Ինչն է ինձ հուզում խորագրի արխիվներ

anna gasparyan

Արագածում դեռ պայքարում են

Արդեն ամբողջ Հայաստանով մեկ տարածվել է այն փաստը, որ Արագած գյուղի բնակիչները բողոքի ցույցեր են անում` Արագածում գործող ՀԷԿ-երի աշխատանքը դադարեցնելու համար: Արագածոտն մարզի մարզպետ Դավիթ Գևորգյանը ճանապարհը փակող մարդկանց վստահեցրեց, որ մարտի 20-ին հանդիպում կկազմակերպի ՀԷԿ-երի տնօրենների հետ:

Մարտի 20-ին Ապարանի 7 գյուղերի բնակիչներ եկել էին Արագած գյուղ, որպեսզի հանդիպեն սեփականատերերին և տան իրենց հարցերը: Գյուղացիները պնդում են, որ ջրերի մեջ կա ծծմբի առկայություն, իսկ տնօրենները առարկում են և ասում են, որ նման բան հնարավոր չէ:
Սեփականատերերը պնդում են, որ պետք է աշխատեն հէկ-երը, որովհետև իրենք վարկեր ունեն բանկերում և պետք է այդ վարկերը մարեն: Նրանք ասում են, եթե գյուղացիները ուզում են, որ հէկ-երը փակվեն, ապա, թող բոլորը հավաքեն տան այն գումարը, որը իրենք ներդրել են այդ գործում: Գումարը, իրենց ասելով, կազմում է չորս միլիոն դոլար:
Գյուղացիները ասում են, որ իրենք չեն տա այդ գումարը, որովհետև իրենց տանջանքի դիմաց ոչինչ չեն վաստակում: Գյուղացիներից մեկը` Գոռ Գասպարյանը, մարզպետին և տնօրենին ասաց, որ մշակել է 1 հեկտար հող, բայց ստացել է ընդամենը 2 տոննա բերք, որն էլ վարակված է եղել հիվանդությամբ: Իսկ հէկ-ի տնօրեններից մեկը պատասխանեց, որ բերքը վարակվում է հիվանդությամբ, որովհետև պարարտանյութը շատ են լցնում սերմերի վրա, կամ հենց սերմերն են վարակված գնել: Այդ ժամանակ գյուղացիները վրդովվեցին, որովհետև ինչպես կարող է նման բան լինել: Արմեն Սարգսյանը պնդեց, որ նման բան հնարավոր չէ, քանի որ այդ հիվանդությունը տարածված է միայն այս 7 գյուղերում: Ու հնարավոր չէ, որ բոլոր բնակիչներն էլ վարակված սերմեր գնեն կամ պարարտանյութը շատ լցնեն: Արմենը ասաց, որ գործնականում ամեն ինչ պարզ է: Ապացուցվում է, որ հհէկ-երը վնասակար են գյուղի բուսական և կենդանական աշխարհի վրա: Նա ասաց նաև, որ իր բերքը մշակել է երկու ջրերով. մեկը հէկ-երից եկող ջրով, մյուսը հէկ-երից վերև իր բնական հունով հոսող ջրով: Եվ տեսել է, որ հիվանդությունը միայն առկա էր այն բերքի մեջ, որը ջրվել է հէկ-երից դուրս եկող ջրով:
Գյուղացիները պնդեցին, որ հէկ-երը չպիտի աշխատեն, իսկ եթե աշխատեն, իրենց արած քայլերի համար պատասխանատու չեն, որովհետև գյուղացիները արդեն հունից դուրս են եկել:
Ժողովը ավարտվեց, բոլորը գնացին իրենց գործերին, եղբայրս նույնպես: Եղբայրս` Վարդան Գասպարյանը, երբ գնում էր աշխատանքի, ճանապարհին նկատել էր, որ հէկ-երի սեփականատերերը կանգ են առել Արտաշավան գյուղից մի քիչ հեռու: Նկատելով նրանց, փորձել է նկարահանել, թե նրանք ինչ են պատրաստվում անել: ՀԷԿ-երի սեփականատերերը գյուղացիներից թաքուն հարցազրույց են տվել Արմլայֆ լրատվական կայքին: Եվ տեսանյութի մեջ հստակ երևում է, թե ինչպես են նրանք փոխում թղթերը, ինչպես են գյուղացիներից թաքուն փորձեր կատարում, ինչպես են փորձաքննության տարվող ջուրը թափում: Այդ տեսանյութը տեսնելով գյուղացիներից մեկը` Գոռ Գասպարյանը, ամեն ինչ անում է, որ ճշտի լրագրողների ինքնությունը: Պարզելուց հետո նա զանգահարել է այդ լրագրողներին` ճշտելու, թե երբ և ինչո՞ւ են նկարել այդ հարցազրույցը, և ամենագլխավորը` ինչո՞ւ են նկարել գյուղացիներից թաքուն, ոչ մարդաշատ վայրում: Օպերատորը պատասխանել է, որ նկարել է այն, ինչ իրեն ասել են:
Գյուղացիները բարկացած են ու զարմացած: Ինչպե՞ս կարող են լրագրողները նկարահանել սուտ տեղեկություններ:
Գյուղացիները այլևս ոչնչի չեն հավատում և չեն թողնելու, որ փորձաքննության համար ջուր վերցնեն, որովհետև գիտեն, որ ամեն ինչ կեղծելու են: Նրանք ասում են, եթե հէկ-երը նորից վերսկսեն իրենց աշխատանքը, ապա իրենք իրենց ձեռքով հողին կհավասարեցնեն դրանք:

davit aslanyan

Սա ես եմ, սա դու ես…

Ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել մեզ ու մեր ծնողներին, որ չլքեցինք Հայաստանը: Ես գտնում եմ, որ Հայաստանը լքողը հայն է, բայց ոչ նրա սերունդը: Երբևէ մտածե՞լ եք, թե ինչու եք դուք հայ: Ես մտածել եմ: Ու գիտե՞ք, թե ինչ կասեմ: Հայ հորից ու մորից ծնվելը դեռ շատ քիչ է հայ լինելու համար: Հայ է էն մարդը, ով փոքր ժամանակ մամայի ձեռքից բռնած նայել է հրապարակի շատրվաններին ու Բոչելլի է լսել: Հայ է էն մարդը, ով սիրում է մաքուր օդ, բնություն, ճշտապահություն, բայց միաժամանակ չի կարող ապրել առանց էս մեր քաղաքի կեղտոտ օդի:

Գիտե՞ք, էնքան բան ունենք մենք, էնքան հարուստ ազգ ենք: Էնքան բարի, արարող ու սիրունը սիրող ազգ ենք: Ուր ուզում եք գնացեք, որ հարկն ուզում եք բարձրացեք ու ինչ ուզում եք տեսեք՝ մայրամուտին Կասկադի վերևից Արարատին նայելուց լավ բան չկա: Մի՛ մոռացեք էս ամեն ինչը: Որովհետև շատերը մոռացան ու լքեցին երկիրը: Մոռացան, որ գետակի վրա թեքվել է ուռին, ու ոչ մեկը չուզեցավ մյուսին ասել․ «Վեր կաց, եղբայր իմ»: Ու մոռացան, որ անտանելի երթևեկությունից բացի՝ մենք ունենք Երևանի մետրոպոլիտենը` էն հրաշք տատիկներով, որոնց աչքերում 50-ականների Երևանն ա: Մոռացան մեր առաջին հանրապետությունը, ու որ մենք էինք, որ 1918-ին Կարսում օդանավակայան ունեինք:

Եթե ձեզնից ինչ-որ մեկը երբևէ ափսոսել է, որ մենք չունենք էն նեղլիկ սիրուն փողոցներից, ապա չի հիշում, որ չունենք, որովհետև էն ժամանակ դրանք աղքատ թիֆլիսցիների փնթի փողոցներն էին: Իսկ Երևանը ուներ լայն պողոտաներ և ոսկեգույն լույսերով սև քարե շենքեր:

Մենք չենք կարող էսպես հայրենիք պահել: Մենք մոռանում ենք, թե ինչ են նկարիչն ու ճարտարապետը, ու մենակ հիշում ենք գրողի տարած ֆինանսիստներին: Մենք մոռանում ենք, թե ինչ են կրակն ու կիթառը, ու հիշում ենք մենակ մեր ջեռուցումն ու մակբուքը: Մենք կտրում ենք ծառերը, կեղտոտում բնությունը ու մոռանում մեր տան ծորակներից հոսող Եվրոպայի ֆիլտրած ջրերից ավելի մաքուր ջուրը:

Մենք լսում ենք Հայաստանի հիմնը ու չենք էլ հիշում, որ մի Վարդուհի Վարդանյան ունեինք, որ երգում էր՝ երկիր իմ հայ: Գնում ենք «Բլեք սթարի» համերգին ու մեր մտքով էլ չի անցնում Առնո Բաբաջանյանի «Նոկտյուրնը»: Գնում ենք ցուրտ երկրներ, բայց չենք հասկանում, որ ցուրտ է, որովհետև իրենք Ռուբեն չունեն, որ երգի՝ ինչ զով գիշեր է, մեկն ինձ հիշել է: Ո՞րն ասեմ է, ո՞րն ասեմ:

Սա ես եմ, սա դու ես՝ կանգնած, լքված քաղաքի պահակները դարձած…

davit aslanyan

Ամեն ինչ իր տեղում է

Գիտես, բոլորս էլ ուզում ենք լինել լավ սովորող, բայց երբեք բավարար չենք սովորում այդ լավ սովորողների շարքին միանալու համար: Չէի ասի, թե ծույլ ենք, ոչ էլ կասեմ, որ մեր ընդունակություններն են քիչ: Ամեն ինչ տեղում է, դեռ մի բան էլ ավելի: Օրինակ` իմ պարագայում իմ հետաքրքրասիրությունը այնքան շատ է, որ չեմ կարող մի բան մինչև վերջ սովորել: Ու այդ հետաքրքրասիրությունը բավարարելու են գալիս ֆիլմերը, գրքերը, այցելությունները, անվերջ զրույցները, տեսակետներն ու գաղափարները: Մինչ բավարարում ենք մեր հետաքրքրասիրությունը, անցնում է օրը, ուժասպառ ենք լինում, ու էլ ինչ դաս, ինչ սովորել:

Արթնացանք:

Միանգամից ափսոսում ենք, որ երեկ չենք սովորել, որովհետև մի քանի ժամից պատասխանելու ժամանակն է: Ափսոսելով, բայց փորձելով ուրախ երևալ` քայլերս ուղղում եմ համալսարան ու հասկանում, որ գրեթե ամեն ինչ գիտեմ ամեն ինչի ու ամեն մեկի մասին, ինչ տեսնում եմ: Սա, իհարկե, շնորհիվ իմ հետաքրքրասիրության: Գնում եմ դասի: Դասախոսը պատմում է մի բանի մասին, որը դասին չի վերաբերում. կարծես թե մենակ ես եմ տեղյակ դրանից, դեռ մի բան էլ ուզում եմ դասախոսիս ուղղել ու լրացումներ անել: Մի րոպե, բա էն լավ սովորողներն ո՞ւր են: Հա, ոնց էի մոռացել, էսպիսի բաների մասին գրքերում է գրած, ոչ թե դասագրքերում: Ուրախանում եմ, որ լավ սովորողներից չեմ ու խորանում եմ համացանցի մեջ` հետաքրքրասիրությունս բավարարելու համար կարդալով, մինչև դասախոսը մի ավելի հետաքրքիր բառով կամ նախադասությամբ ինձ կշեղի դասի ուղղությամբ: Հիմա էլ մի ուրիշ հարց է ինձ հետաքրքրում` լինեմ լավ սովորո՞ղ, թե՞ լավ մարդ:

Տնտեսական (չ)հեղափոխություն

Ազգային ժողով, փետրվարի 14. մեր վարչապետը հայտարարեց, որ սկսում է իր երկրորդ քայլարշավը` «տնտեսական հեղափոխությունը»: Մինչև տնտեսական հեղափոխությանն անցնելը, նախ պարզապես նշեմ, որ մենք ընդհանրապես հեղափոխություն չունեցանք (այո, ինչքան էլ գեղեցիկ է հնչում` «թավշյա հեղափոխություն», բայց դե ինչպես հայտնի թևավոր խոսքն է ասում` ճշմարտությունն ավելի լավ ընկեր է): Մենք ունեցանք դասական իշխանափոխություն. մնացինք խորհրդարանական երկիր, տնտեսությունը շարունակում է մնալ շուկայական և ընդհանրապես` ոչ մի համակարգային լուրջ փոփոխություն չունեցանք: Հեղափոխություն կլիներ, օրինակ` երբ դառնայինք թագավորական միապետություն: Սակայն այս թեմայով ավելի լավ է քաղաքագետները զբաղվեն, իսկ ես անցնեմ մասնագիտական ոլորտիս:

Ընդհանուր առմամբ` տնտեսագիտության մեջ «տնտեսական հեղափոխություն» հասկացություն չկա, դրա փոխարեն օգտագործվում է «արդյունաբերական հեղափոխությունը»: Մենք այսպես ենք սովորում տնտեսագիտական համալսարանում: Արդյունաբերական հեղափոխությունն ընթացել է 4 հիմնական փուլով.

1760-ականներից մինչև 1870-ականներ: Այն հայտնի է որպես մեքենայացման հեղափոխություն:

1870-1970-ականներ: Այս շրջանում հեղափոխական քայլեր կատարվեցին քիմիական արդյունաբերությունում և առաջին անգամ ստեղծվեցին հսկա կորպորացիաները, օրինակ` FORD MOTORS-ը:

1970-90-ականներ: Այս փուլի ձեռքբերումների գագաթնակետը, դե իհարկե, ատոմային էներգիան էր:

90-ականներից մեր օրեր: Դե, այս փուլում առաջացավ ու լայն տարածում գտավ համացանցը` իր հետ բերելով հեղափոխական գաղափարներ, իսկ նախկինում ձևավորված բոլոր կարծրատիպերը տնտեսութան վերաբերյալ պարզապես փոշիացան:

Հիմա գանք Հայաստան: Նյութը գրելու մոտիվացիա դարձավ կես ժամ առաջ կարդացածս հոդվածը` «Տնտեսական հեղափողությունը հասել է Կոտայք»: Բովանդակությունը ներկայացնեմ կարճ. նախատեսվում է 1500 նոր աշխատատեղ և մի քանի ներդրումային ծրագրեր իրականացնել: Այսքանը, ոչ մի նոր հեղափոխական քայլ: Եվ սա միակ դեպքը չէ, նմանատիպ բովանդակությամբ հոդվածները, քննարկումները, հաղորդումները շատ են: Մարդիկ ներկայացնում են, որ ունեցանք X տոկոս տնտեսական աճ, Y-ով կրճատվեց գործազրկությունը, Z-ով ավելացան օտարերկրյա ներդրումները: Եվ ամենավատը այն է, որ վերը թվարկվածները կապում են «տնտեսական հեղափոխության» հետ: Սրանք նորմալ երևույթ են ցանկացած առողջ տնտեսական համակարգում…

Ու այսպես շարունակ, բոլորն են խոսում «տնտեսական հեղափոխությունից», թռիչքաձև աճից, բերում են Սինգապուրի, Իսրայելի օրինակները, սակայն մենք շարունակում ենք նույն, ավանդական տնտեսությունը վարել, նույն առօրյայով ապրել: Տնտեսությունը վերցնել և դարձնել իսրայելական կամ սինգապուրյան պարզապես հնարավոր չէ: Մենք ունենք հայկականը` իր հարյուրավոր առանձնահատկություններով, լավ ու վատ կողմերով: Միգուցե շուտով այդ փորձը հիանալի արդյունքներ ցույց տա, և աշխարհում հայտնի դառնա հայկական օրինակը, չգիտեմ: Հա, ու միայն հեղափոխություն հայտարարելով, գեղեցիկ երանգներ տալով իրավիճակը չես փոխի:

Սխալ չհասկանաք, պարզապես եկեք բառերն ու հասկացությունները ճիշտ և տեղին օգտագործենք:

ՀԷԿ-երն ընդդեմ գյուղացիների

Լուսանկարը` Աննա Գասպարյանի

Լուսանկարը` Աննա Գասպարյանի

Արագածոտնի մարզի Արագած գյուղի բնակիչները այսօր փակել են Երևան-Վանաձոր ճանապարհը։ Ճանապարհը փակելու միակ պատճառը հէկ-երն են։ Բողոքի ցույց են անում, քանի որ արդեն երկու օր է, ինչ գյուղացիներից թաքուն հէկ-երը շահագործվում են։

Լուսանկարը` Աննա Գասպարյանի

Լուսանկարը` Աննա Գասպարյանի

Գյուղացիներից մեկը՝ Պապիկ Գասպարյանը, նկատել է, որ հէկ-երի աշխատակիցները բարձրանում են այն ճանապարհով, որը տանում է այդ չարաբաստիկ հէկ-երի մոտ։ Նրան կասկածի առիթ է տվել այդ փաստը, և որոշել է բարձրանալ՝ տեսնելու՝ ինչ է կատարվում այնտեղ։ Նա այնտեղ տեսել է, որ սկսել են աշխատեցնել հէկ-երը։ Եվ Պապիկ Գասպարյանը առանց մի բան ասելու գնացել է Արագածի համայնքապետարան, որպեսզի պարզի, թե ինչ է կատարվում, և ինչու է այն սկսել աշխատել առանց գյուղացիների իմացության։
Գյուղացիները ուզում են, որ իրենց ձայնը լսելի լինի, և պետք է այսօր նրանց հետ հանդիպման գա Արագածոտնի մարզի մարզպետը և Ապարան քաղաքի քաղաքապետը։

Լուսանկարը` Աննա Գասպարյանի

Լուսանկարը` Աննա Գասպարյանի

Գյուղացիները վիրավորված են։ Նրանք 4 ամիս առաջ բողոքի ցույց էին արել և իրենց հաջողվել էր հասնել այն բանին, որ դադարեցնեն շահագործումը։ Բայց այսօր արի ու տես՝ մի քանի մարդիկ որոշել են, որ պետք է աշխատեցնեն հէկ-երը, այն էլ գյուղացիներից թաքուն։
Հենց նոր իմացա, որ գյուղացիների հետ հանդիպման է եկել Արագածոտնի մարզի մարզպետը։

Լուսանկարը` Աննա Գասպարյանի

Լուսանկարը` Աննա Գասպարյանի

Գյուղացիների հետ խոսելիս նա իր ձայնն է բարձրացրել ցուցարարների վրա և հորդորել է բացել ճանապարհը։ Գյուղացիները հրաժարվում են ճանապարհը բացելուց և ասում են, որ այնքան ժամանակ պետք է փակեն ճանապարհը, մինչև նորից դադարեցնեն հէկ-երի շահագործումը։ Մարզպետը, ոչինչ չկարողանալով անել, թողել և հեռացել է։ Իսկ գյուղացիները բարկացած բղավում են, որ մարզպետը չի կարողանում հարցին լուծում տալ և այդ պատճառով հեռացավ։ Գյուղացիները շատ բարկացած են, և նրանց բարկությունը կհանդարտվի միայն այն ժամանակ, երբ իրենց համար օգտակար որոշում կայացվի։

Լուսանկարը` Աննա Գասպարյանի

Լուսանկարը` Աննա Գասպարյանի

Տեսեք, թե որտեղ ենք հասել. մարդիկ ուղղակի անցել են գյուղացիների վրայով և արել են այն, ինչ իրենք են ցանկացել՝ բնակիչների ձայնը ոտնահարելով։

juli abrahamyan

Սրճարանների հետքերով

Ընդհանրապես, երբ խոսքը գնում է կանաչապատման մասին, ապա բոլորը ոտքի են կանգնում, փոխում են իրենց ֆեյսբուքի գլխավոր նկարները, գեղեցիկ բառերով շարադրություններ են գրում և այլ պաթոսախեղդ բաներ են անում, սակայն երբ բանը հասնում է գործին՝ չգիտես ինչու, սկսում են պայքարել մի բանի համար, որն ընդհանուր առմամբ, իրենից որևէ արժեք չի ներկայացնում։

Ցույցերի ժամանակ, երբ հավաքվում էինք Ազատության հրապարակում (նույն ինքը` Օպերան) բողոքում էինք, որ սրճարանները փակում են ամեն ինչ, չկա ազատ տարածք և այլն։ Երբ տեսնում էինք Թամանյանի գծագրած Երևանը՝ վրդովվում էինք, որովհետև չունեինք դա իրականում։ Քայլելիս ամենաքիչը երեքից հինգ րոպե շունչը պահել էր պետք, որովհետև ամբողջ կենտրոնը ողողված էր ոչ այդքան հաճելի սննդի և ըմպելիքների հոտերով։

Լինելով Երևանի քաղաքացի՝ չեմ կարող ասել, որ Երևանն ինձ համար ուղղակի քաղաք է, և չունի ինչ-որ առանձնահատուկ տեղ իմ սրտում։ Չեմ պատրաստվում գրել բանաստեղծություններ Երևանի շենքերի մասին, բայց Երևանի պատմությունն իմանալը համարում եմ իմ անձնական պարտքը։ Հարկ է նշել, որ մեր ներկայիս մայրաքաղաքը իր մեջ ընդգրկում է Հայաստանի մնացած տասնմեկ մայրաքաղաքներից որոշ մոտիվներ։ Մենք ողողում ենք մեր քաղաքն արժեք չունեցող տարածքներով ու սրճարաններով, փչացնում ենք քաղաքի պատմամշակութային վայրերը մեկ բաժակ սուրճի համար։

Պայքարելով տարածքների պահպանման համար՝ առաջին հերթին պետք է մտածել քաղաքի ու նրա տեսքի մասին։ Սրճարանի հետքերով չենք կարող կերտել մի պատմություն, որը պետք է ունենա Երևանը։ Պատմամշակութային արժեքների կողքը ստեղծել շուկայական հարաբերություններ անընդունելի է։ Իմ կարծիքով՝ փողոցային առևտուրը պետք է լինի առանձին տարածքում և ոչ մայրաքաղաքի կենտրոնում։

Խոսելով կանաչապատման ու բարելավումների մասին պետք է պատրաստ լինել փոխելու ոչ միայն ֆեյսբուքի գլխավոր նկարը, այլ նաև մեր հասարակությունը։

Մեր արարքները մեր հուշարձաններն են

«Եվ եթե մի օր ընտրություն լինի ճիշտ կամ բարի լինելու մեջ, ընտրիր բարին…» Ռ.Ջ.Պալացիո

Ամիսներ առաջ ընթերցած գրքերից մեկում մի երկտող կար, որ մեխի պես գամվեց գիտակցությանս մեջ. մեր արարքները մեր հուշարձաններն են։

Անցավ որոշ ժամանակ, ու ես անհրաժեշտություն զգացի ինչ-որ բարի բան անելու։ Ու քանի որ ոչինչ էլ պատահական չի լինում, իմ կյանքում հայտնվեց Կարմիր Խաչը, կամ էլ ես հայտնվեցի Կարմիր Խաչում։ Կամավոր դարձա Արագածոտնի մարզային մասնաճյուղում ու սկսեցի օգնել թիմի անդամներին։ 

Սկսվեց միայնակ տարեցներին օգնության ծրագիրը, ու ես իմ գործունեությունը պիտի ծավալեի հենց այս ծրագրի շրջանակներում։
Աշտարակ քաղաքում բնակվող 70 միայնակ ապրող տարեցներին պիտի օգնեինք տնային գործերում ու փոխանցեինք Հայկական Կարմիր խաչի ընկերության կողմից պատրաստված սննդի փաթեթները։ Երբ արդեն սկսեցինք այցելությունները, իսկ դա մի քանի ամիս առաջ էր, սննդի փաթեթը փոխանցելն ու տնային գործերում օգնելը կարծես թե բավարար չէին ո՛չ մեր, ո՛չ տարեց տատիկ-պապիկների համար. նրանց ջերմություն էր պետք, զրույց, զրուցակից, ում կկարողանային ինչ-որ բաներ պատմել ու խոսել, կիսվել։ Նրանց այնքա՜ն անհրաժեշտ էին մարդիկ, ովքեր հոգում են իրենց մասին, մտածում են, հիշում իրենց…
Նախորդ հոդվածումս Գայանե և Աստղիկ տատիկների մասին էի գրել։ Երբ նրանց տուն մտանք, Գայանե տատն ասաց․

-Ես գիտեի, որ Կարմիր Խաչից անպայման կգան իմ մարտի 8-ը շնորհավորելու…

Սա ևս մեկ անգամ փաստում է տարեցներին ջերմություն տալու անհրաժեշտության մասին։

Մարտի 8-ին չէինք կարող անտարբեր լինել մեր տատիկների նկատմամբ։ Մենք անպայման պիտի այցելեինք ու շնորհավորեինք նրանց։ Ուստի որոշվեց համախմբել բոլոր ուժերը ու մեծ թիմով գնալ նրանց շնորհավորելու։ Հավաքվեց Արագածոտնի մարզային մասնաճյուղի մեծ կամավորական թիմը, նրանց միացան Աշտարակի «Ստարտափ» ակումբի, «Արի Օշական» երիտասարդական նախաձեռնության և Ագարակի Յուրի Գագարինի անվան «Արմաթ» ինժեներական լաբորատորիայի երիտասարդները։ Բաժանվեցին փաթեթները, բաժանվեցինք խմբերի ու գնացինք տատիկներին շնորհավորելու։

Մենք գնացինք Արցախի փողոց, որտեղ Շահսանամ տատն էր ապրում։ Դուռը փակ էր, ու ես ինչ-որ վատ բան զգացի։ Ծեծեցինք դուռը, լուսամուտի մոտ գնացինք, կանչեցինք Շահսանամ տատին, ու ներսից ձայն լսվեց։ Շահսանամ տատը մեզ չէր սպասում, բայց ջերմությամբ մեզ ընդունեց։ Բացեց դուռն ու հրավիրեց ներս։ Շնորհավորեցինք մարտի 8-ի կապակցությամբ ու տվեցինք մրգերը նրան, նստեցինք ու զրուցեցինք երկար… 

Երբեմն-երբեմն Շահսանամ տատի աչքերը խոնավանում էին, ու մենք էլ էինք տխրում, որովհետև այնքան կարոտներ կան, որ տանջում են մեզ…
Շահսանամ տատը հրաժարվեց տնային գործերն անելու մեր օգնությունից, ասաց` ցուրտ է, կմրսենք… Հետ համոզելն անհնար էր, ու մենք որոշեցինք ինչ-որ կերպ տոն դարձնել նրա օրը։

Արմաթի սաները, ովքեր Ագարակի միջնակարգ դպրոցի երգչախմբի անդամներ էին նաև, սկսեցին երգել ու արտասանել Շահսանամ տատի համար։
Նա այնքան ոգևորված էր, այնքան ուրախ ու բավարարված… Երբ նրան համերգի հրավիրեցինք, մերժեց, ասաց` երեխեքս գուցե զանգեն էդ ժամանակ։
Նրանք այնքա՜ն են սպասում ուշադրության ու սիրո…

Մինչև երեկո տարբեր խմբեր կազմած մեր կամավորները այցելեցին տատիկներին ու շնորհավորեցին նրանց։ Ամեն այցելություն մի մեծ ջերմություն է, օգնություն մարդուն, ում իսկապես անհրաժեշտ է դա։ Ամեն այցելություն մի բարի արարք է, իսկ մեր արարքները մեր հուշարձաններն են։ Եվ եթե ընտրության հնարավորություն լինի ճիշտ կամ բարի լինելու մեջ, ընտրիր բարին…

Shushan nersisyan

Կարոտախտ

Հիվանդություններից ամենածանրն ու անբուժելին կարոտախտն է: Սա ձգձգվող, ճնշող, խեղճացնող հիվանդություն է: Սրա համար բուժման դեղամիջոցներ չկան, սրա վերջը կանխատեսելի չէ:

Ու մի օր անսպասելիորեն որոշում ես ինքնաբուժությամբ զբաղվել: Մի օր որոշում ես ինքդ քեզ թույնի նման ներարկել նրա չվերադառնալու գիտակցումը: Ու հենց կարողացար դա անել, հենց ուժերդ հերիքեցին՝ նրա չվերադառնալու գիտակցումը նստեցնելու ուղեղիդ մեջ, սկսվում է ուրիշ գործընթաց՝ ինքնադատարկման սպանիչ գործընթացը, դանդաղ հատնելու գործընթացը, ինքդ քեզ դատարկելու, ինքդ քեզ սպառելու, ինքնասպառվելու գործընթացը, հարազատիդ միջիցդ աստիճանաբար պոկելու, հանելու, գիտակցությունիցդ վերացնելու սարսափելի գործընթացը: Սկզբում մտածում ես, որ դա այդքան էլ դժվար չէ, ծայրահեղ դեպքում դժվարը սկիզբն է, բայց հետո, հետոն ավելի ծանր է:

Սկզբում միջիցդ հանում ես հիշողություններն ու հուշերը, հետո ձայնն ես հանում, տոնայնությունը, շնչառությունը, հոտն ես ջնջում միջիցդ: Հետո մաքրում ես նրան աչքերիցդ, որ ոչ բաց, ոչ փակ վիճակում պատկերներ չհայտնվեն, տեսիլքներ չերևան: Հիշողությունիցդ մաքրում ես ժպիտը, աչքերի խաղը, ամեն ինչ հանում ես: Հեռախոսիցդ, այնուհետև նաև ուղեղիցդ ջնջում ես հեռախոսահամարը, տան հասցեն, բնակարանի թիվը: Հետո աստիճանաբար սկսում ես համակրել նրա համար անընդունելի երևույթներ: Օծանելիքները, որոնց բույրը քեզ նրան է հիշեցնում, սկսում ես արհամարհել: Թատրոններ սկսում ես ոչ միայն մենակ, այլև երբեմն նույնիսկ չայցելել: Սկսում ես չլսել նրա սիրած երգերը, չխոսել նրա սիրած թեմաներից, դե, աստիճանաբար դատարկվում ես այնպես, ինչպես դատարկվում են հարազատներից՝ շատ սովորական, հասարակ ձևով: Սրճարաններում փոխում ես պատվերներդ, եթե նրա հետ միշտ թեյել ես, հիմա սկսում ես սուրճ խմել (մի բան, որ առաջ երբեք չես արել): Տեղերով, որով անցել եք, սկսում ես էլ չքայլել, ճանապարհներ ես շրջանցում, երթուղայիններ ես փոխում: Շենքերը, շքամուտքերն ու տանիքները սկսում են էլ չհետաքրքրել: Քեզ սկսում են ձանձրացնել ճամփորդող մարդկանց երազանքները, ապագայում մեծ տներ կառուցող մարդկանց նպատակներն են ծիծաղելի թվում: Առավոտյան ուշ ես արթնանում, երեկոյան շուտ քնում: Չես շպարվում, վանդակավոր վերնաշապիկներ սկսում ես էլ չհագնել: Ավելին՝ զգացմունքներդ են փոխվում, սկսում ես ատել՝ այդպիսով սպառելով ինքդ քեզ… Դատարկվում ես մինչև վերջին բջիջդ, հատնում ես, ու հենց էլ սպառվելու տեղ չես ունենում, զգում ես, որ անիմաստ էր, որ սա հերթական սխալ բուժումն էր, ներարկումը չօգնեց: Որովհետև հասկանում ես, որ սխալ բուժումների նման ոչ միայն արդյունք չի տալիս, այլև հակառակ արդյունք է տալիս: Նա ոչ միայն չի դատարկվում, այլև շատանում է, տարածվում օրգանիզմումդ, երակներովդ հոսում է, սնուցում ուղեղդ, լցվում է ոսկորներիդ մեջ: Ամենուր նա է, նրան զգում ես մատներիդ ծայրերին, չորացած ու ճաքած շրթունքներիդ վրա, նրա արտացոլանքով փշաքաղվում ես, նրա ձայնով մտածում, նա շատանում է, տարածվում, քայքայում է…

Կարոտախտ կոչվող հիվանդության օջախը սիրտն է, իսկ սրտին ձեռք տալ չի կարելի: Սրտից դատարկել անհնար է, սիրտը չի ենթարկվում, դրա համար էլ այդ հիվանդության համար դեղամիջոցներ, բուժումներ չկան: Ու դու ապրում ես՝ այդ հիվանդությունը միշտ կրելով ներսումդ: Այս հիվանդությունը քայքայում է ներսից, մաշում է ու չի հանգստանում: Ներսդ դժոխքի է վերածվում, իսկ արտաքնապես ոչ մի փոփոխություն չի անում, երբեմն՝ շատ հազվադեպ ի հայտ է գալիս այդ հիվանդությամբ տառապելու միակ նշանը՝ խոնավացած աչքերը… Ի վերջո հասկանում ես, որ դու միայնակ չես կարող պայքարել այդ հիվանդության դեմ, դու ուղղակի անզոր ես, որովհետև դու նույնիսկ չկարողացար նրան սպանել, որովհետև հիշողություններն ու հուշերն, իրար հերթ չտալով, նորից են հայտնվում։ Ձայնն ես լսում, շնչառությունը զգում, ժպիտը, աչքերի խաղը, ամեն ինչ հետ է գալիս: Հեռախոսահամարն ես հավաքում, որ զանգես, նրան հիշեցնող օծանելիքներն ես փնտրում, սրճարաններում նորից սկսում ես թեյ պատվիրել (նախկինից ավելի շատ), քայլում ես հին տեղերով, ձեր սիրած ճանապարհներով, շպարվում ես, որովհետև նա այդպես էր սիրում, վանդակավոր վերնաշապիկներ ես հագնում, դե հասկանո՞ւմ ես՝ նա նորից շատանում է, տարածվում, ու դու նախկինից ավելի շատ ես սիրում նրան:

Իր տեսակով՝ կարոտախտը եզակի, չկրկնվող հիվանդություն է: Նրանով աշխարհում տառապում են հազարավորները: Այդ հազարավորները գիտակցում են, որ չեն բուժվելու, որովհետև հրաժեշտներն ու բաժանումները անվերադարձ են լինում, որովհետև նրանք, ովքեր գնում են, էլ երբեք չեն գալիս: Որովհետև եթե մի բանի անունը բաժանում է, ապա դրա կողքին չի կարող հավասարապես տեղավորվել վերադարձը: Բաժանումն ու վերադարձը հեռացել են իրարից ու էլ երբեք չեն հանդիպելու: Ու ահա բաժանումների լինելիության և վերադարձների չգոյության պայմաններում էլ ծնվում է աշխարհի ամենասիրուն ու սպանիչ հիվանդությունը՝ կարոտախտը, որ քայքայի, մասնատի ու հետո հավաքելը այլևս դարձնի անհնար։

 

marieta

Այսօր մայրենի լեզվի միջազգային օրն է

Ֆեյսբուքյան տարեգրքի վերուվարների ընթացքում լսվող կտտոցների մեջ մեկ էլ մի կտտոց ու «BAREV DEZ»։ Մի պահ ինձ չորացած խոտ զզգալու, փոքրիկի նկարը մեծացնելու ու լայքելու խնդրանքը կատարելու արանքում մտածելու ժամանակ է մնում։ Էդ ժամանակում նաև մտածել, որ 1614 տարի առաջ մի մարդ ստեղծել է հայերեն տառեր, որ մի քանիսը TANK (տանկ) գրե՞ն թանկի փոխարեն։ Իրականում լատինատառ գրելը համացանցային տիրույթում բավականին մեծ խնդիր է՝ ըստ իս, որովհետև բացի նրանից, որ բառերը շատ հաճախ աղավաղվում են հնչյունաբանական և իմաստային առումներով, դա նաև տեղեկատվական տեխնոլոգիաների գերարագ զարգացող շրջանում հայերենի պակասության կարող է հանգեցնել առցանց հարթակում։

Իրականում, այս խնդրի պատճառները բավականին խորն են, մարդկանցից շատերը հայատառ չեն գրում սխալներից խուսափելու պատճառով, իսկ ոմանք էլ ուղղակի սովոր չեն հայերեն տառաշարերից օգտվելուն (2019 թվականին տեխնիկական խնդիրներից խոսելը անիմաստ եմ համարում, քանզի ցանկության դեպքում հնար գտնելը միշտ էլ հեշտ է)։ Հայատառ գրելու մշակույթը պետք է մտցնել մեր հասարակության մեջ դեռ դպրոցից․ աշակերտները պետք է հանձնարարություններ ունենան, որոնք պետք է հանձնել թվային տարբերակով ու հայատառ շարադրած։ Այդպես նրանք աստիճանաբար կմերվեն այդպես գրելուն։ Իսկ սխալվելուց վախեցող մեծերին էլ օգնության կարող են հասնել խելացի ստեղնաշարերը, որոնք գրելու ընթացքում ուղղում են բառերը։

Հայատառ գրելը կզարգացնի առաջին հերթին ժամանակակից լեզուն ու կնպաստի որոնողական համակարգերի հայերեն բաժինների զարգացմանը, որոնց հիմքում հիմնականում արհեստական ինտելեկտի աշխատանքն է։

Թերևս կարելի է նշել, որ վերջին տարիներին սոցցանցերում աստիճանաբար անցում է կատարվում հայատառ գրելուն ու հայատառ գրելու կոչեր են արվում նույնիսկ պետական պաշտոնյաներից, ընդհուպ մինչև երկրի վարչապետը։

Հայատառ գրելը հավես է, գրեք հայատառ, միայն հայատառով կարելի է լիովին դիպուկ արտահայտվել ու արտահայտել զգացածը, ու ի վերջո, միայն հայատառ գրողները կարող են ժպտալ էսպես՝ ։Ճ:

Հայերենը սիրելը նշանակում է հայերեն ու հայատառ գրել։

Ինչ ենք շնչում

Լուսանկարը` Լիլիթ Հովսեփյանի

Լուսանկարը` Լիլիթ Հովսեփյանի

Փողոցով քայլում էի: Հանկարծ տեսա մեկին, ով այրում էր չորացած ընկուզենու տերևները: Արդյոք անհրաժե՞շտ է, որ այրենք տերևները: Դրանք այրվելով թունավոր գազեր են արտանետում, որոնք վտանգավոր են բոլորի համար: «Հետո ինչ, օդն արդեն իսկ աղտոտված է, ես իմ շրջակայքն եմ մաքրում աղբից»,- մտածում են այդպիսի մարդիկ: Բայց աղբը կարելի է այլ կերպ մաքրել և այնպես անել, որ այն մեզ ծառայի որպես հումուս, այլ ոչ թե թունավորի օդը:

Այդ օրը մայրիկիս հետ երկար զրուցեցինք բնապահպանական գլոբալ հիմնախնդիրների մասին։ Նա դասավանդում է ֆիզիկա, բնագիտություն և Է․Ռ․Օ․Դ․Ծ․ (էներգոռեսուրսների օգտագործման դպրոցական ծրագիր): Նա ինձ պատմեց տերևներն այրելու վնասակարության մասին։ Իմացա ավելին, որ տերևների խոնավության պատճառով դրանք ավելի դանդաղ են այրվում և արտանետում են օդով տեղափոխվող մասնիկներ՝ փոշի, մուր: Ցանկացած նյութ այրվելիս արտանետում է ածխաթթու գազ: Եվ եթե այն մեծ քանակությամբ է արտանետվում, ապա նպաստում է գլոբալ տաքացմանը: Առաջացնում է հազ, խրոնիկ շնչառական խանգարումներ, կարող է գրգռել աչքերը, քիթը, կոկորդը, վնասակար է ասթմա կամ սրտային հիվանդություններ ունեցող մարդկանց համար: Արյան մեջ միանալով հեմոգլոբինին՝ ազդում է արյան մեջ թթվածնի քանակության վրա:

ՀՀ-ում ընդունված մթնոլորտային օդի պահպանության մասին օրենքի համաձայն՝ բնական միջավայրում առաջացած թափոններն այրելն արգելվում է: Եվ օրենքը խախտողներին սպասվում է վարչական տուգանք: Բացի դրանից՝ կան շատ կազմակերպություններ, որոնք ակտիվ գործունեություն են ծավալում բնապահպանության ոլորտում, կազմակերպում են շատ միջոցառումներ, ինչպիսիք են «Թուղթը աղբ չէ», «Պլաստիկը աղբ չէ», և վերջիվերջո, աշխարհում գոյություն ունի էներգախնայողության օր: Սա խոսում է այն մասին, որ հարկավոր է սիրել բնությունը, քանզի այն մեզ տվել է կյանք: Պետք չէ մտածել միայն այսօրվա մասին, չէ՞ որ «վաղը» գալու է: