Լուսանկարը` Միլենա Խաչիկյանի

Վերջին օրերի մասին շատ է խոսվում, ու վստահաբար դեռ շատ կխոսվի։ Անկախ նրանից, թե ինչ կլինի վաղը՝այսօրը բոլորն են հիշելու։

Պայքարը առաջին օրից շատ անուններ ստացավ, շատ լոզունգներ ու կարգախոսներ գտավ, որոնք երկար են քննարկվելու ու հիշվելու։ Պայքարը երգ ունի, որ փշաքաղեցնել կարող է անգամ չհավատացողին։

Ուղղակի, որովհետև սա ժողովրդի պայքարն է։

Քաղաքացիների խաղաղ անհնազանդությունը բնութագրող անուններից մեկը, որ ամենից շատ տպավորվեց՝ «20 տարեկանների պայքարն» էր: Հեղափոխություն, ցույց կամ ապստամբություն՝ սրանց բոլորի համար առաջին շարժիչ ուժը երիտասարդությունն է։ Ու ինչքան էլ ասեն, թե երիտասարդներին կառավարելը հեշտ է, հեշտ է նրանց ուղղություն ցույց տալը՝ երիտասարդը նաև ինքնակառավարվել, ինքնակազմակերպվել գիտի։ Գիտի։ Տեսել եք բոլորդ էլ, երևի։ Տեսնում եք։

Այս օրերը հույզերի իրական խառանշփոթ են առաջացնում։ Հետո՝ երկընտրանք։ Մարդիկ, ովքեր ցանկություն ունեն միանալու, բայց մի բան իրեն հետ է պահում։ Գիտեմ՝ ինչ-որ բան կորցնելու վախն է, մի կերպ ստացածը, ձեռք բերածը պահելու ձգտումն էլ։ Որովհետև էստեղ, էս երկրում կորել էր ամենակարևորը՝ հավատը։ Բայց գտանք նրան էլ։ Ու Աստված մի արասցե՝ մեկը փորձի նորից հուսախաբ անել միավորված ժողովրդին։

Բայց դա կարևոր չէ, որովհետև նա, ով կանգնել է պայքարելու (կապ չունի՝ որտեղ, ինչպես) դա չպիտի անի դիմացինին ցույց տալու, թե տես՝ ես այստեղ եմ, ու՞ր ես։ Նա, ով ասում է, թե ողջ ժողովուրդն էսօր սիրում է իրար, ինչպես երբեք չի սիրել՝ պիտի ուժ գտնի կամա թե ակամա իր դեմ դուրս եկած ոստիկաններին էլ սիրելու։ Մի քիչ, գոնե։ Այս շարժման ամենամեծ գեղեցկությունն էլ երևի նա է, որ առաջնորդն ինքը օրինակ էր ծառայում ամեն տեսակի բախումներից խուսափելու։ Ու նույնն էին անում անգամ նրա բացակայության ժամանակ։

Սա ուսանողներն ու մեծահասակները։ 20 տարեկանների պայքարն ունի իր բոլոր հնարավոր և անհնարին արդարացումները։ Իսկ երբ բանը հասնում է տասը-տասնհինգ տարեկանների՞ն:

Գիտե՞ք հպարտության-ուժի ու մի քիչ էլ վախի զգացողություն էր մեջս, երբ տեսա նախկին դպրոցիս աշակերտներին՝ ցուցարարների մեջ։ Հպարտությունը կրկնապատկվում էր նրանց կողքին ուսուցիչներ տեսնելիս։ Բայց հարցն իրականում ավելի քան լուրջ է։ Խոսքը անչափահասների անվտանգության մասին է։ Նրանց կյանքի: Իսկ եթե նրանց ինչ-որ բան պատահի՞։ Ոչ մի ապստամբություն, ոչ մի ցույց ու քաղաքական խաղ չպիտի վտանգի երեխաների անվտանգությունը, խախտի նրանց իրավունքները։

Երեկ, երբ գյուղիս երիտասարդները փակում էին Էջմիածին տանող ճանապարհը, թվում էր, թե կողքից հետևող մեծերի համար սա ընդամենը մի րոպե ավել ծիծաղելու առիթ է։ Իմ գյուղի ու էնտեղ տիրող արժեքների դեպքում նորմալ է, մտածում էի։ Հետո ճանապարհի կենտրոնում եկավ-կանգնեց ամենատարիքովներից մեկը։ Այ սա իրոք հաղթանակ էր։ Մարդիկ գնալով ավելացան, ավելացան նաև հեգնական հայացքներն ու քմծիծաղը։ Սա պայքարի մյուս կողմն է, որ ծածկում են վերջին օրերին իրար էսքան գնահատող ու հարգող մարդիկ։ Իսկ երեխեքը հավատում էին։ Ու նրանց հավատը ամեն տեսակ հեղափոխության հաղթանակի կհասցնի։ Երբ նրանք ապահով են։

Երեկոյան աշակերտներից մեկի հետ էի խոսում։ Ուզում են, շատ են ուզում դասադուլ անել, բայց վախենում են, մի քիչ։ Հա, մի քիչ, շատ քիչ, որովհետև հաջորդ օրն արդեն դասադուլն ի՞նչ է, ուսուցիչների հետ միանում են մարզի մյուս ցուցարարներին։

Այսպես է Հայաստանի շատ դպրոցներում։ Երեխաները պայքարել են ուզում, ուզում են բարձրաձայնել այն, ինչ բարձրաձայնելու իրավունք ունեն։ Ուսուցիչներից շատերն էլ նույնն են ուզում։ Ոմանք անում են, ոմանք՝ երկմտում։

Բարիկադների մոտ աշակերտներից ավելի փոքր տարիքի երեխաներ կան, ծնողների հետ, բնականաբար։ Մի կողմից լավ է, որ ծնողները վստահ են՝ հազարների, տասը հազարների մեջ իրենց երեխաներն ապահով կլինեն։ Մյուս կողմից՝ չգիտեմ ինչ մտածել, երբ տասը-տասնմեկ տարեկան երեխաները ելույթներ են ունենում հրապարակից։ Խոսում մի բանի մասին, որ մեծահասակներին էլ անհասկանալի է։ Պայքարը գեղեցիկ է, երբ ներսում ցուցամոլություն չկա, չկան արված քայլել մի բան ավել կամ պակաս ցույց տալու։ Ի վերջո, նրանք երեխաներ են։ Նրանց պայքարը հաղթական է թեկուզ միայն նրանով, որ կարողացան դպրոցները միացնել պայքարին, կարողացան ցույց տալ ուսուցիչներին, որ իրենց վախեցնելը, դասարանում փակելը հարցի լուծում չէ։ Պատուհանները կողպել հաստատ չի հաջողվի, հետո՝ երեխեքը ԱԻն-ի համարը գիտեին։

Համացանցում էլ վիդեոներ են, որտեղ փոքրիկները ինքնուրույն փողոցներ են փակում։ Աշակերտներից մեկն էլ լրագրողի հարցին՝ ինչն ես ուզում փոխվի, ասում էր՝ վարչապետը։ Բա ինչն ես ուզում որ փոխվի կյանքում, ասաց՝ ամեն ինչ նորմալ ա, բայց ժողովուրդը գոհ չի։ Երեխեք են, բայց թող պայքարը մնա 20 տարեկաններին։

Մինչ գրում էի՝ մենք հաղթեցինք…

Խմբագրության կողմից. Մենք էլ ենք միանում բոլորիդ, ապրեք: Ուշադիր նայեք ձեր շուրջը, երեխաներին ապահովեք անվտանգությամբ: Չէ որ մենք հաղթել ենք նրանց խաղաղ, ազատ ու անվտանգ կյանքի համար:

Լուսանկարը՝ Անահիտ Բաղշեցյանի

Երբեք չէի մտածել, որ կարող եմ ունենալ այնպիսի զգացողություն, որ եթե չգրեմ, կմեռնեմ։ Փաստը մնում է փաստ․ զգացմունքը մոտ տասներկու ժամ է՝ խեղդում է ինձ։ Չգիտեմ՝ ինչպես եմ այս գիշեր քնել, բայց զարթնել եմ, թե չէ՝ համակարգիչս գրկել ու սկսել եմ գրել։

Մայրիկիս հետ երկար վեճերից հետո երեկ մի կերպ համոզեցի տանից դուրս գալ ու միանալ ազատատենչ ժողովրդիս։ Վեցօրյա վեճերն իրենց արդյունքը տվեցին, և ժամը հինգին տանից դուրս եկա։ Հենց հասանք Կոմիտաս փողոց, մի ժպիտ ուղղակի պարուրեց դեմքս, ու անկեղծ եմ ասում, մինչև ուշ գիշեր չէր հեռանում։ Ժողովուրդս ոտքի էր կանգնել իր ապագայի համար պայքար սկսելու նպատակով։ Քաղաքիս վրայի սև մառախուղը ասես մի հրաշքով ցրվել էր։ Չկային թախծոտ ու մտահոգ հայացքներ, շտապող քայլեր, նույնիսկ Կոմիտասի պապիկը, որ միշտ ինձ տեսնելիս գումար էր խնդրում, չկար։ Ազատությունը գրկել էր փողոցները, բակերը, երիտասարդներին ու տարեցներին։

Լուսանկարը՝ Անահիտ Բաղշեցյանի

Հետո նստեցինք մետրո։ Կասկածում եմ, որ մետրոն երբևէ այդքան մարդաշատ է եղել։ Մայրիկիս կողքին նստել էին երկու տատիկներ, իսկ իմ ու եղբորս կողքին երկու տղամարդ էին կանգնած։ Մենք էլ չնկատեցինք, թե ինչպես զրույցի բռնվեցինք, բայց կատակում էինք ու ծիծաղում։ Երբ հայտարարվեց, որ Մարշալ Բաղրամյան կայարանում չենք կանգնելու, եղբայրս ասաց․

-Մա՛մ, ինչի՞ չենք կանգնելու որ։

-Բալե՛ս, վախենում են հանկարծ դուրս գանք, Սերժ Սարգսյանին առևանգենք,- արագ պատասխանեց մայրիկիս կողքին նստած տատիկը, ու սկսեցինք ծիծաղել։

Բոլորս միասին իջանք Հանրապետության հրապարակի կանգառում։ Հապշտապ դուրս եկանք մետրոյից, ու էն ժպիտը էլի հետ եկավ։ Երևի թե այդքան երջանիկ վերջին անգամ Դիսնեյլենդում էի եղել։ Երիտասարդներ, մանուկներ, տատիկներ, ծերուկներ, անասելի շատ պաստառներ հետաքրքիր ու ծիծաղելի գրվածքներով ու նկարազարդումներով, տասնյակ եռագույններ, հարյուրավոր շչակներ (կամ միգուցե այդպես չեն կոչում այդ առարկաները, ես էլ չգիտեմ) մեքենաների անդադար ազդանշաններ։ Բայց այս ամենի մասին նման երջանկությամբ չէի պատմի, եթե չլիներ ամենակարևորը․ այս ամենը ողողված էր առկայծող հայացքներով ու լայն ժպիտներով։

Առաջացանք ու կանգնեցինք բեմին հնարավորինս մոտ՝ մի մեքենայի կողքին։ Հենց մթնեց, մեր կողքին կանգնած տղաներից մեկը հանկարծ անհետացավ, ապա հետ եկավ լիքը հոթ-դոգներով, կարկանդակներով, խաչապուրիներով ու սառը սուրճով։ Ճիշտ է, այդ նույն հոթ-դոգը ամեն շաբաթ ուտում եմ, բայց եթե անկեղծ ասեմ, այդքան հաճույքով դեռ հոթ-դոգ չէի կերել։ Այնքան էինք կատակում ու ծիծաղում, որ շատ բան չհասցրեցի լսել բեմում կանգնած մարդկանց խոսքերից։

Երբ հետ էինք գնում տուն, մետրոյի ուղևորներից մեկը բարձրաձայն ասաց․

-Ժողովո՛ւրդ ջան, քա՛յլ արա, մերժի՛ր Սերժին։

Նույնը մենք բացականչեցինք էլ ավելի սրտանց, սիրով, ազատության ցանկությամբ։ Այսպես երգելով, ուրախ բացականչելով՝ հասանք վերջին կանգառ։

Հասա տուն ու սկսեցի մտածել այսօրվա կատարվածի մասին։ Հասկացա, որ Երևանը Հանրապետության հրապարակը, «Մոսկվա» կինոթատրոնը կամ Հյուսիսային պողոտան չէ։ Երևանը բարի պապիկները, հին բակերը, պատանեկան ժպիտները, գոռում-գոչյունները, սառը հոթ-դոգերն ու մեքենաների ազդանշանները, գթասիրտ հայացքները, Կապանից, Գավառից, Թալինից եկած ավտոբուսներն ու մի բռունցք դարձած ազգն է։ Հասկացա, որ բոլորս միասին պարտավոր ենք փրկել մեր Երևանը, մեր Հայաստանը․․․

Լուսանկարը՝ Անահիտ Բախշեցյանի

Երևանում մենք մեր կյանքը փորձում ենք մեր ձեռքը վերցնել արդեն: Ես ա՛յն սերունդն եմ, որը ոչ մի մասնակցություն չի ունեցել ընտրություններին, և իմ լուման չեմ ունեցել կառավարության ձևավորման գործընթացում ՝ հպարտ եմ դրանով: Չէ, քաղաքական անտարբերություն չեմ ցուցաբերել, շատերի նման մի ողջ երկրի ճակատագիր 5-10000 դրամով մի գիշերում չեմ վաճառել, ես ընտրության տարիքում չէի:

Ես ա՛յն սերունդն եմ, որը ժառանգություն է ստացել այս իշխանություններին:
Ես ա՛յն սերունդն եմ, որը մեծացել է այն մթնոլորտում, որտեղ մարդիկ միշտ ունեն ֆինանսական լուրջ խնդիրներ:
Ես ա՛յն սերունդն եմ, որը միշտ զարմացել է, թե ինչո՞ւ են մեծերը այսքան հոգնած ու միշտ բողոքում:
Ես ա՛յն սերունդն եմ, որ տեսել է, թե ինչքան դրամաշնորհներ են մտնում երկիր ու գնում անհայտ ուղղությամբ:
Ես ա՛յն սերունդն եմ, որին ավելի մեծ սերունդը փորձում է համոզել, որ Հայաստանը կործանված երկիր է, այստեղ մարդը չունի արժեք, այստեղ ամեն ինչ բաժանված է մի քանի հոգու միջև, և իմ Երկիրը իմը չէ ու չի էլ եղել երբևէ:
Ես ա՛յն սերունդն եմ, որ տեսնում եմ անտարբերությամբ լցված մարդիկ իրենց ավելի խելացի և խելամիտ համարելով, փորձում են քեզ զգացնել տալ, որ «Բալա, ուղեղդ ջուր է, գնա դու քու դասերով զբաղվի»:
Բայց ես ա՛յն սերունդն եմ, որ երբեք չեմ համակերպվի այս և բազմաթիվ այլ խնդիրների հետ, ինչպես անում են Մեծերը:
Ես ա՛յն սերունդն եմ, որի կյանքը իր ձեռքերում է, ես ա՛յն սերունդն եմ, որը երբեք չի համակերպվի այն ամենի հետ, ինչի հետ համակերպվել եք դուք և ինձ էլ ստիպել մեծանալ այդ կործանում տանող ձեր գործողություններով:

Այսօր մենք ոտքի ենք ելել, մեր ձայնը լսելի դարձնելով նույնիսկ Սփյուռքում, բայց Հայաստանի գյուղերից շատերում մեր ձայնը բախվում է մարդկանց թերահավատության և անտարբերության հետ և կարծես անգամ չի լսվում:
Ես Ամասիայում եմ, և աշխատանքի բերմամբ ֆիզիկապես լքելով «Թավշյա հեղափոխությունը», եկա այստեղ, ապագայիս հեռանկարները չլքելով: Ու..

-Հանկարծ չերթաք չխառնվիք, թող իրար ուտեն:

-Տո ի՞նչ բդի փոխեն է, էս երկիրը մեռած երկիր է:

-Ի՞նչ են ելե կպառկին ավտոների դեմը, անդաստիարկները, թող քշեն վրեքը, որ իմանան:

-Հայ աղջիկն է՞լ իրան սպես պահե, ամոթ է:

Ու գիտեք ամեացավոտը որն է, որ այս և բազմաթիվ այլ կարծիքներ հնչում են ոչ այն պատճառով, որ խոսողները ՀՀԿ-ական են, այսինքն, կառավարության գլխավոր կուսակցության հետևորդներ: Ո՛չ: Այս ամենը հետևանք է անտեղյակության, քաղաքացիական ցածր ինքնագիտակցության, անտարբերության: Այս ամենը ցուցաբերվում է այն մարդկանց կողմից, ովքեր ավերեցին էս երկիրը իրենց ծախած ձայնով ու տվեցին մեր սերնդի ձեռքը: Այն մարդկանց կողմից, ովքեր բողոքել են միշտ, կշարունակեն բողոքել, բայց միայն բողոքել՝ առանց որևէ քայլ ՝ ինչ-որ բան փոխելու ցանկությամբ:

Իսկ երբ դու գիտակցելով ու հասկանալով, որ այն, ինչ կատարվում է այստեղ, իրականում քո սերնդին սազական չի, գալիս ես որոշակի գործողություններով, որոնք կնպաստեն քաղաքացիական և իրավական ինքնագիտակցության բարձրացմանը և մարդկանց կհասկացնեն, որ պայքարը դա ճիշտ է, իսկ փախուստն ու համակերպումը՝ Ո՛չ, կլսես այն կարծիքը, որ…

-Դա մեր երիտասարդներին հետաքրքիր չի, ավելի լավ կլինի ինչ-որ ֆինանսական ծրագիր բեր:

Բայց ես չեմ համակերպվում:

Ժամանակաշրջան, երբ այստեղ բոլորը գիտեն իրենց այս իրավունքները, բայց միայն գիտեն ու աշխատում են 10 ժամ, նվազագույն աշխատավարձ անգամ չստանալով, ընտրական իրավունքը օգտագործելով որպես եկամտի միջոց: Եվ այո՛, ես հասկանում եմ, թե ինչու ենք Մենք հիմա պայքարում, և ովքեր են կերտել այս իրավիճակը: Եվ երբ ինձ ստիպում են հասկանալ, որ սա կործանված երկիր է: Բա գիտի՞, թե ինչու է կործանված երկիր, որովհետև կործանողն ինքն ու իր նմաններն են եղել, թեկուզ անգիտակցաբար: Անգամ չի ասում, թե ինչպես վարվեմ, թեկուզ այս իրավիճակում երիտասարդը ի՞նչ անի: Բայց ասում է՝ չպայքարես:

Լավ: Մեծ սերո՛ւնդ, Դու՛, որ քննադատում ես այն երիտասարդներին, որոնք ճանապարհներն են փակել, որոնք գոռում են և պայքարում, որոնք իրենք իրենց անտարբերության և առավել ևս քո զոհը չեն:

Ես քեզ եմ մեղադրում այս ամենի մեջ, Ես քեզ եմ մեղադրում, որ իմ երկիրը իմը չէ, ես քեզ եմ մեղադրում, որ այսօրվա երիտասարդը պայքարում է, բայց նաև անկարող է: Ես մեղադրում եմ քեզ, քեզ ու միայն քեզ: Դու ես հանձնել Իմ երկիրը այս մարդկանց ձեռքը, և տեսնելով, որ նրանք թալանում ու ավերում են քո երեխայի հայրենիքը, լռել ես և հանդուրժել: Դու վաճառել ես իմ երկիրը,երբ ես գիտակից չէի, ու դատապարտել ես ինձ կրելու քո որոշումը: Իսկ հիմա սպառնում ես, որ կարտագաղթե՞ս, որովհետև չես կարողանում պահել երեխաների՞դ: Գնա: