-Ավագյան Հայկ, Ղազարյան Էրիկ, Հովակիմյան Միքայել…

Ահա, այսպես պարոն մայորը հերթով կանչում է ձմեռային զորակոչի վերջին զորակոչիկներին։ Վերջիններս հրաժեշտ են տալիս հարազատներին ու հերթով նստում մեքենան. հաջորդ կանգառը՝ Երևան՝ կենտրոնական զինվորական հավաքակայան:

Հիմա սկսեմ սկզբից: Մեզ մոտ՝ Շամշադինում (Բերդի տարածաշրջան), զինակոչիկին բանակ ճանապարհելը մեծ տոնախմբություն է՝ պարով-երգով, հպարտությամբ ու «դուխ տալով», ինչու չէ, նաև լացով ու ժպիտով, այդ ժամանակ հույզերը միախառնվում են իրար, ու ինչ-որ անբացատրելի զգացում է առաջանում:

Մեծերից լսվող խորհուրդներն ու մայրերի օրհնանքները մտքներում պահած` ուղևորվում են իրենց «պարտքը» տալու հայրենիքին, ուղևորվում են` կրակն աչքերում, ժպիտը՝ դեմքներին ու ամենակարևորը՝ հպարտության զգացումով, ուղևորվում են, որ ես ու դու հանգիստ քնենք, որ թշնամու մտքով չանցնի կես մետր անգամ ոտք դնել մեր սահմաններից ներս:

Գիտե՞ք՝ սահմանում մեծացած, կրակոց ու մահ տեսած երեխայի հոգեբանությունը տարբեր է այլ տարածքում ծնված ու մեծացած երեխայի հոգեբանությունից: Այստեղ՝ սահմանին, գիտեն, թե ինչի համար են ծառայում ու ավելի լավ են գիտակցում ողջ պատասխանատվությունը, այստեղ բոլորն են ծառայում՝ մեծ ու փոքր, աղջիկ ու տղա: Այստեղ չկա իմ ու քո, այստեղ գործում է «մենք»-ի գաղափարը: Այստեղ կա պատասխանատվության զգացում: Պատասխանատվություն՝ հայրենիքի, ծնողների, ընկերների ու մեր անցյալի նկատմամբ. սա զուտ ճշմարտություն է…

Վերադառնալով զորակոչին ու զորակոչիկներին՝ մաղթում եմ խաղաղ ծառայություն, ու որ երբեք չմոռանան, թե որտեղից են եկել և ուր են գնալու:

-Մի բանով կօգնե՞ք, մի բանով օգնեք, էլի, երեխես մեղք ա:

Սարսափելի հայացքով ուղիղ աչքերիս մեջ նայելով, երեխան գրկին՝ աղերսում էր մի կին։ Փորձեցի սառն անցնել: Պետական համալսարանից մինչև տնտեսագիտական քայլեցի, բայց հայացքը հանգիստ չէր տալիս: Հետ դարձա ու ճանապարհին հիշեցի, որ այդ կինը նույն այն մայրն էր, որին շարունակ տեսնում էի Սուրբ Սարգիս եկեղեցու պատի տակ՝ նույն դերում: Երեխայի համար ինչ-որ բաներ էի գնել։ Երբ մեկնեցի կնոջը, այնպես զարմացավ, կարծես նոր ինքը չէր տվողին՝ օրհնող, սառն անցնողին՝ անիծողը:

Մի քանի օր անցավ: Երեխայի աչքերը չէի մոռանում: Անընդհատ անցումների տակ փնտրում էի նրանց: Սովորական առավոտ էր, դասի էի գնում, մի կին երեխայի հետ բարձրացավ, ու տրանսպորտում տեղ չկար: Տեղս փորձեցի զիջել կնոջը, բայց նա մերժեց՝ խնդրելով միայն երեխային գրկել: Երթուղայինը այնքան լիքն էր, որ կնոջ դեմքը այդպես էլ չտեսա: Առաջին հայացքից ճանաչել էի երեխային: Մուրացկանի երեխան էր, միայն թե հագուստը կոկիկ ու մաքուր: Մինչև իջնելը հասցրի լսել կնոջ խոսակցությունը իր բիզնեսի մասին, տեսնել սիրալիր վերաբերմունքը, բավականին թանկ հեռախոսը… Մենք նույն կանգառում իջանք: Ճանաչեց ինձ: Երեխային գրկեց ու ոտքը արհեստականորեն կախ գցելով փախավ: Գուցե և ամաչեց:

Մի բանով օգնե՞մ: Իսկ ինձ ո՞վ կօգնի…

Ողջույն։ Եթե դու էլ ես քննություններդ ավարտել ու հիմա արձակուրդում ես, դու էլ դժվար թե ամեն օր ամսաթիվ հիշես։ Բայց այսօվա ամսաթիվը հիշելու է, չէ՞։ Եթե հասցրել ես առավոտյան հեռուստացույց միացնել, կամ մի պտույտ կատարել ֆեյսբուքում, ուրեմն արդեն անունիցդ էլ լավ ես հիշում, որ այսօր մեր բանակի տոնն է, հանաք բան չէ։

Երևի նույնիսկ արդեն դա ավելի լավ հիշեցիր, քան այն, որ, օրինակ՝ Հենրիկ Մխիթարյանը «Արսենալ» գնաց, ու լիքը մարդ ինստագրամում լիքը մեկնաբանություն գրեց այդ առիթով։ Հաստատ կարդացիր մի քանի տասնյակ հազարավոր լատինատառ ու ռուսատառ ստատուսներ, մի քանիսն էլ հայերեն, ու լավը կլինեին, հա։ Դե, լիքը «зинворс» ոճի բաներ էլ կարդացած կլինես, բայց արի դրանք չնկատենք, այլ նկատենք ամեն ինչի լավ կողմը, ոնց որ մեր Դավիթ Ասլանյանը, որը «Եղնիկներում» իր ծառայությունը մեկնաբանեց այսպես՝ հա, բայց որ գամ, ոնց եմ, է, գլուխ գովելու, որ «Եղնիկներ» եմ ծառայել։ Դավիթը դեռ «Եղնիկներում» է, այսօրվա հազարավոր մեր զինվորների անունները հիշելիս ու նրանց համար աղոթելիս կամ հաջողություն մաղթելիս՝ մեր Դավիթին էլ կհիշես, Կուրեխյան Մուշին, Սերյոժա Ղազարյանին, Տիգրան Մամյանին էլ։

Ըստ ՀՀ զինապարտության մասին օրենքի․․․

Չէ, ըստ ՀՀ զինապարտության օրենքի ոչ թե բազմաթիվ երիտասարդ տղաների հրամայեցին համապատասխան օրը ներկայանալ համապատասխան զորամաս, այլ նորից տարան մեր լավագույն մի քանի թղթակցի։ Եթե այսօր զինվորներին շնորհավորելիս չես համարի, որ նոր գնացածները «հա դեռ սկի զինվոր էլ չեն հասցրել դառնալ, դրանց ի՞նչ շնորհավորեմ», ուրեմն մերոնցից երկու հոգու ասեմ, իրենց էլ հիշիր, հա՞։ Հիշիր, որ մեր Մարատ Սիրունյանը Ասկերանում է, ու նրան քաջ առողջություն մաղթիր, որովհետև գնալուց առաջ ոտքն էր վնասել։ Հիշիր, որ Վահե Ստեփանյանն առայժմ Աշտարակում է, բայց մի ասա՝ հա, լավ թույն էլ տեղ ա, որովհետև կապ չունի, չէ՞, որտեղ է ծառայում։ Մի վեց ամսից ինքն էլ Արցախ կգնա։ Բայց արցունքոտած աչքերով ստատուսներ ու եռագույնոտ նկարներ լայքելու փոխարեն կարող ենք բոլորով երազանք պահել, որ մեր բոլոր-բոլոր զինվորները շուտ ու անփորձանք վերադառնան, ու որ մեր հայրենիքի սահմանները այնքան խաղաղ լինեն, որ «սահման» կամ «պոստ» բառերն ասելիս ոչ մեկիս ոտքերը չթուլանան։ Դու միայն անկեղծ սրտով ցանկացիր դա, որովհետև, գիտե՞ս՝ երազանքների կատարման լիքը լեգենդներ են հայտնի, բայց բոլոր դրանք մի ընդհանուր բան ունեն՝ կապված հավատալու հետ։ Իսկ որ մի ամբողջ 17.am-ի լսարան, մարդ միաժամանակ նույն բանը ցանկանա, վստահ եմ՝ մի բան հաստատ դուրս կգա։ Խոսք տալի՞ս ես այսօր մի բան անել։ Ես, օրինակ, կեսգիշերին երազանք պահելուն եմ հավատում։ Իսկ դու աղոթիր, կամ լիցքեր ուղարկիր տիեզերք, կամ ոնց ուզում ես։ Ես՝ միաժամանակ բոլորը։

Դե, Դավո, Վահե, Մարատ, Մուշ, Սերյոժա ու Տիգրան ջաներ, չմտածեք՝ մի ամբողջ հանրապետական ցանց իր ընթերցողներով այսօր ձեզ համար երազանք է պահում ու աղոթում է։ Կարոտում էլ է։ Ձեզ լավ նայեք, առանց կատակի ու հայատառ՝ մեր զինվորներ։

Բարև, ընկե՛ր։ Ես 14 տարեկան եմ, շատ վախկոտ, բայց միևնույն ժամանակ՝ համարձակ։ Կարծում եմ իմ տարիքի ցանկացած երեխա պետք է համարձակ լինի։ Ինչու՞, որովհետև Հայաստանում վախկոտներ պետք չեն: Հունվարի 28-ին նշում ենք Բանակի օրը, իսկ ո՞ւմ կամ ինչի՞ հաշվին ենք նշում այն… Շատ ենք խոսել Քառօրյայի մասին, բայց իմ կողքին ապրում է Արամը՝ մասնակիցը: Որոշեցի հարցազրույց վերցնել ու ամեն ինչ իմանալ նրանից:

 -Արամ ջան, պատմիր որոշ բաներ Քառօրյայի մասին։ 

-Ապրիլի 1-ն էր, մենք դիրքերը հանձնեցինք հաջորդ գումարտակին և իջանք զորամաս, բայց արդեն իրավիճակը լարված էր, ու հակառակորդը կիրառում էր տարբեր հրետանիներ։ Ոչ ոք չէր մտածում, որ այդ ամեն ինչը կարող է հասնել լայնամասշտաբ գործողությունների։ Իջնելու ժամանակ, երբ հակառակորդը կրկին հրետանի կիրառեց, մենք ունեցանք վիրավոր, բայց թեթև էր վիճակը։ Տագնապը հուշեց, որ սկսվեց… Հակառակորդը իր ուժը կիրառում էր մեզ վրա, կարծես կարկուտ թափվեր։ Մեզ ուղարկեցին թաքստոցներ, արդեն առավոտյան ժամը 6-ն էր։ Հակառակորդը հարձակվել էր մեր գլխավոր դիրքերից մեկի վրա, բայց տղաները հերոսաբար կռվում էին. դիրքում մնացել է Ռոբերտ Աբաջյանը՝ մի նռնակով, զոհվել են Քյարամ Սլոյանը, Անդրանիկ Զորաբյանը և Արմենակ Ուրֆանյանը։ Իսկ մենք մեծ դժվարությամբ հասանք դիրքեր երկու գումարտակով։ Ապրիլի 2-ից մինչև 6-ը տեղի էին ունենում ծանր մարտեր։ Վերջապես հրադադար:

2016 թվականի հոկտեմբերի 20-նն էր։ Արամին մնացել էին հաշված օրեր տուն վերադառնալու, և նա դիրքում էր՝ ականապատված խրամատում, Արամը հետ քայլելով ոտքը դրել էր ականի վրա։ Դիրքում բարդ է. մեկ անզգույշ քայլ և… Արամի նման քաջ տղաների շնորհիվ է, որ հիմա կա մեր երկիրը: Նրանց միշտ սպասող կա, միայն թե պատերազմը… Պատերազմ… Չեմ հասկանում ու հանուն ինչի՞, մի հողակտորի՞, մի՞թե մարդկությունը այդ հողակտորի մեջ է։ Ամենքս մեր հողակտորի տերն ենք, մեր մի բուռ հողակտորի:

Հայոց լեզուն աշխարհի հնագույն լեզուներից է և ունի գեղեցիկ բառապաշար: Այսօր մենք մեր խոսքում, անկախ մեր կամքից, օգտագործում ենք չափազանց շատ օտարաբանություններ: Օտարաբանությունները այն բառերն են, որոնց հայերեն համարժեքները արդեն կան լեզվում, բայց մենք շարունակում ենք օտար բառերի օգտագործումը: Ճիշտ է, ոմանք կարծում են, որ այդ բառերը միջազգային բառեր են, և դրանց օգտագործումը չի վնասում լեզվին, ընդհակառակը՝ ավելի հեշտ և հասկանալի է դարձնում խոսքը, հարստացնում է լեզուն, և այդ բառերի հայերեն համարժեքները ոչ միշտ են բառի ճիշտ բնութագիրը տալիս, իբրև թե չօգտագործելով այդ բառերը՝ մենք հետ ենք մնում համաշխարհային առաջընթացից:

Ես կարծում եմ, որ հայոց լեզվում կան շատ ավելի հնչեղ և գեղեցիկ բառեր: Դե, մենք սովոր ենք ընդօրինակելու ուրիշներինը և մոռանալու մեր ունեցածի մասին: Այն դեպքում, երբ լեզվաբանները ամենահարուստ լեզուներից մեկը հենց հայերենն են համարում։

Սակայն օտարաբանություններ չի կարելի համարել այն բառերը, որոնք ճիշտ է, վերցվել են ուրիշ լեզուներից, բայց դարձել են մեր խոսքի անբաժան մասը: Ճիշտ է, հայոց լեզուն ունի մեծ բառապաշար և կարող ենք գտնել ցանկացած բառի հայերեն համարժեքը, բայց բացարձակորեն հրաժարվել փոխառություններից անհնար է: Օրինակ՝ ատոմ, տարազ, մատիտ, ֆորտե, պիանո, լիտր, լիմոն և այլն:

Այո, մենք մեր խոսքը ավելի պատկերավոր դարձնելու համար շատ օտար բառեր ենք գործածում, բայց միշտ չէ, որ դրանք փոխառություններ են լինում: Այսինքն՝ այնպիսի բառեր չեն, որոնց հայերեն տարբերակը չկա: Կա, և մենք շարունակում ենք գործածել անընդհատ: Բայց երբ օտարաբանությունները դառնում են մեր առօրյա, առավել ևս՝ գրավոր խոսքի գերակշիռ բաղադրիչը, լեզուն աղճատվում է, տգեղանում, ավելին՝ վտանգվում է: Առօրյայում, խոսքում, բազմաթիվ վահանակների վրա, լրատվության մեջ, ֆեյսբուքում, շատ եմ նկատել ավելի հաճախ գործածվող օտարաբանություններ: Փնտրեցի, գտա այդ բառերի հայերեն համարժեքները: Երբեմն այդ բառերի գործածումը, կարծում եմ, ճիշտ է և նպատակահարմար, որովհետև գեղարվեստական խոսքում միջավայր ստեղծելու նպատակով գրողները հաճախ են գործածում օտարաբանություններ, կամ էլ երբ լրագրերում կարդում ենք մեջբերված խոսք, ավելի պատկերավոր է դառնում, երբ տալիս են խոսակցի ճիշտ բնութագիրը: Բայց երևի ոճական կիրառությունն է այստեղ խնդիրը:

Իհարկե, բոլոր բառերը գրելն անհնար կլիներ: Դուք էլ կարող եք լրացնել այս բառերի շարքը.

պրիվետ- ողջույն, բարև

մերսի- շնորհիք, շնորհակալություն

պոլիկլինիկա- համաբուժարան

լիցենզիա- թույլտվություն, արտոնություն

կոմպոզիտոր- երգահան

պրոֆեսիոնալ- արհեստավարժ

պրոցես- գործընթաց

ինտերնետ- համացանց

ավտո, մաշինա- մեքենա

պլիտա- սալօջախ

պառլամենտ- խորհրդարան

«պատագոլնիկ»- լուսամուտագոգ

ռակուրս- դիտանկյուն

սլայդ- սահիկապատկեր

քսերոքս- պատճենահան

վիբրացիա- թրթիռ

պրյանիկ- անուշահաց

Զանգ եկավ։ Վաղը պարապմունքի եմ, պատմության մրցութին մնացել են հաշված օրեր, իսկ ես դեռ չեմ ավարտել հարցաշարս։ Ի՞նչ անել․ անջատել երաժշտությունը, վերցնել գիրքն ու սկսել կարդալ։ Ի դեպ, Սևակի «Քամին» է լցրել սենյակս, զգում եմ, որ արդեն տհաճ է լսելը, մի տեսակ հոգնել եմ նույն երգը լսելուց, բայց միևնույն ժամանակ, կախվածության մեջ եմ ընկել։

Բացում եմ գիրքը, երաժշտությունը չեմ անջատել։ Նայում եմ տողերին, չէ, չեմ կարդում, ուղղակի նայում եմ։ Փակում եմ գիրքը, մեղադրում «Քամուն»։ Լցվեց սենյակս, թերթեց գրքի էջերը ու փակեց։

Ես չեմ կարողանում կենտրոնանալ, գրողը տանի, հաստատ պարտվելու ենք մրցույթում, եթե այսպես շարունակվի։ Գրո՞ղը, գրողը հիմա անշարժացած մատներս են, բայց ես չեմ, ես երբեք չեմ կիսվում իմ ապրումներով, կամ, միգուցե, չէի կիսվում, ինչևէ։

Դասից վերադառնում եմ, մտնում տուն, ուրախ-ուրախ պատմում եմ, թե ինչպես եմ անցկացրել օրս։ Ինձ ոչ ոք չի լսում։ Հայրս նստած է բազմոցին, մայրս՝ վառարանի կողքին։ Նրանք երկուսն էլ տանն են, ինձ հետ նույն սենյակում, բայց միևնույն է՝ ինձ ոչ ոք չի լսում։

Նայում են, բայց չեն լսում, ինչպես ես՝ նայում եմ, բայց չեմ կարդում։ Ու այդպես ամբողջ օրը։

Ես նկատել էի մորս արցունքները։ Դրանք պարզապես խառնում են իրար հոգիս, փոթորկում, ինչպես քամին։

Իմ հոգու քամին չի դադարում, որովհետև ինձ ոչ ոք ոչինչ չէր պատմում, միակ միջոցը նրանց խոսակցությունից որևէ բան կռահելն էր, բայց դա էլ չօգնեց․ խոսակցություն չկար։

Ես գիտեմ, որ ինչ-որ բան այն չէ։ Ինձ հույս տվեց միայն մորս համբույրը՝ քնելուց առաջ, բայց էլի ոչ մի բառ։

Ի՞նչ է, ես այդքան փո՞քր եմ, ոչինչ չե՞մ հասկանա, եթե կիսվեն ինձ հետ։ Եթե տեղը գա, կասեն, որ հիմա մեծ աղջիկ եմ, պատասխանատու իմ ու եղբորս քայլերի համար, իսկ ո՞ւր է այդ մեծ աղջիկը, երբ գալիս է ծնողների մտատանջությունը կիսելու ժամանակը։

Մամ, պապ, ես ուզում եմ, որ ինձ մեծի պես ընդունեք, ես հոգնել եմ փոքր լինելուց, ես կարող եմ հասկանալ ձեզ։

Մամ, ես էլ կաղոթեմ, ինչպես դու, ու հավատա՝ ամեն ինչ լավ է լինելու։

Հիմա իմ գյուղում՝ Կոթիում, հարաբերական անդորր է, որը պայմանավորված է թշնամու պասիվությամբ:

Ես մինչև հիմա հիշում եմ այն օրը, երբ ես առաջին անգամ լսեցի թշնամու կրակած հրանոթի ձայնը: Այդ օրը ես հիշում եմ այսօրվա պես: Այդ օրը քունս ընդհանրապես չէր տանում, կարծես ինչ որ զգացողություն լիներ, որը ես էլ չէի հասկանում: Հեռախոսս սովորականի պես վերցրեցի և փորձեցի ժամանակ սպանել: Հեռախոսս վերցնելուն պես լսեցի մի ձայն, անմիջապես պահեցի հեռախոսը: Մտածեցի՝ ծնողներիցս մեկը մտնում է սենյակ, բայց ձայնը լսվեց ևս մեկ անգամ: Անհանգստությունս մեծացավ, դրան զուգահեռ՝ նաև հետաքրքրությունս, թե ինչ ձայն կարող է լինել: Դուրս եկա տանից և տեսա երկնքը «գունավորող» կարմիր լույսեր: Հասկացա, որ դա լուսածրող փամփուշտներ են: Հաջորդ վայրկյանին, երբ ես պատվեցի ավելի շատ անհանգստությամբ և մտածմունքներով, լսվեց ավելի հզոր ձայն: Գունատված մտա տուն, այնուհետև ծնողներիս սենյակ: Արթնացրի ծնողներիս, և գնացինք ապաստարան: Այնտեղ անցավ սովորականից երկար թվացող գիշերը:
Լույսը բացվեց: Հայրս սկսեց զննել տան չորս կողմը: Բարեբախտաբար այդ անգամ վնասներ չկրեցինք, սակայն դրանից հետո տունը վնասվել էր: Վնասվելուց հետո ինչպես բոլորը՝ այդպես էլ մենք, վերանորոգեցինք: Վերանորոգվեց: Վերանորոգվեցին բոլոր նյութական վնասները, իսկ հոգեպե՞ս: Հոգեկան վնասները մնացին: Բոլոր ապրումները ամեն կրակոցից հետո տպավորվեցին վատ հիշողություններով: Արդեն ամեն մի չնչին ձայն լսելիս ուղեղիցս մեկ րոպե չէր հեռանում կրակոցի վարկածը, որը անխուսափելի էր: Ես վախենում էի, սակայն այդ ամենը տևեց մեկ ամսից ոչ շատ: Չնայած վախերի հաղթահարման, հայրս կրակոցից հետո մեր կամքին հակառակ ինձ և փոքր եղբորս ուղարկեց ավելի ապահով համայնք: Մենք սկսեցինք այնտեղ դպրոց հաճախել: Այնտեղ մենք ուսում ստացանք վեց ամիս, և վերադարձանք թեկուզ ոչ ապահով, բայց հարազատ ծննդավայր:
Մինչև հիմա ես գնում եմ այն գյուղը, որը թշնամուց պատսպարվելու համար անկյուն էր հատկացրել ինձ, և բոլոր նրանց, ովքեր գնացել էին պաշտպանվելու նպատակով: Հանդիպում եմ ընկերներիս, զրուցում եմ նրանց հետ, բայց բնականաբար, ես չեմ ունենում այն զգացողությունը, ինչ Կոթիում իմ ընկերների հետ զրուցելիս:
Հիմա ավարտվել է իմ կյանքում ունեցած ամենամեծ վախի շրջանը: Այդ ամենը փոխվել է նաև տարիքի հետ: Չէ՞ որ ընդամենը երկու տարուց ես կփոխարինեմ սահմանապահ քաջ տղերքին: Ես կկանգնեմ սահմանին: Այնպես կանեմ, որ այլևս ոչ մի երեխա չունենա այն ապրումները, որ ես ունեցա այդ մի քանի լարված օրերին:
Մենք ապրում ենք ներկայով: Անցյալի վախերից ազատված, վառ ու գունավոր ապագայի հույսերով:

Առավոտյան ժամը 10-ին քաղաքս էնքան սիրուն ու ներդաշնակ էր, մարդ չկար: Չկային ամբողջ ձայնով մեկ գոռացող երեխաները, անտարբեր ու տխուր հայացքով մարդիկ, Ջուլիկ տատը, որ էդպես էլ չհարմարվեց էն մտքին, որ ես իր թոռանից բարձր եմ ստացել միասնականը, ու ամեն անգամ բարկացած հայացքով նայում է: Քաղաքս սիրուն է, երբ չկան նրան անհանգստացնողներ:
Առաջ, երբ ցանկանում էի մենակ մնալ քաղաքիս հետ, առավոտյան 6-ին էի դուրս գալիս, հիմա ավելի հաճախ է դատարկ, իսկ գուցե դատարկ չէ, այլ քնած է, կամ ինձ համար է էսպիսին, մյուսին քաղաքս երևի գրկաբաց է ընդունում:
Մետրոյում ամայի էր, հազիվ մեկին նկատեիր, էն էլ դուրս գալիս, ներսում մարդ չկար: Հնարավոր է՝ կար,  չգիտեմ:
Ինչևէ, մեծ տարբերություն չկա՝ կլինեն մարդիկ, թե չեն լինի, մեկ է, ես մի վարպետություն ունեմ, չեմ նկատվում, նկատել էլ չեմ սիրում, բայց հաճախ են մարդկային ամենահասարակ արարքները ստիպում իրենց մասին մտածել:
Իսկ ինձ չեն նկատում, չէ է, սուտ եմ խոսում, մեկ-մեկ տարօրինակ հայացքով նայում ու անցնում են առաջ, իսկ ես շարունակում եմ ճանապարհս` նույն աշխույժ ու միևնույն ժամանակ, տխուր ժպիտով:
Մտածում եմ` ի՞նչ կվերցնեի ինձ հետ, եթե փախչեի քաղաքից: Մտքումս հազարավոր մարդկային անուններ տալուց հետո ականջակալներն եմ ընտրում: Անիմաստ է: Ո՞վ կգար ինձ հետ: Ոչ ոք:
Անկարելի բարդ է, չէ՞: Ահռելի շատ եմ սիրում մարդկանց, բայց ամեն ինչ կտամ՝ միայն փախչեմ իրենցից, միայն ոչ ոք երբեք չգտնի ինձ:
Ի՞նչ է պետք ինձ այս աշխարհում: Չգիտեմ, երևի մի թղթի կտոր, որ մարդիկ իրենց թանաքոտ գրիչով կլցնեն, ու ես կպահեմ այն, կպահեմ, էդ թուղթը հազարավոր իրերից էլ բարձր դասելով:
Չէ, բայց փախչելիս դա էլ չէի տանի հետս, դա էլ է ինձ մարդկային քաոսը հիշեցնում:
Պատահե՞լ է կորցնես քեզ, ինքդ քո մեջ քո սեփական աշխարհում դու չգտնես քեզ, որովհետև դու չափից շատ ես ուզում կարգավորել ներսդ, բայց ներսումդ չափից շատ խառնաշփոթ է, որովհետև դու երբեք չես եղել այն, ինչ հիմա ես, բայց երբեք էլ չես կարող լինել հինը, որովհետև դու ինքդ քո մեջ չկաս, արդեն դուրս ես եկել գոյություն ունենալուց, բայց դու քեզ շատ ես կարոտում, շատ-շատ, որովհետև էդպես էլ չես գտնելու:
Մուրացկան կնոջ ասածներից սիրտդ լցվում է, պարզվում է՝ սուտ է:
Ասում են` սիրում եմ, պարզվում է` կեղծ են:
Ասում են` այստեղ են, լսում են ինձ, հասկանում, նկատում… Պարզվում է՝ խաբել են:
Էլ ինչպե՞ս գոյատևես ու սիրես մարդկանց, ինչպե՞ս չուզենաս փախչել, եթե քեզ պետք է չասեն այն, ինչ կա: Իսկ դու ամենապարզ մարդկային կյանքն ես սիրում…
Ինչպե՞ս մնաս, եթե ամեն անգամ պետք է լաց լինես, ձեռքերդ սեղմես իրար, դողդ պահես ներսումդ ու կուլ տաս արցունքներդ, հետո էլի թուլանաս, ու դրանք հոսեն, առանց հաշվի առնելու՝ որտեղ և ինչպես: Ու էս արցունքներդ հենց էն մեկի ուսին պետք է թափվեն, ում շնորհիվ հոսել են, ու դու պետք է հպարտ ու լուռ ընդունես մխիթարանքները, որովհետև  բացատրություն պահանջել չես կարող, ուր մնաց՝ ասես, թե ինչու ես լաց լինում, որովհետև միաժամանակ ցավ պատճառել ու հանգստացնելը այդքան էլ նորմալ երևույթ չէ: Բայց սարսափելին այն է, որ նման դեպք էլ հաճախ է կրկնվում, դու իր պատճառած լացը իր սփոփանքներով ես դադարեցնում: Մի տեսակ անմիտ է:
Մետրոյի բարձր աղմուկի, ականջակալներիս միջից եկող ելևէջների ու սրանից 2 անգամ բարձր գոռացող ու ամեն պահ ինձ իրենց մասին հիշեցնող մտքերիս միքսից մի կերպ լսում եմ:
-Թվացյալ ժպիտի կայարան:
Դուրս եմ գալիս վագոնից, իսկ հեռվում…
-Զգուշացեք, դռները փակվում են, հաջորդ կայարանը կեղծավորություն:

Հ.Գ. Կներես, ներսս դատարկել էր պետք….

-Լավ ա, էլի, ձեր համար տաք, արև-անուշ ապրում եք։ Թեթև ձյուն ա դրել, ցուրտ չի,- ասաց մեր հարազատներից մեկը, ով վերջերս հյուր էր եկել մեզ Էջմիածնից,- բա չէ, մեր մոտ։ Հո մառախուղ չի՞, հո մառախուղ չի՞, էլ դու սուս։ Հասնում ենք Աշտարակի կողմերը, նոր եղանակը դզվում ա։ Տաք, արև։ Լավ ա, էլի։

Իրոք։ Բոլորն էլ նկատել են, որ այս տարվա ձմեռը այնքան էլ նման չէ անցած տարիների ձմռանը։ Մեզ մոտ ձմեռը շատ ցուրտ էր լինում։ Դեկտեմբերի 10-ին արդեն ճանապարհները փակ էին լինում, դպրոց գնում էինք միայն երկու-երեք օր հետո, երբ որոշում էին մաքրել ճանապարհները։

-Անցած տարի էս վախտ արդեն տրակտորները չորս անգամ մաքրել էին,- ասաց մեր հարևանուհին և ձեռքը վերցրեց սուրճի բաժակը, որն ի դեպ, ես էի պատրաստել և դրա պատճառով լսում էի նրանց զրույցը։

-Հա, իսկականից։ Չէինք կարում լվացք փռեինք էնքան ցուրտ էր,- ասաց տատիկս,- իդմալ մեկ էլ 60-ականներին էր էղել, բայց դե դեկտեմբերին ձուն կար գոնե, ոչ թե՝ ըհըն, նոր էս օր թեթև գալիս ա։

Ամանորի գիշերը մեզ մոտ անձրև էր գալիս, իսկ այսպիսի դեպք ոչ մեկը չէր հիշում։

-Իդմալ հլը չէր էղել։ Մինագ կհիշիմ, որ 2011 թվին հենց ամսու 31-ին ձուն էկավ, բայց անձրև՞։ Չէ, չի էղել։

Նստած հեռուստացույց էինք նայում ու մի գյուղացի ասաց, որ իրենց ծառերը արդեն ծաղկել են։

-Պապի, լա՞վ ա, որ սենց լինի,- հարցրեցի պապիկից։

-Սենց՝ ո՞նց,- պատասխանեց պապին։

-Դե որ արդեն հունվարի մեջ ենք, բայց հլը նոր ձյուն ա գալիս։

-Օրինակ, էն գյուղերում, մարզերում, որ տաք ա, ասենք, Արմավիրում, էտի վատ ա։ Որտև ծառերը կծաղկեն, բողբոջ կտան, իսկ հետո մառոզը դրանք սաղ կփչացնի։ Բայց դե մենք լեռան տակն ենք։ Էտքան տաք չի լինի, որ ծառերը բուսնեն։ Յանի գարունը շատ ա բուսնում, ուր մնաց՝ ձմեռը,- ծիծաղելով ասած պապիկը և անցավ իր գործին՝ փայտ բերելուն։

Դե ինչ, կարծում եմ, որ այս ձմեռը ոչ մեկին վնասներ չի տա։ Ասում են՝ ինչպես տարին դիմավորես, այնպես էլ կշարունակվի։ Տարին տաք սկսեցինք։ Կարծում եմ տաք էլ կշարունակվի, կարևորը մեր հոգիների տաքությունը չկորցնենք։

Հ. Գ. Մինչ հոդվածը պատրաստվում էր տպագրության Ապարանում ձյուն եկավ։

Հաճախ լսվող արտահայտություն է՝ «Երկիրը երկիր չի»: Բոլորի համար սովորական է դարձել, բայց շատ իզուր, քանի որ, եթե մենք մտածենք, որ մեր երկիրը վատն է, ապա ինչպես կմտածեն այլ ազգեր մեր երկրի մասին, հաստատ ոչ լավը:

Կամ եկեք մտածենք, երբևէ կտեսնե՞նք մի անգլիացու, ով կասի «I don’t want to live in England, because the country isn’t a country»… Իհարկե ոչ, որովհետև առաջին հերթին այդպես խոսողի մասին կմտածեն, որ լեզվին լավ չի տիրապետում, դրա համար է միտք չարտահայտող նախադասություն ասում: Երկրորդ, այդ մարդիկ ամեն ինչին փորձում են հարմարվել, և ինչ էլ ունեն, չնայած շատ ունեն, ասում են, որ հոյակապ է: Հիմա կասեք՝ բերել մեր ազգը համեմատում է հզոր Անգլիայի հետ: Այո՛, արժե համեմատել, և նույնիսկ տեղին է, որովհետև Հայաստանը Տիգրան Մեծի ժամանակներում ոչնչով չէր զիջում ներկայիս Անգլիային, բայց մեկ է, մեր ապուպապերը էլի բողոքում էին, որի պատճառով էլ այսօր դարձել ենք այս փոքր պետությունը:

Այս թեմային  անդրադարձել է Դերենիկ Դեմիրճյանը իր «Վարդանանք» պատմավեպում. «Մենք մեզ չենք սիրում, չունենք ազգի հպարտություն: Մենք արհամարհում ենք մեզ, օտարն էլ մեզ է հետևում»: Սա էլ ցույց է տալիս, որ ինքնագնահատականի պակասը եղել է նաև 5-րդ դարում, այլ դարերում:

Փորձենք երկրի մասին մեր կարծիքը փոխել, քանի որ երկիրը երկիր է, և կարևոր է, թե ինչպես ենք մենք ընդունում: