Գիտեք՝ երբ բան չկա անելու, NASA-ի կայքում ինչ-որ հետաքրքիր բան փնտրելը հաստատ վերջին բանը չի, որ կգա մտքիդ: Իսկ ես սովորաբար կիրակի առավոտները բան չունեմ անելու: Ես հանգիստ սրտով բացում եմ NASA-ի կայքն ու հանգիստ սրտով մտնում ուր ուզում եմ: Մեկ-մեկ մեզ զգում ենք մարդկությունից հեռու ու կտրված: Մեկ-մեկ մեզ զգում ենք ամեն ինչից ամենահեռուն գտնվողը: Բայց NASA-ում ձեր սրտաճմլիկ պահերը ոչ մեկին չեն հետաքրքրում: Որովհետև մարդկությունից ամենահեռուն գտնվողը իրականում Վոյաջեր-1 ավտոմատ միջմոլորակային կայանն ա: Ինքը էնքան հեռու ա երկրից, որ նույնիսկ դուք ձեր ամենադեպրեսված վիճակում դժվար էդքան հեռանաք: Համենայնդեպս, դուք շատ-շատ մտածեք. «Երանի Մարսի վրա լինեի ու սատկեի մենակության մեջ», իսկ Վոյաջերը արդեն վաղուց էլ արեգակնային համակարգում չի: Ուրեմն սրանից հետո կարող եք ասել. «Երանի Վոյաջերի տեղը լինեի»: Բայց, իհարկե, էդտեղ ոչ մի երանի տալու բան էլ չկա: Էս վերջերս արդեն ստացվեց, որ խեղճ կայանը մեն-մենակ արդեն 40 տարի ա՝ գնում ա, ինքն էլ չգիտի՝ ուր: Բայց էդ կարևոր չի: Դե նենց չի, որ հիմա կարևոր բան կասեմ: Բայց, դե հիմա… Մոռացեք: Դե, քանի որ Վոյաջերը հիմա մարդկության ոչ ամենահեռանկարային, բայց գոնե ամենաարագ ընթացող ներկայացուցիչն է միջաստղային տարածությունում, NASA-ն բռնել ու մտածել է էսպես բան անել: Վոյաջերի վրա կա մի ոսկե սկավառակ, որի մի երեսին մարդկության մասին առաջնահերթ ինֆորմացիա է, իսկ մյուսը ձայնապնակ է մարդկության մասին ձայներով: Մի շտապեք մտածել, որ մեր ինֆորմացիան ու պնակը միևնույնն է՝ չեն հասկանա, որովհետև դրանց հետ կապված ամեն ինչը մենք ենք հորինել: Նույն վայրկյանները, տառեր-թվերն ու ամեն ինչը: Դրա համար հատուկ հաշվարկման համակարգ են ստեղծել ու փորագրել սկավառակի վրա: Իսկ ինչ վերաբերվում ա պնակին. ըհ, թերևս հույս ենք դնում այլմոլորակայինների ստեղծագործ մտքի վրա: Իհարկե, հնարավոր ա՝ մի օր Վոյաջերը հասնի մի բանական էակներով լցված մոլորակի, բայց մեր սկավառակը ընդունեն ուրիշ բանի տեղ ու գցեն աղբը: Ամեն ինչ էլ հնարավոր ա: Ոնց ասում են. «Երբեք չգիտես՝ ինչ կմտածի այլմոլորակայինը ձեր մոլորակի մասին»: Հա լավ, էդպես ոչ մեկը չի ասում: Ես եմ ասում: Կարող եք դուք էլ ասել, դեմ չեմ լինի:

Անցած դարի սկզբին Տեխասի անապատներում կորած քաղաքներից մեկում մի տղա էր ապրում: Անունը՝ Վիլի: Երբ Վիլին 5 տարեկան էր, հայրը նրան սիգարի տուփից սարքած կիթառ ա նվիրում: Դե, նույն կիթառն ա, ուղղակի ռեզոնատորը դատարկ սիգրարի տուփից սարքած: Հա: Ու 7 տարեկանում խորթ մոր պատճառով կուրանում ա Վիլին: Դրա համար իրեն բոլորը գիտեն որպես Blind Վիլի Ջոնսոն, որտեղ «blind»-ը էնքան էլ կեղծանուն չի, որովհետև իրոք կույր էր էդ տղան: Հետո Վիլին դարձավ փողոցային երաժիշտ: Շատ հայտնի: Նստում էր փողոցի անկյունում, նվագում ու երգում էր: Ու ձայնն էնքան բարձր էր, որ փողոցի աղմուկը չէր լսվում: Էդպես նստած երգում ու փող էր աշխատում: Ու էդպես էլ մահացավ, երբ 48 տարեկան էր: Վոյաջերի ոսկե սկավառակի վրա Կույր Վիլին էլ ունի իր մասը: «Dark Was the Night». Վիլիի կտորն ա Վոյաջերի սկավառակի ձայների մեջ:
Ու երբ առաջին անգամ այլմոլորակայինները կարողանան միացնել սկավառակը, նրանք չեն տեսնելու, թե ինչ ռումբեր կամ ինչ տանկեր է ստեղծել մարդկությունը: Չեն տեսնելու՝ ոնց են միլիոնավոր մարդիկ սովից մեռնում: Չեն տեսնելու ոչ Էյֆելյան աշտարակը, ոչ Ազատության արձանը, ոչ էլ Բիգ Բենը: Ոչ էլ ձեզ են տեսնելու: Բոլոր այլմոլորակայինները էդ մոլորակի վրա շուչները պահած լսելու են. լսելու են 30 տարեկան մի կույր մարդու, որը Տեխասի ամայի քաղաքների փողոցներում նստած՝ սիգարի դատարկ տուփից սարքած կիթառ է նվագում ու երգում…

Նախագահական ընտրություններ էին 9-րդ դասարանում: Դասարանի նախագահի երկու թեկնածուներ կային՝ Քնարիկն ու Աբրահամը: Մեր դասարանը ևս մասնակցելու էր ընտրությանը: Նախքան գնալը՝ մեր ուսուցիչը մեզ կարգադրեց.

-Չգնաք, աղջիկներով ընտրեք աղջկան, տղաներով՝ տղային: Ձեզ իրենց ծրագրերը կներկայացնեն. լսեք, հարցեր տվեք ու ընտրեք նրան, ում ծրագիրը ավելի կհավանեք:

Պայմանավորվեցինք. այդպես էլ անելու էինք, եթե չլիներ այն, ինչ եղավ:

Տասը րոպե, ոչ ավելի: Տասը րոպեից ընտրությունը կսկսվեր: Միջանցքում կանգնած էինք, երբ մեզ մոտեցան Աբրահամի «վկաները» ու ցածրաձայն ասացին.

-Մարդա մի հատ բուլկի:

Դե, մենք հասկանում էինք խոսքն ինչի մասին էր:

-Կլինի՞ «պանդա» կոնֆետ,- եղավ պատասխանը:

-Կլինի:

Գնացինք: Թեկնածուներին լսեցինք: Անկեղծանամ՝ ընտրեցի Քնարիկին: Եթե նույնիսկ Աբրահամինը ավելի դուրս գար, որոշումս չէր փոխվի, չնայած, որ Աբրահամի «կաշառքին» համաձայնել էի:

Նախագահ ընտրվեց Աբրահամը: Համ տղաներն էին շատ, համ էլ «պանդա» սիրողները:

Հաջորդ օրը Աբրահամը, խոստմանը համաձայն, կոնֆետներ բաժանեց իր կողմնակիցներին: Ես էլ օգտվեցի, նույնիսկ՝ Քնարիկը:

Իսկ մենք դեռ խոսում էինք արդարության ու արդար ընտրությունների մասին:

Հորս պատմած պատմությունները պատերազմի մասին մի մեծ կնիք են դրել զգացմունքներիս ծրարի վրա, իսկ դեպքերի աղոտ պատկերացումները դառն ու սարսափազդու տենդով են համակում հոգիս ու խլում աչքերիցս թաքուն գլորվող արցունքներ:

Միշտ զարմացել եմ հորս սառնասրտությունից, որն ինձ երբեմն անտարբերություն էր թվում: Այժմ, երբ գիտակցում եմ, թե որքան սառնասրտություն է պահանջվում պատերազմի դաշտում, երբ ընկերդ կարող է զոհվել քո աչքի առաջ, սուրացող հազարավոր փամփուշտներից մեկի զարկից, ու քո մահվան հավանականությունն էլ քիչ չէ, հասկանում եմ, որ այդ հատկանիշը ներարկված է ցանկացած սահմանապահի ու զինվորի, պատերազմի մասնակցի երակներում: Ծնված օրվանից որպես հեքիաթ հորիցս լսել եմ պատմություններ պատերազմի ու հայրենասիրության մասին, որպես օրորոցային՝ ազգագրական երգեր, ֆիլմերի հերոսների փոխարեն սիրել եմ Մոնթեին ու Բեկորին, Դուշման Վարդանին ու Վազգեն Սարգսյանին: Մանկուց հարցրել եմ ամենքին՝ կգա՞ ժամանակ, երբ էլ պատերազմներ չեն լինի, բայց, չգիտես ինչու, պատասխանի փոխարեն դառնացած հայացք ու խոր հառաչանք եմ ստացել: Նման հառաչանքով է հորս մարտական ընկերը հրաժարվում պատերազմի մասին խոսելուց, իսկ հայրս պատմում է.

-1993թ.-ի հունվարի 19-ն էր՝ գիշեր: Ջիվանավանի սարերում էինք: Հակառակորդի կրակոցներից մեզնից որոշ հեռավորության վրա հրդեհ էր բռնկվել: Օմարից մինչև Ջիվանավան թեժ մարտական գործողություններ էին ընթանում: Թշնամին անցել էր լայնածավալ հարձակման: Նրանց բանակը համալրված էր Աֆղանստանից եկած վարձկան զինվորներով: Համեմատած իրենց զինվորների հետ՝ մոջահեդներն ավելի արագաշարժ էին ու կարողանում էին արագ լեռներ մագլցել:

Սառնամանիք էր: Մրսում էինք: Թշնամին գրոհում էր տարբեր կողմերից: Մարտական ընկերներս թույլտվություն ստացան դասակի հրամանատար Հակոբյան Լյովայից ու գնացին գումարտակ՝ տաքանալու ու իրենց փոխարինողներ ուղարկելու: Բավականին երկար ժամանակ անցավ, բայց տղաները չեկան: Հարցրի հրամանատարին՝ կարո՞ղ եմ գնալ նրանց հետևից: Վերջինս որոշեց ինքը գնալ, ու ես մնացի մենակ: Երկար ժամանակ անցավ: Ոչ ոք չվերադարձավ: Հանկարծ զգացի, որ ոչ միայն առջևից, այլև շրջանցելով սարերը՝ թշնամին կրակում է աջից ու ձախից և ավելի է մոտեցել: Ես բոլորովին անտեղյակ էի ընկերներիցս, չգիտեի՝ ինչ անել:

Պարզվեց, որ հրաման էր եղել նահանջելու, և զորքը Յանշակ էր նահանջել: Իմ մասին էլ բոլորովին մոռացել էին: Միայնակ, սարի վրա, և ո՞վ գիտի՝ քանի թշնամիներով շրջապատված: Խուճապահար մի քիչ իջա սարով ցած, նայեցի ներքև ու տեսա, որ տունը, որտեղ մեր գումարտակն էր տեղավորվել, այրվում է: Իսկույն հասկացա եղելությունը և ցած իջա սարից: Գնացի այրվող տնից մոտ 150 մետր այն կողմ գտնվող մեր տնակը, վերցրի ուսապարկս ու գիշերով ճամփա ընկա: Հեռվից որսում էի գնդի տղաների ձայները Յանշակից Չապլին ճանապարհի վրա և որպեսզի նրանց հասնեմ, ճանապարհս վազելով շարունակեցի: Վերջապես գտա նրանց, միացա զորքին, գանգատվեցի, որ դիրքում մենակ էին թողել ու ճանապարհվեցինք դեպի Սետլար:

Իմ այդ ծանր օրն էլ ավելի ծանրացավ, երբ հանգստի ժամին մեզ ասացին, որ հրամանատարներ Գլոբա Վովան, Վերդյան Վլադիմիրը և մի քանի զինվորներ զոհվել են: Ծանր դեպքերից ճնշված ու հուզված՝ հասանք Սետլար:

Էլի լույս չկա գյուղում, որովհետև քամի է։ Երեկո։ Ժամը 19:47: Վառարան, պատուհան, թեյ, ծածկոց… Դատարկություն… Սառը օդը կախված է առաստաղից։ Քամին ոռնում է դրսում` այս ու այն կողմ նետելով բոլոր տերևները։

Ճըթ-ճըթ-ճըթ…  Ու կարծես անվերջ կրկնվող այս ձայնը. փայտն է այրվում։

Մենակությունը ստիպում է մտածել, հատկապես, երբ հեռախոսիդ մեջ 3% էներգիա է մնացել, իսկ դու ուղղակի հոգնել ես մտածելուց, որովհետև շուրջդ անընդհատ նույն բանն է կատարվում ամեն օր, ամեն տարի… Որովհետև ամեն օր արթնանում ես ժամը 7։50, հագնում նույն սև ու սպիտակ հագուստը, դուրս գալիս փողոց, քայլում դեպի դպրոց, ճանապարհին հանդիպում նույն դեմքերին, որոնք, ցավոք,  պակասում են ամեն տարի։ Էլի հարևան Արսենն իր «Զիլն» է վերանորոգում, Մարինե մորաքույրն ավլում է բակը, Սայաթը նոր-նոր բացում է դարպասի դուռը, հորեղբայր Մուրադը նստած է պատի տակի նստարանին, Սահակը մետաղ է կտրում, Կարինեն ջուր է շաղ տալիս խանութի դռան առաջ…  Իսկ հետո՞… Հետո դու ստիպված ես վազել, ոչ թե որովհետև 9-ից 7 է պակաս, այլ որովհետև անցնելու ես դատարկ փողոցով, որտեղ ոչ ոք չի ապրում, հետո դու տեսնելու ես մի մարդու, ով թեքվում է կողքի փողոցից, պիտի խաչակնքես  6-րդ դարի վանքի մոտով անցնելիս, որովհետև այդպես են սովորեցրել ու բնազդ է դարձել: Հետո դու պիտի տեսնես վարսավիր Արտուշին, խանութպան Հրաչին, Նորիկին, Սոսին, ու էլի ինչ-որ մեկին, ում չես ճանաչում…  Ու բոլորին պիտի ուղղես նույն «բարևը», ու որքան էլ ջանաս ջերմություն դնել դրա մեջ, միևնույն է, ստանալու ես սառը, անտարբեր պատասխան, կամ` չես ստանալու։

Դու հասնում ես նույն դպրոցը, որտեղ սովորում ես 10 տարի, որտեղ վաղուց ոչինչ չի փոխվել՝ նույն ուսուցիչներն  ու նույն… Չէ, աշակերտները փոխվում են (բարեբախտաբար),  ու էլի նույն ձանձրացնող զանգը, ժամը 9-ին…

Ու նույնիսկ հոգնում ես նույնը հիշելուց…

Ճըթ-ճըթ-ճըթ…

Փայտը դեռ այրվում է, իսկ դու վաղուց հոգնել ես ամեն ինչից:

Արթնանում ես ամեն օր զարթուցիչիդ ձայնից, անջատում այն և ժամը 07:00-ից փոխում 07:45 և նորից քնում: 08:45 մի կերպ խցկվում ես երթուղայինի մեջ և կիսալուսնի դիրքով կանգնում 20 րոպե, խենթանալով կողքիդ մարդկանց օծանելիքի հոտերից:

Եվ ամեն օր սկսում ես այն մտքով, որ չես ուզում տանից դուրս գալ, որովհետև անիմաստ ժամանակ ես վատնում մի վայրում, որը քեզ գրեթե ոչինչ չի տալիս: Չես ուզում գնալ, որովհետև երբ առաջին դասի ժամանակ քո կարծիքը պնդեցիր` ասելով, որ քո սերունդը ներկայացվածի պես վատը չի, քեզ պատասխանեցին, որ իրենք 100 տարի է այդ առարկան դասավանդում են և իրենց հետ բանավիճել պետք չի:

Բայց ո՞վ է ասել, որ բոլորս պետք է գրքերում ինչ-որ մեկի գրածներով, կամ հայտնի փիլիսոփաների ասածներով առաջնորդվենք: Սակայն հիմա լռում ես, որովհետև չես ուզում ավելորդ խնդիրներ ստեղծել քեզ համար, մտածելով, որ մի տարի է մնացել, դիմացիր: Եվ ամբողջ օրը գլուխ ես թափահարում, ձևացնելով, թե բոլորի ասածներին համամիտ ես, ձևացնում ես, թե հավատում էս ինչ-որ մեկի խոսքերի ճշտությանը, ինչ-որ մեկի կատարելությանը: Ձևացնում ես, որովհետև այդպես ավելի հեշտ է: Ավելորդ խնդիրներ չստեղծել…

Հըմ, հույս ունես, թե այս մեկ տարին, որ վերջացավ, նոր դժվարություններ չե՞ս ունենալու: Կունենաս, դեռ ավելի բարդ, բայց մենք սիրում ենք նոր կյանք սկսելու գաղափարին հավատալ: Բնական է, որ ապագայով ապրելը ամեն մեկի հետ բանավիճելուց հեշտ է: Հեշտ է հուսալը, որ նոր վայրում էլ ստիպված չես լինի լռել: Բայց լռելն էլ է մեր ընտրությունը:

Լռելը խոսելուց հեշտ է…

Էլ չեմ ուզում լռել, բայց դե, մի տարի է մնում, երևի ես էլ կդիմանամ…

Նա աղջիկ է: Առաջին օրը, երբ հանդիպեցինք, կարծես թե տպավորությունը լավն էր: Սկսեցինք շփվել: Ապրում է Երևանում ու միշտ ուշանում է: Մտերմացանք: Ես մտածում էի, որ Երևանում է ապրում, լավ հագուկապ ունի, արտասահմանում` բարեկամներ ու չունի ոչ մի խնդիր:

Նա պատմեց իր առաջին սիրո մասին, լաց եղավ, հետո ժպտաց: Նա սիրել էր, իրեն՝ ոչ: Նոր շրջապատ, նոր ընկերներ, որոնք կեղծ դուրս եկան: Բավականին նվիրվող է, ու դրա համար միշտ լալիս է: Նրա հետ միայն պետք է լուռ նստել ու լսել: Նա կպատմի, որ կարոտում է իր հայրիկին, որ նույնիսկ նրա նկարներից գոնե մեկը չունի իր հեռախոսի մեջ, որ երբ ասեն՝ մամայիդ, պապայիդ նկարը ցույց տուր, տեսնենք՝ ում ես նման, դրան պատասխան ունենա: Նա սիրում է իր հորը, թեկուզ՝ ամսվա մեջ մեկ անգամ է հայրը զանգում, բայց զանգում է, չէ՞: Նա կարոտում է իր հիշողությունները: Որքան շատ կուզեր, որ հիմա հայրն իրեն ուղեկցեր և հասցներ տուն, մեքենա վարել սովորեցներ: Իր հայրն էլ իրեն է շատ սիրում, սա ես եմ արդեն ասում, որովհետև նրան չեն կարող չսիրել: Ոչինչ, որ թեկուզ ամիսը մեկ զանգահարի, բայց զանգում է, չէ՞:

-Գնահատեք ծնողներին, որովհետև նրանք կան ու ձեր կողքին են,- ասաց նա, ու ես սրբեցի նրա արցունքները:

Նա պարզապես աղջիկ է, ու բավական է նրան ցավ պատճառեն:

Զգացե՞լ եք՝ վերջին շրջանում ինչքան է խոսվում գյուղ-քաղաք, գյուղի ժողովուրդ-քաղաքի ժողովուրդ տարբերության մասին: Չգիտեմ, եթե խտրականություն անվանեմ, երևի ճիշտ կլինի: Վերջերս մի փոքրիկ պատմվածք աչքովս ընկավ, որտեղ կարդացի մոտավորապես այսպիսի մի նախադասություն. «Բարեկամներդ ապրում են քաղաքակրթությունից շատ հեռու գյուղում»: Ու ամբողջ պատմվածքում առանձնացնում է գյուղացուն մնացածից: Արագ-արագ որոշեցի փնտրել հեղինակին ու գտա: Երիտասարդ ստեղծագործող էր: Արդյունքում մի մեծ բանավեճի բռնվեցինք: Ի՞նչ ասել է՝ քաղաքակրթությունից շատ հեռու գյուղ: Բոլորս էլ ապրում ենք այնպիսի դարում, երբ ինտերնետի միջոցով կարող ես տեղեկանալ ամենավերջին նորությունների ու իրադարձությունների մասին:

Քաղաք-գյուղ տարբերությանը շատ են անդրադառնում նաև հայկական սերիալներում: Վերջին շրջանում դրանց մեծամասնությունն սկսվում է այսպես. գյուղից գնում են քաղաք՝ սովորելու կամ աշխատելու, շրջապատում անընդհատ առանձնացնում են, չեն շփվում գյուղացու հետ, ծաղրում են: Դե, հա, դա ընդամենը սերիալ է, սցենարիստը իր մտքերն է արտահայտում: Բայց միևնույնն է՝ չեմ հասկանում մարդկանց այդ տեսակի մտածելակերպը, որ սկսում են վիրավորել ու առանձնացնել գյուղաբնակներին:

Առաջին հերթին՝ երեխան ոչ մի մեղք չունի, որ ապրում է գյուղում ու որոշ բաներից հետ է մնում՝ հնարավորություն չունենալով այցելելու կինոթատրոն, սրճարան կամ նմանատիպ վայրեր: Նա էլ քաղաք գնալով փորձում է այդ բացը լրացնել: Օրինակ՝ եթե գյուղերում լինեին այնպիսի հաստատություններ, որտեղ երեխան դպրոցից հետո կկարողանար այցելել թատերական, երգի կամ այլ խմբակների, համոզված եմ՝ ավելի տաղանդավոր դերասաններ ու երգիչներ կբացահայտվեին: Գյուղաբնակ երիտասարդների հնարավորությունները սահմանափակվում են, ու հնարավորություն չունենալու պատճառով էլ տաղանդավոր երիտասարդները չեն բացահայտվում: Խնդիրը գնալով ավելի է բարդանում, իսկ խտրականությունը՝ շատանում:

Չեմ հասկանում՝ իսկ ի՞նչ տարբերություն, թե որտեղից ես՝ գյուղից, թե քաղաքից, չէ՞ որ բոլորս էլ ապրում ենք փոքր Հայաստանում՝ մեր խնդիրներով ու ուրախություններով լի:

Լուսանկարը՝ Անահիտ Ղազախեցյանի

Գիտեմ, որ բացի մարդկանցից, որոնց մոտ կարող ես միշտ վերադառնալ, կան վերադարձի կետ քաղաքներ:

Գիտեմ, որ ես Վանաձորից տեղափոխվել եմ հետ չգնալու միտքը գիտակցելով, որ էդ մտքով մինչեւ լինելիք կամ չլինելիք վերադարձս ապրելու եմ, որ ամեն անգամ հետ գալիս հասկանալու եմ՝ էլ ոչ մեկ չկա էստեղ. Դավոն չկա, Հովոն չկա, Հրաչը, Դիանը, որ մենք մեկ-մեկ, մի երկու շաբաթ-կիրակի հետ ենք գալիս ու մի կերպ պոկվում Վանաձորից, որտեղ, մարդկանց թվում է, ոչինչ էլ չկա:

Իսկ ես համարյա 18 եմ: Կյանքիս 17.5 տարիները անցել են Վանաձորում՝ ամեն շենք ու փողոց, թաղամաս ու երթուղայինի համար հիշողություն դարձնելով:

Ես ասում եմ՝ հոգնելը բոլորիս պարտականությունն է, մանավանդ 17 տարեկանում, մանավանդ փոքր քաղաքներից, որտեղ դու բառի լայն ու նեղ իմաստներով գնալով ավելի մենակ ես դառնում, որովհետեւ Դավոն բանակ գնաց, Հովոն երկրից գնաց սովորելու, որովհետեւ դու, Դիանն ու Հրաչը օրուգիշեր պարապում էիք, որ գնաք, որովհետեւ 17-ը գնալու տարիքն է:

Լուսանկարը՝ Անահիտ Ղազախեցյանի

Ես ընկերներիս հաճախ եմ պատմում իր մասին, ասում եմ՝ տեսնելու բան չկա: Հետո պատմում են, որ դու իրենց սիրած քաղաքն ես, որ 17-ից շա՜տ տարիներ անց պիտի գան ու փորձեն մնալ: Ես չգիտեմ՝ 17-ը ստելու տարիքն էլ

է, թե չէ, բայց ես հաստատ գիտեմ՝ Վանաձորը փախուստի ամենահարմար տեղն է: Որովհետեւ Լիլիթը պատմում էր, որ Վանաձորում չինական կենտրոն է բացելու, Էլենը միշտ հետ է գալիս տատիկ-պապիկի մոտ, ամեն ինչ թողնելով ու հետո մի կերպ հետ դառնալով, որովհետեւ հայրիկս միշտ ասում է, որ աշխարհում դրանից լավ տեղ չկա, ու որ մոլորակը համարյա էդ բռաչափ քաղաքի շուրջ է պտտվում:

Լուսանկարը՝ Անահիտ Ղազախեցյանի

Ես վերեւ եմ նայում ու հասկանում, որ հետդ մեկ-մեկ երրորդ դեմքով եմ խոսել, որ երեւի Երեւանը մեզնից լիքը բան է խլում ու ուրիշների հանդեպ եղած զգացմունքներն էլ է իրենով անում, բայց քեզնում ես խաղաղ եմ, շտապելու տեղ չունեմ, հանդիպելու մարդ չունեմ: Երեւանը մարդկանցով է Երեւան: Դու ամեն ինչով ես Վանաձոր: Դու փշաքաղվելու, լաց լինելու չափ Վանաձոր ես: Բոլորիս գնացած լինելու, բայց գիտակից-անգիտակից քեզ հետ մնալու չափ:

Վանաձոր:

Մեր կիսատ սերերը, Դավի պատմվածքների, ուրվականների, կիսադատարկ փողոցների, ռոքի, դինջերին լսելու քաղաք։

Վանաձոր։

Նույնը։

Այսքա՞ն։

Որ մեքենայի մեջ աչքերս փակ էլ զգում եմ կողքիս ամեն ծառը, խանութն ու նույնիսկ մտախոհ դեմքով մարդուն, ով
ամեն առավոտ այնտեղ է։ Ինչքան էլ անուշադիր եմ ներսում կատարվողին՝ գիտեմ ՝ ով որտեղ է նստելու, ով է տեղը
ուրիշին զիջելու, երբ է վերջապես սկսվելու վեճը, ոնց է ավարտվելու։
Վերադարձող ավտոբուսն էլ տեսնելիս 90 տոկոս ճշտությամբ ժամն եմ գուշակում։ Չնայած, առանց մեքենան
տեսնելու էլ դա մոտս լավ է ստացվում։ Չգիտեմ՝ ինչից է։
Երգացանկս ամեն օր խառնում եմ, թե չէ ռոբոտացումն ամբողջական կլիներ։ Կանգառում դեմքերն էլ են կրկնվում,
այնքան հաճախ, որ սկսում ես հոգնել։
Հետո մտածում ես՝ քեզ ի՞նչ։ Ապրիր, ոնց կաս։ Երգերդ, գրքերդ, ցանկությունդ ու երևակայությունդ էլ հերիք են, որ
քո կյանքը գոնե չկրկնվի։
․․․Համալսարանիս պատին Ռոբերտի նկարն է ու նկարի ներքևի տողերը, որ երբեք չեն հոգնեցի։ Հեղինակի
մակագրությունն էլ։
Ամեն օր նույն դեմքերն են՝ կարճ մազերով աղջիկներին տարօրինակ նայող։ Երկար մազերով տղաների մասին մտքում
ինչ-որ բաներ փսփսացող։ Նույնը՝ ականջակալներով քայլողներին էնպես նայող, ոնց որ «Ավատարի» հերոսներից
մեկին են տեսել։
Չնայած մեկ-մեկ կարելի է իրենց էլ սիրել։ Դե, երբ արևից շուտ ես արթնանում ու դասերից մի ժամ առաջ արդեն
համալսարանից հինգ րոպե հեռավորության վրա լինում։ Սիրուն է առանց շտապելու քայլել ու նայել շտապող
մարդկանց։ Իսկ էդպիսինները շատ են։ Ախր, մենք միշտ ենք շտապում։
Էդ օրերին գետնանցումներն էլ եմ սիրում, նա էլ, որ կիսաքանդ էր։ Որ երեկ վերանորոգում էին։ Իսկ նման
դեպքերում թափված փոշին ու ավազն էլ կարելի է սիրել։
Սկսում եմ երկու անգամ ավելի սիրել մեր երիտասարդությանը, որ ֆուտբոլ ու վոլեյբոլ խաղալով արևային
վահանակներ տարավ Արցախիս հյուսիս։ Գիտեմ՝ Արցախն էլ է նրան սիրում։
Ամեն օր, օրը հազար անգամ հինգ հարկ բարձրանալը չեմ կարող սիրել։ Փոխարենը հինգերորդ հարկի
հեռուստաստուդիան եմ սիրում։
Կրկնվող օրերի մեջ ռուսերենի դասերն եմ սիրում, ինչքան էլ չսիրեմ ռուսերենը։
Պատրիկ Ֆիորիի երգերն եմ սիրում՝ չսիրելով ֆրանսերենը։ Ֆիորիի հայկական ազգանունն եմ սիրում։
Սիրում եմ լսել վեճերը՝ Սարոյանը, Ազնավուրը հայ երաժիշտ ու գրող էին, թե՞ չէ։ Սիրում եմ մտքում կրկնել ՝
բոլորդ էլ ճիշտ եք, լռեք վերջապես։
Կյանքը, մարդկանց չեմ սիրում, երբ Զարայի պատմածն եմ հիշում՝ Քառօրյայի վիրավոր տղերքից մեկի մասին։
Չսիրել չեմ կարող նրանց հետ նույն իրականությունում ապրելուս փաստը։
Պատերազմը չեմ սիրում։ Առանց բացառությունների։
Բայց կյանքը միայն պատերազմը չէ, չէ՞։

Իսկ պատերազմը երևի միշտ էլ կյանք է եղել։