Ինչն է ինձ հուզում խորագրի արխիվներ

Նայելով ազատության աչքերին

Չգիտեմ՝ որտեղից է պետք սկսել պատմել, բայց ամեն դեպքում պետք է, որովհետև հիմա դա միակն է, որ ես կարող եմ անել՝ էսպես տանը փակված, ընկերներիս հետ միասին մտքով կռիվ տալու ու էսօր նրանց կողքին չլինելուս համար լաց լինելու փոխարեն:

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Ես քաղաքացիական ակտիվություն երբեք չեմ ունեցել, բայց էս պահից սկսած էլ չեմ կարող նույնն ասել, չեմ կարող, որովհետև երեկ ու դրա նախորդ օրը ես դուրս եկա փողոց՝ հաղթահարելով իմ մեջ հազար  վախ ու սկզբունք, դուրս եկա, որովհետև ընկերներս էին էնտեղ, ու ես չգիտեի՝ ոնց էի վաղը նայելու նրանց աչքերին:

Դրա համար էլ հիմա, անկախ մեզ կոտրելու բոլոր փորձերից, ես ասում եմ էլի իմ ընկերներին, որ իրենք հաղթել են՝ նախևառաջ ինձ «հեղափոխելով», ու ես ամենից շատ իրենց ու մեր բոլորի ներսում ապրող էդ հաղթողին եմ սիրում:

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Երկու օր առաջ Ֆրանսիայի հրապարակում մարդիկ էնքան ջերմ էին, ու երեկոն էնքան էր խաղաղ, որ ոչ մեկս չէր մտածում  պայթուցիկների, ջրցանների ու զրահապատ մեքենաների մասին կամ էլ գուցե չէր ուզում մտածել… Էդպես խաղաղ էլ սկսվել էր ամեն ինչ: Բայց երեկ ամեն տեսակ զենքի ու կռվի արանքում, քաղաքացիական հագուստով ոստիկանների ու իրենց նմանների բազմանդամ շարասյուների մեջտեղում, շատ բաներ փոխվեցին: Մեր կողքին, մեր աչքի առաջ, մեր մեջ:

Բայց մարդիկ էլի մնացին նույնը՝ իրար հաց բաժանող, մեկը մյուսին ջուր հասցնող, ծանոթ-անծանոթի համար լաց լինող… Իսկ կյանքը սովորաբար արցունքի միջից լրիվ այլ է երևում:

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Երեկ առավոտյան, երբ մետրոյով մի կերպ հասա Երիտասարդական, առաջին անգամ հասկացա էդ կայարանի անվանման արժեքը, որովհետև դուրս  գալով քաղաք՝ էդ նույն երիտասարդությունը ինքն իրենով փակեց միանգամից չորս խաչմերուկ՝ վտանգելով իրեն, կողքինին, բայց գիտակցությամբ, որ իր պայքարն ազնիվ է, ու Հայաստանը նախևառաջ հենց ինքն է:

Հայաստանը ծնողներից գաղտնի ցույցի դուրս եկած Մոնիկան է, Հասիկը, Նանեն, նրանց տագնապած հայացքներն ու իմ ուժեղ ձեռքսեղմումներին դիմանալն է:

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Հայաստանը գետնին նստող ուսանողներս ենք՝ ուժասպառ քայլելուց, արևից, քաղցից:

Հայաստանը էդ պահերին մեզ ուտելիք առաջարկող մարդիկ են, ու «ապրեք, երեխե՛ք ջան» կանչող ծերերը:

Հայաստանը այ էդ ծերերն են, որ առողջական խնդիրներով ու ձեռնափայտով գալիս են՝ տեր կանգնելու իրենց իրավունքին:

Հայաստանը Հայարփիի ազնիվ գաղափարներն են:

Հայաստանը «Քաղաքացու երգ»-ը, «Քայլ արա», «Մենք ժպտում ենք» երգերն են ու դրանք անգիր իմացող մարդիկ:

Հայաստանը ցույցի դուրս եկած դասախոսներն են, ցույցի հետ քայլող մանկահասակ երեխաներն ու շները:

Հայաստանը Բաղրամյանի թեժ պահերին աղջիկների համար ճանապարհ բացող երիտասարդներն են:

Հայաստանը Ռուբենի, Մհերի, Կարենի, Դավիթի պես երիտասարդներն են:

Հայաստանը կողքիցս չհեռացող Մարիամն է, որ վազքի մեջ էլի անունս էր կանչում:

Հայաստանը Աստղն ու իր քույրն են, որ պայթյունից հետո էլ որոշում են մինչև վերջին մարդը չլքել Բաղրամյանը:

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Հայաստանը էդ ընթացքում իրար հերթ չտալով ինձ զանգող մարդիկ են:

Հայաստանը Անահիտն է, որ Սարյանի այգում թաց աչքերով գրկում ու հանգստացնում է ինձ:

Հայաստանը Դիանն ու իր ընկերներն են՝ ուժեղ ու կարեկցող:

Հայաստանը իմ կուրսն է՝ միասնական բոլոր բոլորից:

Իրար առանց ճանաչելու սիրող ու առանց առիթ ժպտացող մարդիկ են՝ ազատության, պայքարի ու հաղթանակի ոգով:

Էն ազատության, որի աչքերին պետք է համարձակ նայել, և որին պետք է պարզապես մինչև վերջ հավատալ ժպիտով:

amalya harutyunyan

Քաղաքացու կայացումը

Լուսանկարը` Սերյոժա Առաքելյանի

Լուսանկարը` Սերյոժա Առաքելյանի

Առաջին անգամն էր: Հա, առաջինն էր, երբ ես համարձակվում էի հակառակվել ծնողներիս ու տուն չգնալ, առաջինն էր, երբ հեռախոսազանգերին չէի պատասխանում ու պնդում էի, որ փողոցում եմ մնալու:

Մի շաբաթ առաջ էր կամ մի քիչ ավելի, Անին ինձ ասաց, որ ես շատ հեռու եմ քաղաքականությունից, հարցեր տվեց, ու ես զգացի, որ բացի փաստերից ուրիշ ոչինչ չգիտեմ, ոչինչ չեմ հասկանում:

Ուրբաթ էր, երբ գոնե տանից դուրս գալու ու զբոսնելու պատրվակով դրսում էի: Մի քանի ժամ հետո ստիպված էի տուն վերադառնալ: Մարդիկ հանրահավաքից, Ֆրանսիական հրապարակը փակելուց, էնտեղ քնելուց ու պայքարելուց էնպիսի դրվագներ էին պատմում, էնպիսիները, որոնք լսելիս անտարբեր անցնել հնարավոր չէր:

Միայն ես իմացա, թե ինչքան ինձ մեղադրեցի ու չներեցի մի ամբողջ շաբաթ ու կիրակի տակից դուրս չգալու ու մերոնց կողքին չլինելու համար:

Կիրակի երեկոյան, երբ բոլորը վախեցած որոշում էին, որ չպիտի գնան համալսարան, ես հստակ գիտեի, թե ինչ եմ ուզում ու ինչ էի անելու: Երկուշաբթի ես պիտի մերոնց հետ լինեի:

Լուսանկարը` Սերյոժա Առաքելյանի

Լուսանկարը` Սերյոժա Առաքելյանի

Թե ինչ դժվարությամբ ու ինչ մտքերով հասա համալսարան, կարևոր չէ, ինչքան վախ ու անհանգտություն կար իմ մեջ, դա էլ կարևոր չէ, բայց հասա, ու դիմացիս տեսարանն ինձ այդ պահի ամենաուժեղն ու պայքարողը դարձրեց:
Ուսանողների մի մեծ խումբ գրավել էր ամենամեծ խաչմերուկներից մի քանիսը, համալսարանները դատարկ էին, ուսանողները ժամանակ չունեին դասի գնալու, ուսանողները պայքարի էին ելել:
Տեսածս ամենալուսավոր դրվագներից էր: Ես ու էս երեխեքը գիտեինք ուր ենք գնում ու ինչ ենք ուզում, մեր մեջ էր ապագան, ու մեր մեջ էր եռում պայքարող արյունը:

Մի պապիկ կոնֆետ էր բաժանում, ասացի, որ չեմ ուզում, ասաց` ձեզ համար եմ բերել, բալես, վերցրու, ուրիշին կտաս: Վերցրի, բայց ուրիշին էլ չտվեցի, մինչև հիմա թանկարժեք մասունքի պես պայուսակումս եմ պահում:

Ամենուր խանդավառ դեմքեր էին, մարդիկ, որ անտարբերության զոհ չէին դարձել, մարդիկ, ովքեր հավատում էին, մարդիկ, ովքեր իրենք էին կերտելու ապագան, մարդիկ, ում տեսնելիս կարող էիր ժպտալ, ձեռքով ձեռքին հարվածել ու իրար հավատացնել, որ հաղթելու ենք, մարդիկ, ում հետ հանդիպել էիր պայքարելու համար, մարդիկ, ում կարող էիր ամուր-ամուր գրկել, մինչև 15 վայրկյանը կլրանար (եթե 15 վայրկյանից ավել է տևում գրկախառնությունը, ապա նշանակում է մարդիկ իրար վստահում են):

Լուսանկարը` Սերյոժա Առաքելյանի

Լուսանկարը` Սերյոժա Առաքելյանի

Բոլորն էնքան ծանոթ ու հարազատ էին թվում: Ամեն պահ ասում էի` վայ «Մանանայի» Սերոժը, վայ մյուս Սերոժը, հետո էլի՝ Գևը, Սյուզին, Իրինան, Արուսը, Անին ու բոլորը, բոլորին ասես տարիներով ճանաչած լինեի:

Ուսանողների մեծ մասը  սահմանի նման խաչմերուկ, կամուրջ ու փողոց էին փակել ու պահում: Լրագրության ֆակուլտետի մի ամբողջ կուրս դրսում էր: էլի քայլում էի փողոցներով, երբ Արուսին տեսա, աչքերը փայլում էր, մի տեսակ ժպիտ ուներ, նստած էր փողոցի ամենակենտրոնում դրված նստարանին, վազեցի իր մոտ.
-Արուս, բա ասացիր՝ դրսում չես կանգնի, ցույցի չես մասնակցի:
-Ամ, էս անգամ չէի կարող, էս անգամ ուրիշ էր, էս ամենը լրիվ ուրիշ ա:
Ու հա, ուրիշ էր, մարդիկ ու իրենց համարձակությունը ուրիշ էր, նման չէր այս կամ այն օրվան ու պահին:

Բոլորն օգնում էին իրար, բոլորն իրար կողքի էին, մեկը ջուր էր բաժանում, մեկը՝ սնունդ, ուսանողների հայրերը իրենց երեխաների համար սնունդ էին բերում, մի պապիկ էլ ցուցարարներին ծաղիկ էր բաժանում, էնքան գեղեցիր էր էս ամենը…

Ու թե ինչ էի զգում, երբ Անիին էի գրկում, երբ իր մասին տեղեկություն էի ստանում լուսանկարներից, ուղիղ եթերներից, հետո ամբողջ քաղաքով մեկ փնտրում էի իրեն գտնելու ու գրկելու համար: Իրեն տեսնելիս ու գրկելիս միջիս արևի դեղինը թարմացնում ու նորից գործի էի անցնում: Ինքը ապացուցում էր, թե ինչքան ուժեղ կարելի է լինել ու ինչքան կարելի է պայքարել, ինքը, որ փակում էր ավտոբուսները  գետնին պառկելով, ինքը, որ օրերով դրսում էր գիշերում  պայքարի օրինակ էր ինձ համար:

Այստեղ էր իմ երազած հասարակությունը:

Ու սրան հակառակ, ահռելի քննադատություն, քննադատություն և կրկին քննադատություն: Մարդիկ էկրանից այն կողմ էին հետևում դեպքերին ու առանց էդ ամենի մեջ լինելու համարձակվում էին ասել, որ սխալ է, որ ոչինչ չեն փոխի, ձևական բնույթ կրելու մասին գրված մեկնաբանությունները, էլ չասեմ՝ ինչքան շատ էին:
Ձևական ինչպե՞ս են պայքարում, անկեղծ, չգիտեմ:
Քայլում էինք, ու վարորդները վեճ էին սկսել, որ չենք թողնում ազատ երթևեկեն, որ անհանգստություն ենք պատճառում: Բայց հենց անցնեն բնականոն կյանքի, ասելու են «երկիրը երկիր չի»:
Ասում են` էս չի՞ ձեր արածը, ցույց տալով փողոցում դրված աղբամանները, ասում են, որ քանդելուց բացի ոչինչ չեք կարողանալու, ասում են ու ձեռքները ծալած նստում, ասում են` ուսանող եք, տաքարյուն եք, չեք հասկանում, որ չի փոխվի ոչինչ, ու իրենք չեն միանում ինչ-որ բան փոխելու համար:

Էսպես գրում եմ ու տողերս չեմ ուզում հասցնել օրվա վերջին…
Չեմ ուզում հիշել, թե բոլոր «ոստիկան, միացիր» հորդորներին, ոստիկանները ինչ պայթյուններով պատասխանեցին, թե ինչպես մարդիկ վիրավորվեցին, մարդիկ ուշաթափվեցին ու սարսափեցին:

Իմ երազած հասարակությունը փշալարի մի կողմում պայթուցիկ նետող մարդիկ չէին:

Հիմա ես, հնարավոր է, կրկին ոչինչ չեմ հասկանում քաղաքականությունից, չգիտեմ` ինչն է սխալ ու ճիշտ, բայց գիտեմ,  որ ես միշտ պայքարելու եմ իմ երազած հասարակության ու Հայաստանի համար:

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Բաբոյանի

Դեպի ջահել ազատություն

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Բաբոյանի

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Բաբոյանի

Էս իմ ասելիքի կեսն է, ու ոնց զգացել եք, ես շատ բան չեմ էլ տեղադրում սոցկայքում, միայն կրիտիկական պահերին, ու եթե ես սրա մասին չխոսեմ, կմեռնեմ։

Առավոտյան 7-ին մտածում էի՝ գնամ-չգնամ, որովհետեւ դասերից հետո հաստատ միանալու էի ժողովրդին, չգիտեմ ինչու որոշեցի, որ գնամ: Ու 8.30 դուք պետք է տեսնեիք ոնց մի խումբ ջահելներով նստեցինք փողոցի մեջտեղում, փակեցինք փողոցները (բժշկականի մոտ = ուսանողական տարածք): Հետո իմանում էինք, որ մետրոյում պառկում են դռան առաջ, ու ոգևորվում էինք։
Մարդիկ մասիվից, Կոմիտասից ու լիքը տեղերից ոտքով իջնում էին կենտրոն։

Էս բոլոր պահերին ուզում ես մի քանի մարդ դառնաս, որ ամեն տեղ լինես, որ ոչ մի բան բաց չթողնես, որովհետև ամեն ինչ չափից դուրս ոգևորող է։

Համալսարանների մոտով քայլեցինք ու եկանք հետ` ընդմիջում անելու։
Դրանից հետո իջանք օպերա` Ռոդենի արձանի մոտ, ինչ խոսք` Հայկոյի խոսքը ոգևորիչ էր։

Լուսանկարը՝ Էրիկ Ալեքսանյանի

Լուսանկարը՝ Էրիկ Ալեքսանյանի

Երբ այդքան մարդ ես տեսնում մի տեղ` ջահելներ, ձյաձյաներ, մորքուրներ, տատի ու պապիներ, չես կարող չոգևորվել։ Հետո քայլեցինք ո՞ւր։ Հա, մեր սիրելի ԱԺ:
Երբ առաջ ես նայում՝ ծայր չկա, հետ ես նայում՝ ծայր չկա, հասկանում ես, որ քո «դեմը խաղ էլ չկա»։ Ծափեր, ծափեր, ծափեր… Կոչեր, «Ոստիկան, միացիր»-ներ (թե ո՞ւմ ենք խաբում) ու հետո ուժեղ ձայն (կրակոցի նման): Վախենալու էր, հատկապես մեր նման վախկոտների համար։ Ձյաձյաներն ասացին՝ վերջ, էլ չեն անի, մի վախեցեք:
Հետո մի հատ էլ, արդեն մեր ուղղությամբ: Հետո մի հատ էլ, մի հատ էլ… Ու արդեն Սարյանի այգում ենք` լացելով, չհասկանալով՝ էս ի՞նչ էր, ո՞նց, ինչո՞ւ…

Լուսանկարը՝ Էրիկ Ալեքսանյանի

Լուսանկարը՝ Էրիկ Ալեքսանյանի

Էս կարճ էն մասին, թե ինչ կատարվեց:
Չեմ խոսում ընթացքում պատմությունների մասին, թե ամեն փողոցում ոնց են մարդ «տփել», ով ինչ է ասել, ինչով են վախեցրել և այլն, ուժեղ ձայներից հետո մարդկանց վնասվածքների, դիմացը կանգնած աղջիկների վախերի, ուշաթափությունների մասին պատմություններ, ու ամբողջ Սարյան իջնելու ճամփին լաց, լաց, ու «Մի վախեցեք, բալեք»-ներ…

Նստած մտածում ես՝ լավ, ինչի՞։ Չեմ խոսի սենտիմենտալ բաներից (ասենք` որտեղի՞ց էս մարդկանց էսքան չարություն), քանզի ամեն ինչ հարթ լինել չէր էլ կարող։

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Բաբոյանի

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Բաբոյանի

Հա, ես քաղաքականությունից շատ բան չեմ հասկանում, բերման ենթարկվելու դեպքում իմ իրավունքներին էլ էսօր եմ ծանոթացել, բայց դա ինձ չի խանգարել, որ գնամ ու կանգնեմ էդ մարդկանց հետ: Որ էսօր ծաղիկ բռնեմ ձեռքիս, ծափերից ուրախանամ, գրկեմ, ժպտամ ու լացեմ, պառկեմ Աբովյանի խաչմերուկի մեջտեղում, որովհետև ամեն դեպքում ես հպարտ եմ, որ հայ եմ։ էն մարդիկ, որ ապրում են հիմա Հայաստանում, և ում ես տեսա ու ումով հպարտացա, իրենք են Հայաստանը, ոչ թե էն մարդիկ, որ փշալարի մյուս կողմում են, որ մեզ վրա, չգիտեմ ինչեր են գցում, որ տանկ ու ջրցաններ են բերում, իրենք չեն Հայաստանը, հաստատ։

Ու էս ամեն ինչի հետ դեռ կան մարդիկ, որ օնլայն տիրույթում գրում են` «դուխով, առաջ գնացեք, հետ չգաք»։ Էս ամեն ինչը հեշտ է, երբ դու տանն ես, կողքից ես նայում ու թվում է քեզ մի քայլ է բաժանում քո նպատակից: Ես չեմ ասում՝ եկեք մեզ հետ ու տնից մի գրեք (էդ էլ է օգնում շատ), ես չեմ ասում՝ «դուխ» մի տվեք, բայց մի մեղադրեք, երբ մարդիկ հետ են գալիս ու ինչ-որ պահի ուղղակի հուսալքվում։
Էս ամեն ինչի հետ կան մարդիկ, որ կանգնում են ցուցարարների ֆոնին ու ժպտալով սելֆի անում, կամ՝ «Ապե, մի հատ ինձ նկարի, քանի չեն գնացել»:

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Առաքելյանի

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Առաքելյանի

էս ամենի հետ կան մարդիկ, ովքեր գոհ են երկրի վիճակից ու մեղադրում են մեզ մենակ նրա համար, որ իրենք ուշացան գործից-դասից։ Հարցը էդ մի օրը չի, հարցն էն է, որ իրենք միշտ են էդպես, միշտ են էդպես մտածելու, ուշանան, թե՝ չէ։

Ու կարող է էս ամեն ինչը էսպես չպետք է մեկնաբանվեր, որ իմ էստեղ գրելը սխալ է, որ ես կարող է՝ շատ բան չեմ տեսել։ Բայց ես գիտեմ, որ երբ փշալարից էս կողմ ես, էդ ձայնից կարող է գժվես ու ժամերով հետ չգաս, կարող է անընդհատ հարցնես՝ ինչի՞, կարող է՝ կոտրվես, կարող է «մանթոյից խնդաս», հումորներ անես, մտածես կողքինիդ մասին, երբ իրեն առաջին անգամ ես տեսնում, ու մեկ է, դրանից հետո էլի գնաս ու ասես` բայց մենք ժպտում ենք։

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Առաքելյանի

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Առաքելյանի

Ու չեմ լռելու նրա մասին, որ էս ամենը նման էր պատերազմի, սահմանին, իսկական։ Որովհետեւ էդ ամենը ես հենց էդպես էլ պատկերացնում եմ, երբ տղերքը ասում են մեկը մյուսին՝ ես կմնամ, դու գնա աղջիկներին տեր եղի, երբ ասում են՝ մի վախեցիր, երբ աղջիկներին են պաշտպանում, հետո իրենց մասին մտածում (կամ մոռանում իրենց մասին), ու փշալարի մյուս կողմը էդ իրական սահմանի մյուս կողմն է, որովհետեւ երբ առաջին «չգիտեմ ինչը» գցեցին, ես չէի ուզում հավատալ, որ էդ զավակ, կին, մայր ու հայր ունեցող մեկն է անում։ Էդ ուղղակի անհնար է…

Բախտի բերմամբ թե պատահմամբ, նաև մյուս կողմերում եղա, որտեղ էլի փակել էին ճամփաները, ու էդ ոստիկանները, էդքան շատ մարդ (մարդ եմ ասում, որովհետև ուզում եմ հավատալ, որ իրենք առաջին հերթին մարդ են, ամուսին, հայր, որդի, հետո ոստիկան, և ուզում եմ հավատալ, որ իրենք իրոք այլ ճար չունեն, դրա համար են էսպես վարվում), սպասում էին ուղղակի մեկի հրամանին, մեկի, գրողը տանի։ Մի հոգու պատճառով էս ամեն ինչը, մի հոգու պատճառով… Չէ, իմ երազած Հայաստանը հաստատ սա չի, հաստատ։

Ու միշտ ասել եմ ու էլի ասում եմ՝ ես էս երկրից չեմ գնալու, երբեք, ես իմ երեխեքին էստեղ եմ մեծացնելու, իմ երեխեքը հայ են մեծանալու, որովհետև էս է իրենց տունը։

Ուղղակի ուզում եմ, որ էսպես չլինի: Ուզում եմ հավատալ, որ մի անգամ «Ոստիկան, միացիր»-ով բոլորը միանալու են, որ գնալու ենք ու անենք էն, ինչ ուզում է ժողովրդի մեծ մասը։ Բայց չէ, պարզվում է կան նաև կինոյի վատ տղաները, որ խանգարելու են։

Ինչ եմ ուզում ասել, իմ Հայաստանում համալսարան-դպրոցում ցույցի գնալը (ֆորմալ` դասից բացակայելը) էդ ուսհաստատությունից հեռացվելու պատճառ չի, իմ Հայաստանում դասախոս-ուսանողը չի վախենում «մեշոկ պապիներից», իմ Հայաստանում ոստիկանը քաղաքացու պաշտպանն է, ոչ թե թշնամին, ու իմ Հայաստանում փշալարեր չկան:

Երևանյան օրեր. ապրիլ 16

amalya harutyunyan

Մի քիչ «չկրթական» համակարգից

Երբ ընդունելության քննություններ էի տալիս, բոլորի՝ «չես կարող»-ներին հակառակ առավելագույն միավոր ստացա:

Ես երազում էի համալսարանի մասին, գեղեցիկ սպասելիքներ գծում: Մտածում էի` կգնամ համալսարան ու էստեղ էլ հնարավորություններիս թերագնահատում չի լինի:

Առաջին անգամ հասկացա, որ մեծ սպասումներ ունեմ, երբ համակարգչային հմտությունների դասին. «Կարո՞ղ եմ ես քիչ անել, տեսողության հետ խնդիր ունեմ», խնդրանքիս դասախոսս պատասխանեց. «Էնպես անեիր՝ չունենայիր, ուրեմն, քննությանն էլ խնդիր կունենաս»:

Ու չնայած էսպիսի դեպքերն ինձ հետ շատ էին, ես շարունակում էի սովորել: Շարունակում էի, քանի որ հստակ գիտեի՝ ինչ եմ ուզում ու ինչ եմ տանելու համալսարանից: Որոշել էի ցույց տալ, որ ինձ երբեք ոչինչ չի խանգարի: Միջանկյալին, երբ առավելագույն 5-ից 5 էի ստացել, դասախոսս նայեց աչքերիս մեջ, ձեռքը բռունցք դարձրեց ու ասաց` «դուխով»: Սա բավական էր ինձ նորից առաջ գնալու ու հավատալու ինքս ինձ: Հետո ինչ լինում էր, հիշում էի էդ պահն ու նորից սկսում պայքարել:

Կիսամյակը ավարտեցի բավականին բարձր միավորներով: Սակայն բանավոր քննությունների ժամանակ փոխանակ տոմսիս հարցերը տային, լսում էի «Մեղք ես, 14 դնե՞մ, գնաս», «Բա սովորելը բարդ չի՞» արտահայտությունները:

Հա, բարդ է, երբեմն շատ: Բայց ես սովորում եմ, չէ՞: Ինչի՞ համար են տվյալ հարցերը: Ամեն անգամ, երբ դու իրոք ուզում ես սովորել, քեզ կոտրում են, խղճում, ասում, որ չես կարող, հավատացնում, որ կրթական համակարգը քեզ համար չէ:

Էս ամենն ինձ չխանգարեց, որ սովորեմ 2-րդ կիսամյակում, բայց լսել «Եթե նորմալ չի ամեն ինչ հետդ, եթե չես կարողանալու, ինչի՞ ես եկել» արտահայտությունը, մի քիչ շատ նյարդայնացնող էր:

Ու էդպես միշտ է: Դասախոսդ նայում է աչքերիդ մեջ ու հավատացնում, որ ներառում չկա, որ «աննորմալները առանձին պետք է սովորեն» էն դեպքում, որ իրենք ոչինչ չեն փորձել անել, երբ իրենք ոչ մի մատչելի դասախոսություն, գրականություն չեն տրամադրում, երբ մոնիտորները ամենաանհարմարն են, սլայդները` ամենափոքր տառաչափով, նյութերը` համարյա չերևացող տառերով, իրենք համարձակվում են էդպիսի հայտարարություններ անել:

Իրենք համարձակվում են էդպիսի բան ասել, երբ ոչ մի հարմարություն ու մատչելիություն չկա թե շարժողական, թե լսողական, և թե տեսողական խնդիրներ ունեցողների համար: Չկան թեքահարթակներ, հարմար լսարաններ ու նստարաններ, տեխնոլոգիաներ ու միջոցներ, չկան մարդիկ, ովքեր առաջնային պետք է ստեղծեն ներառումը:

Բայց համարձակվում են վիրավորական խոսքեր ասել ու այն դեպքում, երբ քննարկումների ժամանակ բարձրացված մատչելիության հարցին միակ ներկայացուցչական ուսանողական կառույցը ասում է, որ ինքը պարտավոր չի լուծել այդ խնդիրը, որ ինքը չի կարող այդքան բան անել 30 հոգու համար, որ դա առաջնային խնդիր չէ:

Իսկ 2005թ.-ին Հայաստանը միացել է Բոլոնյան համակարգին, ստորագրել համաձայնագիրը, ըստ որի կրթությունը պիտի բոլորի համար լինի, մատչելի լինի անկախ ամեն ինչից, անկախ տվյալ մարդկանց քիչ քանակից:

2010թ.-ին էլ Հայաստանը ստորագրել է ՄԱԿ-ի հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց իրավունքների կոնվենցիան, որտեղ նշվում է, որ բոլորը հավասար են և բոլորը ունեն կրթության իրավունք:

Բայց մինչ այժմ այս երկու փաստաթղթերից ոչ մեկը չի վերածվել թղթից գործի, և դեռ հակառակը` մարդկանց կարծիքը հարում է խտրականությանը:

Ու այսքանից հետո համարձակվում են հարցնել, թե ինչի եմ եկել:

Հա, ես հաճախ եմ մտածում, թե ինչի եմ եկել համալսարան, բայց ոչ նրա համար, որ չեմ կարողանում սովորել, այլ նրա համար, որ չգիտեմ` ինչ եմ ստանալու էստեղ, կրթությո՞ւն, թե՞ խղճահարության խոսքեր ու վիրավորանք:

marieta baghdasaryan

Ամեն ինչ այլ կլիներ

Չեմ սիրում խոսակցություններ լսել, բայց երբեմն խանութի հերթերում, դպրոցի ճանապարհին ու երթուղայինում որոշ խոսքեր միանգամից ականջներիս ստիպում են լսել, լսել մարդկանց կյանքին ու առօրյային առնչվող որոշ դրվագներ, մտածել դրանց շուրջ ու ինչ-որ բաներ հասկանալ:

Մետրոյի կանգառի աղմուկի մեջ երկու կին՝ ծանր տոպրակները ձեռքներին, հոգոց հանելով խոսում էին․

-Մի երկու տոպրակ ոնց լցվեց արագ, տենց արագ էլ դրամապանակս դատարկվեց, անտեր ռուբլին ընկավ, մարդ չգիտի՝ էլ ինչ անի։

-Հա, իրոք, մի ամբողջ ամսվա աշխատանք լցնում ենք տոպրակները, մի քանի օրում պրծնում ա, գնում, մեզ էլ մնում ա անհանգստությունը:

-Հազար եմ ասել, ա՛յ տղա, արի հետ, ընտանիքիդ կողքին եղի, երեխեքիդ մեծանալը տես․․․ Է՜հ, տեսնես՝ կգա՞ մի օր, որ մեր երկու երնեկն էլ մի տեղ կլինի․․․

Պարզից էլ պարզ էր, որ արտագնա աշխատանքի մասին էին խոսում։

Մի քանի օր անց երեկոյան միացնում եմ հեռուստացույցը, մի ալիքով՝ տնտեսական աճ, մյուսով՝ բանակ, սիրիահայեր, արտագաղթի բարձր ցուցանիշ և այլ թեմաներ։ Անջատում եմ ու գնում պատուհանի մոտ: Նայում եմ դիմացի չորսհարկանի շենքի լույսերին, ախր, անցած տարի բոլորը վառ էին: Իսկ հիմա, առաջին հարկի բնակիչները տեղափոխվեցին Ռուսաստան, երրորդում ապրողները վաղուց վաճառել են ամեն ինչ ու տեղափոխվել Երևան, իսկ բակում խաղացող երեխաների աշխուժությունը շուտվանից նախկինը չէ: Զանգում եմ ընկերուհուս ու զգում ձայնի տխրությունը, եղբայրը նորից մեկնում է արտերկիր՝ աշխատելու, ու ինքն էլ տխրել է, որովհետև կկարոտի:

Շաբաթ-կիրակիներս ավարտվում են տատիկիս ու պապիկիս հետ «սքայփով» զրուցելով, ու ինձ համար էս ամենի ամփոփումը միշտ երեկոյան էդ ժամին է գալիս, երբ հասկանում եմ՝ ինչ բարդ է ապրել հարազատներից հեռու: Մարդիկ, անտեսելով բազմաթիվ դժվարություններ, հեռանում են: Մեկը՝ ժամանակավորապես, մյուսը՝ մշտական, դե, ոնց երգում է ասվում՝ օտար ափերում բախտ որոնելու:

Ինչքան ուրիշ կլիներ ամեն ինչ, եթե չլիներ արտագաղթը: Մեր բակն առաջվա պես ակտիվ ու աշխույժ կլիներ, մետրոյի աղմուկի մեջ մի քանի հոգոց երևի պակաս կլիներ, դիմացի շենքի լույսերի հատուկենտությունը չէր լինի, ու ես էլ երևի «սքայփ»-ով զրույցների փոխարեն շախմատ կխաղայի պապիկիս հետ երեկոյան:

Ու չնայած մարդիկ, նրանց խոսակցությունները, հոգսերն ու ձգտումներն այդքա՜ն տարբեր են, նրանք երբեմն այնքան նման ու ընդհանուր իմաստ են թաքցնում․ մետրոն, լույսերը, բակն ու «սքայփը»։

laura sekoyan

Քամուց քշվածները Սոլակում

Մոտ մեկ շաբաթ առաջ էր, երբ Գագիկ Սուրենյանը հայտնեց, որ սպասվում են ուժգին քամիներ, և հնարավոր է՝ դրանք պատճառեն վնասներ։ Իհարկե, գյուղացիները զբաղված էին այգու գործերով, շատերն աշխատանքի էին, և այդ զբաղվածության պատճառով չէին լսել, կամ, եթե լսել էին, ուշադրություն չէին դարձրել՝ հուսալով, որ մեր սարերը թույլ չեն տա քամին մեզ վնաս պատճառի։ Հիմա լսել, թէ չէին լսել, դա արդեն կարևոր չէ, կարևորն այն է, թե ինչ եղավ։

Սովորական օր էր։ Սկսվել էին գարնանային արձակուրդները, և բացվել էր այգին մաքրելու մեծ ու հաճելի գործը։ Այդ գործով շատերն էին զբաղված։ Կեսօրից հետո սկսվեց սովորականից ավելի ուժեղ քամի, և մարդկանց հավաքած տերևների բուրգերը հավասարվում էին հողին։ Ծառերը կարծես մարտի բռնված լինեին, իրարից բավականին հեռու գտնվող ծառերի ճյուղերը ուժգին քամուց հարվածում էին իրար։ Բոլորն անցան տուն, ով մոմ չուներ տանը, շտապ խանութ էր ուղևորվում՝ մոմ գնելու։ Բոլորը սպասում էին, որ ամեն պահի կարող են հոսանքազրկվել։ Այդ սպասելիքները քամին արդարացրեց։ Վնասվել էին մի շարք անասնագոմերի տանիքներ, կտրվել էին հոսանքի հաղորդալարեր, և դեռ սա ամենը չէր։
Հրազդանից մեքենայով տուն էինք գալիս, երբ հասանք դպրոցի մոտ ու ականատես եղանք, թե ինչպես քամին վերցրեց ու գետին տապալեց դպրոցի տանիքի մեծ մասը։ Սա ամենամեծ վնասն էր, որ քամին պատճառեց Սոլակ գյուղին։
Անցել է արդեն արձակուրդների մեկ շաբաթը, բայց դպրոցի տանիքը դեռ չի վերանորոգվել։ Միայն հավաքել են տանիքից պոկված հատվածները և դասավորել դպրոցի բակի մի կողմում։ Եթե գյուղացիները հստակ իմանային, որ իրենք պետք է վերանորոգեն տանիքը, գուցե արդեն նորոգած լինեին, բայց քանի որ որոշ տեղերից եկել, հետաքրքրվել են դպրոցով, նկարել են ավերված տանիքը և որոշակի օգնություն խոստացել, այդպես էլ տանիքը շարունակում է երեք հարկ զիջել իր տեղը ու մնալ գետնին։

Մեկ շաբաթվա ընթացքում տեղացել են անձրևներ, խոնավացել է երրորդ հարկի դասասենյակների մեծ մասը, և քանի որ դպրոցն այլևս չի ջեռուցվում, խոնավությունը դարձել է ջերմանալու միակ միջոցը։ Այս տանիքային հարցը «տանիքավորները» խոստացել կամ գուցե հույս են տվել, որ կլուծեն, բայց քանի դեռ նրանց տանիքը տեղում է, մենք կվայելենք խոնավության ջերմությունը։ Վիճակը, իհարկե, ծայրահեղ ծանր չէ, բայց մեր գյուղի եղանակային պայմաններում յուրաքանչյուրը պետք է տանիք ունենա։ Գյուղի տղամարդկանցից շատերն արդեն որոշ աշխատանքներ են կատարում և փորձում որևէ կերպ լուծել իրենց գյուղի, իրենց զավակների ու իրենց խնդիրը։ Արթնացեք, «տանիքավորներ»։

anna gasparyan aragats

Տարբերվել, բայց ոչ այսպես

Ես երբեք չեմ հասկացել այն ընտանիքներին, որոնք ապրում են նահապետական վարքի համաձայն: Չեմ հասկացել այդ ընտանիքում ապրող մարդկանց մտածելակերպը: Շատ հաճախ այդ մտածելակերպի պատճառով ընտանիքի աղջիկ երեխաներն իրենց վատ են զգում, երբ շփվում են իրենց հասակակից աղջիկների հետ, որովհետև իրենք շատ են տարբերվում մյուսներից:

Այդ ընտանիքում ապրող տղամարդիկ իրենց աղջիկներին, այսպես ասած, «բռի մեջ» են պահում: Նրանք աղջիկ երեխաներին միշտ ասում են հետևյալ խոսքերը. «Աղջկա «յուբկեն» պիտի ծնկներից ներքև լինի» կամ «Սովորե՞լ, ի՞նչ սովորել, էդ ա մնացել` աղջիկը գնա սովորի, ոչ մի սովորել, ես որ չսովորեցի, վա՞տ գրագետ դարձա, հենա՝ դպրոցում կսովորես ու վերջ», «Մինչև դպրոցն ավարտելդ հեռախոսի անուն չտաս»:

Մի ծանոթ ունեմ, որի հայրը նույնպես իր աղջիկներին երբեք չի թողնում հագնել աղջիկների համար նախատեսված հագուստ` շրջազգեստներ, բարձրակրունկ կոշիկներ, գեղեցիկ ջինսեր, նրանք պետք է հագնեն տղայի կոշիկներ և վերնաշապիկ: Նրանք երբեք ինչ-որ առիթի կիսաշրջազգեստներ չեն հագել, ասեմ ավելին, երբ ինչ-որ մի առիթ է լինում, օրինակ՝ հարսանիք, կնունք, նրանց հայրն ասում է, որ աղջիկն ի՞նչ իրավունք ունի մասնակցելու, աղջիկը պիտի նստի տանը: Իմ հայրը միշտ առաջինը մեր մասին է մտածում, ասում է` եթե իմ երեխեքը չգնան, ես ինչի՞ գնամ, նրանք պիտի գնան, որ ուրախանան:

Գիտե՞ք` զարմանալին որն է. նրանց հայրը չի թողել, որ իրենց հորեղբոր աղջկա հարսանիքին կիսաշրջազգեստներ հագնեն:

Հաճախ մենք ծիծաղում ենք այդպիսի աղջիկների վրա, երբ տեսնում ենք, թե ինչ են հագնում, բայց մենք չենք էլ պատկերացնում, թե ինչ են զգում նրանք այդ պահին` տեսնելով իրենց և իրենց հասակակիցներին, տեսնելով, թե ինչքան են իրենք տարբերվում մյուսներից: Բայց նրանք ոչինչ անել չեն կարող, որովհետև իրենց փոխարեն որոշում է իրենց հայրը: Բայց ինչո՞ւ, ինչո՞ւ նրանք պետք է տարբերվեն մյուսներից, երբ դասընկերներով գնում են էքսկուրսիայի, ինչո՞ւ նրանք չպետք է մասնակցեն: Հարցեր, որոնց ոչ մեկը չի կարող պատասխանել, նույնիսկ այդպիսի հայրը:

Ani Harutyunyan

Մեր պաշտոնները

Պարտադիր չէ ազգային ժողովում լինել կամ պետական անցուդարձի հետ մտերմիկ հարաբերությունների մեջ լինել ինչ-որ պաշտոն քո ուսերին ման տալու համար։ Դու էլ, ես էլ, անգամ էն հազիվ քայլող պուճուրը պաշտոններ ունենք։ Ասենք՝ կյանքի, ավելի կոնկրետ՝ մարդկային, իրար հանդեպ։ Պաշտոն էլ չէ, պաշտոններ։ Թե պաշտոնին համաձայն չես, դու ասա՝ դեր, բայց դերասան կամ ազգային ժողովում լինելը պարտադիր չէ։

Երեխա՞ ես, դե, քեզնից բան չի գնում. արթնացիր ինչքան հնարավոր է շուտ, ձայնդ գլուխդ գցած լաց եղիր, որ լսողն էլ կարծի՝ սպանեցին էդ երեխուն։ Պատճառն էլ ի՞նչն էր. տակդ փոխել էր պետք։ 7:40 կաթդ կուտես, բայց, ըստ քո պաշտոնի, պիտի չքնես. դու էլ քո գործը միշտ լավ ես անում։

Երեխա ես, դերիդ համապատասխան բոլորի ուրախության առարկան ես, ամեն անցնող-դառնողը պոնչ կանի, տարօրինակ արտահայտություններով հետդ կխոսի, ոնց ընդունված է երեխաներին սիրելիս օգտագործել, իսկ դու պիտի ժպտաս, մեկ-մեկ մռութներդ հավաքես, լաց լինես, որ դիմացինդ վախենա ու մամայիդ գալուց հետո ասի՝ ես ուղղակի սիրում էի, հանկարծ սկսեց լաց լինել։ Քո պաշտոնը հեշտ է։ Դժվարը միայն մեծանալն է։

Ծնող ես՝ տեղի, անտեղի անհանգստացիր, մայր ես՝ անընդհատ զանգիր, տես՝ հո նոր փորձանքի մեջ չի՞ ընկել երեխան։ Ստիպիր, որ տաք հագնվի. «Մի սվիտերն ի՞նչ հագնելու շոր ա էս ձմեռ օրով»։ Հայր ես՝ փող տուր, քո փայ «զգույշ կլինես»-ն ասա, թող երեխեն գնա։

Եղբա՞յր ես, բա քրոջդ նեղիր, նյարդայնացրու, գործի դիր, ժամը մեկ կոֆե ուզիր. հոգ չէ, որ ամեն անգամ կեսը տեղն ես թողելու։ Դասական հայ «քյառթու» եղբա՞յր ես, դու հո գիտես, որ տնական հայ աղջիկը 7-ից հետո տանից դուրս չի գալիս, ծնկից վերև շրջազգեստն էլ դուրդ չի գալիս։

Տատ ջան, կերակրիր թոռներիդ մինչև հևալով շնչեն, վերջում ասա՝ էդ ի՞նչ կերար, հեսա ձվածեղ սարքեմ, կշտացիր։ Թոշակիցդ ամեն թոռանդ բաժին հանիր։ Դեռ մե՞կն ունես. աչքը լույս։

Լավագույն ընկերն լինելն ամենազվարճալին է։ Ընկերոջդ չստացված նկարները կա՞ն, շուտով ծնո՞ւնդն է, դե, դու գիտես՝ ինչպես շնորհավորել։

Բայց ամենից առաջ մեր մարդ պաշտոնի հետ է ընկերանալ պետք, թե չէ որ նա նեղացավ, գնաց մեզնից, ինչքան էլ բոլորը լավ կատարենք, մարդու տեղը միշտ երևալու է։

ruzanna stepanyan

Երկու տարի առաջ այս օրը

Երկու տարի առաջ այս օրը շաբաթ օր էր, և մենք դպրոցում էինք: Երբ աշակերտներից մեկն ասաց, թե պատերազմ է, բանի տեղ չդրեցինք՝ մտածելով, որ կատակ է անում, բայց երբ ֆեյսբուքում կարդացինք, ուղղակի քարացել էինք: Արցունքոտվեցին աչքերս, ձեռքս տարա հեռախոսիս ու զանգեցի Ղարաբաղում գտնվող հարազատիս՝ Զինվոր էր: Օրերն անցնում էին, մենք հույսով լի սպասում էինք լավ լուրի: Բայց վատ լուրերը մութ ամպի պես ծածկում էին քաղաքը: Լավ լուրը կամավորականների Արցախ գնալն էր: Ահել, ջահել. բոլորը համախմբվել էին: Լուր եղավ, որ հերոսաբար զոհվել է Աբաջյանը, և մեկը մյուսի հետևից… Մենք հույս ունեինք, որ կգտնվի Ադամը, որ Նորոն չի տանկում մահացողը։ Բայց հույսներս զոհվածների տան ճրագի պես մարեցին…

Եղբորս հետ հենց առաջին օրվանից չէի խոսել ու շատ անհանգիստ էի: Երբ նրա համարին զանգ գնաց, շատ էի զարմացել, բայց խոսեց նրա ընկերը, ասելով՝ քնած է, արթնանա կզանգի: Բայց էլ չզանգեց… Ինչ ահավոր է, չէ՞, զանգ ստանալ ընկերուհուցդ և իմանալ, որ հարազատդ էլ չկա… Մահացել է…
Ապրիլը ինձնից տարավ քեզ ու էլ հետ չի բերի: Ապրիլը տարավ այն տղաներին, որոնք դեռ շատ անելիք ունեին, որոնք պետք է ապրեին։

Ասում են, թե ուժեղ լինել է պետք, դիմանալ է պետք, բայց ոչ ոք չի ասում, թե մարդու սիրտը ցավում է, արցունքներն ակամայից թափվում են, հոգին քարանում է։
Քառօրյայի հերոսների ծնողները նույնպես հերոս են: Նրանք իրենց որդու կարոտով են զարթնում ու քնում, որդու զանգին սպասելով այդպես էլ հանգիստ չեն առնում։
Չէ, ես եսասեր չեմ, բայց էլի ու էլի քեզ տեսնել ու ձայնդ լսել եմ ուզում, իմ հերոս եղբայր, էլի կատակներդ լսել եմ ուզում։ Կարոտում եմ և այդ կարոտի դեմ ավելին, քան անզոր եմ։ Բոլորս ենք անզոր… Հաճախ եմ գալիս Եռաբլուր, նստում, զրուցում հետդ, զգում ներկայությունդ, Մոշս, բայց միայն բարի ժպիտդ է ինձ պատասխան տալիս, ասելով՝ ես միշտ քեզ հետ եմ, դու մի տխրի…
Ուղղակի ուզում եմ, որ կյանքում ոչ մի ապրիլ էլ չապրենք ազգովի: Հա, ի՞նչ կլինի: Յուրաքանչյուրս մեր ապրիլն ունենանք ու քաղցր ապրիլ…