Ես Սերյոժան եմ: Ապրում եմ Տավուշի մարզի Բաղանիս գյուղում: Սեպտեմբերի 1-ին սովորականի նման գնացինք դպրոց: Երեխաները ստացան իրենց գովասանագրերը, և սկսեցինք դասերը: Բոլորիս տրամադրությունը բարձր էր: Մենք շատ ուրախ էինք, որ երկարատև արձակուրդից հետո հանդիպել էինք: Դասերը վերջացնելուց հետո երեխաները իրենց ծնողների հետ ճամփա ընկան դեպի տուն: Ամեն ինչ նորմալ էր, հանգիստ: Սակայն կատարվեց անսպասելին: Ադրբեջանական դիրքերից սկսվեց գնդակոծվել Բաղանիսը: Մեծից փոքր խուճապի էին մատնվել և այդ լարված իրավիճակին փնտրում էին մի այնպիսի վայր, որտեղ հնարավոր կլիներ պատսպարվել` թեկուզ անապահով վայրում: Գնդակները մի քանի վայրկյանի ընթացքում հասան գյուղ: Աղմկոտ ձայներով հարվածեցին տան կտուրներին, դպրոցի պատերին, ապակիներին և գազատար խողովակներին:

Կրակոցները մի կողմ, դա արդեն սովորական է դարձել յուրաքանչյուր սահմանամերձ գյուղում ապրող մարդու համար: Այդ օրը ինձ համար շատ կարևոր օր էր: Այդ օրը ես տոնելու էի իմ ծննդյան տարեդարձը, ամենաշատ սպասված օրերից մեկը իմ կյաքում: Կրակոցները դադարելուց հետո ես գնացի տուն և իմացա, որ ոչ մի ծնունդ էլ չի լինելու: Կրակոցների պատճառով հարազատներս հրաժարվեցին ներկա գտնվել ծննդյանս տարեդարձին: Ապահովության համար ծննդյանս տարեդարձը հետաձգվեց: Տխրել էի, բայց հասկանում էի հարազատներիս, որոնք պիտի գային այլ վայրերից Բաղանիս:

Ես հաճախում եմ նկարչական դասընթացների: Ազատ ժամանակս հատկացնում եմ  նկարելուն: Սակայն նկարելու համար անհրաժեշտ է գնալ Նոյեմբերյան քաղաք: Նկարչությունը ինձ համար մեծ նշանակություն ունի, բայց նկարչական նյութեր գնելը մեծ դժվարություն է առաջացնում` մեկը այն, որ մեր գյուղում չկան անհրաժեշտ պարագներ: Եվ ոչ միայն դա: Գյուղի խանութներում կա հագուստի, գրենական պիտույքների և մի շարք մթերքների պակաս:

Ես դեռ շատ եմ գրելու, դեռ կհասցնենք ավելի մոտիկից իրար ճանաչել:

Բազում այլ բնակավայրերի նման Տավուշի մարզի Ջուջևան գյուղում ևս առկա է այն մեծ խնդիրը, որը կոչվում է գործազրկություն: Մեր թաղում, որ մի ժամանակ գյուղի ծաղկուն շրջաններից էր, այնքան մեծ, որ թաղի մեծահասակները բողոքում էին երեխաների աղմուկից, այսօր անգամ երեխա չկա, որ աղմկի: 

Ընդամենը երկու ամիս առաջ, աշխատանք չգտնելով հայրենիքում,  արտագաղթեց մեր հարևաններից մեկը` իր հետ տանելով  ամբողջ ընտանիքը` երկու երեխաներին ու կնոջը: Տարիներ շարունակ նա գյուղում թողնում էր ընտանիքը և միայնակ գնում արտագնա աշխատանքի: Պատկերացրեք` ինչ դժվար կլինի կնոջ համար ընտանիքի մասին հոգ տանելը, երբ տանը չէ ամուսինը, երբ որդին ծառայում է սահմանին, որտեղից գրեթե ամեն օր վատ լուրեր են հասնում, երբ աղջիկը սովորում է տասներկուերորդ դասարանում, և շուտով անհրաժեշտություն է առաջանալու նրան բարձրագույն կրթության տալու, իսկ ընտանիքի ֆինանսական վիճակը հիմա էլ, մեղմ ասած, լավ չէ:
Երկու ամիս առաջ նրանք ամուսնացրին իրենց աղջկան, որդին եկավ բանակից, և նրանք գնացին արտասահման` աշխատելու: Ի՞նչ իմանաս, վաղը գուցե նրանց տղան ամուսնանա օտարերկրուհու հետ, այդպիսով կիսով չափ կորցնելով իր հայ լինելը:
Եթե  անգամ հեռու չգնանք, իմ հայրն էլ, դպրոցում սովորել է գերազանց, համալսարանը ավարտել է կարմիր դիպլոմով (այնքան լավ է սովորել, որ նույնիսկ առաջարկ է ստացել որպես դասախոս աշխատելու), իսկ այսօր ինչո՞վ է նա զբաղված` անասնապահությամբ ու հողագործությամբ:
Այսօր  էլ ես աշխատում եմ լավ սովորել, սովորել այն, ինչ կարող եմ, փորձում եմ յուրաքանչյուրից մի բան սովորել, իսկ վաղը չգիտեմ` ինչ կլինի: Այսօր, որ ես երեք առարկա եմ պարապում, որ իմ ծնողները ամեն օր ինձ տանում ու բերում են Նոյեմբերյան պարապմունքի, որ երկու տարուց ես գնալու եմ սովորելու համալսարանում  ու իմ ծնողները պետք է վճարեն  ոչ միայն իմ ուսման վարձը, այլ նաև իմ այնտեղ մնալու համար գուցե տուն վարձեն ու մնացած ծախսերը հոգան: Թեև սահմանամերձ գոտի ենք, սակայն մեր գյուղին ոչ մի արտոնություն չեն տվել: Այդ ամենից հետո ես կունենա՞մ աշխատանք, որ կարողանամ  վերադարձնել այդ ծախսերը, որ կարողանամ ստեղծել  իմը: Չգիտեմ…

Ողջույն: Ես Աննան եմ, 17 տարեկան:  Ծնվել և մեծացել եմ Տավուշի մարզի Բերդավան գյուղում, որը գտնվում է ադրբեջանական սահմանից 2 կմ հեռավորության վրա: Գյուղի շրջակայքում է գտնվում Ղալինջաքարբերդ ամրոցը, որը կառուցվել է դեռևս 13-րդ դարում: Ըստ որոշ տվյալների, այդտեղ է եղել նաև Աշոտ Երկաթը իր զորքով:

Ընտանիքս բաղկացած է 4 հոգուց` հայրս, մայրս, եղբայրս և ես: Ընտանիքիս գլխավորը հայրս է, ով աշխատում է ալյուրի արտադրամասում: Նա աֆղանական և հայ-ադրբեջանական պատերազմների մասնակից է, ունի բազմաթիվ շքանշաններ և պատվոգրեր: Տան հաջորդ անդամը, ով ամբողջ օրը ոտքի վրա է,  մայրս է: Նա փորձում է ամեն ինչ անել, որպեսզի մենք ոչ մի բանի պակասություն չզգանք: Մայրս բանասեր է և աշխատում է գյուղի դպրոցում որպես ուսուցչուհի: Տան կրտսերը եղբայրս է` Արտյոմը, ով սովորում է  7-րդ դասարանում: Արտյոմը  զբաղվում է ֆուտբոլով և երազում է ֆուտբոլիստ դառնալ:

Այժմ պատմեմ իմ մասին: 2-րդ դասարանից հաճախել եմ երաժշտական դպրոց, որտեղ սովորել եմ 7 տարի դաշնամուրային բաժնում: Դեռ փոքր հասակից շատ եմ սիրել նվագել և երգել: Երազանքներիցս մեկը երգչուհի դառնալն էր, սակայն հայրս միշտ ասում էր. «Դա քու բանը չի: Նստի` դասերովդ զբաղվի»:

Քանի որ այս տարի ավարտում եմ դպրոցը, արդեն որոշել եմ ապագա մասնագիտությունս և ուզում եմ դառնալ տնտեսագետ: Անդամակցում եմ մի քանի կազմակերպությունների:                                                  Մասնակցում եմ գրեթե բոլոր ծրագրերին, որոնք անց են կացվում մեր գյուղում: Մեր դպրոցում նաև աշակերտական խորհրդի անդամ եմ` տեղեկատվական  բաժնի ղեկավար: Դպրոցն ունի բասկետբոլի  խմբակ, որում ներառված եմ նաև ես: Ահա այսպիսին եմ ես: Չգիտեմ` կարողացա՞ պատկերացում տալ իմ մասին, թե ոչ, բայց հույս ունեմ, որ հետագայում նույնպես կգրեմ նյութեր իմ, ընկերներիս, ընտանիքիս և այլ թեմաներով, որոնք կհետաքրքրեն ձեզ: Սա իմ կյանքն է ամենօրյա, իմ և իմ հասակակիցների առօրյան, սակայն մի օր այս ամենը խառնվեց իրար և ասես, կանգ առավ:

2015 թ… Սեպտեմբերի 24-ը… Բերդավանում խաղաղ օր էր, բայց աղետալի ավարտ ունեցավ: Մինչև հիմա հիշում եմ: Ժամը մոտավորապես 5:30-ի սահմաններում էր, երբ լսվեց մի բարձր ձայն: Մարդկանց մի մասը դրսում հողագործությամբ էր զբաղված, մի մասը աշխատանքի վայրում էր, իսկ մի խումբ երեխաներ գյուղի մերձակայքում գտնվող մարզադաշտում ֆուտբոլ էին պարապում: Մարդիկ նույնիսկ չէին պատկերացնում թե ինչ կարող էր լինել: Բոլորը թաքնվելու փոխարեն դուրս էին եկել և գոռում էին.  «Էս ո՞ւմ տանն ա դիբե՜լ, էս ո՞ւմ տանն ա դիբե՜լ»:  Բարձր ճիչեր… Մանկան լաց…

Գնդակոծությունը շարունակվեց մոտավորապես 2 ժամ: Հակառակորդը ինտենսիվորեն կրակ էր բացել ոչ միայն դիրքերի, այլև բնակավայրի վրա: Հակառակորդը կրակ էր բացել մշակույթի տան, մանկապարտեզի, ինչպես նաև երաժշտական դպրոցի և բնակելի տների ուղղությամբ: Այդ ընթացքում եղան անմեղ զոհեր, վիրավորներ: Ազերիների գնդակին զոհ գնացին 90-ամյա Շուշան Ասատրյանը, ով գտնվում էր հենց իրենց տան ներսում և 40-ամյա Սոնա Ռևազյանը, ով եղել էր իրենց բակում:

Որոշ մարդիկ գյուղից դուրս էին հանում երեխաներին, որոշներն էլ պնդում էին, որ եթե իրենք գյուղից հեռանան, էլ ով պետք է պահի գյուղը: Գնդակոծությունը ծանր հետք թողեց մարդկանց սրտերում, որը վերականգնել այլևս հնարավոր չէ:

Գնդակոծության հենց հաջորդ օրը ժամանեցին բարեգործական խմբեր, մի շարք լրագրողներ, գրանցեցին կորստի չափը և սկսեցին օգնություն ցուցաբերել:

Ավերվել էին մշակույթի տան պատուհանների և աստիճանների մի մասը, երաժշտական դպրոցի պատուհանների մի մասը, և շուրջ բոլորը կիսավեր տներ էին:

Այդ դեպքից հետո գրեթե ամեն շաբաթ գալիս էին տարբեր կազմակերպություններից և սովորեցնում էին, թե ինչպես պետք է պաշտպանվել կրակոցների ժամանակ: Սա նույնպես ես համարում եմ բարեգործական աշխատանք: Մենք մեզ մենակ չէինք զգում: Ես համոզվեցի, որ մեր օրերում էլ կան մարդիկ, ովքեր դեռևս մտածում են ոչ միայն իրենց՝ այլ նաև դիմացինների մասին:

Հիմա Բերդավանում կյանքն էլի իր հունով է ընթանում, ինչպես այդ աղետալի օրից առաջ: Շնորհակալություն ենք հայտնում այն բոլոր կազմակերպություններին և անձանց, ովքեր աջակցել են մեզ վերականգնել կորուստները:

-Մեր դովրովը, էն վախտին, վեր թուրքի ու հայի սահմանը պաց էր,-տատիկս է պատմում,- համ թուրքերը կին մեր կեղը, համ մենք քնինք ընդեղ` առևտուր անիլ: Մենք ընդեղան պամիդոր, խիյար առնինք, իրանք էլ մեզանի՝ ալիր, ցորեն, ղրդալի: Թուրքի կնանիքը էտ ձևի պաներըմը ըլարկոտ ին: Իրանք ըտենց պաներ չին բեջարըմ, կալի մեզանի ին թանգով առնըմ: Մենք միշտ իրանցի զգույշ ինք մնըմ: Դե, թուրքը մընմա թուրք: Վեր քընինք կայարանը՝ թուրքի բազարնիքը, իրանց րեխեքը կանչին` «էրմենի», «էրմենի», ու մեզ քարերով տին…

Տատիս ասածներից հետո ավելի համոզվեցի, որ  հիմա էլ ոչ մի բան չի փոխվել՝ թուրքը մնացել ա թուրք (իհարկե, չմոռանանք 1915 թվականը): Հիմա էլ էդ երեխաները մեծացել, իրենց սերունդներին էլ նույն կերպ են դաստիարակել: Ուղղակի էն ժամանակվա քարերի փոխարեն հիմա ավելի ծանր ու վտանգավոր զինտեխնիկա են օգտագործում: Նույն մարտավարությունն է, նույն ցեղը: Կարող է` շատերիդ համար դա սովորական լինի, մտածելով, որ թշնամին նույնն է, հա համամիտ եմ: Բայց մեկ ուրիշ բան է դա հեռվից տեսնել կամ իմանալ, լրիվ ուրիշ բան` և՛ իմանալ, և՛ ականատես լինել, ինչպես հիմա մենք` Ներքին Կարմիրաղբյուրցիներս ենք և իմանում, և ականատես լինում:

Ամեն օր դպրոց գնալիս, կամ գիշերը քնելիս, կրակահերթերի աղմուկը լսելիս, որոնք հաճախ հենց գյուղին են ուղղված, մտածում եմ. երանի տատս սխալված լիներ…