Չեմ տա նրա անունը, պարզապես կպատմեմ նրա մասին։

Նա կիթառահար էր։ Հազարավոր կիթառահարներից մեկը։ Պարզապես նվագում էր հաճույքի համար, իրեն հանգստություն էր բերում կիթառի լարերին դիպչելը։
Չգիտեմ՝ ինչպես էր սկսել կիթառ նվագել, սովորե՞լ էր փոքր տարիքում, թե՞ ինքնուս էր։ Նա շատ լավ էր նվագում, նվագում էր այն երաժշտությունը, որն իրեն հոգեհարազատ էր։ Ես երևի այն եզակիներից էի, ում մոտ նա նվագեց։ Ասում էր, որ ուրիշների ներկայությամբ չի նվագում, չի սիրում, որ իրեն տեսնում են նվագելիս, բայց ինձ համար նվագեց։
Նաև նկարում էր, հիմնականում՝ գունավոր ներկերով։ Ասում էր՝ հեշտ է ստացվում գունավորով սպիտակի վրա խզբզել։ Նրանից երբեք չեմ լսել, որ ասի՝ նկարել եմ, միշտ ասում էր՝ խզբզել եմ, խզբզանք է, մեծ բան չի՝ ծով է, մայրամուտ, նավ ու ափին կանգնած մի աղջիկ, խզբզանք է, էլի։
Լավ ձայնային տվյալներ ուներ։ Երգում էր, հիմնականում ռուսական մի քանի երգ էր շատ սիրում ու այդ երգերն էր հաճախ երգում։
Ընդունվեց համալսարան, հետո գնաց ծառայության։ Երկու տարին անցավ, ու նա վերադարձավ։ Այդ ընթացքում նրա կյանքում շատ բան էր փոխվել, ծառայության առաջին տարին դեռ չէր անցել, երբ լսեց հոր մահվան լուրը։
Վերադարձավ, բայց առաջվա կենսուրախ տղան չէր, որին ճանաչել էի, դա հասկացա նրա հետ խոսելու առաջին րոպեներից։ Չգիտեմ՝ հոր կորուստն էր նրան այդքան սառն ու անտարբեր դարձրել, թե մեկ այլ բան։ Խոսելուց ժպտում էր, կամ էլ ձևացնում էր, որ ժպտում է, որ չտեսնեի իր տխրությունը։ Բայց մեկ է՝ նրա դարչնագույն աչքերում մի այնպիսի տխրություն կար, որ ես առաջին անգամ էի տեսնում։
Ասաց, որ թողել է նվագելը, երգելը, նկարելը, թողել է այն ամենն, ինչով առաջ զբաղվում էր։ Հիշեցրի, թե ինչպես էր նվագում տարիներ առաջ, բարկացավ։ Ասաց.

-Դա տարիներ առաջ էր, ես մոռացել եմ, թե ինչպես են բռնում կիթառը, դու էլ մոռացիր, որ լսել ես իմ նվագը։

Ոչինչ չասացի։ Հասկանում էի նրա ցավը։ Նաև հասկանում էի, որ առաջվա երիտասարդը չի իմ դիմաց կանգնած, այլ մեկ ուրիշն է, ինձ շատ ծանոթ և միևնույն ժամանակ՝ օտարացած։

Հայաստանում ապրելով ու մեծանալով աչքիս առջև միշտ հայ կնոջ կերպարն է եղել՝ խոնարհ, հեզ, օր ու գիշեր մեղվի պես աշխատող, բոլորի հոգսը իր վրա վերցնող կնոջ կերպարը։

Մենք՝ հայերս այսպես ենք չէ՞մտածում. «Կինը պետք է ունենա իրեն սազող աշխատանք, պետք է լինի ուսուցիչ, բժշկուհի, դայակ և այլն։ Կինը պետք է տան բոլոր հոգսերը իր վրա վերցնի։ Կինը պետք է ենթարկվի իր ամուսնուն ու նրա ծնողներին և շարժվի նրանց կամքով ու կարծիքով, և մի շարք այլ «Կինը պետք է» արտահայտությամբ սկսվող նախադասություններ։

Ասում են, որ տղամարդը տան սյունն է, համաձայն եմ, բայց գիտե՞ք ով է ամենագլխավոր պատճառը այդ սյան չքանդվելու, դե իհարկե, կինը։ Մենք միշտ սովոր ենք մտածել, որ կինը պարտավոր է այս կամ այն բաները անելու կամ չանելու, որովհետև կին է։Կանանց կարելի է չհասկանալ, որովհետև նրանք կին են, բայց տղամարդկանց միշտ պետք է հասկանալ, ուղղակի պետք է ու վերջ։

Շատ ընթերցողներ գուցե համաձայն չեն ինձ հետ ու մտքում ասում են. «Կանայք միշտ էլ մեծարվում են»։ Այո, մեծարվում են, բայց ի՞նչ է նշանակում «մեծարել» բառը տարբեր մարդկանց համար, սա մեկ այլ հարց է։

Ինձ համար մեծարանքը չի նշանակում սեղանի շուրջ կնոջ կենացը խմելը, նրան գովաբանելը կամ նվերներ ընծայելը, դա ես երբեք չեմ համարի մեծարանք։ Կամ ինչո՞ւ պետք է միայն առիթ լինի, որ կնոջը ձեր մտածած ձևով մեծարեք։ Քեֆերի, ուրախ ու տխուր առիթների, հա, ու մեկ էլ կանանց միամսյակի ժամանակ։ Կնոջ սիրելու, հարգելու ու նրան գնահատելու համար երբեք առիթ պետք չէ։

Քանի որ հիմա գտնվում եմ ԱՄՆ-ում, ամեն ինչի հետ կապված փորձում եմ համեմատություններ անել, և այս հարցն էլ բացառություն չէ։  Կանայք ու տղամարդիկ այստեղ ունեն հավասար իրավունքներ, ու եթե դու կին ես, չի նշանանկում, որ չես կարող այս կամ այն բանը չանել։ Հասարակ օրինակ։ Կնոջ մեքենա վարելը Հայաստանում շատերի համար տարօրինակ է, քանի որ շատերը մտածում են, որ դա տղամարդը պետք է անի, իսկ երբևէ ձեզ հարց տվել եք, թե ինչո՞ւ, ինչո՞ւ է մեքենա, ավտոբուս, երթուղային վարելը տղամարդկանց հատուկ։ Եվ հակառակը։ Խոհանոցում միշտ պետք է կինը լինի, ինչ խայտառակություն կլինի, եթե տղամարդը խոհանոցում ափսեներ լվանա։ ԱՄՆ-ում այդպիսի բաները երբեք հաշվի չեն առնվում, ոչ մի սարսափելի բան չկա կանանց մեքենա վարելու կամ տղամարդկանց  ափսեները լվանալու մեջ։

Երբ վազքով սկսեցի զբաղվել, մտածում էի, որ եթե տղամարդիկ վազում են 5 կմ, ուրեմն կանայք պետք է 4 կամ առնվազն 3 կմ վազեն, բայց արի ու տես, որ ոչ։

Այս հավասարությունը կարծում եմ շատ կարևոր է, քանի որ այն օգնում է ստեղծել ամուր ու հուսալի հարաբերություններ։

Ես չեմ խոսում չափն անցնելու կամ չափից դուրս ազատ լինելու մասին, ամեն ինչ իր սահմանն ունի, իսկ սահմանն անցնելը դա մեկ այլ հարց է։

Մի քանի օր առաջ պարզեցի, որ շատ ամերիկացիներ նույնիսկ չգիտեն մարտի 8-ի մասին։ Իսկ մարտի 8 այստեղ առհասարակ չեն նշում։ Հետաքրքիր է, չէ՞։ Եթե նրանք մարտի 8 չեն նշում, դա չի նշանակում, որ կանանց չեն մեծարում։ Միգուցե այլևս չեն նշում, որովհետև կանանց իրավունքների համար պայքարելու այլևս կարիք չկա՞: Կարծում եմ, որ մարտի 8-ը և առհասարակ կանանց միամսյակը շատ դեպքերում ձևական բնույթ են կրում։

ԱՄՆ-ում կանանց դերը շատ կարևոր է, ու նրանք մեծ դեր ունեն իրենց երկրի զարգացման ու բարգավաճման գործում։ Հուսով եմ, որ մի օր Հայաստանում էլ կինը կգնահատվի այնպես, ինչպես պետք է, և այդ ժամանակ վստահ կարող եմ ասել, որ շատ բաներ կփոխվեն, և անկասկած, դեպի լավը։

Ես ատում եմ կայարանները… Ոչինչ չասող հայացքներ ու ձանձրացնող լույս՝ քայքայված միջանցքներում: Մարդիկ, ճամպրուկներ… Ոտնաձայներ, փնթփնթոցներ… Լաց: Ծիծաղ: «Ես քեզ սիրում եմ»-ի նման մի բան ու շշուկներ: Խիզախության բացակայություն՝ անկեղծ խոսելու: Պապ, ես մոռացել եմ, թե ինչ է խիզախ լինելը: Ես լրիվ սատանայացել եմ էս «մարդկայինների» կողքին:

Ինչ-որ ծանոթներ, օտարներ… Պարզապես ջնջել բոլորին: Ինձ ինչ-որ բան ամբողջ ժամանակ խանգարում է գրկել քեզ ամուր: Երևի քեզ հետ նուրբ լինելու անկարողությունը: Չէ՞ որ կարելի է դիպչել ու չզգալ ակնթարթները: Երանի ես ինձ մոտ տաք քամիներ ունենայի՝ քեզ համար: Հա, իշխանություն չունեն ոչ ժամանակը, ոչ նպատակները, ոչ մտքերը: Գնացել ես դու: Շրջանցել էս հիմար անդունդը, հիմար մտահղացումները, տարածությունը… Ու ասել, որ ես՝ դու եմ:

Պապ, կարծես արցունքները նորից կաթեցին:

Պապ, չեմ սովորել առանց քեզ ապրել:

Պապ, եթե կարող ես՝ արագ վերադարձիր… Ես ատում եմ հրաժեշտները:

Էս դատարկ խոստումների կողքին, քո արագ «մնաս բարով»-ների կողքին… Պապ, ես պարզապես ուզում եմ, որ պետք լինի ամեն ինչ տալ՝ ժպիտիդ համար: Դրա համար էլ, գիտե՞ս, դիմանում եմ: Դու ինչ-որ բան ես ասում՝ տաքուկ, քնքուշ… Իսկ ես կուզեմ գոռալ, որ իմ անպետք սիրտը հավերժ քո կարիքն ունի:

Պապ, քո աղջկան ալիքներն են ծածկել: Անկե՞ղծ՝ սիրում եմ քեզ: Երբեք չեմ ասել դրա մասին: Ապրածս արդեն 17 տարիների ընթացքում և ոչ մի անգամ: Բայց գիտես, չէ՞, որ ամենասիրելիներին ամենադժվարն է ասել ամենակարևորը: Քո ուսերից ավելի ապահով տեղ չունեմ ես: Կուզե՞ս ես աստղերին դիպչեմ: Կուզե՞ս հասնեմ էնպիսի բարձունքների, որ հետո մենակ հպարտանաս ու ժպտաս: Մենակ ոչ լացել, պապ… Քո աղջիկը մեծանում է հոր կարիքը սրտում:

Սիրելի ափի հինգ մատնահետքերը մնացին կեղտոտ ապակուն: Ու ես գիտեմ՝ պետք է պաշտպանել ընտանիքը, անձդ ու ձեռքերը… Ես կանեմ էն, ինչ կասես, մենակ դու շոյի մազերս, ինձ տար զբոսանքի:

Ես մի օր կգամ, ու մենք միասին գրքեր կկարդանք, ինձ ֆիզիկայի դասերս կբացատրես, տիեզերքի մասին կպատմես ու երկրաչափությանս խնդիրները կլուծես, իսկ ես փակվող աչքերով կհետևեմ քեզ՝ էդպես էլ չհասկանալով էդ գրողի տարած մաթեմատիկան: Սուրճ կեփենք ու կժպտանք իրար: Մեր տաք բնակարանում մաման մեզ համով բաներ կսարքի: Բայց ամենը, ինչ հիմա մնաց՝ դա քո հեռացող հայացքն է, ու հեռացող մեքենայի ձայնը: Ես քեզ հետ եմ, միշտ, լսո՞ւմ ես: Պարզապես հաճախ ժպտա: Դու ժպտում ես՝ ամեն ինչ փոխվում է:

Բայց ես… Ատում եմ հրաժեշտները: Էդ ահռելի տարածությունները: Էդ սարսափելի լուռ հրաժեշտները: Նրանք նորից ինձնից քեզ խլեցին:

Շնորհավոր ծնունդդ, պապ: Ավելի ճիշտ՝ մեր ծնունդը:

Հիշո՞ւմ ես, պապ, պատմում էիր, որ աշխարհով մեկ էիր եղել, երբ իմացել էիր, որ վերջապես աղջիկ ես ունեցել: Ասում էիր, որ բժիշկները տխուր մոտեցան քեզ ու ասացին, որ, ոչինչ, աղջիկն էլ է երեխա, մի մտածեք: Իսկ դու ու մաման շատ էլ ուրախ էիք, որովհետև արդեն երկու տղա ունեիք, ու ինձ երկար էիք սպասել:

Պապ, միշտ կատակում էիր, որ եթե ես տղա ծնվեի՝ անունս Նվեր էիր դնելու… Որովհետև ես ծննդյանդ օրվա նվերն էի՝ մամայի կողմից:

Շնորհավոր, պապ, 52-ամյակդ:

Ոչ մի դաշտ, նստի՝ դաս արա

Գիտե՞ք՝ փոքր ժամանակ էս արտահայտությունը լսելիս ինչքան եմ լացել: Շատ-շատ: Այսօրվա նման հիշում եմ: Փոքր ժամանակ դասից գալիս էի ու պայուսակս՝ կիսագցել, նստում հեռուստացույցի առաջ: Երևի կհիշեք «Հզոր ռենջերներ» արկածային մուլտֆիլմը: Դա նայում էի և գնում հաց ուտելու, չնայած նրան, որ միայնակ պետք է հաց ուտեի. տնեցիները չէին սպասում, թե երբ պիտի ավարտվի մուլտֆիլմս: Դե ինչ, դասից եկել եմ, հացս կերել եմ, իսկ հիմա գնամ դաշտ:

-Մամա, «բոցիներս» որտե՞ղ ա։

-Ո՞ւր ես գնում։

-Դաշտ, մեր դասարանի Արմանն ասաց՝ էսօր մեծերի հետ ենք ֆուտբոլ խաղալու, ու գնում եմ, քանի չեն սկսել:

-Ոչ մի դաշտ, նստի, դաս ես անելու ու մինչև չվերջացես՝ մոռացի դաշտը:

Փոքրիկ դպրոցականի անմեղ դեմքով ու խուճուճ մազերով կերպարով էլ չկարողացա համոզել և լացելով նստեցի դաս անելու: Հիշում եմ՝ «Լ» տառն էի անցնում: Կարդում էի բառերը, բառերը վանկերի բաժանում և կարդում այբբենարանի տակ գրված շատ փոքրիկ մի քանի տողանոց տեքստը:

-Մամա, կարդացի, կլինի՞ գնամ։

- Չէ, չես գնում: Պիտի ջրի նման վարժ պատասխանես՝ առանց կմկմալու։

Արդեն տասնհինգերորդ անգամ էի կարդում, բայց միևնույնն է, դեմքս դեպի գիրքն էր, իսկ միտքս՝ դեպի դաշտը, ականջներիս մեջ էլ՝ գնդակի ձայն: Այս մտքերի մեջ ես չէի կարողանում կարդալ և ինչքան կարդում էի, այդքան ավելի վատ էր ստացվում: Ամենից լավ եմ հիշում, երբ արցունքներս մաքրելով ասում էի՝ «լո-լիկ» ու անցնում հաջորդ բառին: Այդ ժամանակ ինձ օգնության եկավ տատիկս։

-Տատիկ, դասս շատ կարդացել եմ, կլինի՞ դաշտ գնամ:

-Հաստատ գիտե՞ս։

-Հա։

-Դե գնա։

Առիթից օգտվեցի և վազեցի դաշտ: Իսկ մայրիկս այդ ժամանակ բնականաբար կողքիս չէր: Դե ինչ, գնացի, անգամ չխաղացի, ուղղակի պետք էր դասերից փախչել ու գնալ ընկերներիս մոտ: Բայց, դե երեկոյան տուն գալուց հետո պատասխան տվեցի խաբելու ու դասս կիսատ թողնելու համար: Մինչև կեսգիշեր բոլոր տնայիններս գրեցի և խիստ նկատողություն ստացա:

Շատ ժամանակ, երբ դասից գալիս էի, ինձ չմատնելու համար էլ չէի հարցնում, թե որտեղ են Մեսսիի կամ Ռոնալդուի «բոցիներս», թե չէ էլի կասեին՝ ոչ մի «բոցի», նստի՝ դաս արա:
Չնայած, դա էլ չէր աննկատ մնում, երբ տեսնում էին՝ պայուսակս կա, իսկ ես չկամ, դպրոցի կոշիկներիցս էլ մեկը դռան մոտ է, իսկ մյուսը՝ խոհանոցի շեմին: Իսկ կոշկամանից պակասում էր մեկ զույգ բոթաս, որոնց մասին հարցնելիս ես միշտ մատնվում էի:

Անընդհատ լսում էի «Սովորի, գնա լավ մարդ դառի» արտահայտությունը: Ես էլ համառի նման ասում էի՝ ես առանց սովորելու էլ լավ մարդ եմ: Անցան այդ տարիները, և այբբենարանս դարձավ պարապմունք՝ նկարչություն, գույներ, ներկեր, և մի ուրիշ ստեղծագործական աշխարհ մտա ես: Էլ չէի ասում՝ կլինի՞ դաշտ գնամ: Արդեն իմ կամքով էի նստում սովորելու, հետո էլ՝ կատարում պարապմունքի հանձնարարություններս: Ճիշտ է, շատ ժամանակ նեղվում էի ընկերներիս առաջ արդարանալուց, որ դասի պատճառով չեմ եկել խաղալու կամ սահնակ քշելու, բայց այսօր ես շնորհակալ եմ ծնողներիս, որ ինձ հետ խիստ են եղել և կամքիս հակառակ՝ նստեցրել և դաս անել են տվել: Եթե թողնեին, որ ես ամբողջ օրը դաշտում անցկացնեի, դասերիս ուշադրություն չէի դարձնի։

Շատ ժամանակ, երբ համալսարանից գնում եմ տուն՝ մեկ մետր տրամագծով տախտակը ուսիցս կախած, տեսնում եմ շենքի տարածքում նստած իմ հասակակիցներին, ովքեր ամբողջ օրը ծխախոտը ձեռքներին կանգնած՝ հեռախոսով հարցեր են քննարկում, կամ ամբողջ օրը այդտեղ նստած են անցկացնում: Մեկ-մեկ ասում եմ՝ երանի իրենց, ինձ նման ամբողջ գիշեր չեն նստում գծում, ջնջում կամ ինձ նման նստած քնում: Հետո էլ ասում եմ՝ չէ, չէ, էս ինչ եմ մտածում, բա ո՞ւր մնացին նպատակներս ու դրանց հասնելու համար դժվարություններ հաղթահարելը, չէ՞ որ ես տարիներով եմ նկարչություն սովորել, ու հաստատ տարիների աշխատանքը չարժի փոխարինել պարապ, անգործ և անիմաստ ապրելու հետ:

-Ինչի՞ մասին ես մտածում, Նար:

-Ոչ մի բանի, մամ, ուղղակի մտածում եմ:

-Նորից ընկար մտքերիդ մեջ, ա՛յ տղա, էդ Ամերիկան քեզ լրիվ փչացրեց, դու իզուր գնացիր էնտեղ:

-է՜, մամ, ի՞նչ ես խոսում, է,- ասացի ես ու հոգուս խորքում համաձայնեցի, բայց չէի կարող բարձրաձայնել, չէի կարող մորս մեջ մեղքի զգացում առաջացնել:

Վերջերս չափից դուրս շատ եմ մտածում, սկսել եմ ավելի քիչ շփվել մարդկանց հետ, նրանց փոխարինել եմ գրքով, երգով, տաք թեյով ու հիշողություններով: Հիմա կասեք՝ թե էդ ինչի՞ մասին ես էդքան մտածում, իսկ ես կպատասխանեմ։ Կասեմ, որ եթե մի քիչ լավ փնտրես, ամեն ինչ էլ կգտնես, չէ՞ որ հոգեբանների մի մեծ խումբ թևավոր խոսքերով անընդհատ կրկնում է, թե ամեն ինչ քո մտքում է, ամեն ինչ քեզնից է կախված:

Մտածում եմ, հարց եմ տալիս անընդհատ ինքս ինձ, ուզում եմ հասկանալ, թե ինչը փչացրեց այդ երազը, չէ՞ որ ամեն ինչ պլանավորածի պես էր գնում, չէ՞ որ անարդարություն էր դա։ Հարցնում եմ և սովորականի պես պատասխան չեմ ստանում: Ուղղակի հիշում եմ այն գիշերը, երբ ինձ համար բանաստեղծություն էիր գրել, հոգուս ցավն էիր երգում, իսկ ես զարմացած դեմքով քեզ էի նայում։

Հարցնում եմ ինքս ինձ՝ արդյո՞ք դու այն մեկն ես, ում այսքա՜ն երկար սպասել եմ։ Սկսում եմ մտածել էն թևնոցի մասին, որ տվեցիր վերջին օրը՝ իբրև սիրո մի նշան, և ես, որպես թալիսման, այն մինչև հիմա պահում եմ ու ամեն անգամ դրան նայելիս՝ քեզ հիշում: Հետո ավելի եմ խորանում, գնում անցյալ, հիշում եմ օգոստոսի 14-ը՝ ԱՄՆ-ում դպրոցիս առաջին օրը, երբ լավագույն ընկերներիցս մեկի հետ ծանոթացա։ Հիշում եմ մեր երգերը, որ երգում էինք ԱՄՆ-ի փողոցներում թափառելիս՝ հաշվի չառնելով մարդկանց կարծիքը։ Ինչ հրաշալի զգացում էր, երբեք չեմ մոռանա ո՛չ քեզ, ո՛չ երգերը: Հիշում եմ, թե ոնց էիր եկել օդանավակայան՝ ինձ վերջին անգամ տեսնելու։ Երկուսիս աչքերում պարզ երևում էր, որ սա վերջն էր, որ այդ վերացական ընդմիշտ ընկերներ մնալու ու նորից հետ վերադառնալու խոստումները այդպես էլ խոստումներ կմնան:

Իմ թշնամին դարձան այն մարդիկ, իրադարձությունները և վայրերը, որոնց համար ժամանակին ապրում էի։ Կգա ժամանակ, որ կփոշիանանք, և հիշողությունները, սխալները, նպատակները, որոնց համար այդքան պայքարել ենք, մեզ հետ կանէանան:

-Էսքանը, մամ:

-Չէ, դու հաստատ ցնդել ես, քեզ հոգեբան ա պետք, տղա ջան:

-Է՜հ, մամ ջան, հոգեբան չէ, հոգեբույժ:

Մամ, հիշո՞ւմ ես, որ քո գնալուց մի տարի առաջ ինձ Մեղրիից թևնոց էիր բերել: Հա, կհիշես: Արդեն երեք տարի է, ինչ թևիցս չեմ հանել: Դու ասել ես, որ ուսուցիչներին չպատասխանեմ, էսպես ասած՝ հետները լեզվակռիվ չտամ: Ասում են՝ թևնոցդ հանի, դասին մի կրի, իսկ ես, երկար ժամանակ իրենց հետ բանավեճից հետո, հոգնելով ասում եմ՝ մայրս է նվիրել, չե՛մ հանի, ու իրենք էլ լռում են: Միայն ընկեր Ավետիսյանն ասաց, որ դա իմ թալիսմանն է: Հա: Թալիսմանս է: Էսօր էդ թալիսմանս 3 տարեկան է: Քո կողմից իմ ամենասիրելի նվերը: Ես քեզ ինչ էլ որ ուզել եմ նվիրել, ասել ես, թե ես եմ քո նվերը: Չգիտեմ՝ գիտես, թե ոչ, բայց մենք միշտ պապայից գումար էինք ուզում ու քեզնից թաքուն նվեր էինք քեզ գնում։ Կես ժամ որոշում էինք՝ ոնց անենք, որ դրսում չլինեիր ու մեզ չտեսնեիր, ոնց գնանք ու ոնց գանք:

Երկու «մարտի 8»-եր քեզ չեմ գրկել: Պապայից գումար չենք խնդրել: Խանութ չենք գնացել: Քո սիրած ծաղիկներից չենք գնել ու նվիրել քեզ:

Մամ, շնորհավորում եմ մարտի 8-դ, էս մի ամսյակը: Իրականում քեզ ամեն օր է պետք շնորհավորել: Մարտի 8-ը գեղեցկության օրն է: Դու ամեն օր ես գեղեցիկ, մամ: Ու էդ գեղեցկությամբ ես գեղեցկացնում մեր օրը, ոչինչ, որ հեռախոսով: Էդպես էլ կլինի:

Բա ո՞նց կլինի, որ տատիկիս մարտի 8-ը չշնորհավորեմ: Տատ ջան, շնորհավոր տոնդ: Թող արցունքներդ մյուս տարվա մարտի 8-ին ուրախության արցունքներ լինեն:

Հ. Գ. Չմոռանանք, որ էսօր իմ թևնոցի ծնունդն էլ է՜։

Արդեն երրորդ անգամն եմ ջնջում ու քանի որ չգիտեմ ինչպես սկսել, արի այսպես էլ թողնենք: Չեմ եկել, որ պատմեմ, թե որքան զբաղված եմ դասերով ու պարապմունքներով, դե ձեռքի հետ էլ հասարակական աշխատանքները հանգիստ չեն թողնում: Հա, հա, ճիշտ ես, ֆուտբոլ էլ եմ հասցնում խաղալ, ուրեմն, հասկացար, թե ինչքան զբաղված եմ:

Եկել եմ, որ  ճանապարհներից խոսենք, իսկ վերջին 6 ամիսների ընթացքում այդ ճանապարհները դարձել են դեպի պարապմունք տանող ճամփաներ: Հա, փաստորեն պարապմունքներից ենք խոսելու:

Չեմ ուզում պատմել այն դժվարությունների մասին, որոնք սովորական են արդեն: Ասենք, շաբաթական 4 օր տաքսով կողքի գյուղ պարապմունքի գնալ ու գալ, մնացած երկու օրը քայլել գյուղի մի ծայրից մյուսը (խոսքը մեր մեջ, դա էդքան էլ ծանր գործ չի), ու միայն ուրբաթ օրերին կարողանալ ցերեկը քնել ու հասկանալ, որ մաման չի արթնացնելու ու ասելու.

-Ուշանալու ես  պարապմունքից:

Չեմ եկել, որ կրթական համակարգի բացերից խոսենք, որ  ես բողոքեմ ավագ դպրոցից, որովհետև միևնույնն է, կրկնուսույցի մոտ եմ գնալու: Չեմ եկել, որ ասեմ, թե  ինչքան եմ հոգնել, երբ ամեն անգամ այն հարցին, թե ինչ եմ ուզում դառնալ՝ «դիվանագետ» պատասխանը տալուց հետո քանի ժամ եմ բացատրում դրա իմաստը: Ու չեմ էլ ասի, թե քանի անգամ են ինձ ասել, որ դիպլոմը ձեռքիս նստելու եմ տանը:

Եկել եմ ասելու, որ ինձ համար միևնույնն են նմանատիպ խոսքերը, որ, հա, ես աղջիկ եմ, բայց բանասեր կամ թարգմանիչ չեմ դառնալու: Ինձ համար անընդունելի են «Հայաստանում գործ չկա, եթե կարող եք՝ ուրիշ երկրում ձեր ապագան փնտրեք» տողերը: Որովհետև Հայաստանում ավելի քան ուրիշ տեղ գործ կա, որովհետև լիքը անելու բան կա:

Արդեն կապ չունի՝ ինչի համար եմ եկել, բայց արի պայմանավորվենք, որ ես հաջորդ անգամ  իրոք ճամփաներից կխոսեմ, ու գլուխդ չեմ տանի ծեծված թեմաներով:

Հ.Գ.  Ձեռքի հետ էլ շնորհավոր էն բոլոր կանանց ու աղջիկների տոնը, ովքեր գիտեն, որ Մարտի 8 -ը ծաղիկ ստանալու օր չի միայն, այլ  իրենց իրավունքներն ու  արժեքները հասարակության մեջ  բարձրաձայնելու օր:

1908 թվականի մարտի 8-ին Նյու Յորքում կանանց սոցիալ-դեմոկրատական կազմակերպության նախաձեռնությամբ կանայք ցույցի էին դուրս եկել՝ պահանջելով իրավահավասարություն։ Հենց այդ օրվանից էլ կանայք սկսեցին պայքարել իրենց իրավունքների, տղամարդկանց հետ նույն աշխատանքի դիմաց նույն աշխատավարձն ստանալու ու լիիրավ քաղաքացիներ դառնալու համար։ Դե, այդ պատճառով էլ մարտի 8-ը ճանաչվեց կանանց միջազգային օր։ Հետագայում՝ կապված տարբեր պատմական իրադարձությունների հետ, տարբեր երկրներում տարբեր օրերի էին նշում կանանց տոնը՝ մարտի 19-ին, փետրվարի 28-ին։ Իսկ ամենալավ տարբերակը գտել են, իհարկե, հայերը։ Մենք նշում ենք Մայրության տոնը ապրիլի 7-ին, Ավետման տոնին,  և որոշել ենք կանանց նվիրել մի ամբողջ ամիս, այլ ոչ թե օր։ Դե, իհարկե, ամենալավ լուծումն էլ սա է: Չէ՞ որ սիրած մարդկանց միայն մեկ օր կամ մեկ ամիս չէ, որ պետք է ուշադրության կենտրոնում պահել։ Այսպիսով, մարտի 8-ը կանանց իրավունքների օրն է, իսկ ամենակարևոր իրավունքը կնոջ համար՝ երջանիկ լինելու իրավունքն է, որովհետև դա իր մեջ ներառում է մնացած բոլորը։

Շնորհավորում ենք բոլոր կանանց երջանիկ լինելու իրավունքը, և մաղթում, որ ոչ մեկի այդ իրավունքը և ոչ մի վայրկյան խախտված չլինի։

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Վարդանյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Վարդանյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Վարդանյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Վարդանյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Վարդանյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Վարդանյանի

Լուսանկարը՝ Մարինե Նիկողոսյանի

Լուսանկարը՝ Մարինե Նիկողոսյանի

Լուսանկարը՝ Մարինե Նիկողոսյանի

Լուսանկարը՝ Մարինե Նիկողոսյանի

Անցած տարվա մարտի 1-ն ահագին ուշացած ժամանեց, չէ՞: Այսօրվա նման հիշում եմ, որ անցած տարվա մարտի 1-ին՝ արթնանալուն պես, թռչկոտելով մոտեցա սենյակիս պատուհանին՝ հոգուս խորքում թաքուն մի հույս փայփայելով, թե ձյունը հալված կլինի, ու վերջապես արևը կշողա: Բայց դե, հա՛, ճի՛շտ է, իմ 16 ու կես տարվա (այդ ժամանակ) կարճլիկ կյանքի ընթացքում պիտի առնվազն հասկացած լինեի, որ օրացույցի ամսաթիվը շատ քիչ ու անզոր է բնության քմահաճույքների առջև և որ, առհասարակ, թվերը չափից դուրս քիչ բան են նշանակում էս խուճուճ կյանքում: Հիմա արդեն 17 ու կես եմ ու կարծես արդեն հասկացել եմ այդ պարզ ճշմարտությունը: Բայց, միևնույնն է, երբեք չեմ մոռանա այն հիասթափությունը, երբ գարնան առաջին օրը մոտեցա պատուհանին ու տեսա գրեթե մոխրագույն սառցակտորի վերածված ձյուն ու հազիվ թափանցելի մառախուղ՝ պայծառ արևի ու ծիլ տված կանաչի փոխարեն: Չնայած դրան՝ արդարացի լինելով պիտի ասեմ, որ այս տարի գարունը քավեց իր մեղքերն ու եկավ բավականին շուտ՝ առանց օրացույցի թվերին ուշադրություն դարձնելու (կարծես ինքն էլ է վերջապես ընկալել թվերի՝ աննշան լինելու պարզ ճշմարտությունը): Այս անգամ գարունը շեղվեց իր սովորական հունից, մինչդեռ ես, իհարկե, անդավաճան եմ իմ սկզբունքներին՝ գրում եմ մարտի 1-ի մասին՝ ինչպես միշտ ուշացած:

Նկատե՞լ եք՝ մարտի 1-ն ինչքան բազմազան ու ոչ միանշանակ է ընդունվում մեր հասարակության կողմից: Շատերը խոսում են գարնան առաջին օրվա մասին, շնորհավորում, ժպտում, մյուսները 2008-ի մարտիմեկյան արյունալի դեպքերն են հիշեցնում ու հիշում, ոմանք էլ, ասենք, Պոլիտեխնիկի «ծնունդը»: Նրանք վիճում են իրար հետ՝ մարտի 1-ը որպես տոն կամ սգո օր նշելու համար, քննարկում ու քննադատում իրար՝ անձամբ կամ վիրտուալ հրապարակումներով (իմիջիայլոց, սովորականի նման) ու մոռանում, որ, ա՜խր, դրսում գարուն է. պետք է դրական լիցքերով լցվել ի վերջո:
Ես մարտիմեկյան դեպքերը գրեթե չեմ հիշում: Անկեղծ: Շատ աղոտ ինչ-որ խուճապ ու տանկեր միայն՝ հեռուստացույցով տեսած: Ու չեմ էլ հասկանում իմ այն հասակակիցներին, ովքեր ասում են, թե հիշում են այդ օրը ու սուր վերլուծական մեկնաբանություններ թողնում մի հարցի շուրջ, որի ժամանակ 7-8 տարեկան հազիվ թե եղած լինեն ու դեպքերին ուշի ուշով հետևած լինելու դեպքում անգամ չէին կարող ընկալել կատարվածը:
Ինչևէ, նրանք վիճում են ու վիճում, իսկ ես հետևում եմ այդ ամենին՝ Երևանի տաքուկ անկյուններից մեկում վայելելով իմ մի բաժակ թեյը, երևի որովհետև անկուշտի նման կլանել եմ գարնանային թարմ օդն ու մեծ հոսքի պատճառով այն կանգնել է կոկորդիս, ցավեցնում է։ Ու երևի դրա համար եմ ամեն կումիս հետ հույս փայփայում, որ այսուհետ գարնանային թարմ օդը կլինի մաքուր՝ առանց տանկերի ու արյունահեղությունների բույրի…

Գարուն 

Ապրիլից հայրս գնում է ՌԴ՝ արտագնա աշխատանքի: Ես ու մայրս կարոտում ենք նրան, երբ գնում է, իսկ մյուս կողմից 2 քույրերս են շատ ուրախանում, երբ հայրս գնում է իրենց մոտ: Մեր սիրտը հանգիստ է այնքանով, որ այդ «օտարություն» ասվածը այդքան էլ այդպես չէ, երբ երեխաներդ են հագուստդ լվանում, արդուկում, քեզ կերակրում: Երբ դասից գալիս եմ, հարցնում եմ մայրիկիս.

-Մամ, զանգե՞լ ա պապան:

-Չէ հլը, Լիանի հետ եմ խոսել մենակ:

Հայրս ցերեկները մեկ-մեկ է զանգում մայրիկիս, հիմնականում երեկոյան է զանգում՝ սքայփով, որ ես տանը լինեմ, որ ինձ տեսնի:

-Պապ, բարև:

-Բարև, ցավդ տանեմ: Ո՞նց ես:

-Լավ եմ, դու քեզանից ասա:

-Ոչինչ, լավ: Դասերդ լա՞վ ա:

-Հա, լավ ա, պապ։

Էսպես մինչև ամառ:

-Բալես, դե քեզ ինչ պետք ա, կգնաս, կառնես:

-Հա, պապ:

-Մորդ չլսես, ինչ ուզես՝ կառնես:

-Հա, հա,- ծիծաղելով պատասխանում եմ ես։

Իրականում, երբ հայրս գումար էր ուղարկում, քույրիկներիս հետ խոսում էի, որ պապային տանեին իրեն հագուստ առնելու, թե չէ հայրս իրեն չի գնի: Հայրս միակն է ինձ համար: Ինձ ոչնչից չզրկելու համար գիշերն անցկացրել է խոնավ սենյակում, ծանր բեռներ է բարձրացրել, ավելացրել է իր ճակատի կնճիռների քանակը, ավելացրել է սպիտակ մազերի քանակը:

Աշուն 

-Դո՞ւ էլ ես հոպարի հետ գալու օդանավակայան:

-Հա, պապ, անպայման:

-Բա դասի՞ չես:

-Դա կապ չունի, ես քեզ կարոտել եմ…