Ինչն է ինձ հուզում խորագրի արխիվներ

Բաղանիսի լուսավորությունը

Լուսանկարը՝ Մհեր Ավագյանի

Լուսանկարը՝ Մհեր Ավագյանի

Լուսավորությունը մեծ դեր ունի գյուղացիների համար: Քանի որ գյուղը մոտ է սահմանին, չլուսավորված փողոցները կարող են լինել վտանգավոր: Սակայն մեր համայնքապետ Նարեկ Սահակյանի շնորհիվ գտնվեց մի ամերիկահայ բարերար, ով փողոցային լույսերի կատարվող աշխատանքների համար հատկացրել է խոշոր գումար: Նշեմ նաև, որ բարերարը չցանկացավ հայտնել իր անունը: Բավական լավ է, որ գյուղում կան փողոցային լույսեր: Դա գյուղացիների համար մեծ ուրախություն է, բայց մյուս կողմից` վտանգավոր: Վտանգավոր այն առումով, որ թշնամու հերթական գնդակոծության ժամանակ լույսը ավելի շատ օգնում է նրանց հարվածել գյուղին:

Ինձ հետ կատարվեց մի դեպք: Գյուղի մեծահասակներով և երեխաներով կանգնած էինք խաչմերուկում 20:00-ի սահմաններում: Մի փոքր զրուցելուց հետո լսվեցին կրակոցներ գյուղի ուղղությամբ, և այդ ժամանակ գյուղի բոլոր լույսերը մարեցին: Մենք առանց խուճապի մատնվելու թաքնվեցինք: Այդ ժամանակ մեզ հետ էր նաև գյուղի էլէկտրիկ Արարատ Հարությունյանը` լսի Արոն, որը ստացավ հեռախոսազանգ: Նա պատասխանեց.

-Ալո:
-Արո, շուտ անջատի փողոցային լույսերը:

Զանգահարողը համայնքապետն էր: Արարատը լույսերը շուտափույթ անջատեց: Լույսերը անջատելուց 5 րոպե անց դադարեցին կրակոցները:

Փոքրիկ, բայց մեծ ուրախություններ

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Առաքելյանի

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Առաքելյանի

Գրպանիցս հեռախոսս հանեցի և տեսա‚ որ պատահականորեն ֆեյսբուք սոցիալական կայքս է բացվել։ Կայքիցս դուրս չեկա և որոշեցի թերթել ժապավենը։ Մի քանի լուր նայելուց հետո տեսա‚ որ Բաղանիսի համայնքապետ Նարեկ Սահակյանը գրառում է կատարել։ Գրառումը բարեգործության մասին էր‚ որը վերաբերվում էր սահմանամերձ Բաղանիսին։ Անկեղծ ասած, ինձ շատ հետաքրքրեց և որոշեցի այն կարդալ։ Գրառումը բացվեց և տեսա, որ բարեգործությունը նվիրվում է Բաղանիսին` փողոցային լույսերը ավելացնելու նպատակով։ Նշեմ‚ որ երկու տարի առաջ ծրագիր իրականացվեց‚ որպեսզի բաղանիսցիները ապահովված լինեն փողոցային լույսերով: Պարզվեց‚ որ մեծ գումար է անհրաժեշտ մի քանի թաղամաս լույսով ապահովելու համար։ Փառք Աստծո, Հայաստանում կան այնպիսի մարդիկ, ովքեր մտածում են սահմանում ապրող մարդկանց մասին, և այդ մարդկանցից մեկը Քրիստինե Պեպելյանն էր, ով 600.000 դրամ նվիրաբերեց Բաղանիսին։  Քրիստինեի շնորհիվ ծրագիրը ավարտին հասցվեց, և մի քանի թաղամաս ապահովվեց փողոցային լույսերով։ 

Մինչ լուսավորության ապահովումը երեխաները խաղում էին սահմանված ժամանակով։ Երևի դուք ինքներդ ձեզ հարց եք տալիս. խաղի սահմանված ժամանակը ո՞րն է։ Այո` այն‚ որ երեխաները խաղում էին մինչև 19:00, որից հետո մութը վրա էր հասնում։ Երեխաները լուսավոր թաղամասից հեռանում էին այնպես‚ կարծես ինչ-որ մեկը բռնել էր իրենց ձեռքը և չէր թողնում‚ որ այդտեղից հեռանան։  Տեսնում էի, թե երեխաներից մեկը` ով ապրում էր մութ թաղամասում‚ ինչպես էր երեք քայլ անում և հետ նայում լուսավոր թաղամասում ուրախ խաղացող երեխաների դեմքին: Ընկերներիցս մեկը նույնպես բնակվում էր այդ մութ թաղամասում, և ինձ համար շատ անսովոր էր լուսավոր թաղամասից մտնել լուռ ու մութ թաղամաս`  կարծես թե միանգամից սենյակի լույսը մարում է, և ամեն ինչ պատվում մթությամբ։  Ես վախենալով առաջ էի գնում, կանգ առնում‚ որովհետև առջևս և ոտքերիս տակ չէր երևում։

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Առաքելյանի

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Առաքելյանի

Հիմա ամեն ինչ այլ կերպ է‚ որովհետև նվիրաբերված գումարով գնվեցին լամպեր‚ երկաթյա ձողեր և հոսանքալարեր։ Աշխատանքները կատարվեցին մեկ ամսվա ընթացքում, և մութ թաղամասերը մնացին անցյալում։ Նրանց փոխարինել էին երեխաների աշխույժ ձայները։ Թաղամասում ապրողները շատ էին ուրախացել։ Մարդիկ չէին հավատում‚ որ իրենց թաղամասը նույնպես լուսավորված է։ Ամեն լույսերը վառվելով մարդիկ Քրիստինեին օրհնում և բարի խոսքեր են մաղթում։

Լավ կլիներ, եթե հայրենասեր հայտնիների բարեգործական այս քայլերը ոչ թե պարսավեին ոմանք, այլ իրենք էլ հետևեին նրանց օրինակին:

Անփոփոխ գարուններ

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Կալավանում կրկին  գարուն  է: Սկսվել են  գյուղատնտեսական աշխատանքները: Առավոտյան դպրոց գնալիս տեսնում  եմ, թե ինչպես  են  մարդիկ   բահերն  ուսներին  գնում  այգին  փորելու: Իսկ  վերադառնալիս՝  ինչպես  են  քրտինքը սրբելով  աշխատում: Ու  ցավով  եմ  նկատում, որ  այգում  աշխատողները  մեծահասակներ  են: Երիտասարդները ընտանիք  են  կազմում  ու  հեռանում  գյուղից աշխատատեղ  չլինելու  պատճառով: Շատերը  մենակ  են  մնացել:  

Այս  գարուն  էլի  մի քանի  հոգի  բռնեցին  արտերկրի  ճանապարհը:  Ու  մեզ  համար  երազանք  կլիներ, որ  աշխատատեղեր  բացվեին: Գյուղացիները շատ  կուրախանային, երիտասարդները  չէին  լքի  գյուղը: Եվ   վերջապես  մեր երազանքը  կկատարվեր. կսարքեին  ճանապարհը, գյուղը  կզարգանար: Այդ  ժամանակ  մեծահասակները  այդքան  չէին  չարչարվի այգներում իրենց  մի  կտոր  կացը  վաստակելու  համար:

Ու  այդպես  բացվում  են  շատ  գարուններ, բայց  մեր  գյուղում  ոչինչ  դեպի դրականը չի  փոխվում …

Մեր ամեն օրը

inga ghazaryanԵրբեք չեմ մոռանա անցյալ տարվա սեպտեմբերի 24-ը: Ես պատրաստվում էի գնալ պարապմունքի. ժամը մոտավորապես 5-ն էր: Հանկարծ սկսվեցին կրակոցները: Մայրիկիս հետ պատսպարվեցինք մորաքրոջս տան ապաստարանում: Տասը րոպե չանցած իմացանք, որ գյուղից երկու զոհ ունենք: Ամբողջ գյուղը միանգամից սկսվեց դատարկվել: Մայրիկս ասաց, որ պատրաստվենք գնալ մորաքրոջս տուն: Այնտեղ ամբողջ օրը խոսում էին կրակոցների մասին: Մայրիկս չէր ուզում, որ մենք լսենք իրենց խոսակցությունը: Ասում էր` երեխեքը կվախենան: Դպրոցը փակել էին: Երբ մենք վերադարձանք գյուղ, ուզում էինք գնալ դպրոց, իմացանք, որ այնտեղ 360 աշակերտից գնացել էին ընդամենը 50 աշակերտ: Դա մեզ համար արդեն սովորական  է դարձել. Կրակոցների պատճառով լարված օրերին դասերը դադարեցվում են:

Ես ուզում եմ, որ մենք ապրենք խաղաղ պայմաններում, այլ ոչ թե թշնամու կրակոցների տակ:

Ինգա Ղազարյան, գ. Բերդավան

***

andranik manesyan portretԱղբահանությունը աշխարհում տարածված հիմնախնդիրներից է: Ինձ հուզում է շրջապատիս աղտոտվածությունը: Ես չեմ թաքցնում, որ սա նաև իմ սխալներից ամենագլխավորն է. թեև ես բողոքում եմ, բայց ինքս էլ երբեմն աղբ եմ թափում ճանապարհի եզրերին, բնության գրկում: Պատճառներից մեկն այն է, որ աղբամաններ չկան, աղբահանություն չի կատարվում:

Մի անգամ Նոյեմբերյանից վերադառնալիս նկատեցինք մի ցուցանակ, որի վրա գրված էր.  «Բնությունը աղբաման չէ»: Եվ ես այդ ցուցանակներից մի քանի տեղ տեսա ու նաև նկատեցի, որ հենց այդ ցուցանակների տակ էր թափված աղբը: Ինձ թվաց, թե մարդիկ դիտավորյալ են այդպես արել: Այդ օրվանից ես որոշեցի այլևս աղբ չթափել ճանապարհին կամ բնության գրկում, քանի որ հասկանում եմ, որ այդպես աղտոտում եմ իմ շրջակա միջավայրը: Շատ եմ զղջում իմ սխալների համար…

Անդրանիկ Մանեսյան, գ. Կոթի

***

ahanit abovyan-2Պատմությունից գիտենք, որ հայ ազգն իր հավատքը պահպանելու համար  միշտ հալածանքների է ենթարկվել այն ազգերի կողմից, ովքեր ցանկացել են իրենց ենթարկել հայերին և տարածել մահմեդականություն կամ այլ կրոն: Բայց ցավոք, ժամանակի ընթանցքում մենք հեռացել ենք մեր հավատքից: Վառ օրինակ  է իմ հայրենի գյուղը՝ Կողբը: Այնտեղ կան մի քանի եկեղեցիներ, որոնցից մեկը՝ Սբ. Հովհաննեսը գործող է: Այնտեղ՝ ինչպես և մյուս բոլոր եկեղեցիներում ամեն կիրակի և տոն օրերին մատուցվում է Ս.Պատարագ, բայց գյուղից շատ քչերն են  մասնակցում, կամ լինում է նաև, որ ոչ մեկը չի գնում, և ստիպված են լինում Պատարագը չեղարկել: Այս հարցը ինձ շա՜տ – շատ է հուզում, որովհետև չեմ ուզում համագյուղացիներս կորցնեն իրենց հավատքը:

Ես և ընկերներս, օրինակ ծառայելու համար հաճախ ենք այցելում մեր  նորակառույց եկեղեցին, մոմ վառում և աղոթում բոլորի խաղաղ կյանքի և առողջության համար:

Անահիտ Աբովյան, գ. Կողբ

***

davit avagyanԵս Դավիթն եմ: Ապրում եմ Բաղանիս գյուղում: Ես ուզում եմ դառնալ քանդակագործ: Ես երջանիկ մարդ եմ, որովհետև իմ ծնողները խրախուսում են իմ ընտրած մասնագիտությունը: Ես ընտրել եմ այդ մասնագիտությունը, որովհետև ինձ շատ է դուր գալիս: Ես ցանկանում էի հաճախել քանդակագործության դասընթացի, բայց գյուղում չկա այդպիսի խմբակ: Այդ պատճառով հաճախում եմ հարևան գյուղ: Ցավոք այնտեղ շենքային պայմանները շատ վատն են: Այնտեղի սենյակները խոնավ են և ցուրտ, այդ պատճառով մենք սպասում ենք օրերի տաքանալուն, որպեսզի սկսենք քանդակագործության դասերը:

Ես հիմա քանդակագործության փոխարեն զբաղվում եմ նկարչությամբ: Դպրոցը ավարտելուց հետո որոշել եմ  սովորել Երևանում:

Դավիթ Ավագյան, գ. Բաղանիս

elina

Գուցե ավելիին ենք արժանի

Ինձ հուզող հարցերը շատ են, դրանցից մեկը իմ գյուղի` Կոթիի, փողոցների լուսավորության խնդիրն է: Փողոցներում տիրող խավարի պատճառով մարդիկ չեն կարողանում գիշերները տանից դուրս գալ: Ցանկանում եմ գյուղի փողոցներում, ինչպես նաև իմ փողոցում լինի լուսավորություն, սակայն նաև վախենում եմ իմ ցանկության համար, քանի որ լուսավորված գյուղը հակառակորդի ռմբակոծության համար շատ լավ թիրախ է:

Երբ գյուղը ռմբակոծում են, այդ ժամանակ նոր սկսում են մտածել հասարակ գյուղացու մասին:

Վերջին ժամանակներս ռմբակոծությունների և կրակոցների պատճառով գյուղի շատ արոտավայրեր գյուղացիները՝ ինչպես նաև իմ ընտանիքը, չկարողացան հնձել: Կառավարությունը խոստացավ, որ կփոխհատուցի մեր կրած վնասները, սակայն մինչ օրս ոչ մեկը այդ փոխհատուցումը  չտեսավ: Այդ պատճառով հայրս որոշեց վաճառել անասուններին, քանի որ այդ արոտավայրերից հնձած խոտով պետք է կենդանիներին կերակրեինք ձմռանը: Շատ էինք տխրել, բայց հայրս չէր ցանկանում, որ կենդանիները սովից սատկեն, իսկ կեր գնելու հնարավորություն չկար:

Գյուղում առաջին տարին է, որ կառավարությունը ուշադրություն է դարձնում ուսանողների ուսման վարձին, և որոշ չափով փորձեցին օգնել սահմամերձ գյուղում բնակվող ուսանողներին` կրճատելով ուսանողների ուսման վարձի մի մասը: Գուցե ավելիի՞ն ենք արժանի, չգիտեմ: Ինչևէ, չեմ բողոքում, շարունակում եմ մնալ իմ հայրենի գյուղում` մտածելով գյուղի խնդիրների և առօրյայի մասին:

erik alexsanyan tavush

Խոսքի և գործի տարբերությունը

Բաղանիսը շատ հերոսներ է տվել հայրենիքին: Արցախյան պատերազմի ժամանակ ստեղծվել է մահապարտների ջոկատ: Այդ ջոկատի երկու անդամ էլ բաղանիսցի էին`ազատամարտիկներ Սարգիս Ղուզանյանը և Անդրանիկ Սահակյանը: Նրանք իրենց ընտանիքների  միակ տղամարդիկ էին: Թողնելով իրենց ընտանիքները, մեկնել են Արցախի ամենաթեժ վայրերը: Այս երկու հերոսները իրենց կյանքի մասին չմտածելով՝ մեկնել են ռազմաճակատ: 

Նրանք կարող էին մնալ Բաղանիսում և պաշտպանել իրենց գյուղը, որտեղ համեմատաբար ավելի թույլ մարտեր էին ընթանում, քան  պատերազմի ամենաթեժ և ամենավտանգավոր կետում՝ առաջին գծում: Սակայն նրանց որոշումը չէր քննարկվում: Մահապարտների ջոկատից քիչ մարդիկ են ողջ մնացել: Ողջ են մնացել նաև Անդրանիկը և Սարգիսը: Սակայն պատերազմի ժամանակ վիրավորվել են: Անդրանիկն ականի պայթյունից կորցրել է աջ ոտքը: Սարգիսը վիրավորվել է կրծքի շրջանում և շնչում է արհեստական ապարատով:

Թվում է, նրանք այսօր պետք է շրջապատված լինեին մեծ հոգատարությամբ, բայց… Սարգիսն ապրում է նկուղում՝ կնոջ և թոռների հետ: Մի քանի տարի առաջ վառարանից կայծ էր թռել, և վառվել էր Սարգսի տունը: Հիմա նրա ընտանիքը ստիպված բնակություն է հաստատել նկուղում: Նա շատ անգամներ է տարբեր տեղեր նամակներ ուղարկել, խնդրել օգնել իր ընտանիքին, սակայն ոչ մի պատասխան չի ստացել:

Անդրանիկն ապրում է մոր, կնոջ և երեք երեխաների հետ: Թեև Անդրանիկը չի ապրում նկուղում, սակայն ապրում է շատ ծանր պայմաններում: Նա ընտանիքը պահում է երգելով՝ ծնունդների, կնունքների և տարբեր առիթների ժամանակ: Նրա մայրը ադրբեջանուհի է եղել: Ամուսնացել  է Անդրանիկի հոր հետ և ծնվել է նրանց առաջին զավակը՝ Անդրանիկը: Թեև նրա մայրը ադրբեջանուհի է եղել, սակայն բոլորը սիրել են նրան ինչպես շատ լավ համագյուղացու: Անդրանիկի փոքր տղան հինգ տարեկան է, միջնեկը սովորում է տասներկուերորդ դասարանում, մեծ տղան սովորում է Իջևանի պետական համալսարանում: Թեև նրանք ապրում են ծանր վիճակում, սակայն ջանք չեն խնայում իրենց երեխաներիլավ կրթություն տալու  համար

Ինձ շատ է հուզում իմ հայրենակից երկու հերոսների այս վիճակը: Մենք խոսքով միշտ գովաբանում ենք նրանց սխրանքը, բայց գործով ոչինչ չենք անում: Բայց չէ որ նրանք հանուն հայրենիքի պատրաստ են եղել իրենց կյանքը զոհաբերել, կորցրել են իրենց առողջությունը, և այսօր իրենց ընտանիքները հայտնվել են նման դժվար կացության մեջ:

մարինե իսրայելյան

Պայքար խնձորի այգու համար

Ես Մարինեն եմ: Ապրում եմ Հայաստանի գողտրիկ անկյուններից մեկում` Ջուջևանում: Այստեղ է գտնվում մեր չքնաղ այգին` տասնամյա խնձորենիներով:  Այգին ողջ ընտանիքով ենք մշակում, և աշխատանքի մեծագույն վարձատրությունը կարմրաթուշ խնձորներն են: Մինչև բերքի հասունացումը երեք-չորս անգամ ջրում ենք:  Շատ եմ սիրում նստել ջրվող ծառի կողքին, նայել, թե ինչպես է ջուրը թափանցում չորացած հողի փշրանքների մեջ, լցնում ճեղքերը, ինչպես  է հողը հագենում և ծառը պայծառանում: Բացի ջրելը, ծառերին անհրաժեշտ է նաև ամենամյա  բուժիչ սրսկումներ, և ամեն անգամ սրսկումից հետո սրտի տրոփյունով ես սպասում եմ, որ հանկարծ անձրև  չգա: Սակայն արդեն չորս տարի է, չնայած հոգատար խնամքին, այգին ոչ մի հատ խնձոր չի տվել: Գարնանը` ծառերի ծաղկման շրջանում, սպիտակ ծաղիկները ծածկվում են սպիտակ ձյան փաթիլներով ու թափվում: Հայրս որոշել է այս տարի չմշակել այգին:
Գարուն է, ես սկսել եմ փխրեցնել ծառերի հիմքի հողը, հաճույքով եմ անում այդ ամենը, բայց միայնակ ամբողջը չեմ կարողանա:

Մենք շատ ենք սիրում մեր այգին, և համոզված եմ , որ հայրս էլ իմ եռանդից կոգևորվի և ևս  մեկ անգամ կփորձի վաստակել բնության բարեհաճությունը:

davit aslanyan

Նախաքննական մրցավազք, ուղեղային մորմոք

Իսկ դուք քանի ՞ անգամ եք մտածել ցեղասպանության մասին, որպես երևույթի, ոչ թե որպես մի բանի, որը պատահել է ձեր ազգի հետ: Մի հետաքրքիր օրինաչափություն կա. հաջողված ցեղասպանությունները չեն դատապարտվում: Իսկ կիսատ մնացածները, կամ , այսպես ասած, չհաջողված ցեղասպանությունների համար ցեղասպանությունն իրագործող երկիրը կամ տվյալ երկրի իրավահաջորդները ունենում են խոչընդոտներ ամբողջ գոյության ընթացքում: Ինչի ՞ է սա նման: Ահա այս մասին էի մտածում, որ նյութս շարունակեմ և հենց որոշեցի կանգ առնել, հասկացա, որ ընդունելության հետ համեմատելու շատ բան կա:

Սկսեմ հենց դրդապատճառներից: Որոշ դեպքերում ցեղասպանություններ կատարվում են հանուն մի վեհ գաղափարի. օրինակ` կայսրությունները կործանումից փրկելու համար: Այսպես ընտրվում են նաև մասնագիտություններ: Օրինակ` բժշկություն և իրավաբանություն. մարդկանց առողջ և իրավահավասար հասարակությունում տեսնելու համար և այլն: Անցնեմ մյուս պատճառներին: Ցեղասպանություններ իրագործվում են ազգայնամոլությունից դրդված, տվյալ ազգի անցյալը մյուսներից ավելի լավը համարելուց ելնելով (գոյություն ունե ՞ ն լավ անցյալներ, անցյալը ինչ-որ ուժ ունի ՞): Չեմ ուզում ինչ-որ մեկին վիրավորել, բայց վերոհիշյալ ցեղասպանության հիմար դրդապատճառներից մեկի հիման վրա էլ ընտրվում է պատմագիտությունը որպես մասնագիտություն (ո՞ւմ մտքով է անցել մարդանց պարտադրել տեսողությունն ու ժամանակը վատնել հիմարությունների վրա), այն սովորելով աշխարհում ոչինչ չի փոխվի, քո և շրջապատիդ կյանքը չի բարելավվի:

Երկար-բարակ գրելուց էլի կանգ առա մասնագիտությունների ու կյանքի խաչմերուկում և ցանկանում եմ խոսքս ավարտել հետևյալ հարցով. «Ճիշտ չի՞ լինի արդյոք արգելել բոլոր գիտությունների պարտադրումը, որոնք քեզ և քո շրջապատը չեն դարձնում ավելի լավը»:

Aspram Parsadanyan

Երբ է գյուղը լքվում

Գարնանային լուսավոր օրերից մեկն էր: Ցուրտ ձմեռը սկսել էր զիջել իր տեղը արևաբույր գարնանը: Գարնան կախարդական վրձինն իր երփնավառ ներկապնակով սկսել էր գունավորել Բերդավան գյուղի բնությունը:

Օրն այնքան տաք ու հաճելի էր, որ որոշեցի  դուրս գալ տանից, նստել բակի նստարանին ու կարդալ: Չգիտեմ՝ շատ էի կարդացել, թե քիչ, երբ ինձ գրքից ու իմ մտքերից  կտրեց մի ծանոթ ձայն:  Դա ամենամոտ ընկերներիցս մեկի՝ Նարեկի ձայնն էր: Նա ժպիտը դեմքին մոտեցավ ինձ ու ասաց.
-Գալիս ե՞ս մանուշակ քաղելու:
Ես մերժել չկարողացա: Տան  դարպասների մոտ մեզ սպասում էին մեր ընկերներից մի քանիսը ևս: Մեր խումբը առաջ էր գնում երգելով, աղմուկ-աղաղակով, բարձր ծիծաղելով: Մենք որոշեցինք  թիմի ավագ դնել Նարեկին:  Նա բոլորիցս մեծ էր և ավելի խելացի էր, քան մենք: Ճանապարհին մենք հիշում էինք  հին պատմություններ, ուրախ դեպքեր: Ճանապարհը մեզ կարճ թվաց:  Մենք հասանք մանուշակի  թմբերին, ի զարմանս մեզ՝ դրանց մեջ դեռ կային ձնծաղիկների հատիկներ: Երբ ծաղիկներից գեղեցիկ փնջերը պատրաստ էին, ընկերներիցս մեկը գոռաց.
-Հեյ՜, բերդի գլխի դրոշն ընկել է:
Մյուս ընկերս ցատկեց նստած տեղից ու խոժոռելով դեմքն ասաց.
-Վե’ր կացեք, գնում ենք դրոշը տեղը դնելու: Մեր դրոշը չպետք է գետնին մնա:
Մենք շատ էինք հոգնել, մի կերպ ալարելով ոտքի կանգնեցինք ու սկսեցինք առաջ շարժվել:
Մի քանի  մետր հազիվ էին քայլել (մեր և բերդի միջև եղած հեռավորությունը հարյուր մետր չկար), երբ մեր խմբի ավագն ասաց.
-Կուզե՞ք պատմեմ ձեզ մեր բերդի պատմությունը:
-Այո, իհարկե,- միաձայն ասացինք մենք:
-Մեր բերդը կոչվում է Ղալինջաքար,- սկսեց պատմել Նարեկը,- Այն կառուցվել է տասներեքերորդ դարում: Այդ ժամանակ մեր գյուղը եղել է հենց բերդի  մոտ և կոչվել է  Թխաձոր: Գյուղացիները կառուցել են բերդը, որպեսզի պաշտպանվեն թշնամուց: Բերդի կառուցման մասին կա այսպիսի մի ավանդազրույց: Ասում են՝ մարդիկ  երկար ժամանակ փորձում էին կառուցել Ղալինջաքարը, սակայն, երբ քարերի հարկերն ավելանում էին, պատն առանց որևէ պատճառի փլվում էր: Եվ մի անգամ, երբ շինարարները հոգնել էին այդ կախարդանքից, գյուղի իմաստուններից մեկն ասում է.
-Պատի մեջ, շաղախի հետ մի նորածնի բարուր դրեք, դրանից հետո պատն ամուր կմնա:
Ասում են, որ շինարարները հենց այդպես էլ անում են, իսկ նորածնի մայրը խելագարվում է:
-Օ՜յ , ի՜նչ դաժան է,- ասաց ընկերուհիս, երբ մեր ավագը վերջացրեց իր պատմությունը:
-Վերջ տուր, դա ընդամենը  պատմություն է, ով գիտի՝ ճիշտ է, թե սխալ,- ծիծաղելով ասաց մեր խմբի ամենափոքր անդամը:
-Բա հետո՞, ինչո՞ւ մեր գյուղը հիմա այստեղ չէ:
-Որովհետև  այստեղ ջուր չկար, և մարդիկ իջան ավելի ցածր վայր, որտեղ գետ կար (գետը կոչվում է Կողբ) : Բացի այդ, այս տարածքն ավելի մոտ է սահմանին:
-Նարեկ, իսկ ի՞նչ է նշանակում Ղալինջաքար,- հարցրեց ընկերուհիս:
-Դե՜,  եթե անկեղծ լինեմ, իրական բացատրությունը չգիտեմ, բայց, եթե բառը բաժանենք մասերի, կստացվի՝ ղալին, որը մեր բարբառով նշանակում է շատ, առատ, հորդ, և քար: Այսինքն՝ շատ ու ամուր քարեր ունեցող: Հա՜, մոռացա նշել, որ մեր գյուղը կոչվում է նաև Ղալաչա, որը թուրքերենից թարգմանած նշանակում է` պղտոր ջուր:
Շուտով հասանք բերդին: Տղաները բարձրացան  բերդի գլուխը՝ դրոշը դնելու: Տղաներն իջնում էին, երբ սկսեցին կրակել. երևի  թշնամիները նկատել էին նրանց: Մենք մի քանի  րոպե մնացինք պառկած մինչև կրակոցները  դադարեցին: Մենք շատ էինք  վախեցել: Ջուր խմելուց և վախներս թոթափելուց հետո նստեցինք կանաչ խոտին ու սկսեցինք զրուցել: Ընկերուհիս ասաց.
-Երանի՜ աշխարհում խաղաղություն լինի ու կրակոցներ չլսվեն:
-Մարդիկ սովոր չեն խաղաղ կյանքին: Մարդկության ծննդից ի վեր կռվում են: Ավելի լավ է` հնարավոր բաներ ուզիր, – քմծիծաղով ասաց Նարեկը:
-Օրինակ` ի՞նչ:
-Օրինակ՝ ես կուզենայի, որ մի բարեգործ գար ու փոխեր գյուղի կյանքը:
-Այսի՞նքն:
-Այսինքն երեխաների համար այգի սարքեր, մեծերի համար՝ խաղասրահ, դպրոցը վերանորոգեր, ու, վերջապես, գյուղում ապաստարան կառուցվեր:
-Բայց քո ասածներն էլ իրական չեն, – քթիս տակ ասացի ես:
-Իրոք որ, գյուղում շատ խնդիրներ կան:

Հետ էինք վերադառնում, երբ մեր «ղեկավարը» մեզ պատմեց ավերված ժամի ու մի քանի խաղաքարերի մասին:
-Նայեցե՛ք օրինակ՝ այս խաչքարից միայն մեզ մոտ կա. հազվադեպ հանդիպող հարստություն է: Լսել եմ, որ նման խաչքարեր եղել են միայն Արևմտյան Հայաստանում, որոնք բարբարոսները ավերել են:

Խաչքարերի մեջ կան նաև տապանաքարեր: Մենք գտանք մեր նախնիներից մի քանիսի գերեզմանները: Երբ վերջացրինք փնտրտուքը, նկատեցի, որ մեր ավագը տխուր նայում է մի խաչքարի:
-Տե՛ս, տապանաքարի վրա պապիս հոր անունն է: Տապանաքարերը վնասում են անասունները, իսկ մամուռը պատել է խաչքարերը: Մեր հարստությունները վերացման եզրին են:

Երկար ժամանակ է անցել այդ օրից, բայց ընկերոջս խոսքերը չեմ կարողանում մոռանալ: Մեր՝ Բերդավանցի երեխաներիս ներկան միապաղաղ է, որովհետև չկան ժամանցի կենտրոններ, մեր ապագան հարցականի տակ է, դեպի գյուղ բերող ճամփաներ չկան…

Բոլորս ուզում ենք մնալ քաղաքում, և դրա պատճառը ամենևին էլ հայրենասիրության պակասը չէ, այլ՝ բարեկեցիկ կյանք ունենալու ձգտումը: Այս խնդիրների լուծումը թվում է անիրականանալի: Այս հարցը հուզում է ոչ միայն ինձ, այլ ողջ գյուղին:

Ինչպես ժամանակին մեր պապերը Ղալինջա բերդի շրջակայքից իջան հովիտ, քանի որ ջուր չկար, այժմ էլ գյուղի երիտասարդությունն է լքում գյուղը, քանի որ դարձյալ ապրելու պայմաններ չկան…

«Դեպի թաքստոց»…

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Ապաստարանը տխուր բառ է: Դե, թերևս նրանց համար, ովքեր հասկանում են, թե ի՞նչ է ապաստարանը, ե՞րբ է օգտագործվում և ինչի՞ համար: 

Ինչպես գիտեք, Կոթին ևս սահմանամերձ գյուղ է: Դեռևս վաղ ժամանակներից բազմիցս ենթարկվել է թշնամու հարձակումներին, ու դեռ հին ժամանակներում մեր պապերն էլ մտածել են այդ հարձակումներից  պաշտպանվելու մասին և կառուցել են բազմաթիվ ապաստարաններ:

Լուսանկարը՝ Անդրանիկ Մանեսյանի

Լուսանկարը՝ Անդրանիկ Մանեսյանի

Ապաստարան կառուցվել էր նաև ոչ վաղ անցյալում մեր դպրոցում, դեռևս 1985-1986 թվականներին, որը մինչև օրս էլ գոյություն ունի: Մեր դպրոցում ամեն քայլափոխի  ցուցանակներ են փակցված. «Դեպի թաքստոց»: Կրակոցների ժամանակ մեր դպրոցն էլ է տուժել: Լուսամուտների ու պատերի վրա հետքեր կան, որոնք առաջացել են երեկոյան ժամերի կամ գիշերվա գնդակոծության հետևանքով: Բայց փառք Աստծո, որ երեկոյան ժամերին են եղել կրակոցները, և մենք առիթ չենք ունեցել, և հույս ունեմ, որ չենք էլ ունենա այն օգտագործելու իր բուն նպատակի՝ թշնամու գնդակոծության ժամանակ թաքնվելու համար:

Ուզում եմ, որ այն, ինչպես այժմ, այնպես էլ  հետագայում, ծառայի միայն ու միայն որպես թաքստոց երեխաների պահմտոցի խաղալու ժամանակ: Մենք` բարձր դասարանի տղաներով, վերջերս էլ աշխատանքներ ենք արել ապաստարանում: Բացել ենք օդատար ուղիները, մաքրել ապաստարանի աղբը: Այնուամենայնիվ , ուզում եմ խոսել խնդիրների մասին, որ գոյություն ունեն մեր դպրոցի ապաստարանում. խոնավություն, լույսի և անհրաժեշտ գույքի բացակայություն:

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Ուզում եմ բոլորին ասել,  որ երեխաները ցանկանում են խաղալ վերանորոգված ապաստարանում: Միայն խաղալ և ոչ թաքնվել գնդակոծությունից: