Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Ինձ հուզող հարցերից մեկն այն է, թե ինչպես են շփվում մարդիկ: Առանձնապես ինձ հուզում և ահավոր զայրույթ է պատճառում մարդկային փոխհարաբերությունների երկու ձև: Առաջինն այն է, երբ օրինակ գյուղից մեկը գնում է քաղաք կամ արտերկիր, ու, կապ չունի, որ այնտեղ իրեն չի զգում օլիգարխ կամ իր երազած մարդը, երբ մեկ-մեկ այցելում է իր ծանոթներին, բարեկամներին, որոնք ապրում են գյուղում, իրեն այնպես է պահում, կարծես թե հոլիվուդյան աստղ է: Նրանց կարծիքով, իրենք արդեն, այսպես կոչված, վերին խավի ներկայացուցիչ են, իսկ գյուղացի ընկերները, մանավանդ նրանք, ովքեր համեմատաբար այդքան էլ բարվոք չեն ապրում, այսպես ասած, ստորին խավն են: Բայց այդ «հոլիվուդյան աստղերը» մոռանում են, որ իրենք էլ են այդտեղից, որ իրենք, հնարավոր է, ոմանցից վատ են ապրում, բայց ամեն դեպքում իրենք են, որ կան: Մեր դպրոցից մեկը գնացել էր ուրիշ դպրոց: Մեր դպրոցում ավանդույթ դարձած մի բան կա, որ Ամանորին դասարանցիներով գնում ենք միմյանց շնորհավորելու: Ու մեր դասարանից հեռացած «հոլիվուդյան աստղը» նույնպես միացավ մեր ընկերներին: Ընկերների շրջանում կար մեկը, ում ընտանիքը համեմատաբար այնքան էլ լավ չէր ապրում, և երբ հասանք նրանց տան մոտ, մեր «աստղը» չցանկացավ տուն մտնել՝ ասելով, որ ինքը դրսում կսպասի: Էլ ոչինչ չեմ հիշում, ավելի ճիշտ՝ պատմեցին, բայց ես չլսեցի, քանի որ շատ էի զայրացել: Տեսնես, ինչու են քիչ այնպիսի մարդիկ, ովքեր «Հոլիվուդի աստղերին» ցած են իջեցնում երկնքից:

Մյուս խնդիրն այն է, որ մեր քաղաքում ապրող, բայց իսկապես հարստությամբ տարբերվող մարդկանց միջև խթան է հանդիսանում փողը:  Ինչո՞ւ: Ախր, բոլորն էլ մարդ են, ախր, բոլորն էլ շփման, ջերմության, սիրո, ընկերության, վստահության կարիք են զգում: Փոքր տարիքում մեր հարուստների բալիկները սկսում են ծաղրել մյուսներին: Սակայն բանն ավելի լրջանում է մեծ տարիքում, երբ հարուստի բալիկը սիրահարվում է արդեն իրեն սիրող մի տղայի: Բայց այստեղ նույնպես հայտնվում է փողը:

Երբ առաջին անգամ կարդացի Նար-Դոսի «Ես և նա»-ն, որը չորս տարի առաջ էր, մինչև հիմա հիշում եմ այս խոսքերը.  «հայրս ասաց՝ մեր միջև անդունդ կա»: Այդ անդունդի անունն է փող: «Մենք վերևն ենք, դու՝ ներքևը»,- ասաց աղջիկը: Տեսնես՝ այդպիսիները չե՞ն մտածում, որ այդ ներքևում գտնվողները կարող են թև առնել ու բարձրանալ վեր, իրենցից էլ վեր: Դրա համար էլ կասեմ մի բան, մարդկանց նկատմամբ մարդ եղեք, մարդիկ:

Լուսանկարը՝ Լաուրա Գրիգորյանի

Հունվարյան ցրտաշունչ գիշերներից մեկն էր: Բայց լուսնի արծաթափայլ լույսը քողարկում էր մթության սարսափելի տեսքը:

Խրամատում կանգնած գրեթե միայնակ զինվորը լսեց ձայներ, որոնք երբեք չէր լսել գիշերվա այդ ժամին:

Կրկին թշնամու ոտնձգություն ….

Զինվորն իր մեջ ուժ գտավ՝ ուժ գտավ պայքարելու, մեն-մենակ դուրս գալու մինչև ատամները զինված թշնամու դեմ: Դա հայրենիքի, ազգի ու իր ծնողների հանդեպ տածած մեծ սերն էր, որ մարտի կանչեց նրան կռվելու և հաղթելու: Նա կռվեց արիությամբ, և նրան չխանգարեցին նույնիսկ կարկուտի նման թափվող գնդակներն ու ականները և ոչ մի վարկյան ցած չդրեց զենքն ու չհանձնվեց: Այդպես հասկացրեց  թշնամուն, որ ինչքան էլ խլացուցիչ լինի ականների պայթյունը, ինքը հայ է, և հայի ուսադիրը երբեք չի իջնելու իր ուսերից: Մինչև կյանքի վերջը կռվեց քաջաբար և հասկացրեց թշնամուն, որ ուժը պետք է հոգուց բխի և ոչ թե զենքի փողից դուրս գա: Զինվորը զոհվեց հանուն հայրենիքի, հանուն այն սիրո, որ տածում էր իր ծնողների հանդեպ: Նրա վերջին բառը, երբեք չեմ մոռանա «դիպավ»: Դա այն դաժան գնդակն էր, որը մարեց այդ քաջ զինվորի կյանքը, բայց երբեք չի կարող մարել այն անմար կրակը, որ վառվում է մեր սրտերում այդ հերոսի համար:

Թող նրա գործած սխրանքն ու քաջությունն , օրինակ ծառայեն ապագա զինվորներին , որպեսզի միշտ անառիկ պահեն իրենց երկրի սահմանները:

Լուսանկարը` Մուշեղ Բաղդասարյանի

Փոքր հասակից գիտեի, որ պապս առավոտյան գնում էր տնից և միայն կեսօրից հետո տուն գալիս: Այն ժամանակ կարծում էի, թե պապս աշխատանքի էր գնում, բայց երբ մեծացա, հասկացա, որ ամենևին էլ այդպես չէ: Սկսեցի հարցուփորձ անել, և պարզեց, որ… Պապս գնում էր խաղատուն: Չկարծեք թե մերօրյա խաղատների մասին է խոսքը: Մեր գյուղինը մի հնամաշ կառույց է, որտեղ հավաքվում են բացառապես ծեր տղամարդիկ ու կազմակերպում տարատեսակ «առաջնություններ»: Օրինակ` պապս ամենալավ նարդի խաղացողն է: Սրանից զատ, նա ամենածերն է, բայց արտաքինով` երիտասարդներից մեկը: Չկա օր, որ պապս «ներկա» չստանա:

Սակայն տարիներն անցնում են, և պապս կորցնում է իր հին ու ամենալավ ընկերներին: Մեկ տարի առաջ նա կորցրեց վերջին ընկերոջը: Այդ օրերին նրա հետ խոսելն անհնար էր: Բայց դե ինչ արած, կյանքն այդպիսին է, այն պետք է ընդունել և’ լավ և’ վատ կողմերով:

Մի օր էլ որոշեցի գնալ և աչքովս տեսել, թե նա ինչ է անում այնտեղ: Եվ այսպես, ես «խաղատանն» եմ. պապս ընկերոջ` Ռազմիկ պապիկի հետ թղթախաղ է խաղում, կողքս նստած Արամայիս պապը քաղաքականությունից է խոսում և քննադատում քաղաքական գործիչներին. «Սաղին պիտի քշել Մագադան, Վորկուտա…»,- պարբերաբար ասում է նա: Արտեմ պապը նյարդայնացած նարդի է խաղում (հավանաբար պարտվում է), Վազգեն պապն էլ, վառարանի կողքը նստած, ծխամորճը մաքրելով, հեռուստացույց է դիտում:

Վաղը նրանք նորից կգան «խաղատուն», որ ծերանոց են անվանում, ինչպես նաև մյուս օրը, դրան հաջորդող օրը` առանց շաբաթ-կիրակի հաշվի առնելու ու կշարունակեն նորություններով փոխանակվել` ով է եկել, ով` գնացել, իսկ ով` մահացել: Նրանք ներկա են ստանում ամեն օր` դարձնելով այն կյանքի օրենք, ու հենց այդ օրենքին ենթարկվելով` մի օր նրանցից մեկը չի մասնակցի «համընդհանուր» քննարկմանը:

Լուսանկարը՝ Արփինե Խոջայանի

Առավոտ էր: Քաղաքը դեռ չէր արթնացել: Ընդհանրապես քաղաքը միշտ քնած էր` թե՛ գիշեր, թե՛ ցերեկ: Քնած էին բոլորը: Քնած էր ամեն ինչ: Քնած էին մարդկային հոգիները: Քնած էին շենքերը: Միայն արթուն էր մեկը. Նա պարոն Խաղաղությունն էր: Նա միշտ արթուն էր: Մեկ միլիոն, թե մեկ ու կես միլիոն դար էր ապրել: Այլևս չէր հիշում, կամ չէր ուզում հիշել: Տեսել էր նա ամեն ինչ: Աշխարհի ստեղծումից մինչև կրակի հայտնագործումը, դրանից մինչև անիվի հայտնագործումը, սրանից մինչև առաջին քաղաքակրթության ստեղծումը և աշխարհի զարգացումը: Տեսել էր նա պատերազմներ և դրանց մեջ արյան ծովեր, մարդկային չարության և ագահության ծովեր: Նա փորձում էր հաշտություն ու խաղաղություն հաստատել չարերի, պատերազմասերների և ագահների միջև: Ավաղ, ավաղ, մարդկային մոլորությունները գնալով շատանում էին, և մարդիկ՝ չարանում: Մեռած էին մարդկանց հոգիները: Նա կարոտում էր առաջվա մարդուն, որ երջանիկ էր ոչնչից և ոչնչի պատճառով: Քայլում էր պարոն Խաղաղությունը փողոցներով, դիպչում էր մարդկային հոգիներին, տեսնում նրանց հոգու սովը: Կարծես թե մի վարակ էր տարածվել քաղաքում և վարակել բոլորին, չկար որևէ հակավարակ դրա դեմ: Այդ բոլորը զոմբիացված գնում էին դեպի չարիքը և անտեսում Խաղաղությանը: Խոր քուն էր մտել քաղաքը և չէր պատրաստվում արթնանալ այնքան ժամանակ, որքան որ չարիքը դուրս կգար մարդկանց միջից, մինչև մարդիկ կսիրեին խաղաղությունը և միմյանց: Մեռել էր քաղաքը արդեն: ՄԵՌՅԱԼ ԷՐ ՔԱՂԱՔԸ ԱՐԴԵՆ…

Ինձ համար խաղաղությունը այն չէ, որ մարդիկ ապրեն խաղաղ կապույտ երկնքի տակ, բայց միևնույն ժամանակ՝ իրար դեմ չարացած: «Խաղաղությունն իմ աչքերով» բառակապակցության իմաստը ես հասկանում եմ այսպես. այն է, որ հասարակությունը լինի բարի, կամեցող և ոչ թե տաքարյուն և ըմբոստ: Ապրեն երջանիկ և անհոգ, լինեն բարյացկամ, բարեհամբույր և ունենան նույն զգացողությունը նույնիսկ թշնամու նկատմամբ:

Լուսանկարը՝ Տաթեւիկ Խաչատրյանի

Խաղաղություն: Այս բառը ունի լայն իմաստ և յուրաքանչյուրը հասկանում է իր ձևով: Տարբեր մարդիկ խաղաղություն ասելով հասկանում են տարբեր բաներ. հանգստություն, համերաշխություն և այլն… Յուրաքանչյուրը խաղաղությունը տեսնում է իր աչքերով… Կանգնեցրու պատահական անցորդի և հարցրու, թե ի՞նչ է խաղաղությունը և ե՞րբ է այն  պետք:

Ես համոզված եմ, նա ձեզ կպատասխանի. «Խաղաղությունը դա հանգստություն է և պետք է միշտ»: Իհարկե, նա ձեզ կտա ճիշտ պատասխան, սակայն դա չէ միայն խաղաղությունը: Շատերը կարծում են, թե խաղաղությունը պետք է լինի այս կամ այն երկրների, այս կամ այն մարդկանց միջև: Բայց ինչպե՞ս պետք է մարդ խաղաղություն տարածի, եթե ինքը չի կարող խաղաղ լինել իր սեփական ԵՍ-ի հետ: Գիշերը պառկիր և փորձիր խաղաղ լինել ինքդ քեզ հետ: Ինքդ քեզ հարց տուր, թե ինչո՞ւ այդ օրը մերժեցիր նրա նոր առաջարկը, կամ ինչո՞ւ չօգնեցիր նրան, ով դրա կարիքը ունի: Մեզ պետք չի գա խաղաղություն տարածող ոչ մի կազմակերպություն, եթե մենք չենք կարող խաղաղ լինել մեր Ես-ի հետ, չմտածենք վրեժ լուծելու կամ կռվի մասին: Նայիր փոքրիկ երեխայի դեռ կյանքը լիովին չտեսած և չհասկացած աչքերի մեջ և կտեսնես, թե ինչքան խաղաղություն կա դրանց մեջ: Նա չի հասկանում, թե ինչ է խաղաղությունը, բայց ակամայից դառնում է դրա տարածողը: Չէ որ նա է դառնում բաժանված զույգերի նորից  միասին լինելու վերջին լույսը: Այո, այո, հենց այդ երեխան, այդ փոքրիկ խաղաղությունը: Խաղաղ ապրիր, որ խաղաղ ապրեն: Յուրաքանչյուրը յուրովի է հասկանում խաղաղությունը, չէ որ ամեն մեկը այն տեսնում է իր ԱՉՔԵՐՈՎ:

Անցյալ տարի որոշել էի անցկացնել սոցհարցում դպրոցի շրջանակներում՝ 4-րդից մինչև 9-րդ դասարանի աշակերտների հետ: Ինչ-որ նպատակ չունեի, զուտ հետաքրքրության համար: Կարծեմ գրել էի 4 հարց՝ ո՞վ է ստեղծել հայոց այբուբենը, ո՞վ է Մեսրոպ Մաշտոցը և որտե՞ղ է ծնվել, քանի՞ տառ կա հայոց այբուբենում և ձեր վերջին կարդացած գիրքը:  Մեկ օրում, դասամիջոցների ընթացքում պատահական երեխաների մոտենալով հարցրել և նկարահանել եմ նրանց պատասխանները: 

Ճիշտն ասած, հիասթափվել էի:

Այն հարցին, թե ո՞վ է ստեղծել հայոց այբուբենը, 20-ից 5-ը պատասխանել էին Հովհաննես Թումանյանը: Ձեր վերջին կարդացած գիրքը հարցին՝ չեմ հիշում: Քանի տառ ունի այբուբենը՝ 17, 45 և այլն: Մի խոսքով, հասկացա, որ իրոք, երեխաներն էլ չեն սովորում: Նկարահանած վիդեոները ուսուցիչներին ցույց տալուց հետո նրանք նույնպես զարմացան, բայց շատերը պատասխանեցին.

-Եթե չեն սովորում, չեն էլ սովորի:

Ցավոք, վիդեոները հիմա չկան, բայց ծրագրում եմ այս տարի ևս նման հարցում անցկացնել:

Ես շատ եմ սիրում սպորտը և  ուզում եմ ավելանան մարզական խմբակները, բացվեն լողի և բռնցքամարտի խմբակներ:Այդպիսի խմբակներ Թալինում չկան: Ես հիմա գնում եմ ֆուտբոլի խմբակ, ունենք լավ մարզադահլիճ, որը ջեռուցվում է: Ես ուզում եմ նաև մասնակցել լողի խմբակի, բայց չունենք լողավազան: Մենք գետ ու լիճ էլ չունենք, որ երեխաները լողալ սովորեն: Իսկ դա վատ է, որ լողալ չգիտեն: Ես ուրախ եմ, որ իմ երազանքներից մեկը իրագործվել է: Ֆուտբոլի մարզադահլիճ կա: Ես ուզում եմ կառուցվի նաև ֆուտբոլի մարզադաշտ, որպեսզի կարողանանք մասնակցել մրցումների, ուրիշ մարզերից գան, առաջնություն լինի, մրցումներ, մենք լավ խաղ ցույց տանք և դառնամ հայտնի ֆուտբոլիստ, որպեսզի ծնողներս հպարտանան ինձնով: Ես շատ կուզենայի, որ լուծվեն ինձ հուզող այդ երկու հարցերը:

Լուսանկարը` Աիդա Մովսիսյանի

Ես 16 տարեկան եմ, բայց հասցրել եմ հասկանալ, թե որ  խնդիրն  է հուզում Մալիշկա գյուղի բնակիչներին: Մեր գյուղը բավականին մեծ է: Այն ունի 2 դպրոց  և 2 մանկապարտեզ, սակայն դա քիչ է  5612 բնակչությանը աշխատանքով ապահովելու համար: Խորհրդային տարիներին գյուղում գործել է կոնդենսատորների գործարանը շուրջ 600 աշխատատեղով, որը այնուհետև վերափոխվել է թանկարժեք քարերի մշակման և ոսկու վերամշակման արտադրամասի, սակայն այսօր չի գործում։ Գյուղում ուրիշ աշխատատեղեր չկան, և գյուղի մեծ մասը գնում է արտասահման աշխատելու, թողնելով իր հայրենիքը՝ Հայաստանը: Այդ խնդիրն ինձ  ամենից շատն է հուզում, որովհետև  երբ դասընկերներով խոսում ենք, միայն ես եմ  խոսում իմ հայրիկից, միայն ես եմ  պատմում, թե ինչպես  է մեր օրն անցնում իրար հետ: Իսկ նրանց հայրերը արտերկրում են և գալիս են տարվա մեջ մեկ կամ երկու անգամ՝ մեկը Նոր տարուն, մյուսն էլ հարազատի կամ բարեկամի մահվան ժամանակ, երբ տարբերակ չունեն չգալու: Նրանք մեծանում են առանց հոր և չգիտեն, թե որն է իդեալական հոր կերպարը:

Երբ ես սկսեմ աշխատել, խոստանում եմ ամեն ինչ անել, որ աշխատատեղերը ավելանան, մարդիկ նորից վերադառնան հայրենիք  և  ապրեն իրենց ընտանիքի հետ: Մեզ աշխատատեղեր են անհրաժեշտ. մեր ընտանիքները մեր հայրիկների կարիքն ունեն:

Ինձ առավելապես հուզում է քաղաքիս էկոլոգիական վիճակը: Մեր մարզում շատ են այնպիսի ձեռնարկություններ, որոնք աղտոտում են օդը: Կամ ցենետ են արտադրում և ամբողջ փոշին տարածում քաղաքի վրա, կամ հանքարդյունաբերական գործարաններ են, որոնք թունավոր նյութերով փորձում են հանքաքարից թանկարժեք մետաղ կորզել ու էլի թունավոր գոլորշիները մթնոլորտը աղտոտում են: Ես այս մասին այնքան էլ շատ չէի մտածում, որովհետև կարծում էի, թե այդպես էլ պետք է լիներ: Այս հարցը փոթորկեց հոգիս այն ժամանակ, երբ մեր դպրոց պետք է ամերիակցի կամավոր գար և մեր քաղաքում ապրեր, մեզ անգլերեն սովորեցներ: Շատ էինք ուրախացել, որովհետև շատերը հնարավորություն չունեն մասնավոր պարապելու, իսկ լեզուն հիմա նույնիսկ ընդունելության քննությունների ժամանակ է պետք: Սակայն…Այն կազմակերպությունը, որը պիտի կամավոր ուղարկեր, չհամաձայվեց մեր քաղաք կամավոր ուղարկել: Նրանք ասացին, որ մեր քաղաքի օդը չափից շատ է աղտոտված, իրենց կամավորի առողջությունը չեն ուզում վտանգել:

Իսկ մենք մարդ չե՞նք, որ ապրում ենք այստեղ: Իսկ մեր առողջության մասին ո՞վ պիտի մտածի: