Բարև: Նորից նեղսրտած եմ և ուզում եմ զրուցել քեզ հետ: Հուսով եմ՝ կլսես:

Քեզ հետ եղե՞լ է այնպես, որ ուզես փախչել բոլորից: Պարզապես տանից դուրս գալ՝ թեյ գնելու, ու փախչել քաղաքից: Երբևէ ցանկություն չե՞ս ունեցել գնալ մի տեղ, որտեղ քեզ ոչ ոք չի ճանաչի, ոչ ոք չի հարվածի մեջքից, որտեղ դեռ ոչ ոք չի տեսել քո արցունքները, որտեղ կկարողանաս ամեն ինչ զրոյից սկսել: Վս տահ եմ՝ շատ հաճախ ես նման ցանկություններ ունեցել, իսկ հաջորդ րոպեին ինքդ քեզ թափ ես տվել ու գիտակցել՝ միայն թույլերն են փախչում:

Երբևէ խնդիրներ չե՞ս ունեցել ուսուցիչներիդ հետ: Վստահ եմ՝ ունեցել ես: Ես էլ եմ շատ հաճախ ունեցել: Իսկ դու երբևէ վիճե՞լ ես ու մատնացույց արել ուսուցչիդ սխալը: Այ, դրանում համոզված չեմ… Ես էլ հաճախ էդպես չեմ անում՝ գիտակցելով հանդերձ, որ սխալ է լռելը:

Մանկավարժների մի տեսակ կա, ովքեր պարզապես տարիներով խաղում են աշակերտի հոգեբանության հետ: Խոսքս ուղղում եմ նման մարդկանց. մի՛ արեք էդպես, խնդրում եմ: Աշակերտի հոգին ձեզ համար խաղալիք չէ, ու եթե հաճախ լռում են՝ որպես իրենց ուսուցիչ հարգելով, կամ վախենալով, դա չի նշանակում, որ դուք ճիշտ եք: Սիրելի՛ մանկավարժներ, դուք նույնպես պարտավոր եք հարգել աշակերտին, որպես անհատ, որպես սեփական կարծիք, սեփական մտածելակերպ ունեցող հասուն մարդու:

Շատ ուսուցիչներ կան, ում որպես մարդ ես չեմ հարգում, բայց որպես ուսուցիչ պարտքս եմ համարում հարգել:

Չգիտեմ, գուցե տարիք է, երբ մարդու ամբողջ ներաշխարհն է ցավում, երբ ամեն ինչ ծայրահեղությունից ծայրահեղություն է, երբ ամեն մանրուքից արցունքոտվում են աչքերը՝ երբեմն նաև օտարների ներկայությամբ:

Երևի տարիք է, երբ հաճախ արցունքների փոխարեն ագրեսիվությունն է հորդում, ու անհիմն վիրավորանքներ են ուղղվում մարդկանց հասցեին, որի համար հետո զղջում ես: Չգիտեմ:

Քեզ հետ եղե՞լ է, երբ ցանկացել ես հարազատիդ լավություն անել, բայց լավությունդ քո՛ դեմ է դուրս եկել:

Իսկ եղե՞լ է, երբ հարազատդ քեզ պաշտպանելու համար հաշվի չի առել նույնիսկ սեփական շահերը: Այ, պաշտում եմ մարդկային էս տեսակը:

Համենայն դեպս, երբ հարազատս հաշվի չառնելով, որ կարող է հետագայում խնդիրներ ունենալ՝ պաշտպանեց ինձ ուսուցչիս մոտ, դա իմ աչքին բարձր երևաց: Մինչ ես փորձում էի արցունքներս թաքցնել ու բողոքել քաղաքիս «քառակուսի կաղապարված» մտածելակերպից, նա ինձ մեղադրում էր, որ ոչինչ չեմ գնահատում: Իրականում, ես ամեն մանրուքն էլ գնահատել եմ, թեև հաճախ չեմ արտահայտվել:

Երբ բոլոր ճռռացող պատուհանները փոխվեն, ու արևն առաջվա նման չծակի աչքերդ, դու կտեսնես կյանքը այլ գույներով:

Երբ քեզ հասնող կիսախավարը մշուշով ծածկի հոգիդ, դու կզգաս, որ մենակ ես:

Բայց երբ հույսդ կորցնես, բացի’ր վերջին ճռռացող փեղկն ու ապրի’ր…

***

Նրան այդ վիճակով տեսնելը վաղուց սովորական է: Տեսնում եմ ամեն կիրակի, ու հայացքս թաքցնում շարֆիս արանքում: Հայացքը միշտ գետնին հառած, սառած ձեռքերով փայտ է հավաքում իր պես միայնակ այգուց: Նրա մասին խոսում են բոլորը, ափսոսանքով ու խղճահարությամբ: Ժամանակին գյուղի փայլուն երիտասարդներից մեկը, ամեն կիրակի սառած ձեռքերով, հայացքը գետնին փայտ է հավաքում, իր պես լքված այգուց…

Անունը նշել անիմաստ եմ համարում, որովհետև նրա անունը վաղուց մոռացված է, երևի: Շենիկում առեղծվածային պատմություններ են պտտվում նրա պահած ոսկիների ու դժբախտ կյանքի մասին: Կյանքը ներքաշել է նրան իր հորձանուտը ու կորցրել բոլորի աչքից: Նրա մասին միայն քչփչում են պատերի տակ ու ցուցամատները պարզում դեպի նա:

***

Ես համարձակվում եմ գրել քո մասին: Դու, անգամ չես էլ նկատել, թե ինչպես եմ ես ամեն անգամ դանդաղեցնում ընթացքս քո այգու կողքին: Ես, գրում եմ, վստահ լինելով, որ երբեք չես էլ կարդալու այս տողերը, ու երբեք չես իմանալու, որ ես երբեք քեզ չեմ խղճացել: Ես խղճում եմ քեզ վրա ցուցամատ պարզող բոլորին, որովհետև նրանք երբեք չեն հասկանա քո թաքցված հայացքի իմաստը: Գրում եմ, որ չթուլանաս, որ որոշես նորից ապրել, որ կյանքը չհաղթի քեզ: Պարզապես, բացի’ր վերջին ճռռացող փեղկն ու ապրի’ր…

Հ. Գ. Հաճախ մարդիկ մեռնում են մեր անտարբերությունից ու անվերջ օդում կախված ցուցամատերից…

Բարև, իմ վախկոտ ընկեր։

Ինչպե՞ս ես։ Մեկ է՝ բողոքելու ես ու ասես, որ լավ չես, գուցե ֆանտաստիկ թանկացումներից, իշխանությունից ու Նոր տարվա անընդհատ կրկնվող «խորհրդից» էլ բողոքես, դրա համար արի` շրջանցենք էս ձանձրալի հարցերի կույտը, ու էլ չհարցնեմ՝ ո՞նց դիմավորեցիր Նոր տարիդ։ Ես, որ լավ եմ դիմավորել, շա՜տ լավ։ Համենայն դեպս, երբ ունես այնպիսի ընկերներ, որոնց համար կարող ես Նոր տարվա գիշերը «փախչել» տնից ու գնալ իրենց հետ դիմավորելու Ամանորդ, ոչինչ վատ լինել չի կարող, չէ՞։ Դե հա, ի՞նչ խոսք։

Հա, չշեղվենք։ Հիշո՞ւմ ես, որ սկզբից քեզ բարևելուց «վախկոտ» անվանեցի: Դե, չնայած «մուննաթ» հայացքով հաստատ մի տասը վայրկյան էդ բառին նայած կլինես, մի խոսքով, ուզում եմ բացատրել, թե ինչու քեզ էդպես անվանեցի։ Շատ պարզ պատճառով. որովհետև դու վախենում ես։ Հնարավոր է՝ վախենում ես չմուշկներով սարդերից, կամ էլ անմազ մարդու սանրից (ուրիշ ապուշություն մտքիս չեկավ), բայց հնարավոր չի, որ ոչնչից չվախենաս։ Ես էլ եմ հազարավոր բաներից վախենում, բայց երևի ամենաշատը վախենում եմ անտարբեր դառնալուց ու մենակ մնալուց։ Արի միասին մտածենք։

Ես ունեմ էնպիսի ընկերներ, ում համար հաստատ արժի «գլուխ տալ»։ Էդ մարդկանց հետ շատ հանգիստ կարող ես հորդառատ անձրևի տակ քայլելով գնալ մարդկանց տուն՝ Նոր տարի շնորհավորելու, շատ հանգիստ կարող ես մի էնպիսի «հարսանիք» բեմադրել, որ մի ամիս բոլորը դրանից խոսեն, ու էնպիսի ընկերներ, որոնց հարսանիքի ժամանակ կարող ես ամբողջ ուժով գոռալ ու ոգևորվել։ Ունեմ էնպիսի դասարանցիներ, որոնց հետ կարելի է ամբողջ դասամիջոցին «տաշի» գոռալ ու պարել, չնայած, որ տնօրենի «գլխի վրա ենք»։ Ունեմ էնպիսի ընկերներ, որոնց երբեք չեմ տեսել կամ տեսել եմ 1-2 անգամ, բայց ինձնից շատ եմ սիրում և ունեմ էնպիսի ընկերներ, որոնց ուղղակի կարելի է փողոցում տեսնելիս ժպտալ, անցնել առաջ, ու վերջապես ես ունեմ շատ մտերիմ ընկերուհի։ Մենք իրար հետ էնքան բան ենք արել, որ ձեր մտքի ծայրով էլ չեք անցկացրել հաստատ, իրար հետ ենք եղել լավ ու վատ օրերին, ու իրար հետ էլ կլինենք մի ամբողջ հավերժություն։ Բայց արդյո՞ք։

Ես ունեմ հսկայական շրջապատ, որի անդամներից ամեն մեկը իմ օրվա մի մասն անպայման կազմում է։ Մեկը պիտի պարտադիր «հումանիտար» ասի, մեկն անպայման անպոչ գդալի նման մեջ ընկնի, ես էլ նյարդայնանում ու ասեմ՝ մի մուկ խոսեց իր հերթին (չէ՞, Դավիթ ջան): Մեկը ամբողջ գիշեր չքնի, մտածի, թե ինչ բառերով առավոտյան վիրավորի, մեկին պիտի գրկեմ պարտադիր, մեկն ինձ պիտի գրկի, մի քանիսը պիտի թևերն ու գլուխները մոտիկ բերեն, որ սովորությանս համաձայն հարվածեմ, մի քանի ուսուցիչ պիտի ամեն վայրկյան հանդիմանեն ու ասեն. «Ա՜ստղ, սովորիր, գրողը տանի, քանի գնում, շարքից դուրս ես գալիս», «Ափսոս են էն 9-երը, որ շարել եմ քեզ, ափսո՜ս են», «Էն վերջում սուս մնացեք, Աստղիկ»… Մի քանի ֆեյսբուքյան ընկերներ պիտի անգամ շատ ծիծաղելի պոստերս «հահա»-ի փոխարեն ուղղակի լայքեն, մի քանիսի համար էլ պարտաճանաչ լուրջ պոստերս «հահա»-են, մի քանիսը պիտի գրեն ու ասեն, որ ուշ-ուշ եմ գրում, մի քանիսն էլ ուղղակի գրեն, տեսնելու՝ ո՞ղջ եմ, թե՞ մեռած։ Ու հետո պիտի անցնի մի 60 տարի ու վերջ։ Չլինի ոչ հին շրջապատս, ոչ սերն ու հետաքրքրությունը ընկերներիս հանդեպ, ոչ առօրյայիս մաս կազմող փոքր դետալները, ոչ մի բան, հասկանո՞ւմ եք։

Համենայն դեպս, մեր մեծերի հետ էդպես է։ Սա լացուկոց չէ, իրոք, բայց ի՞նչ եմ անելու համալսարանում՝ լուրջ-լուրջ դեմքերի հետ, առանց հիմար դասարանցիներիս: Չէ, մի մտածիր՝ կհարմարվեմ, և այլն, և այլն: Ես չեմ հարմարվի։ Լավ, սա դեռ մի կողմ։

Ասենք՝ նորից մարդ է մահացել մեզ մոտ («մեզ մոտ»-ը Վայոց ձորն է՝ փոքր մարզ, փոքր բնակչություն, ուր վատ լուրերը շուտ են տարածվում)։ Տատիկս կլսի, հետո կասի. «էհ, դասարանցիս էր, լավ մարդ էր», «Աստղ, գիտե՞ս, իմ ընկերուհին էր», և այլն, ու սառը հայացքով կնայի կամ վրաս, կամ պատին, ու վերջ։ Հասկանո՞ւմ եք. ոչ լաց, ոչ բան, ուղղակի «լավ մարդ է՞ր»։ Ես էդպես չեմ ուզում, ո՞նց կարելի է, ախր։ Հիմա անգամ ֆիլմի գլխավոր հերոսի մահանալուց եմ հոնգուր-հոնգուր լաց լինում, ու պիտի գա ժամանակ, որ չլացեմ էն մարդու համար, որի հետ ինչքան խենթություն ասես չե՞մ արել, կամ գուցե չհիշե՞մ անգամ էդ մարդուն։ Ինչի՞ են մարդիկ այդ աստիճանի անտարբեր դառնում, երբ մեծանում են, դեմքի մի քանի կնճի՞ռն է մեղավոր, ի՞նչ ծերացած հոգի, է՞։ Լավ, «ծերացած» օրինակ չբերեմ։ Էն հարցին, թե մաման ունեցե՞լ է մտերիմ ընկերուհի, դրական պատասխան ստացա։ Հարցնում եմ՝ մամ, բա ինչի՞ հիմա չեք շփվում, էդքան մոտիկ չեք եղե՞լ, ինչքան ես ու Մարիամը։

-Լավ էլ մոտիկ ենք եղել, բալես, իրար տուն ենք գնացել, մնացել, ընտանիքներով ենք մոտիկ եղել, վստահել ենք իրար ամեն ինչ։

-Բա ինչի՞ հիմա չեք շփվում։

-Դե որովհետև հիմա ամեն մեկն իր ընտանիքով ու հոգսերով ա, որ տեսնում ենք իրար փողոցում, բարևում ենք, էլի։

Հասկանո՞ւմ եք, ինչ եմ ուզում ասել: Մորս հոգին էլ ընդհանրապես «ծերացած» չի, բայց չի շփվում էն մարդու հետ, որի հետ կյանքի կեսն է անցկացրել։ Իսկ երբ ծերանա, իր թոռներին էլ կասի՝ ընկերուհիս էր, է, լավ աղջիկ էր: Իսկ ես էդպես չեմ ուզում։ Ես չափից շատ եմ սիրում իմ շրջապատը, որ էսպիսի բախտի արժանացնեմ։ Եսիմ, դուք էլ մտածեք, նայեք ձեր շուրջը, ինչքան ծանոթ-բարեկամ ունեք, որոնց հետո ուղղակի չեք հիշելու, ու որոնց նկատմամբ բացարձակապես անտարբեր եք դառնալու։ Ես երևի էդպես չեմ անի։

Գյուղից դեպի դուրս գնացող ճանապարհին միշտ խցանում է, ներս են գալիս մեկ-մեկ, մնում՝ հազվադեպ։ Դեպի գյուղ եկող ճանապարհին երբեմն լսվում է հին մեքենայի՝ բերքի ու գյուղական մթերքի ծանրության տակ ճռռացող անիվների խուլ տնքոցը ու ղեկին նստած ծերուկի հառաչանքը։ Ձմռանը ծերուկն ու մեքենան չեն երևում ճանապարհին։ Մեքենան չի դիմանա ձմռան ծանրությանը, ծերուկն էլ։

Գյուղի փողոցները վաղուց մթությունը ցրելու աստիճան լուսավորված չեն. հին լույսերը չեն աշխատում, նորը գնելու համար մարդիկ չկան, պետք էլ չի: Մի քանի տուն է նշմարվում՝ բակի պատին իմիջիայլոց լույսեր գցված. երեխաները մի քիչ կուրախանան, ավելին անելու ժամանակ չկա, հավես չկա, պետք էլ չի:

Գյուղն այնքան փոքր է: Մարդիկ էլ, սերն էլ այնքան են պակասել, որ փողոցով քայլելիս հաջորդ տարվա համար ամեն հանդիպողին կարող ես առանձին բարեմաղթանք ասել հատուկ իր համար, իր կյանքը իմացողի, խնդիրը հասկացողի, երազանքը գուշակողի նման, ամեն մեկին իր փայ երջանկությունը ցանկանալ: Ամեն մեկին առանձին գրկել, ամեն մեկի հետ մի բաժակ խմել ու մի կտոր հաց կիսել, Ռաֆիկ պապին հանդիպելիս ասել՝ մի տարի էլ գլորեցիր, ծերո՛ւկ, ու երբեք նրան նեղացած չտեսնել քո խոսքերից, դրա կարիքը, թերևս, չկա, պետք էլ չի:

Գյուղն այնքան փոքր է, ցուրտ է, որ մարդիկ ուզած-չուզած իրենց ներսի ջերմությունն են դուրս բերում: Առաջվա մարդաշատ փողոցներին փոխարինել են մի քանի տան վառվող վառարանները, մարդաշատ փողոցներում իրար անտարբեր հայացքով նայողները դարձել են հարևանի հետ անընդհատ խոսել ցանկացողներ, ոմանք էլ ուղղակի հարևանի կարիք ունեն, որ զգան՝ մարդիկ ապրում են, ինչ-որ մի տեղ, բացի իրենցից:
Գյուղի Նոր տարվա հեքիաթը ձմեռ պապերն ու նվերները չեն, Նոր տարվա իսկական հրաշքը դեկտեմբերի վերջին գյուղ եկող ճանապարհի խցանումներն են, կյանքում միակ տեղն ու ժամանակը, երբ խցանումը երջանկացնում է. տուն են գալիս։

Տոներն անցան: Գյուղը նորից փոքր է ու մենակ:

Ամանորից առաջ էր, երբ անսահման ցանկություն ունեի գրելու, բայց իմ հարգելի մուսան երևի ինձնից նեղացել է, քանի որ ես ինձ ամբողջությամբ նվիրել եմ մեր ոսկեղենիկ հայոց լեզվին: Հիմա կասեք. օհ, ոսկեղենիկ, չէ մի չէ՝ հազարագանձ ու մեսրոպատառ, բայց հավատացեք, հայոցը մաթեմի պես բան է, ինչքան խորանում ես՝ այնքան շատ բան ես բացահայտում: Համեմատեցի մաթեմի հետ, որ բնագիտական հոսքի երեխեքն էլ հավատան հրաշքին ու սիրեն:

Նյութերիցս մեկի մեջ, եթե իհարկե կարդացել եք ու հիշողության մի փոքրիկ հատվածի մեջ պահել, խոստացել էի մի քանի հայերեն բառեր ասել, որոնց դուք, հայ լինելով հանդերձ, վստահ եմ, որ ծանոթ չեք: Այո, շտեմարանը հրաշք գիրք է, որը ստիպում է իմանալ ավելին, քան կարող ես: Դե ինչ, սկսենք.

Համբակ – հիմար,

Քղանցք – փեշ,

Վիթ – եղնիկ,

Տիտեռ – կոկորդիլոս,

Խոնջանալ – հոգնել,

Մգլել – բորբոսնել,

Ընդարմանալ – թմրել,

Ապաշավանք – ափսոսանք, զղջում,

Գերմարդ – սուպերմեն,

Տխիլ – պնդուկ,

Ագուգա – կավե խողովակ,

Բեդվին – անապատի քոչվոր ցեղ,

Գրգամոլ – փափուկ կյանք սիրող,

Դերվիշ – մահմեդական թափառական կրոնավոր,

Դրվատել – գովաբանել,

Մեղանչել – մեղք գործել, այլ ոչ թե՝ մեղքերի թողություն ստանալ,

Անպաճույճ – առանց զարդարանքի, համեստ, այլ ոչ թե՝ անկասկած,

Հա, համաձայն եմ, կան բառեր, որոնք երբեք չենք օգտագործելու, բայց եկեք խոստովանենք, որ շատ հետաքրքիր է, և թող 17-ի մեր բարբառային բացատրական բառարանի կողքին լինի նաև այս բառարանը:

Այս տարօրինակ բառերի աշխարհում ես նորից խնդրում եմ իմ մուսային, որ հետ գա, ու ապրենք համերաշխ, ոնց առաջ էինք:

Խոսելու եմ ձեզ հետ ներկայիս ամենաարդի թեմայի շուրջ՝ 2017-2018 թթ. Ամանորի մասին: Ու հա, համարձակորեն էլ գրել եմ. ոչինչ էլ չկար: Հիմա ինչ ասես մտքովդ անցավ, չէ՞, որը չկար էս Ամանորին: Ինչ անշունչ էր բայց, համաձայնվիր հետս, որովհետև դու էլ ես ընկերներիդ կամ բարեկամներիդ հետ խոսելիս ասել, որ Նոր տարվա տրամադրություն չկա: Թե՞ կա: Չէ, է, ես էս տարի չունեի:

Մինչ Նոր տարին, երբ նախորդ տարիներին գնում էի նվերներ գնելու, էնքան հետաքրքիր էր ամեն ինչ, մարդիկ շատ, հետաքրքիր զրույցներ, ժպիտներ: Դեկտեմբերի 15-ից, կամ մի քիչ ուշ, սկսում էին ամանորյա գովազդները, ֆիլմերի անոնսներ էին ցույց տալիս, որոնք Նոր տարուն լինելու են, ու նույն թեմային վերաբերվող ֆիլմեր էին: Հաճախ կլսեինք՝ «Ոնց եմ սպասում Նոր տարուն», «Ձյունն ինչ էլ գեղեցիկ օր եկավ, լրիվ համահունչ ա» և այլն: Հա, ես հիշում եմ, որ ասել եմ՝ ձյուն չեմ սիրում, բայց գոնե մի քիչ գար Ամանորի գիշերը, որ հիշեցներ ձմռան մասին, նայեինք ու ժպտայինք:

Բոլորս էլ գիտենք, ու մեր շրջապատում էլ անընդհատ նշում ենք, որ Նոր տարին ուտելու համար չի, բայց որ շրջում ենք տներով, մենակ միաեղջյուրի բուդն էր պակասում:

Մենք այս տարին շատ քիչ ծախսով դիմավորեցինք, ամեն ինչից քիչ, հետո էլ՝ ո՞վ նկատեց, որ խմիչքների մեջ շան շշով կոնյակ կամ գինի չկար: Կամ ո՞ւմ էր հետաքրքիր, որ սեղանին հավ էր, այլ ոչ թե խոզի բուդ: Չգիտեմ՝ փողի պակասությունն էր, թե ինչ, բայց ինձ էսպես դուր եկավ: Ինչո՞ւ փող ծախսել ամանորյա հրթիռների վրա, եթե կարող ենք ուղղակի դուրս գալ, ու նայել, թե ինչպես են ուրիշները փող ծախսել և հրավառություն արել:

Ճիշտ է, թեմայից շեղվեցի, բայց սա էլ էր պետք: Տանն առաջարկեք հաջորդ տարի թեթև նշել Ամանորը, հո դեմ չե՞ն լինի:

Այս օրերին էլ, երբ դուրս էի գալիս մտերիմներիս տներ այցելելու նպատակով, դրսում մարդ չկար, ես բարձր All I want for Christmas-ը երգելով գնում էի, իսկ ոչ ոք չէր ասում, որ ես գժվել եմ, որովհետև ոչ ոք չկար դրսում: Ինչևէ, ձեզ ուրախ տարի: Ասում են տարին ինչպես սկսում ես, այդպես էլ շարունակվում է: Հիշեք, թե ոնց սկսեցիք, որ հետո չբողոքեք:

Մարդիկ հաճախ են բողոքում անարդարություններից: Արդարություն բառը ամեն տեղ հոլովվում, գործածվում է: Երբեմն էլ այդ բառը իր իմաստը ուղղակի կորցնում է: Դու էլ լսած կլինես, որ բոլորը, երբ ուզում են ինչ-որ բանից բողոքել, ասում են` անարդար է: Սակայն, չեմ ցանկանում, որ այս բառին միայն քաղաքական տեսանկյունից նայես, այլ ավելի ընդհանուր, համակողմանի:

Իսկ ի՞նչ է արդարությունը, ի՞նչ է անարդարությունը: Արդյո՞ ք ամեն տեղ այս բառի գործածումը ճիշտ է: Ես միանշանակ չեմ կարող պատասխան գտնել այս հարցին, փոխարենը` կհիշեմ, թե արդարության-անարդարության մասին ինչ եմ լսել շրջապատի մարդկանցից և հետևությունները կթողնեմ ձեզ:

Մեկ էլ կտեսնես, երթուղայինում մի կին ասում է, որ անարդար է, ինչու ոչ ոք իրեն տեղ չի տալիս նստելու, իսկ նստած երիտասարդ տղայի մտքով, երևի, անցնում է` ինչն է անարդար, չէ որ նույն գումարն են իրենք վճարում: Ի՞նչ տարբերություն` ով է կանգնած, ով` նստած: Շուկայում էլ լսում ես` որքան անարդար է: Տե ՛ս, տոներ են մոտենում, իսկ գները, փոխանակ իջնելու, բարձրանում են: Վաճառողն էլ երևի մտքում մտածում է` ինչքան անարդար է կյանքը, ինքը աշխատի, այսքան բերք ու բարիք ստեղծի, այս ցրտին էլ մրսի դրսում, ու իր ապրանքը ոչ ոք չգնի, փոխարենը` սակարկել փորձի: Անարդար է, չէ ՞:

Դպրոցում էլ հաճախ մտածում էի, թե արդա ՞ ր է, որ ես չարչարվեմ, գրեմ- ջնջեմ ու իմ փոխարեն` կողքիս նստողը, արտագրելով, բարձր թվանշան ստանա և իր պատկերացմամբ էլ` դա հեչ անարդար չի լինի, որովհետև ինքը կարծում է, թե տաղանդ է արտագրելը:

Բարեկամուհիներիցս մեկն էլ ասում էր, որ մեծ քույր լինելը լավ չէ, քանի որ փոքրերը միշտ շահում են, և մեծերի համար անարդար է լինում, որովհետև, հենց քույրիկներն սկսում են վիճել, մեղավորը մեծն է լինում:

Հարևաններից էլ հաճախ կլսես, որ սպասում են` մի լավ դուռ բացվի իրենց համար, աշխատանք գտնեն, փող աշխատեն: Ու այս մտածող մարդը` ամբողջ օրը հեռուստացույցի առջև նստած է: Նա ամեն օր բոլորին կրկնում է, որ կյանքն անարդար է:

Ամեն մարդ արդարության մասին իր պատկերացումներն ունի, ու, որքան տարբեր են մարդիկ, այնքան էլ տարբեր է նրանց մտածելակերպը:

Մոռանում ենք, որ ամեն բան իր հերթափոխին է սպասում` ցերեկը` գիշերվան, ձմեռը` գարնանը, տարին հաջորդում է տարվան, օրերը հերթափոխում են իրար… Այս ամենը առանց իրար գոյությունն ունենալ չեն կարող: Այսպիսին է նաև արդարությունը, եթե չլիներ անարդարը, որտեղի՞ ց պատկերացում կկազմեինք արդարության մասին:

Ամանորյա տրամադրությանը մենակ չդադարող անձրևն էր պակասում։

28 համարի մանուշակագույն ավտոբուսով Կոմիտասից տուն եմ գնում: Չէ, ոչ թե գնում եմ, այլ գնում ենք. ես ու մայրս։ Վարորդի նստարանի հետևում երկու նստարան կա, երևի կհիշեք, եթե չեք հիշում, նստելիս ուշադիր կլինեք։ Հա, հենց էդ երկուսի դիմացը կան ևս 3 թե 4 նստարան, չեմ նկատել, որովհետև ես ու մայրս հենց էդ երկուսի դիմացն էինք նստած, և ինձ չէին հետաքրքրում կողքիս մարդիկ և առավել ևս նստարանների թիվը։ Ես մի ձեռքով թևանցուկ էի արել մորս և գլուխս էլ դրել ուսին, ժամանակ առ ժամանակ գլուխս բարձրացնում էի և նայում նրան։

Ես զգացել եմ, որ երթուղայինում մարդիկ անջատվում են իրականությունից և ընկնում երազանքների գիրկը, կամ էլ հակառակը, սկսում են վերհիշել իրենց թե ուրախ, և թե տխուր պահերը։ Մայրս նայում էր պատուհանից դուրս, երևի անձրևն էր գրավում նրան։ Մեր դիմաց նստած էին մայր և աղջիկ։ Աղջիկը իմ դիմացն էր։ Ուներ գեղեցիկ դիմագծեր, չնայած նրան, որ գլխարկը իջեցրել էր ունքերին, ես կարողացա ընկալել նրա ողջ գեղեցկությունը։ Նա ինձանից փոքր էր երևում՝ դիմագծերով, իսկ մարմնով ինձանից մեծ էր։ Շատ պատահական նկարչի աչքով նկատեցի իր դեմքին ժպիտ, շուրթերը բարակ էին, ուղիղ քիթը՝ ոչ մեծ և ոչ էլ փոքր, աչքերը երջանիկ էին, փնտրում էին կարծես ինչ որ մեկին և իրենց տեղը չէին գտնում։ Մեկ-֊մեկ աչքերը տանում էր պատուհանի կողմ, և կարծես ինչ֊որ բան հիշելով, հրճվում էր։ Ամանորյա հրաշքի սպասող սիրահարված պատանու էր նման։ Նա մորից բավականին հեռու էր նստած, կարծես մագնիսի հակադիր բևեռներ, իրարից հեռացած էին, իմ և մայրիկիս հակապատկերը։
Նրա մայրը հայացքը չէր պոկում մի կետից։ Ինձ թվում էր՝ նրա աչքերը ուղղակի բաց էին փակ չլինելու համար: Ախր, այն, ինչի վրա կանգ էին առել նրա աչքերը, նա չէր տեսնում։ Նա մտքերով գնացել էր հեռու, կամ էլ մոտիկ՝ սպասվող Ամանոր։ Երևում էր, որ ապրում են ոչ այնքան բարեկեցիկ կյանքով, և Ամանորը, ինչպես շատերիս, այնպես էլ իրենց դրամապանակին մեծ հարված էր։ Կնոջ համար դա մեծ ապրումներ էին։ Նրա դեմքին նայելիս կարողանում էի կարդալ մտքերը։ Նա երևի մտածում էր ծախսերի մասին: Չանել կամ անել կիսատ-պռատ, հնարավոր չէր: Ախր, մեծ աղջկա տեր մարդ է, պետք էր լուծում գտնել։ Նրա մտքերի մեջ չէի ուզում խորանալ։ Իմ հայացքը կարծես նկատել էր և նայեց մի պահ ինձ։ Համարյա աղջկա դիմագծերն էին, ուղղակի արդեն ծերացած կյանքի հոգսերից։
Դիմացիս աղջկա դեմքից ժպիտը, որը նա փորձում էր ամեն կերպ թաքցնել, չէր անհետանում։ Նրան չէին հուզում մոր մտքերը, կամ էլ նա չգիտեր հոգսերի մասին, բայց մի պատանի, որը գողացել էր նրա սիրտը, ձգում էր դեպի իրեն աղջկա միտքը։
Մայր և աղջիկ մեկ-մեկ հայացք էին գցում իմ և մորս վրա։ Ես լուռ հետևում էի, իսկ ականջակալներումս ամանորյա սպասումով լսվում էր Ed Sheeran-ի Perfect երգը։ Հենց այս երգով ես ճանապարհեցի նրանց, ուղեվարձը տվեցին և իջան։

Մեր դիմացի տեղերը երկար թափուր չմնացին։ Եկավ մի փոքր տղա, նստեց դիմացս և նկատելով իմ ուշադիր հայացքը, կողքին նստած կնոջ ականջին մի բան ասաց։ Կարծում եմ, նա էլ էր մայրիկի հետ։ Նա ինձ էր նայում մեծ աչքերով և ուտում էր իր կարկանդակը էնպիսի ախորժակով, որ ես էլ սովածացա։ Աչքերի մեջ որևէ միտք չգտա: Նա ուղղակի վայելում էր իր նոր թխված և բավականին տաք կարկանդակը։ Նրա մայրը մի ձեռքով գրկել էր որդուն և աչքը չէր պոկում նրանից։ Սիրող և անհոգ մայր էր երևում։ Հաճախ անձեռոցիկը տանում էր դեպի որդու բերանը և զգուշությամբ մաքրում այն։
Նրանց իջնելուց հետո դիմացս նստեց մի պապիկ։ Շա՜տ պապիկ էր, նրա ծերությունը կարելի էր հաշվել աչքերի շուրջը առաջացած կնճիռներով: Մեկը հավասար է տասը տարվա։ Ես պարզ հիշում եմ, որ ութը հաշվեցի։ Նրա աչքերը անչափ գեղեցիկ կապույտ էին, սկսեցի պատկերացնել, թե ինչքան գեղեցիկ է եղել պատանեկության տարիներին։ Նա իր կնոջը կորցրածի տեսք ուներ։ Ես պատրաստվում էի ավելի ուշադիր զննել ինձ արդեն հարազատ դարձած պապիկին, բայց մեր իջնելու ժամանակն էր։
Մուլտերի աշխարհից մինչև Եղվարդ-Երևան գազելի կանգառը ես հաշվեցի 40 ջրափոս, որոնք միայն լցվում էին ներկա պահին տեղացող անձրևի կաթիլներով։ Դիմացովս քայլում և ջրափոսերն էր հաշվում մի տղա։ Ի տարբերություն ինձ, նա ջրափոսի հանդիպելիս նաև չափում էր խորությունը՝ ոտքը ջրի մեջ ընկղմելով։
Չգիտեմ, ուրախանալ, որ շուտով Ամանոր է, թե՞ տխրել գալիք ծախսերի համար, որի պատճառով երթուղայինում էդպիսի մտամոլոր դեմքեր են հանդիպում։ Ուրախանա՞լ ձմռան ցրտին թե՞ տխրել ձյան բացակայության համար, որի պատճառով տղայի մայրը ստիպված էր այդ կոշիկները և տաբատը նույն օրը երեկոյան լվանալ։

Տարվա սկզբում գրում էի, որ ուզում եմ մտքեր կարդալ, սովորեցի…