-Բարև, պապ։
-Բարև, քաղցրը՜ս։
-Ո՞նց ես։
-Յոլա, դու ասա, դասերդ լա՞վ ա, պարապմունքի գնո՞ւմ ես։
-Հա, պապ, լավ եմ: Լավ ա դասերս, պարապմունքներս էլ ընտիր ա։
-Բա սևի քննությունդ ե՞րբ ա։
-Պապ, հլը պարզ չի, չեմ էլ ուզում հանձնեմ, մի տեսակ նենց անիմաստ ա էդ քննությունը, պապ։ Լավ, դու ասա ձեզ մոտ եղանակը ո՞նց ա։
-Իյա… Ո՞նց ա անիմաստ։ Մառոզ ա, մառոզ, ձեզ մոտ ո՞նց ա։
-Տաք ա, պապ։ Պա՜պ, առողջականդ ո՞նց ա։
-Լավ ա, քաղցրս: Լավ, դե հետո կզանգեմ։
-Պապ, կարոտել եմ…
-Քաղցրս, գիտես, չէ՞, ես ինչքան եմ քեզ սիրում։ Ես էլ եմ կարոտում։

Ձայնից զգում եմ հորս ժպիտը, որը չեմ տեսել կես տարուց ավելի և չեմ տեսնելու դեռ պարզ էլ չէ, թե ինչքան ժամանակ։ Աչքիս առաջ գծագրվում է նրա դեմքը։ Խոժոռ ճակատը, որի գծերից կարելի էր հաշվել ապրած տարիների քանակը, գորշ աչքերը, խիտ հոնքերը, որոնց կորությունը բարությամբ է լցնում հորս հայացքը։ Իմ երևակայության ու հիշողության կողմից ստեղծված հորս դիմանկարը փոշի դառնալով անէանում է աչքիս առաջ, և հայացքս բախվում է մորս, ով դիմացս նստած նայում է ինձ։ Նայում է թրջված աչքերիս և ասում.
-Ես էլ եմ կարոտում, Նոր…
Մայրս նայում է հասկացող հայացքով, տարին 11 ամիս ամուսնուն չտեսնողի հայացքով, ամուսնուն աշխատանքի հետ կիսողի հայացքով։ Արդար չի, 100-ից 90%-ը գնում է աշխատանքին։ Իսկ մյուս 10-ը կիսում ենք մեր միջև, և էլի արդար չի, 10-ից 9%-ը իմն է։
Տարիներ շարունակ հայրս տարվա 11 ամիսը Ռուսաստանում է և միայն մեկը՝ Հայաստանում։ Ըստ իմ հաշվարկների, հայրս ինձ ընդհանուր առմամբ տեսել է 1 տարի և 4 ամիս։ Ընդ որում, ես 16 տարեկան եմ։ Ամեն տարի մի-մի ամսով հաշված, հորս աչքերում ես դեռ 2 տարեկանը չլրացած երեխա եմ։
Նրա հետ խոսելիս պետք է վայելել նրա ձայնը, քանի որ իրեն տեսնելը մեծ շռայլություն է, որը մենք մեզ թույլ տալ դեռ չենք կարող։ Նրա հետ խոսելիս կարևոր չէ այն, որ ես հիվանդ եմ, որ դասերս լավ չեն, կամ էլ այն, որ պարապմունքի չեմ գնում։ Եթե անգամ այսպես լինի, ես կասեմ, որ ամեն ինչ հոյակապ է։
-Պապ, բարև։
-Բարև, քաղցրը՜ս։
-Պապ, ե՞րբ ես գալու։
-Բալես, էդ հլը ոչ մեկը չգիտի…

Երբ խոսք է գնում մեր՝ Արագած գյուղի և կողքի գյուղերի մասին, բոլորն ասում են, որ մեր գյուղն ամենալավն է, մեր գյուղն ունի հյուրանոց, հարսանյաց սրահներ, երկու դպրոց, արվեստի և մշակույթի տուն, մանկապարտեզ:

Այո, մեր գյուղը շատ լավն է, բայց մի վատ բան կա: Մեր գյուղը սկսել է դատարկվել: Մարդիկ բոլորը սկսում են հեռանալ և՛ գյուղից, և՛ Հայաստանից: Երբ քայլում եմ մեր գյուղի փողոցներով, նկատում եմ, որ տան դռների վրա կան կողպեքներ, ու այդ կողպեքները շատանում են օր օրի: Երկու տարվա մեջ արդեն 20 ընտանիք հեռացել է, կամ, կարելի է ասել, փախել է գյուղի տանջանքներից: Իսկ գիտե՞ք՝ ինչու: Գյուղացիների փախուստի պատճառը միայն աշխատանքն է: Ասում են, որ տարիներ առաջ գյուղում գործել է «Ալմաստ» գործարանը, և գյուղացիներից շատերն ունեցել են աշխատանք, սակայն մի որոշ ժամանակ հետո այդ գործարանը փակել են: Գյուղացիները սկսել են հեռանալ հենց այդ ժամանակվանից: Տարիներ առաջ մեր գյուղը համարվում էր Արագածոտնի մարզի խոշոր գյուղերից մեկը, իսկ հիմա դա այդպես չէ:
Գյուղում միակ աշխատանքը ուսուցչի աշխատանքն է, մյուսները զբաղվում են հողագործությամբ: Ուսուցիչներն էլ սկսել են աշխատել երկու դպրոցներում, որովհետև ստանում են խղճուկ աշխատավարձ:
Եթե այսպես շարունակվի, ու մարդիկ լքեն Արագած գյուղը, ապա օրերից մի օր Արագածը կդատարկվի, և փողոցներով քայլելիս միայն կտեսնենք փակ դռներ և ոչ թե երեխաների, որոնք խաղում են իրենց բակերում, մայրերի, որոնք դպրոցից տուն են տանում իրենց երեխաներին, տատիկների, որոնք հավաքվում և բամբասում են ինչ-որ մեկից, պապիկների, որոնք նարդի կամ շախմատ են խաղում:

Արդեն 30 տարի է, ինչ տատիկիս եղբայրը Ռուսաստանի Դաշնությունում է ապրում: Մենք տատիկիս եղբորը քեռի ենք ասում։ Երկրաշարժից հետո քեռիս կնոջ հետ մեկնեց Ռուսաստան՝ արտագնա աշխատանքի: Մնաց այնտեղ և ստացավ Ռուսաստանի քաղաքացիություն, իր երեխաները նույնպես այնտեղ մնացին: Տատիկս շատ էր կարոտում նրանց: Հեռավորությունը շատ մեծ էր, ուստի մենք հաճախ Skype-ով էինք խոսում, կարելի է ասել՝ այդպես էինք կարոտներս առնում: Երբ աշխատանքը վերջացրած էր լինում, գալիս էր Հայաստան՝ հարազատներին տեսակցության, և կրկին հեռանում էր, այն էլ՝ երկար ժամանակով: Տատիկս շատ էր կարոտում եղբորը և միշտ ասում էր.

-Երանի էս Հայաստանում այնքան գործ լիներ, որ էլ ոչ մեկը չթողներ իր տունը, հարազատներին, ընկերներին ու գնար։ Հեռավորությունն այնքան բան է փոխում: Ամեն ինչի մարդը կարող է դիմանալ՝ բացի կարոտից, երևի դա ամենադժվարն է:

Անցած ամառ, երբ քեռիս հայտնեց, որ գալու է, մեզ համար տոն էր, ուրախություն։ Մեկ ամիս շուտ սկսեցինք նախապատրաստվել նրան դիմավորելուն։ Չորս տարի չէինք տեսել և հասցրել էինք անչափ կարոտել: Հայաստանում ապրելու մասին քեռուն այլևս ոչ մի հարց չենք տալիս, քանի որ իրենից էլ լավ գիտենք պատասխանը․

-Ռուսաստանում կարողանում ես ապրել ավելի հեշտ, քան Հայաստանում։ Գոնե մտավախություն չունես, որ սոված կմնաս, դեռ մի բան էլ հարազատներիդ ես կարողանում գումար ուղարկել:

Դեռ չէինք հասցրել կարոտներս առնել, երբ քեռիս գնաց։ Ինչպես մեզ, այնպես էլ իր համար շատ դժվար էր: Մորաքույրներս ամեն անգամ լացելով էին ճանապարհում քեռուն։ Տատիկս միշտ նախատում էր նրանց ու ասում.

-Ճանապարհի վրա ա ախպերս, հերիք ա լացեք:

Բայց այս անգամ տատս էլ չկարողացավ իրեն զսպել, միգուցե զգում էր, որ էլ երբեք չի տեսնի եղբորը: Երբ տատիկիս վիճակը կտրուկ վատացավ, քեռիս անընդհատ զանգում էր ու մի կերպ զսպում արցունքները, քանի որ գիտակցում էր մոտալուտ բաժանումը: Սակայն երբ քեռիս վերջին անգամ Skype-ով խոսեց, այնպիսի բաներ ասաց տատիկիս, որ ես չկարողացա զսպել ինձ.

-Անուշ ջան, գոնե մինչև ամառ կդիմանա՞ս, գամ՝ էլի իրար հետ կնստենք, կխոսենք:

-Չէ, ախպերս, արի, հիմա արի,- լացելով ասաց տատիկս:

Սակայն ոչ տատիկս հասցրեց քեռուս տեսնել, և ոչ էլ քեռիս՝ տատիկիս: Այս արտագնա աշխատանքը բաժանում է ինչպես քրոջը եղբորից, այնպես էլ երեխային ծնողից։ Ինչպես տատիկս էր ասում՝ կարոտը ամենադժվար բանն է, որին մարդը դիմանում է մի կերպ:

Երկուշաբթի 17:55 է: Հայրիկս աշխատանքից վերադարձավ տուն« Նա Հրազդանջէկ-ում է աշխատում: Սովորության համաձայն, երեխաներով վազեցինք և գրկեցինք հայրիկին, բայց արձագանքն այսօր տարբերվող էր: Նստած ենք ճաշասենյակում ու լուռ ճաշում ենք, սովորականից տարօրինակ է: Ես չդիմացա և հարցրի.

-Պա՛պ, ի՞նչ ա եղել:

-Վերջացնենք՝ կպատմեմ,- մտահոգ ասաց հայրս:

Վերջացրինք…

-Է՛մ, կոֆե դի՛ր:

-Հեսա դնեմ, պա՛պ,-ասացի ես ու վազեցի խոհանոց, արագ սուրճ դրեցի, որ խոսակցություններից հետ չմնամ: Սուրճը տարա հյուրասենյակ: Լավ էի հասցրել, դեռ չէին սկսել զրույցը: Հյուրասենյակում նստած էին հայրս, մայրս, եղբայրս:

Հայրս  ասաց.

-Ժամկետ են տվել:

Բոլորս զարմացանք:

-Ի՞նչ ժամկետ,- հարցրեց մայրս:

-Էլ չեն ֆինանսավորելու, ջէկ-ը փակում են,- մի քիչ տխուր ասաց հայրս: Ջէկ-ը հայրիկիս 17 տարվա աշխատանքն է, նվիրումը:

-Ինչի՞ համար են փակում, պա՛պ,- հարցրեց եղբայրս:

-Ասում են՝ հոսանքի կուտակումը շատ ա, արևային մարտկոցներն էլ դրել են, էլ ջէկ-ը ինչների՞ն ա,- բարկացած խոսում էր հայրս,-հենա՝ տղերքի կեսը արդեն գործ են ման գալիս, մի հինգ հոգի որոշել են ընտանիքով գնալ Ռուսաստան:

-Ինչ ահավոր ա, քանի ընտանիք էր ջէկ-ի հույսին, քանի ընտանիք ջէկ-ի հոսանքով է ապրում՝ լույսն ու մութը տարբերում: Հետո ասում են, որ Հայաստանում 3 հազար աշխատատեղ են բացել, աղքատության թիվը նվազել է, այնինչ  չեն մտածում, որ մարդիկ արտագաղթում են հենց 3 հազար աշխատատեղի համար,- ասացի ես ու հարցրի.

-Պա՛պ, ժամկետը մինչև ե՞րբ ա:

-2019թ. հունվարին… Ի՞նչ պիտի անենք, ո՞նց:

Հայրս նեղսրտել էր: Դրեց բաժակը, վերցրեց վերարկուն ու դուրս եկավ տանից:

Մի առիթով հայոց լեզվիս ուսուցչուհին ասաց․ «Ածանցումը բառակազմության ամենալավ եղանակն է»։ Դեմ եմ։ Ամենալավ եղանակը գարունն է՝ իր 90 օրով հանդերձ։ Չէ՜, չկարծեք՝ ես գարնանն եմ ծնվել, դրա համար եմ էդ եղանակն ամենալավը համարում (ճիշտ ուղու վրա եք, էդպես էլ կա), ուղղակի գարունը մոտիվացիայի ու հավեսը հետ բերելու եղանակ է։ Եղանակ չասես՝ ադամանդ ասես։

Արթնանում ես թռչունների ծլվլոցից, ամեն ինչ հեքիաթային է։ Միայն թե հեքիաթում թռչունները ծլվլում են հաճույք պատճառելու համար, իսկ իմ կյանքում թռչունները ծլվլում են, որ անուշ քնիցս հանեն ու ցույց տան, թե բա՝ տես, Աստղ ջան, տես, թե ոնց ենք «հարամել» սենյակիդ պատուհանները, ծըվ-ծըվ, ծըվ-ծըվ։ Հեքիաթ եմ ասել, է՜։

Մի խոսքով, դուրս ես գալիս տնից։ Ու դու թեթև ես հագնված, Կառլ, թե՜-թև՜։ Մի բարակ բաճկոն, վանդակավոր վերնաշապիկ, նույնքան բարակ շալվար ու կեդեր։ Ու ինչքան էիր սպասել կեդեր հագնելուն, քանի ու քանի տանջալից ամիս։ Սառը, սպիտակ երկնքով, «չոր ու ցամաք» ձմռանից հետո էլ գրողի տարած խոտի կանաչն ու երկնքի կապույտն էնքան են սիրունացնում ամեն ինչ, որ աչքդ սովորականի պես չի ծակում քարուքանդ եղած ասֆալտը, էդ ասֆալտի փոսերի մեջ վայրենաբար թափված աղբը ու էլի լիքը բան։ Դու անգամ չես էլ հասցնում մտածել, որ երկիրը երկիր չի։ Ուղղակի հաճույք ստանալով գնում ես դպրոց։ Դու տեսնում ես ճամփին էլի «թեթև» հագնված մարդկանց։ Ու ինչքան ես երջանկանում, որ տեսնում ես, թե ինչքան են երջանկանում, երբ տեսնում են, թե ինչքան երջանկացած ես քայլում։ Բայց հետո հասկանում ես, որ էդ մարդկանց մոտ երջանկության ժպիտ չէ, այլ ուղղակի ծիծաղ։ Ու գուշակիր՝ ինչի՞ են նայում քեզ ու ծիծաղում։ Հավանաբար պատուհաններիդ օրին ես ընկել, հա՞։ Դե լավ, չէ։ Ոչ էս անգամ։ Ուղղակի մարդիկ «շատ լուռ» հետևում են, թե ինչպես են մեղուները եկել, թառել շորերիդ ու մազերիդ, որովհետև որոշել ես գարնանը համահունչ վառ գույնի շորեր հագնել։ Հա, իրենք քեզ խոտի կամ նեկտարի տեղ են դնում։ Բա որ իմանաք՝ ինչքան անուշ է բուրում ծլող-ծաղկող խոտի հոտը, ինչքա՜ն խաբուսիկ է էդ մի կտոր լազուրից ժպտացող արևը ու էդ ինչքա՜ն ես փոշմանելու, որ մամայիդ չես լսել ու թեթև ես հագնվել։ Հա, հա, էդ ո՞վ չի փոշմանի մի քանի օր ջերմության մեջ պառկած մնալուց ու առավոտից իրիկուն խրատ լսելուց հետո։ Ու ինչո՞ւ, ինչ է թե՝ արևը խաբել է քեզ։

Ես, որ էդքան խոսեցի դպրոցի ճամփին, պատկերացրեք՝ արդեն դասերը վերջացել են ու ժամանակն է տուն գնալու։ Տուն գնա՞լ, ի՞նչ տուն գնալ։ Հիմա դու պիտի գնաս ու ամբողջ քաղաքդ կամ գյուղդ ոտնատակ անես, որովհետև թո՜ւյն եղանակ է դրսում։ Պիտի ականջակալներդ դնես ականջներիդ, Imagine dragons-ի նոր երգը լսելով՝ շունչը փչելու աստիճան քայլես, ու հետո միայն «սառած-սատկած» գաս տուն, դաս անես։ Հա, էս տարի ձմեռը գարուն էր արել։ Ու էս ամեն ինչը ես արդեն իսկ զգում եմ հիմա՝ փետրվարին։

Հ. Գ․ Ինչպես սկզբից ակնարկեցի՝ գարնան մի անձրևոտ ապրիլի երեքին ծնվեց աշխարհիս կրակը՝ ես։ Նվերներ, նվերներ, նվերներ, հավես նկարներով թեյի բաժակ, նվերներ… (Վայ, չէ, չէ, ոչինչ չեմ ակնարկում)։

Տասը տարի է արդեն, ինչ ճանաչում եմ Տիգրանին։ Ինը տարի սովորել ենք նույն դասարանում, և արդեն բավականաչափ ճանաչում եմ նրան՝ այդ հավասարակշռված, հանգիստ խառնվածքով, ընկերասեր ու խոնարհ տղային, ով շատերից տարբերվում է նաև իր յուրօրինակ մտածելակերպով։ Նա մեր կռվարար դասարանում հայտնի էր իր խաղաղասեր, դիվանագիտական դիրքորոշումներով և, ինչպես ինքն է ասում, աշխարհընկալման իր գունավոր ակնոցն ունի։ Նա կարծում է, որ եթե հավատաս քո իսկ ստեղծած գունավոր ակնոցի զորությանը, այն իսկապես կօժտվի ուժով և քեզ հուսախաբ չի անի։ Նման մի անմեկնելի հավատով էլ եկեղեցի է գնում, խորան բարձրանում Սմբատի (նրա մասին խոսել ենք առաջին մասում) հետ։ Կրոնի ու հավատքի մասին մեր անթիվ զրույցներից մեկում Տիգրանը պատմեց հավատի իր ընկալման մասին.

-Հավատն առ Աստված պետք է սերմանվի մարդու մեջ դեռ վաղ մանկության տարիներից, որպեսզի այն տարեցտարի ծաղկի ու օգտակար պտուղներ տա։ Ծնողներս ինձ քրիստոնեական դաստիարակություն են տվել, հաճախ եկեղեցի են տարել, քաջալերել են, երբ բարի գործերի հիմքում Աստծո առկայությունն եմ նկատել, իսկ այժմ ուրախանում են, որ խորան եմ բարձրանում և այդպիսով Աստծուն իմ ծառայությունն եմ մատուցում։
Սմբատը և ես ընկերներ ենք։ Նրանից մի տարի հետո ես էլ Տեր Հոր խորհրդով ու ծնողներիս համաձայնությամբ խորան բարձրացա։ Առաջին օրերին շատ դժվար էր։ Սմբատն ինձ օգնում էր իր խորհուրդներով։ Նա արդեն փորձ ուներ։ Լարվածությունն անցնում էր, երբ հասնում էր Պատարագի իմ ամենասիրելի հատվածը, երբ քահանան քարոզ է կարդում։ Որքա՜ն բան կարելի է քաղել այդ գրքի տողերից, որոնք չեն հնանում նույնիսկ դարերի ազդեցությամբ։ Երբ լսում եմ քարոզները, գիտակցում եմ թե ինչ կարևոր նշանակություն ունի եկեղեցին մարդու կյանքում, և ի սրտե ափսոսում եմ այն մարդկանց, ովքեր եկեղեցի չեն գալիս միայն առօրյա հոգսերի պատճառով։ Բայց չէ՞ որ Պատարագը շաբաթվա ընթացքում ընդամենը երկու ժամ է՝ նվիրված Աստծուն, մեր մերձավորներին այն հսկայական ժամանակահատվածից, որը մեզ տրված է ապրելու համար։

Հավատի օրինակները տարբեր են։ Հաճախ մարդիկ նաև անգիտակցաբար են հավատում։ Բայց հավատում են։  Հիշում եմ մի փոքրիկ, շիկահեր աղջկա, ով ճանապարհով անցնելիս մոր ձեռքից բռնած դեպի եկեղեցին էր քաշում։ Մայրն էլ թե՝ ուշանում ենք, խելոք մնա։ Խելո՞ք մնա։ Բայց մի՞թե երեխան խելոք չէր։ Եթե ոչ այսօր, քանի դեռ երեխան ժամանակ ունի, ապա էլ ե՞րբ նա պիտի հավատալ սովորի, եկեղեցի գնա։ Գուցե մեծանա և իր մոր նման ժամանակ չունենա։ Գուցե դա հավատ չէր, բայց ներքին մի մղում, որը չարժեր կասեցնել։ Կմեծանա, կշտապի, ժամանակ չի ունենա, եկեղեցին ու հավատը կմղվեն երկրորդ պլան…

Հայրս առաքիչ էր, մայրս՝ խոհարարի օգնական, իսկ ավելի ուշ՝ վաճառողուհի։ Հորս աշխատանքը հոգնեցուցիչ էր։ Քաղաքից քաղաք գնալ, գյուղից գյուղ, ոլոր-մոլոր ճանապարհներ, երբեմն բարդ, երբեմն հեշտ, բայց, դե դա ավելի լավ էր, քան օտար երկրում լինելը։ Դեպքեր էին լինում, որ նա մեզնից շա՜տ հեռու էր լինում և աշխատանքի բերումով մի 3 օր մնում էր այնտեղ։ Այդ երեք օրերը մեզ համար լավ էին միայն նրանով, որ մայրիկի կողքին էինք քնում։ Երեքիցս մեկն ու մեկը։ Դե, հո մենք չէի՞նք ուրախանում, որ հայրիկը տանը չի լինում, այն էլ նրա համար, որ մայրիկի կողքին պառկեինք։ Իհարկե, հայրիկին կարոտում էինք ու շատ։ -Պապայի՞դ ես սիրում, թե՞ իրա բերած համով բաները,- հարցնում էին եղբորս, երբ դեռ 2-3-րդ դասարանում էր։

-Համ պապային, համ էլ համով բաները,- պատասխանում էր նա, չնայած՝ երբեմն խոստովանում էր, որ համով բաներն ավելի շատ է սիրում։

Երբ պապան երեք օրվա բացակայությունից հետո գալիս էր, ես վերջում էի նրան մոտենում ու գրկում, որ կողքից չասեին. «Անուշի՛կ, պրծի՛, մենակ դու չես կարոտել»։

Երբ հորս գործերն «անկում» ապրեցին, նա որոշեց մեկնել արտագնա աշխատանքի։ Նա չէր կարողանա ամեն օր այդ «համով բաները» բերել տուն։

Հոկտեմբերի 18։ Էս օրը ես հասկացա, որ ատում եմ օդանավակայանները, ինքնաթիռներն ու ինչու ոչ, երկիրս։ Նրանք բաժանում են մեզ մեր հարազատներից։ Երկիրն է մեղավոր, որ հեռանում են՝ ասելով, թե կվերադառնան, բայց ժամանակ չեն նշում։ Հորս վերջինը ես գրկեցի, որ չասեին «Անուշի՛կ, պրծի՛, մենք էլ պիտի գրկենք»։ Չնայած, դժվար թե ասեին։ Գնալուց առաջ ասաց՝ խելոք կմնաք։ Հայրս ամենից շատ բարկանում էր, որ սուտ էինք խոսում, ու արդյունքում ինքը ստեց՝ ասելով, որ մի տարուց կգա։

Ավելի ուշ մայրս էլ գնաց։ Ամանորից 7 օր առաջ՝ դեկտեմբերի 23-ին։ Ու արդեն մեկ տարի 4 ամիս հորս չեմ տեսել, մեկ տարի 2 ամիս՝ մորս։ Օդանավակայան չգնացի։ Չէին էլ տանի։

Մինչ մորս մեկնելը, մեկնեց հորեղբայրս, ծնունդիս օրը՝ նոյեմբերի 8-ին։ Ոչ հայրս նրան հրաժեշտ տվեց, ոչ հորեղբայրս՝ հորս։ Հորս գնալը պատահական ստացվեց։

Տատիկն ամենից շատ հորս մեկնելը ծանր տարավ։ Դե, վերջին անգամ սեպտեմբերին էր տեսել։ Նա ամեն անգամ լալիս է, երբ որդիներից մեկի ձայնն է լսում։ Ամեն օր ասում է, թե երազ է տեսել։

-Տատ, ամենածանր բանը օտարության մեջ ի՞նչն ա։

-Կարոտը, հեռավորությունը։ Ի՞նչ իմանամ, երբ կգան։ Երկուսինն էլ անորոշ է։ Առաջինը Արտյոմը (հայրս) գնաց։ Ծանր տարա։ Պատահական եղավ։ Գիշերն իմացա, որ Էջմիածնից գնում ա Ռուսաստան՝ առանց հաջող անելու, առանց տեսնելու։ Որ իրանց մանկությունն եմ հիշում, է՜հ, հուշերի գիրկն եմ ընկնում։ Կուրխնեինք, կըսեի՝ երկու տղա ունեմ, կմեծանան, թև ու թիկունք կեղնին, իսկ հիմա երկուսն էլ կողքիս չեն։ Կարոտը մի կողմից, մենակությունը՝ մյուս։ Նայում ես ուրիշներին, տղերքը կիգան, կերթան, մերը՝ չկա։ Ում հետ որ խոսում եմ, անկախ ինձնից տղեքիս անուններն եմ տալիս։ Աշխատատեղ որ էղներ, ինչի սե՞նց կեղներ։ Էս լրիվ գալիս ա երկրի վատ վիճակից։ Ըմեն էղան թափառական, պանդուխտ։ Էնքան գիրք եմ կարդացել, էտ պանդուխտներին մեղքացել, որ եկավ իմ գլխին։ Ամեն գնացողին կնախատեի, ծնողներին կմեղքայի, կըսեի՝ մա՞րդ էլ իրա հայրենի օջախից գնա։ Ըհն, եկավ գլխիս։ Երկուսն էլ գնացին մի տարվա մեջ։ Մի ամսվա տարբերությամբ։ Հովհաննեսիս տղեն Գերմանիայում ա ծնվել։ Աչքերիս չեմ հավատում։ Տենաս կգա՞ մի օր, որ «ժիվոյ» կտենամ,- ասաց տատս՝ լացելով ու անընդհատ աչքերը մաքրելով։

Հայրս ասաց, որ իր համար օտարության մեջ ամենադժվարը մենակությունն է, կարոտն ու հեռավորությունը։

-Օ՜ֆ, Անուշ։ Կարոտն ա դժվար։ Կարոտը ընտանիքիդ հանդեպ։ Երկրումդ ես, գիտես, որ քո երկիրն ա։ Ավելի ազատ ես։ Չգիտեմ, երբ կգանք, բայց հաստատ գալու ենք։ Վերադառնալ, միանշանակ վերադառնալ։ Ձեզ ուսման տալ, ապագա ստեղծել։ Հենց դրա համար էլ գնացել ենք,- ասաց մայրս։

Ուզում եմ, որ էս ամենը շուտ ավարտվի, որքան հնարավոր է շուտ։ Կարոտում ենք մեր ծնողներին։ Ես 15 տարեկան եմ, քույրս՝ 12, եղբայրս էլ՝ 11։ Դա այն տարիքն է, երբ շատ ենք զգում նրանց կարիքը։ Ինչի՞ պիտի ծնողական ժողովին մաման չգնա, ծնունդիս ինքը մոմը չվառի, պապան քաղաք չտանի, այլ ուրիշը։ Սա սխալ է։ Ճիշտ է՝ տատիկն ամեն ինչ անում է, որ մենք մեզ լավ զգանք։ Նույնիսկ ուժերից վեր բաներ է անում։ Պապիկն իր թոշակից պահում է, ու ինչ ուզում ենք՝ գնում է։ Ոչ մի բանի պակաս չունենք։ Բայց, դե մայրն ուրիշ է, տատիկն՝ ուրիշ, իրենց կատարած գործերից անկախ։

Ի վերջո, նրանք կգան։ Եղբայրս վստահ կասի, որ պապային է ավելի շատ սիրում, ոչ թե համով բաները։ Ես վերջում նրանց կգրկեմ, որ չասեն. «Անուշի՛կ, պրծի՛, մենակ դու չես կարոտել»։

Իմ հորեղբայրները և քեռին մեկնում են արտագնա աշխատանքի։ Հորեղբայրներս արդեն շուրջ 18 տարի է, ինչ մեկնում են։ Նրանք իրենց ընտանիքի կողքին են լինում ընդամենը 3 ամիս, իսկ մնացած 9 ամիսներին նրանք աշխատում են երկրից դուրս։ Մի հորեղբայրս էլ մահացավ հենց օտար երկրում դժբախտ պատահարից, կարոտը սրտում։ Գիտե՞ք՝ ինչ դժվար է հորը, ամուսնուն, տղային չտեսնել 5 տարի, իսկ 5 տարի հետո տեսնել նրա սառած մարմինը։ Նրա մայրը՝ Կիմա տատը, միշտ ասում էր.

-Հովեսս հենց գա, չթողիմ էլ երթա էդ անտեր Յակուտիան, թող գա տուն: Ես սոված էլ կքնիմ, մինագ թող իմ տղեն տունն եղնի, մինագ թե թող շուտ գա իմ Հովեսը։
Բայց այդպես էլ իր տղան չեկավ։ Երբ գնում ենք իրենց տուն, Կիմա տատը միշտ ասում է, որ կարոտել է իր տղային, և հայրիկիս ասում է, որ սիրում է իրեն այնպես, ինչպես իր որդուն։ Երբ տեսնում է մեզ, սկսում է լաց լինել և աչքերը սրբելով՝ հայրիկիս ասում է.
-Տիկո ջան, թե հնչի՞ ըտենց եղավ, հնչի՞ Աստված ընձի չտարավ, որ իմ տղուն տարավ, իմ տղեն հլը 40 տարեկան էլ չկար, իսկ ես տարիքս արդեն առեր իմ, բա ուր 3 մատղաշ երեխեքը մնացին անհեր։
Հայրս միշտ փոխում է թեման, որ տատը չվատանա, առողջական խնդիրներ ունի։
Մյուս հորեղբայրս աշխատում է արտերկրում արդեն 18 տարի։ Այս տարի էլ իր հետ աշխատանքի է տարել իր մեծ տղային, որ եկամուտը կրկնապատկվի։ Իսկ քեռիս 9 տարի է աշխատում, բայց այստեղ չի ապրում, իր ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Ռուսաստան։ Երբ skype-ով խոսում ենք, ես միշտ հարցնում եմ, թե չե՞ն ուզում արդյոք վերադառնալ Հայաստան, իսկ քեռիս ասում է.
-Ան ջան, գանք ի՞նչ անենք էդտեղ: Էստեղ գոնե գիտես, որ օրվա աշխատածովդ կարող ես ապրել։
Ես ինքս էլ համաձայն եմ նրա հետ, որովհետև այստեղ լիովին ապահովված կարող են ապրել միայն պաշտոնյաները, իսկ մեզ պես հասարակ գյուղացիներն ապրում են մեծ դժվարությունների միջով անցնելով։ Միակ ցանկությունս այն է, որ փոխվի ներկայիս Հայաստանի վիճակը։

Ուզում եմ պատմել մեր գյուղի` Ակնալճի, նիստուկացի մասին: Գարունը մոտենում է արդեն, իսկ մարդիկ վերսկսում են իրենց գյուղատնտեսական աշխատանքները: Ոմանք խաղողի վազերն են հողից դուրս բերում (բաղաբաց), ոմանք ծառերն են էտում, բայց բոլորը ունեն մի մտատանջություն` հանկարծ ջերմաստիճանը չնվազի, թե չէ՝ ամեն բան կցրտահարվի, ու ոնց որ մեր հարևաններն են ասում. «Էս տարի կմնանք առանց ծիրան»:

Ամեն մեկը իր գործը ունի: Այ, օրինակ,  դպրոցական երեխաները գոնե իրենց դասերով են զբաղվում, իսկ ավելի փոքրերը ամբողջ օրը դրսում են, ոչ մի զբաղմունք չկա նրանց համար:

Կան մարդիկ, ովքեր միայնությունից խելագարվում են արդեն: Գիտե՞ք, մի ընտանիք գիտեմ, ովքեր այս ձմեռ իրենց զույգ որդիներին ճանապարհեցին բանակ, մնացել են միայնակ ամուսիններով, ու չգիտեն` ինչպես են միայնակ հողագործական աշխատանքները կատարելու:

Մի տեսակ մեր փողոցը դատարկվել է: Առավոտյան, երբ գնում եմ դասի, դրսում միայն շներ են, երբ տուն եմ գալիս, կրկին նույնը: Կամ եթե տաք է լինում եղանակը, հարևանները հավաքվում են մեր տան մոտ, նստում, խոսում, սրճում, հետո էլի ամեն մեկը իր գործին:

Ես իրոք չեմ ուզում գարունը գա, որովհետև եթե դուք էլ տեսնեք գյուղացիների կռիվը իրենց օրվա հացի, ապրուստի համար, դուք էլ նույնը կցանկանաք: