր մնացի այնտեղ: Կոթիի դպրոցը կրակոցների պատճառով փակ էր, 200-ից ավելի աշակերտ ունեցող դպրոց  հաճախում էր ընդամենը չորս-հինգ հոգի: Այդ օրերին ես դպրոց էի գնում Ոսկևանում:  Մի օր էլ որոշեցի ընկերներիցս մեկի` Սոնայի հետ գնալ Ոսկևանի նկարչական խմբակ: Գնացի, չնայած որ մայրս դեմ էր իմ գնալուն` Ոսկևանի մշակութի տան վտանգավոր տեղ լինելու պատճառով:
Տեսնում էի իմ տարիքի երեխաների, ովքեր արդեն երկար ժամանակ գնում էին նկարչական խմբակ, որը ի դեպ, ստեղծել և ղեկավարում է գյուղի երիտասարդներից մեկը` Արթուր Մելքոնյանը: Ու երանի նրա նմանները շատ լինեին: Այսօր շատ տաղանդավոր երեխաներ տարբեր գյուղերում անտեսվում են, ու դրա պատճառով է, որ տարիներ անց նրանք գուցե  ավելիին չհասնեն, քան թե անասնապահությամբ ու հողագործությամբ զբաղվելը: Այդ պատճառով է, որ Արթուրի նման շատ երիտասարդներ հեռանում են գյուղից ու չեն կարողանում ստեղծել  այն, ինչ որոշ գյուղերում ստեղծում են Արթուրն ու նրա նմանները:
Բայց  կարծում եմ, պետք է հույսներս դնենք ինքներս մեզ վրա, համախմբվենք  ու հասնենք այն ամենին, ինչ ուզում ենք հասնել:

nver avagyan potret

Բաղանիսն իմ գյուղն է

Իմ հայրենի գյուղը սահմանապահ Բաղանիսն է:  Գյուղս ունի ավելի քան հազար տարվա պատմություն: Բաղանիս անվան ծագման վերաբերյալ կան երկու հիմնական վարկած: Ըստ առաջին վարկածի, մեր գյուղի տարածքում դարեր առաջ սփռված են եղել շատ այգիներ: Այգին մեր բարբառով բաղն է: Այնպես այգենիստը վարափոխվում է ու դառնում Բաղանիսի: Երկրորդ վարկածն ասում է, որ մեր գյուղով անցնող համանուն գետում ժողովուրդը հաճախ է լողացել կամ բաղնիք է ընդունել: Այդ բառից էլ ծագել է մեր գյուղի  անունը:

Մեր գյուղում տեսարժան վայրերը շատ են, սակայն Հարսնաքար  սարը թերևս ամենագեղեցիկն է: Սարը նույնպես ունի իր պատմությունը: Անունը կապված է պատմության հետ, որը տեղի է ունեցել Հայաստանում թաթար-մոնղոլական գերիշխանության ժամանակ: Մի ավանդական հայկական հարսանիքի ժամանակ թաթար ավազակները փորձել են փախցնել հարսին: Աղջիկը  չէր կարող անձնատուր լինել, և փախչելով  բարձրացել է լեռան բարձր ժայռերը: Չունենալով փախուստի ճանապարհ՝ աղջիկը իրեն նետել է քարից և մահացել՝ գյուղին թողնելով պատմություն, սարին` անուն:

Սահմանամերձ գյուղերում ապրող բնակիչները միշտ ապրում են թշնամու կրակոցների տակ: Բաղանիս գյուղը նույնպես այդ ամենի ականատեսն է: Կրակոցների հետևանքով զոհվում են գյուղացիներ, ավերվում են տներ: Գյուղի դպրոցականները ու ուսուցիչները հաճախ դպրոց չեն գնում կրակոցների պատճառով:

Մի օր մենք տանը նստած ճաշում էինք և հանկարծ լսեցինք կրակոցներ: Գնալով այդ կրակոցները ավելի էին շատանում ու շարունակվում, ձայները ավելի բարձր էին լսվում: Մենք լսում էինք տների պատուհանների ջարդվելու, ծառերի ճյուղերի պոկվելու և գյուղացիների ձայները: Հանկարծ մի բարձր ձայն լսեցինք, որը շատ մոտ էր մեր տանը: Ես շատ վախեցա, մտածեցի` հաստատ մեր  տանը խփեցին: Եվ իսկապես, փամփուշտները մեր տանն էին դիպչել:

Վաղ առավոտյան ես արթնացա, հագնվեցի և դուրս վազեցի: Մեր տան մոտ գտա մի փամփուշտ ու ցույց տվեցի հայրիկիս: Հայրիկս շատ բարկացավ: Ես այդ փամփուշտները պահեցի:  Հիմա էլ հավաքում եմ բոլոր իմ գտած փամփուշտները՝ ամեն օր համալրելով իմ հավաքածուն: Ես արդեն հարմարվել եմ այդ ամենին և  էլ չեմ վախենում:

anjel torosyan

Մնացածը գյուղե՞ր են

Անցած դասին մենք «Հայաստանի Աշխարհագրություն» առարկայից անցանք Արագածոտն մարզը։ Բնականաբար սկսեցինք քաղաքներից և գյուղերից։ Ուսուցչուհին ասաց, որ մեր մարզում`Արագածոտնում, կա 3 քաղաք՝ Աշտարակ, Ապարան և Թալին։ Ես հարցրեցի.

-Մնացածը գյուղե՞ր են։

Դե բնական է, պատասխանը եղավ.

-Բա քեզ սազե՞ց:

Համենայնդեպս, ես չէի սպասում նման փոքր թիվ։ Ինձ շատ հետաքրքրեց մյուս մարզերում քաղաքների թիվը, և ես սկսեցի «գիրք կրծել»։Փաստորեն Հայաստանի ամենաշատ քաղաք ունեցող մարզը Լոռին է՝ 8 քաղաք, նրան հաջորդում են Կոտայքն ու Սյունիքը՝ 7-ական քաղաք, Գեղարքունիքն ու Տավուշը՝ 5-ական քաղաք, Արարատը՝ 4 քաղաք, Արագածոտնը, Արմավիրը, Շիրակն ու Վայոց Ձորը՝ 3-ական քաղաք։ Ընդհանուր առմամբ, Հայաստանում կա 48 քաղաք, մայրաքաղաք Երևանը չհաշված։

Ես հետաքրքրվեցի նաև հարևան պետություններում քաղաքների թվով։ Վրաստանում կա 62 քաղաք, Ադրբեջանում ՝ 78 , Իրանում ՝ 198 , Թուրքիայում ՝ 630։ Դրանով ես նույնպես չբավարարվեցի ։ Ես փնտրեցի գերտերություններում քաղաքների թիվը, և ըստ վիճակագրական տվյալների ԱՄՆ-ում կա 30000 քաղաք, իսկ Ռուսաստանի Դաշնությունում ՝ 100000։ Այնուհետև ես գտա ամբողջ աշխարհում քաղաքների թիվը՝ 2667417։ Եվ այս փոքրիկ հետազոտության ժամանակ ինչքան թվերը մեծանում էին, այնքան ավելի շատ էի զարմանում։ Ու ինձ համար շատ ցավալի է, որ աշխարհի 2667417 քաղաքից ընդամենը 48-ն է Հայաստանին պատկանում: Հետո մտածեցի. Լավ է քիչ, բայց թող մեր բոլոր քաղաքներն իսկապես քաղաքի նման լինեն, ոչ միայն անունը լինի քաղաք: 

Հայոց պատմության կենդանի դասերը

Արդեն չորս տարի է, անցնում եմ  «Հայոց պատմություն» առարկան: Այդ  տարիների ընթացքում շատ դասեր ենք անցել պատերազմների, ճակատամարտերի, ցեղասպանությունների մասին: Սովորաբար դասի ավարտին ուսուցչուհին հարցնում էր` հասկացե՞լ ենք արդյոք դասը, ու ես, գրեթե միշտ, գլխիս շարժումով ասում  էի`այո: Հետո անցանք Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի մասին: Ուսուցչուհիս նշեց, որ  շատ կարևոր շրջան է, և պետք է լավ յուրացնենք: Խոսեցինք մարդկային զոհերի ահռելի թվերից: Լսելով կորուստների մասին, իսկապես խղճացի անմեղ զոհերին, միանգամից փորձեցի համեմատել կորուստները, բայց…

Ես նոր սերնդի ներկայացուցիչ եմ, այն սերնդի, որը չէր տեսել, սակայն լսել էր բազմաթիվ պատերազմների մասին: Բայց  այդ օրն էլ եկավ, ու մեր սերունդն էլ տեսավ պատերազմ: Հիմա էլ պատերազմը ընթանում է: Ճիշտ է, բոլորիս համար էլ ծանր էր, բայց իմ և  իմ ծնողների, ուսուցիչների, տատիկ-պապիկների արձաքանքը նույնը չեղավ: Նրանք այդ ամենը տեսել էին  1991-1994 թվականներին: Նրանց արդեն ծանոթ էին «պատերազմ, պայթյուն, զենք, կրակոց» արտահայտությունները: Մինչդեռ իմ և իմ տարեկիցների համար դա մի վատ երազ էր, որից ցանկանում էինք շուտ արթնանալ, միևնույն ժամանակ, հասկանալով, որ դա երազ չէ, այլ իրականություն:
Ապրիլի երկուսն էր, երբ վատ լուրեր  լսեցինք սահմանից: Բոլորս միանգամից տխրեցինք, հիշեցինք դիրքերում կանգնած մեր եղբայներին, հարազատներին:  Ինձ այլևս չէր հետաքրքրում դասն ու դպրոցը, համացանցը: Միայն լուրերին էի հետևում, ու արցունքներս ակամայից թափվում էին: Այդ ժամանակ  հասկացա, որ թիվը կապ չունի, որ մեզ համար  ամեն մի զինվոր  սրբություն է, որ պետք չէ խղճալ, այլ  ուղղակի զգալ է պետք… Ու ես զգացի այդ աննկարագրելի ցավը… Միայն այդ օրերին հասկացա, թե ինչ է հայրենասիրությունը, ինչ է հայրենիքի համար կյանք տալը:

Ընդամենը հաշված օրերի ընթացքում հարյուրավոր  մարդիկ կամավոր անդամագրվեցին և մեկնեցին առաջնագիծ, կանգնեցին հայ զինվորի  կողքին:
Չգիտեմ` հպարտանա՞մ, թե՞ տխրեմ, որ իմ Սյունիքից էլ շատերը մասնակցեցին, մասնակցում են, և ցավոք, նաև զոհվեցին: Երևի հպարտանամ,   որ սյունեցին ու սիսիանցին միշտ էլ պատրաստ են պայքարելու և հաղթելու, բայց մեկ է, տխրում եմ նրա համար, որ նրանք զոհվեցին: Ապրիլի չորսն էր, երբ լսեցինք Սիսիանի զոհերի մասի: Նրանք  ընկան Մարտակերտի շրջանում. «Մայիս Միրզոյան, Արմեն Բեգլարյան, Սեդրակ Ասրյան, Եղիշ Նիկալյան, Սերգեյ Դանղլյան»: Անուններ, որ կարդում և անցնում ենք, բայց նրանցից ամեն մեկը մի տան սյուն, մի ընտանիքի հայր էր, զավակ:

Պատերազմը հիմա ինձ համար ընդամենը թվեր չեն, հաշվարկ չէ, օրեր ու տարիներ չեն:  

anahit israyelyan

Էլակի լանջին

Ես ապրում եմ անտառի մեջ գտնվող գյուղում, բայց հազվադեպ եմ ժամանակ գտնում թեկուզ մի ժամով ծաղիկներ հավաքելու կամ զբոսանքի գնալու համար: Այս կիրակի հաջողվեց: Ընտանիքով գնացինք սինդրիկ հավաքելու Էլակ սարի լանջերից: Ի դեպ, ասեմ, որ Էլակը ջուջևանցիների համար խորհրդանշական բնույթ ունի, ինչպես Արարատը բոլոր հայերի համար: Որքա՜ն գեղեցիկ էր գյուղի համայնապատկերը Էլակի բարձունքից: Կարծես գյուղը ափիդ մեջ էր եղել: Ինչքա՜ն գեղեցիկ էր բնությունը…

Արդեն բավական շատ սինդրիկ էինք հավաքել, երբ խաշամի մեջ ինչ-որ մետաղական բան գտանք: Հայրս ասաց, որ արկի չպայթած պայթուցիչ է՝ 1988 թվականի արտադրության: Պատկերացնո՞ւմ եք՝ ինչ կլիներ, եթե դա հայտնվեր  մի երեխայի մոտ, որը հետաքրքրությունից դրդված սկսեր դրանով խաղալ, քարով հարվածել:

… Եվ ինչո՞ւ պետք է այդպես լինի, ինչո՞ւ ամեն մի մետաղական իր գտնելիս պետք է առաջին հերթին մտածենք` հո զենք չի՞:

mariam gharagyozyan

Ժպիտով սկսվող բոլոր բառերը քոնն են

Ա՜խ այդ ժպիտը, այդ  անուղղելի՛ն, որով ժպտալիս
Քո եղած-չեղած պակասներն ես դու մոռանալ տալիս…
Պ. Սևակ

Նայում եմ այս երիտասարդին ու հասկանում, որ մենք կյանքում ոչ մի բանից հիասթափվելու ու մեզ անզոր զգալու իրավունք չունեք… Եկեք նայենք մեր հերոսին… Նա հազիվ 20 տարեկան լինի և արդեն զրկված է 2 ոտքից… Իսկ այդ տարիքում մարդիկ նոր-նոր պլաններ են մշակում ապագայի համար, նպատակներ դնում իրենց առաջ: Առաջին հայացքից թվում էր, թե նա պետք է, որ հիասթափվեր ամեն ինչից. կյանքը կիմաստազրկվեր և ոչ մի նշանակություն չէր ունենա նրա համար: Երիտասարդ, ում կյանքը նոր էր սկսվել, և ահա կյանքի դաժան հարվածը… Բայց արի ու տես, որ  դա չի խանգարում լինել նրան հոգեպես լիարժեք և առողջ: Նա ժպտում է անկեղծ ժպիտով, ուրեմն, դժվարությունը հաղթահարված է: Նա հաղթեց կյանքի հարվածին և պատրաստ է շարունակել, կռվել, լինել ընկերների ու հայրենիքի կողքին: Նա կշարունակի ապրել և իրագործել իր նպատակները` ունենալ ընտանիք, դաստիարակել իր նման հերոսներ, բոլորին օրինակ ծառայել և առաջ գնալ:  Ժպտացող այս երիտասարդը դարձավ բոլորիս սիրելին ու օրինակելի հերոսներից մեկը:

Որոշ ժամանակ հետո նա էլի կկանգնի, կքայլի և մեծ հպարտությամբ կհիշի ու կպատմի կատարվածը, մարմնով սարսուռ կանցնի, միգուցե մի փոքր էլ ցավ կզգա, բայց գլուխը բարձր կպահի ու հպարտ: Չէ որ ինքը մնաց անկոտրում, ուժեղ, դիմացկուն ու վեհ: Օրինակ եղավ շատերիս համար: Թշնամու առաջ գլուխ չխոնարհողը, գլուխը չի կախի նման անցողիկ ցավերի առաջ: Հերոսը պատվով դուրս եկավ այս կռվից:

Իմ քաջ զինվոր, չեմ կարողանում աչքս կտրել նկարիցդ, արևի նման պայծառ դեմքիցդ: Քեզ հետ միասին ժպտում եմ անդադար:  Մի ձգող բան կա, որը ստիպում է անընդհատ աչքիս առաջ ունենալ քո նկարը… Կամք ու լավատեսություն կա քո մեջ,  ահա թե ինչն է ստիպում նայել…

Շնորհակալ եմ քեզ անչափ կյանքիս համար, որը դու պաշտպանեցիր քեզ ցավ պատճառելով ու ծանր հարվածը քո վրա վերցնելով…  Ժպիտդ թույլ չի տալիս ցավել կատարվածի համար, քանի որ  այն ավելի ուժեղ է: Ժպիտովդ արհամարհում ես ցավը, ուրեմն, գնում ենք առաջ ու նշում երկրորդ ծնունդդ, կյանքիդ նոր սկիզբը:

Հերոս ջան, ախր ո՞նց չհպարտանամ քեզանով, երբ ես էլ  քո նման Տավուշցի եմ…

Միշտ մնա այդպես արևոտ դեմքով  ու վարակիր բոլորիս ուժեղ կամքով ու լավատեսությամբ:  Ընտանիքիդ համբերություն եմ ցանկանում, քեզ` առողջություն…

Շնորհակալ եմ, որ իսկական հայ զինվոր ես, հերոս ես ու Ժպտերես, Ժպտուն, ժպտադեմ… ժպիտով սկսվող ու ժպիտ պատճառող բոլոր բառերը քոնն են…

Ջրի խնդիր ա…

 

Լուսանկարը՝ Անի Գրիգորյանի

Լուսանկարը՝ Անի Գրիգորյանի

Ողջույն, ես Անի Ասրյանն եմ: Ապրում եմ Սյունիքի մարզի Սիսիանի շրջանի Դարբաս գյուղում:  Սովորում եմ նույն գյուղի միջնակարգ դպրոցի 11-րդ դասարանում: Ինձ ավելի շատ հուզում է ոռոգման հարցը, որը ծագում է ամեն տարի՝ գարունը բացվելուն պես: 

Գարունը բացվեց: Նորից նոր վեճ, նոր խառնաշփոթ: Ինչպես բոլոր գյուղերում, այնպես էլ մեր գյուղում սկսվում է հողագործությունը: Մարդիկ սկսում են հողը մշակել այն հույսով, որ աշնանը բերքը առատ կլինի: Սակայն չեն մտածում, որ մշակելուց մինչև բերքահավաք դեռ կա ոռոգման խնդիր:

Իմ ընտանիքը միայն զբաղվում է հողագործությամբ, բայց մեր ակնկալիքները այսքան տարիների ընթացքում չեն իրականացել: Միշտ մշակել ենք, սակայն  ոռոգելու ժամանակ բույսը չորացել է:

Դեռ նոր բացված ծիրանենու, խնձորենու և բալենու բողբոջները արևի ճառագայթներից այրվում  են, կարծես թե նրանց պետք է մի էակ, որը կդադարեցնի այդ հրդեհը:

Գյուղում շատերն են կանգնել և կանգնելու են այս հարցի առջև: Միայն մեր թաղում է, որ ապրում  ենք չորս ընտանիքով, մնացած հատվածներում ավելի շատ են բնակիչները: Մեր բակում, անգամ լինելով քիչ , չեն կարողանում խուսափել վեճից:

Այս ամենից հետո պատմեմ իրական մի դեպք:

Մեր այգիները գտնվում են և՛ գյուղի ներսում, և՛ գյուղից դուրս: Խնդրին ծանոթանալու նպատակով այցելեցի Լաուր տատիկին, և նա իր բառերով պատմեց մի պատմություն:

-Դուք սիրո՞ւմ եք հողագործությամբ զբաղվել:

-Ես սիրըմ եմ բույսին  շատ ճիրիլը, մշակիլը:

-Մի փոքր պատմեք Ձեր բոլոր վեճերի մասին:

-Շադիկի կնեգը  մի անգամ թակավ, տա հագին ալ ռոզվի սև-սև պուտերավ խալաթ կար՝ շտապլենի: Խփեց ու եր ինգամ, ես ալ եր կացամ, սաղ շորերը ծեվեցի, թողեցի մերկ: Շադիկն ալ եկավ կնգանը եր կալավ, տարավ: Երկրորդ  անգամ  կռվի մեջ ինգամ տիերի բոստանս ճիրիլից՝ Գուրգեն բիձի հետ: Ձեր տան կըշտի վինտիլն  էի պացըմ, որ ճուրը տանիմ կալերը: Էս բիձան եկավ, չալիկավ (ձեռնափայտ ) թխավ կլխիս, կլխիս ոսկորը ճարթեց: Մինչև օրս ալ էտ վնասը զգըմ եմ վիրաս: Մի անգամ ալ Արփիկանց տան կշտին մի բոստան ունիմ, էտ բոստանիս կողքին մի մարդ կար, անունը` Գիրիշ:  Ծաղրիլավ ասեց, թե բա` Լաուր, էտ ծառերը առանց ճիրի խե՞ ես տնգըմ, բա վեր սելը (ջրի վարարում) կա, տանի՞:

-Մի սուտկա եդը քյացի արխ քանդամ, ջուրը ինադու պացամ, քիցամ իրա տան վիրա, որ պազորի տակ չմնամ: Է՜ բալա, սարեր եմ շոռ տվալ: Ճուրը պիրամ, սաղ հըվաքվան, ասան` ինձա ա եդը տամ իրանց: Ես ալ ասամ` քացե՛ք քոն իլեք, ես աման օր ճիրիլվեմ: Կռվի մեջ եմ ինգալ Սոսիկի նըհետ: Ընոթի քացիմ բոստանս ճիրիլի, տեսնամ` էս Սոսիկն ալա ճիրամ: Ասամ, որ իջնմեմ հաց օտեմ, կյամ` ըտե չիլես: Թաշնա չէ, վիրա եմ անիլու Բարաթանց կռանթին: Քշացամ տոն, աղցանը եփամ-կերամ, քինացիմ Սոսիկին քաշ տվամ էն ղոլը, ջուրը երկալամ, քշացամ:

Մեր էս կոլխոզի նախագան ալ Մուխաել դային էր: Հունց ինձ տեսնըմ էր, ասըմ էր. «Ճիրի մոկու՛ն, ալա՞ եկար ճիրի»: Ես ալ հենց ուրան տեսնըմ իմ, պրանըմ իմ արխի մեջին:
Տեղափոխվամ Սիսիան: Ընդեղ մինչև մհեկ խնդիր չունեմ ճիրիլի, բայց ընդեղ ալ փողավեմ ճիրըմ:  Է՜, մինա, գյուղի քաղցրությունը չկա:

Այս ամենից հետո ոչ ոք չնախատվեց, և վեճերը շարունակվում են մինչ այսօր:

Իսկ Լաուր տատին, ով ուներ բազմաթիվ հուշեր ոռոգման հետ կապված, դեռ կարոտում է իր վեճերը: Այն, որ մարդիկ  որոշակի չափով հաճույք են ստանում այդ վեճերից, միևնույն է, ես ուզում եմ, որ գյուղում կարգապահություն լինի, և վեճերը այլևս չշարունակվեն: Լավ կլինի` ոռոգման ջուրը բոլորին հերիքի: