Բարև: Արագ «Որդան կարմիրի» «Քայլ արա»-ն կամ «Քաղաքացու երգը» միացրու՝ բան եմ պատմում: Միացրի՞ր: Դե, լսիր…

Սկսեմ էնտեղից, որ 22-ի գիշերը ընդհանուր դպրոցական չատով խոսում էինք դասադուլի մասին: Մի մասն ասաց, որ գնալու է դպրոց, մյուս մասն էլ՝ չէր գնալու: Իհարկե, չգնացողներն ավելի շատ էին, ես էլ նրանց մեջ:

Առավոտյան 11-ն էր, մի կերպ բացեցի աչքերս ու սովորության համաձայն հեռախոսս միացրի: Բոլորի խառը-խշտիկ պատմածներից հասկացա, որ Եղվարդի թիվ 3 հիմնական դպրոցում ուսուցիչներն ու աշակերտները դասադուլ են արել ու ցույցի դուրս եկել: Անկեղծ ասած չհավատացի, մինչև աչքովս չտեսա տեսանյութերը: Երեխեքը ասացին, որ հավաքվում ենք Եղվարդի հրապարակում:

Արագ վեր կացա ու մինչ հագնվում-պատրաստվում էի տանից դուրս գալուն, մտածում էի, թե տատին ո՞նց եմ ասելու, թե ինչի՞ եմ գնում: Արագ դուրս եկա տանից, տատին պարզապես ասացի, որ գնում եմ հրապարակ ու վազեցի դաշտով:

-Հանկարծ Երևան ցույցի չգնաս:

Անկեղծ ասած, կյանքումս առաջին անգամ էի էսքան ոգևորված վազում քաղաքիս փողոցներով ու հպարտանում էի առաջին անգամ համաքաղաքացիներովս:

Թիվ 3 հիմնական դպրոցի դիմաց ասֆալտին կավիճով գրված էր՝ «Հենց այսօր դասադուլ, հենց այսօր հաղթանակ»: Երեխեքը երևի մի բան գիտեին…

Երկրորդ-երրորդ դասարանցիները ցուցանակներով շրջում էին՝ «#քայլարա» «#մերժիրսերժին» գրություններով: Էս ամենը, իհարկե, շատ զվարճալի էր:

Հրապարակում մեքենաները ազդանշաններով պտտվում էին, մի քանիսը դհոլ ու դուդուկ էին նվագում, մնացածն էլ շուրջպար էին բռնել: Էնքան մեծ էր հպարտությունս ու ուրախությունս, երբ ամբոխի մեջ նաև դպրոցիս՝ թիվ 1 ավագ դպրոցի ուսուցիչներին տեսա: Բոլորը ուրախանում, պարում էին: Քաղաքումս տոն էր:

Էստեղ էր եթե ոչ Եղվարդի ամբողջ բնակչությունը, ապա գոնե մ կեսը՝ առաջինից տասներկուերորդ դասարանցիներ, ուսուցիչներ, ուսանողներ, ծնողներ…

Էս ամենը տևեց մոտ մեկ ժամ: Աստիճանաբար ժողովուրդը պակասեց: Ես էլ արդեն տուն էի գնում, բայց ճանապարհի կեսից հասկացա, որ դպրոցականները խմբով քայլում են ու գոռում «միացիր», «քայլ արա, մերժիր Սերժին»: Դե բնականաբար միացա նրանց: Հրապարակից շարժվեցինք դեպի խաչմերուկ, անցանք ավագ դպրոցի, դատարանի, հիվանդանոցի, թիվ 2 հիմնական դպրոցի, ակումբի մոտով՝ շրջեցինք ողջ Եղվարդով: Ընթացքում մեզ էին միանում տարբեր տարիքի մարդիկ, բայց հիմնական մասը դպրոցականներն էին կազմում: Դե հիմա՞ էլ կասեք, որ դպրոցականները ոչինչ չեն հասկանում: Երևի էլ չեք ասի: Ես էնքան հպարտ էի, որ էդ օրը մեզ անհասկացող անչափահասներ չէին ասում, այլ «դուխ» էին տալիս:

Մեր բացականչություններից ոգևորված վարորդները մեքենաների ազդանշաններն էին միացնում, ոստիկանական մեքենաներից ձեռքով էին անում: Մարդիկ պատուհաններից կախված միանում էին մեր կոչերին: Մի կին, կանգնած իրենց տան դարպասների մոտ, մեր կոչերին հավասար շերեփով հարվածում էր կաթսային: Տղաները մեքենաների պատուհաններին նստած նվագում էին, տատիկները օրհնում էին:

Երբ մի տեղ կանգ առանք հանգստանալու, մի խանութում մեզ կոնֆետներ ու ջուր տվեցին:

Էս ամենը էնքան ոգևորիչ ու սիրուն էր: Էնքան միասնական էինք: Առաջին անգամ առանց աջ-ձախ, ետ-առաջ նայելու քայլում էի փողոցի ուղիղ մեջտեղով, անտեսելով սովը, ծարավն ու հոգնածությունը:

Երթը գրեթե ավարտվում էր, երբ իմացանք Նիկոլի ազատ արձակվելու մասին:

Կյանքումս առաջին անգամ մաշկիս վրա զգացի Եղվարդի իրական չափերն ու առաջին անգամ տեսա, որ Եղվարդում էսքան մարդ կա, էսքան երիտասարդություն:

2-3-ի կողմերն էր, երթը ավարտվեց: Վրաս էլ քայլելու ուժ չկար: Տուն չգնացի: Գնացի հորաքրոջս աղջկա մոտ: Ես պիտի նրան պատմեի էս մի քանի ժամվա մեջ զգացածս ու ապրածս:

Մի փոքր հանգստացա, սուրճ էինք խմում, մեկ էլ.

-Ի՞նչ: Էս ճի՞շտ ա: Ասում են՝ հրաժարական ա տվել…

-Ու՞ր ա, Նել: «Ազատությունը» միացրու, արագ:

Հա էլի, Սերժը հրաժարական էր տվել:

Արագ, կայծակնային արագությամբ հասա մեր տուն, մերոնց էս լուրը առաջինը հայտնելու: Արդեն ուշ էր, մերոնք գիտեին: Բոլորը արցունքներն աչքերին իրար էին գրկում, շնորհավորում…

Առաջին անգամ զգացի երկար պայքարից հետո սպասածիդ հասնելու քաղցրությունը…

Այ հիմա ես կարող եմ էս հաղթանակը նաև իմը համարել, որովհետև թեկուզ փոքր չափով, բայց պայքարել եմ:

Ու հա, ես հպարտանում եմ Եղվարդովս ու նաև ուսուցիչներովս: Հա, կյանքում առաջին անգամ, խոստովանում եմ:

Լուսանկարը՝ Սուրեն Կարապետյանի

«Նիկոլին, Սասունին, տղերքին ազատեցին, ժողովուրդ», ու միանգամից սկսվեցին ձայնային ազդանշանները, բոլորը (ծանոթ-անծանոթ) սկսեցին շնորհավորել միմյանց, լուրը տարածել: Այդ ընթացքում գտնվում էի Հրազդան-Երևան մայրուղու վրա: Ուրախացած հասանք Երևան` հանդիպելով բազմաթիվ խոչընդոտների` մի քանի անգամ մարդկանց համոզելով, ճանապարհները բացելով…

Ընկերներիս հետ Կասկադով իջնում էինք (դե, Մոնումենտը փակ էր) ու երբ հասել էինք ներքև, անվտանգության աշխատակիցը հայտնեց, որ Սերժը հրաժարական է տվել: Սկզբից չհավատացինք, բայց երբ դուրս եկանք, միանգամից կասկածները վերացան: Մի աղջիկ դրոշը ձեռքին խելագարի պես վազում էր, մյուսը՝ ճանապարհին հանդիպածներին (այդ թվում նաև ինձ) փաթաթվում էր… Ամեն ինչ պարզ էր. մենք ազատ ենք ու անկախ…

Այստեղից էլ սկսեմ շարադրել բուն ասելիքս: Բոլորս իրականում միշտ էլ եղել ենք ազատ, անկախ մեր որոշումներում, գործողություններում, կարծիքներում (լավ, գրեթե միշտ), սակայն մենք` հայերս, ունեինք, այսպես ասած, «պաշտպանողական մարտավարություն»` ՀՀԿ-ն, Սերժը, Սաշիկը, ոստիկանությունը, սա, նա, նրանք, բոլորն են մեղավոր, բայց մենք` ոչ…

Լուսանկարը՝ Սուրեն Կարապետյանի

Ու այսպես տարիներ շարունակ: Սակայն ոչ ոք չէր ասում՝ աղբը այստեղ գցիր, հանրահավաքին արևածաղիկը գետնին թափիր, երբ բեմում մարդիկ ելույթ են ունենում, համերգ են տալիս, մտքեր արտահայտում, դու մեքենայիդ շարժիչի ու ձայնային ազդանշանի հզորությունը ցույց մի տուր (հաստատ քոնից ուժեղն էլ կա, եղբա՛յր) : Այսօր ես գնացել էի հանրահավաքի (ավելի շուտ NEMRA լսելու համար, ու ինձ նման շատերը), բայց փոխարենը լսեցի՝ մի գնա, (Սարգսյանը շուտ ա գնացել, է), Ծաղկաձորից ջուր բերեմ, աշխարհը մերն ա…

Եկավ բարեգործական սնունդը… Սա լրիվ ուրիշ պատմություն ա: Ժողովուրդը մոռանալով Փաշինյանին էլ, հանրահավաքն էլ, ինքնամոռաց վազեց հրապարակի ժամի տակ: Կեսժամ հետո սնունդը վերջացել էր, սակայն տոպրակների, պլաստիկ դատարկ շշերի պակաս հաստատ չկար: Էլ չասեմ՝ դատարկ ու հանրահավաքի հետ կապ չունեցող զրույցները: Հա ու էն անընդհատ ականջի տակ տեղի-անտեղի սուլողները (դրա անունը չգիտեմ): Հանրահավաքը վերջացավ, արդեն տասն անց էր, բայց ես ճանապարհին շարունակում էի լսել «մերժիր Սերժին», «Միացե՛ք» , վանկարկումները, տարբեր տեսակի ձայնային ազդանշանները, մեքենաներից հաղթանակ գոռացող տարեկիցներիս… Հասա Հրազդան, մի կատարյալ լռություն… Իսկ այդ լռությունն էլ ավելի բորբոքեց ներաշխարհս:

Լուսանկարը՝ Սուրեն Կարապետյանի

Մենք արել ենք մեր քայլը, սակայն ոչ ամբողջությամբ, մենք կհասնենք կատարյալ հաղթանակի, եթե քայլ անենք ու մերժենք մեր միջի սերժին (նկատի ունեմ՝ փոխենք մեզ, ինքնակրթվենք…):

Շատ հոռետեսական ստացվեց, բայց նախընտրում եմ իրատես լինել և շարունակել մեր պայքարը, բայց այս անգամ արդեն մեր ներքինի դեմ…

Լուսանկարը՝ Սոսե Զաքարյանի

Գիտեք, ես գյուղում եմ ապրում, իսկ ապրել գյուղում նշանակում է.

1. մեկը մյուսին ճանաչում է,

2. ամոթ է, վայ, քեզ խելոք պահի,

3. բա ի՞նչ կմտածեն իմ մասին

Շարքը կարող եմ շարունակել։ Ու յուրաքանչյուր գյուղում ապրող մարդ ինձ կհասկանա։

Թե ինչ է կատարվում Երևանում, Գյումրիում, Վանաձորում և այլ բնակավայրերում, ոչ մեկիս համար գաղտնիք չէ, ու տեսնելով, թե ինչպես են մարդիկ՝ հասարակությունը, ծերերը, երիտասարդները, անգամ փոքրերը միահամուռ ձևով խաղաղ ցույց անում։ Հա՜, նշեցի՝ տեսնում, բայց միայն համացանցով, քանի որ ես այնտեղ չեմ։ Իսկ այստեղ՝ գյուղում, չենք կարող մենք էլ պայքարել, ցույց անել, քայլ անել, պահանջել, մերժել, քանի որ հիշե՜ք, թե ինչպես եմ սկսել նյութը։

Բայց գիտե՞ք, այդ ցույցերին մասնակցելը միայն իմ ցանկությունը չէ, դասադուլ անելը նույնպես, այլ մի ամբողջ դասարանի, ինչու ոչ, նաև այլ դասարանների ցանկությունը։ Ու մենք մտածում ենք, թե ինչպես կարող ենք անել մեր քայլը, ինչպես կարող ենք մեզ մոտ էլ մերժել, համալրել այն հարյուր հազարավոր մարդկանց շարքերը, որոնք ցույց են անում, բայց դա միայն որոշում ենք օդում, քանի որ մեզ ասել են. «Անչափահաս եք, ձեր ի՞նչ տարիքն ա քաղաքականությամբ զբաղվելը, խելոք դասի եկեք»։

Ճիշտ է, չափահաս չենք, բայց այդքան էլ փոքր ու անգիտակից չենք, որ չհասկանանք՝ ինչ է կատարվում մեր շուրջը, մեր ժողովրդի հետ ու Հայաստանում։

Երանի ունենայի հնարավորություն անելու ԻՄ ՔԱՅԼԸ, բայց քանի որ չունեմ, ինձ մնում է հետևել և աղոթել մյուս բոլոր ցուցարարների համար։

ԽՄԲԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ. Ինչքան արագ է փոխվում իրավիճակը: Մինչ հոդվածը պատրաստվում է հրապարակման, այն արդեն իր հրատապությունը կորցրած է լինում: Սակայն չանդրադառնալ չենք կարող, որովհետև ով գիտի՝ վաղը միգուցե նույն իրավիճակը լինի:

Լուսանկարը՝ Օֆելյա Հովհաննիսյանի

Վերջերս մայրաքաղաքում և մարզերում այնքան լարված իրավիճակ է ստեղծվել: Ամբողջ օրը ուղիղ եթերի առաջ նստած հետևում եմ, թե ինչ է կատարվում մայրաքաղաքում: Սակայն ինչպես ես, այնպես էլ Գագարին ավանի բնակչությունը հոգնեց ամբողջ օրը ուղիղ եթերի առաջ անցկացնելուց, և որոշեցին, որ պետք է փակեն Սևան-Երևան մայրուղին (քանի որ Գագարին ավանը գտնվում է մայրուղու ճամփեզրին): Ավանի բնակչության մեծ մասը միահամուռ ուժերով կարողացավ փակել միջպետական նշանակություն ունեցող մայրուղին: Սկզբից դա շատ դժվար էր, քանի որ ոստիկանության հետ բախումը անխուսափելի էր, բայց ժողովո ւրդը վճռական էր տրամադրված և չէր պատրաստվում նահանջել:

Ժամը 10:00-ին մայրուղին արդեն փակ էր, մենք դպրոցում էինք և ուզում էինք րոպե առաջ գնալ միանալ շարժմանը՝ կանգնելով մեր ծնողների կողքին: Դասերն ավարտելուն պես մենք միացանք շարժմանը: Մեզ տեսնելով բոլորը ոգևորվեցին և միանալով նրանց, մենք սկսեցինք մեր պայքարը: Մենք շատ լավ գիտեինք և հասկանում էինք, թե ում դեմ և ինչու ենք պայքարում: Հատկապես մեծերը բողոքում և դժգոհելով որոշ պատմություններ էին պատմում: Մեր ականջին մոտավոր այսպիսի խոսակցություններ էին հասնում.

-Ինչի՞ պիտի մեր երեխեքը տնից տեղից կտրված գնան էդ Ռուսաստանը: Ոչ տենում են՝ ոնց են իրանց երեխեքը մեծանում, ոնց են դպրոց գնում: Սառում են, հետո մի 10 տարի հետո հայտնվում ասում են՝ ես քո պապան եմ: Կեսը գնում՝ էլ հետ չեն գալիս: Բա սենց կարելի՞ ա ապրել: Էս ապրել չի համարվում, ուղղակի գոյատևում ենք:

Երբ մենք տեղ հասանք, մայրիկս պատմեց, որ Նիկոլ Փաշինյանի հայրը և մայրը այդտեղ են եղել: Շատ ափսոսեցինք, որ չհասցրինք տեսնել նրանց: Մինչև ժամը 4-ը մեզ միացան մոտակա գյուղերից, իսկ հետո նաև Սևանից ոտքով եկան մի շարք ցուցարարներ: Այդ պահը բոլորիս համար այնքան տպավորիչ էր: Մենք շատ ուրախացանք և դիմավորելով նրանց, որոշեցինք, որ ոչ ոք տուն չի գնա մինչև Սերժ Սարգսյանը հրաժարական չտա:

Լուսանկարը՝ Օֆելյա Հովհաննիսյանի

Եվ այդպես էլ եղավ. մենք կանգնեցինք այնքան, մինչև լսեցինք, որ Սերժ Սարգսյանը հրաժարական տվեց: Սկզբից ոչ ոք չէր հավատում, և լսում էինք, թե ինչպես են գոռում.

-Չբացեք ճանապարհը, միգուցե խաբում են, էսքան մեր արածը ջուրը կընկնի:

Այդպես մի 10 րոպե կանգնած քննարկում էինք. լուրը ճիշտ է, թե ոչ: Անգամ վախենում էինք ուրախանալ՝ հուսախաբ չլինելու համար: Երբ իմացանք, որ լուրը ճիշտ է, մեր ուրախությանը չափ ու սահման չկար: Մենք բացեցինք ճանապարհը, խցանման մեջ հայտնված ավտոմեքենաները սկսեցին երթևեկել, շնորհակալություն հայտնել մեզ: Երբեք չեմ մոռանա այդ հիանալի պահը:

Պայքարը դեռ շարունակվում է, սակայն այս անգամ արդեն ոչ թե մեկի, այլ ամբողջ համակարգի դեմ:

Լուսանկարը` Հովնան Բաղդասարյանի

Երբևէ ունեցե՞լ եք զգացողություն, որ ամենաանսպասելի ու զգալի փոփոխությունները տեղի են ունենում հենց այն ժամանակ, երբ դուք բացակայում եք դպրոցից: Հենց այդ զգացողությունը, տասնապատիկ ուժգնությամբ ապրեցինք մենք՝ արտերկրում գտնվող հայերս: Առաջին անգամ լսելով հանրահավաքների մասին, մտածեցի մի հերթական կարճատև ըմբոստություն է, որին շուտով վերջ կդրվի: Ծավալվող իրադարձությունները հակառակն էին ապացուցում: Անհանգիստ, լարված հետևում էի բոլոր հանրահավաքներին, ծիծաղում, լացում, ուրախության ճիչով կիսում հաղթանակի  հուզմունքը, մեղադրում ինքս ինձ՝ ձեր կողքին չլինելու համար: Ու մինչև հիմա էլ մեղադրում եմ: Մեղադրում եմ փողոցներում իմ բաժին տարածքը չփակելու համար: Մեղադրում եմ բոլորի հետ միասին իմ բաժին «քայլ արա»-ն չբղավելու, գիշերները իմ բաժին շերեփի ձայնը չապահովելու, հրապարակում իմ բաժին տեղում չկանգնելու համար (թեկուզ եթե ասեղ գցելու տեղ չկար): Մեղադրում եմ նրա համար, որ ապրելու եմ ձեր ձեռքերով կերտված ազատ երկրում, որի ազատության համար սակայն սեփական լումաս չեմ ներդրել: Մեղադրում եմ բացակա լինելու համար, ու անչափ շնորհակալ եմ այն ամենի համար, ինչի հասել ու դեռ հասնելու եք: Կգամ, թեկուզ մի քիչ ուշացած, բայց անպայման կգամ: Ինձ բացակա չդնեք:

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

-Հերիք ա, աղջիկ ջան, էդ հեռախոսը մի կողմ դիր, էդքան որ նայում ես՝ ինչ-որ բա՞ն ա փոխվելու:

10 օր անընդհատ ես լսում էի այս նախադասությունը: Դե, քանի որ ես աղջիկ եմ ու դպրոցական, ինձ թույլ չէին տալիս գալ Երևան, մասնակցել ցույցերին ու հանրահավաքներին, իսկ դա ինձ համար իրոք սարսափելի էր: Ես հոգով Երևանում էի, ամեն վայրկյան ցուցարարների կողքին կանգնած: Անչափ ուրախանում էի, երբ ուղիղ հեռարձակումով տեսնում էի ընկերներիս, ուրախ էի, որ գոնե նրանք այնտեղ են ու պայքարում են նաև իմ փոխարեն:

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

-Ան, մի բան ասեմ՝ չես հավատա․ Սերժ Սարգսյանը հրաժարական տվեց,- մայրս հայտնեց ինձ հաղթանակի լուրը։

Չեմ հավատում ու սկսում եմ լաց լինել: Մեկ էլ հանկարծ նկատում եմ, որ ես արդեն գնում եմ միանալու տոնին ու ցնծությանը:

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

Շնորհակալ եմ բոլոր նրանց, ովքեր իմ փոխարեն այդքան պայքարեցին, ու խնդրում եմ, ներեք ինձ, որ ես ձեզ միացա միայն հաղթանակի ժամանակ: