Մինչ սկսելը ուզում եմ մի հարց տալ. քո պատկերացրած ապագայում դու որտե՞ղ ես: Չէ, էդ հավես փայտից կամ շքեղ տները մի կողմ թող: Խոսքս բնակավայրի՝ քաղաքի, գյուղի կամ թեկուզ երկրի մասին է: Եթե ամեն դեպքում ոչ երևակայությունից զուրկ լինելու պատճառով, այլ գիտակցության մակարդակից ելնելով՝ քեզ չպատկերացրիր օտար երկրում՝ շարունակենք:

Հերթական անգամ դասընկերոջս հետ «պաթոս-պաթոս» վիճում էի ու ասում, թե ինչքան լավ է Ճամբարակում, ու ինչքան եմ այն սիրում, երբ նա ինձ նույն հարցը տվեց: Հա, ու ես այդպես էլ չպատասխանեցի: Դե, հիմա, կարելի է ասել, ապրում եմ Երևանում, կավարտեմ, եթե ամեն ինչ իմ պլանավորածով լինի (վերևում, ներքևում կամ իմ ներսում ինչ-որ մեկին ծիծաղեցրի), կգնամ ծրագրավորման դասերի, կսովորեմ ու աշխատանքի կտեղավորվեմ:

Կներես, Ճամբարակ, բայց այս պլաններում կարծես թե չկաս, այդպես նեղացած հայացքով էլ մի նայիր: Մտածիր՝ դու ինձ աշխատանքով կապահովե՞ս: Դե, եթե ծրագրավորող դառնամ, ցանկալի է իմ մասնագիտությամբ: Երևի չէ, չէ՞:

Հետո կարո՞ղ ես այնպես անել, որ զարգանամ: Ախր, դու էլ, ոնց որ չաշխատող, տանը նստած մեկը լինես, որ հասարակությունից կտրվում, սոցիալապես չի զարգանում, աշխարհից ու կյանքի ռիթմից հետ է մնում:

Մեղադրում եմ ու մտածում, որ մենք հետ գանք ու փոխենք: Ես էլ իրավունք ունեմ մեղադրելու քո ծնողներին: Ի՞նչ անեմ, որ քո մեծ քրոջը՝ Երևանին, ավելի շատ են սիրել, ամեն ինչ նրան են տվել ու զարգացրել:

Եսասեր եմ… Դու էլ:

Տվածս հարցի շուրջ մտածեցի՞ր: Դո՞ւ էլ թաքուն Երևան պատկերացրիր: Չէ, մի արդարացիր: Գիտեմ, որ համայնքդ շատ ես սիրում: Ես էլ եմ շատ սիրում Ճամբարակը:

Բայց դու էլ դեռ մի պատասխանիր, գիտեմ, որ ցավոտ է:

Դասից 15 րոպե արդեն անցել է, իսկ ես դեռ համալսարանի հետևի կամուրջն էլ չեմ անցել: Քայլում եմ՝ գլխումս բազում հարցեր ու դրանցից խճճված պատասխաններ: Մտքիս մեջ քննարկում-վերլուծում եմ երեկվա ավարտած գիրքս՝ Հեսսեի «Տափաստանի գայլը», ու մեկ սկսում եմ սիրել մարդուն իր մենության մեջ, մեկ՝ խղճալ, մեկ էլ մարդուն տեսնում եմ ընկած, ոչնչացած ու նվաստացած:

Չգիտեմ՝ այս վերջերս  մի տեսակ զգացմունքային եմ դարձել. ամեն մի փոքր բանից հուզվում, ամեն մի մանրուքը պատմություն եմ դարձնում: Երևի հոգնել եմ, ձանձրացել միապաղաղությունից: Մարդ-հանելուկը սկսել է անհետաքրքիր դառնալ ինձ, մարդկային վերլուծությունն էլ՝ անիմաստ ու ինքնախաբկանք:

Նայում եմ շուրջս. երիտասարդության մեծ մասը ականջակալներով, անտարբեր, կտրված աշխարհի՝ ինչ-որ տեղ հաճելի աղմուկից, կտրված հեսսեյան մթնոլորտից, կտրված նույնիսկ շաբլոն դարձած Մարկեսից, Կոելիոյից և «Չգտնված երիցուկներից»:

Հա, ի դեպ, չե՞ք նկատել՝ ականջակալներով մարդիկ մի քիչ տարօրինակ արագ  են քայլում. երևի երգի ազդեցության տակ են կամ էլ ինձ պես ինչ-որ տեղ են շտապում: Հա, բայց ե՞ս ինչի եմ շտապում. դասից արդեն 20 րոպե անցել է, դասախոսս էլ մտքում Արնավի ու Քուշիի հետագա ճակատագիրը որոշող, խիստ բնավորությամբ  մի կին է. հաստատ դասի չի թողնի:

Ուրեմն, երևի քայլեմ ու մտածեմ, քայլեմ ու երազեմ, որ մարդու միակ խնդիրը ստիպված աշխատանքի կամ դասի շտապելը չլինի, հեռախոսի շնորհիվ մենակությունը սպանելու ձգտում չլինի:

«Ավելի քան 59 զոհ և 400-ից ավելի վիրավոր Լաս Վեգասի երաժշտական փառատոնում: Կրակոցները եղել են նույն հյուրանոցից, որտեղ մենք՝ իմ ընտանիքն էր: 24-րդ հարկում մենք էինք, իսկ դեպքի զարգացումները տեղի են ունեցել 32-րդ հարկից: Դեպքերից ընդամենը 10-ը ժամ առաջ մենք հանձնել ենք մեր համարն ու լքել հյուրանոցը… Իմ ցանկությունն էր՝ մի գիշեր ևս մնալ ու մասնակցել երաժշտական այդ փառատոնին… Այ քեզ ճակատագիր, բա որ ասում եմ՝ Աստված կա, խի՞ չեք հավատում…»

Խորեն Արամունու այս կարճ ֆեյսբուքյան գրառումն ինձ ստիպեց վերանայել շուրջս տեղի ունեցող իրադարձություններն ու գրել այս նյութը:

Երևի թե բոլորդ լսած կլինեք Ֆլորիդայի համար դժբախտություն դարձած Իրմա փոթորկի մասին, որը 4,5 մետրի հասնող ալիքներով ջրի տակ է առել նահանգի քաղաքներն ու մոտ 3 մլն տներ զրկել էլեկտրականությունից: 6,3 մլն բնակիչ տեղահանվել է՝ նախօրոք տեղեկացված լինելով մոտեցող վտանգի մասին: Կան զոհեր:

Օրեր առաջ՝ սեպտեմբերի 24-ին, Նեշվիլի եկեղեցիներից մեկում տեղի ունեցավ ահաբեկչություն: 25-ամյա տղամարդը, մտնելով եկեղեցու կայանատեղի, կրակ էր բացել: «1 սպանված ու 7 վիրավոր» արդյունքի հասնելուց հետո ահաբեկիչը պատահաբար կրակել էր սեփական ոտքին, ինչի պատճառով դադարել է հրաձգությունը: Ի դեպ՝ իմ քաղաքից մինչև այդ եկեղեցի 20 րոպեի ճանապարհ է:

Այս պահի տվյալներով, Ֆլորիդայի տարածաշրջանում ձևավորվում է 2017-ի երկրորդ խոշոր փոթորիկը, որը երկար ճանապարհ ունի անցնելու մինչև Լուիզիանա:

Ըհը, ու հենց էստեղ էլ ես առաջին անգամ դեմ առ դեմ կանգնեցի կյանքի ու մահվան առաջ: Զգացի եսակենտրոնության ու դաժանության բազկի ուժը: Առաջին անգամ մի դառը կում իրականություն կուլ տվեցի ու հասկացա, որ այս երկրի վրա, այս հազարավոր կրակոցների, փոթորիկների ու արյունահեղությունների մեջ կյանքը շարունակելու միակ միջոցն ինչ-որ բանի հանդեպ հավատ ունենալն է: Աստծո, փրկության, արևի, կամ թեկուզ լավ ընկերներիցս մեկի նման՝ «թռչող սպագետի հրեշի» հանդեպ հավատ ունենալը:

«Արծվաբուուույն երկիիի՜ր»… Մեքենայի մեջ նստած լսում եմ ռադիոյի աղմուկը, որ նկարագրում է ահաբեկչության մանրամասներն, ու մտքում երգում եմ… Ըհհ, գժվել եմ, ինչ է… Հայաստանն աչքերիս առաջ ուրվագծվում է որպես մի հեռավոր, խաղաղ անկյունում հյուսված բույն, որտեղ միշտ թաքնվելու ու մոռացվելու տեղ կա, որտեղ ոչ մի ռադիո և համացանց հասանելի չի լինում:

Իսկ աշխարհը գնալով ավելի ու ավելի խելագար քաոսի է վերածվում, ու էս ամենը լավ բան չի խոստանում:

Ես խաղաղ կյանք եմ երազում:

Աշնանային հանգիստ երեկոներից մեկն էր։ Ես և ընկերս՝ Արմենը, շրջում էինք մեր Բաղանիս գյուղի փողոցներով ու որոշեցինք գնալ դպրոցի մոտակայքում գտնվող խաղահրապարակը։ Երկուսս էլ սիրում ենք մթության մեջ աննկատ նստել և զրուցել։ Այդ խաղահրապարակը իսկը մեր ուզած տեղն էր։ Մեր մյուս ընկերները գիտեն՝ մեզ որտեղ փնտրել երեկոյան ժամերին։ Մտածում էինք մեր ուսանողական կյանքի մասին: Ընկերս սովորում է 12-րդ դասարանում և մտածելու շատ բան ունի։

-Օ՜ֆ, է, Դավ, գիդեմ ոչ՝ ինչ անեմ։
-Ի՞նչ պահով ես ասըմ։
-Ընդունվելուս, էլի։ Գիդեմ ոչ՝ Երևան տամ, թե Իջևան։
-Դե, եսիմ, դու քու հարմարությանը պիտի նայես, ինձ որ լսես՝ Երևան կտաս, երկու ախպերդ էլ ընդի են սվորըմ։
-Հա, դե ես էլ եմ մին ուզմ ընդի տամ, մին էլ ասըմ եմ՝ Իջևան տամ, համ շուտ-շուտ գեղը կգնամ-կգամ, համ էլ դե Արմանը ընդի ա, էլի։
-Դե, տես, դու գիտես։
-Բա դու որդի՞ տես տալ։
-Ես հաստատ Երևան տեմ տալ։ Համ քեռիանք են ընդի, չորս ամսվա հմար տուն չեմ վարձել, համ էլ՝ ընդի ավելի լավն ա, եսիմ։
-Ասըմ եմ՝ պատկերացնը՞մ ես՝ արդեն ընդի ես, առաջին օրն ա, մարդ չես ճնաչըմ, լսարանի տեղն էլ չգիտես։
-Լավ, դե դու էլ խու չասիր, կգդնես, էլի։
-Բա լավ, ի՞նչ ես ուզում սվորես։
-Դե, ուզում եմ ֆիզկուլտ ինստիտուտի փրկարար բաժին տամ։
-Լավ բան ես մտածել։ Բայց կարա՞ս։
-Հա, կարամ, հայոց լեզու ա պետք՝ կարաս դպրոցից էլ տանես, մեկ էլ վազք ա, բան ա, տենց, էլի։
-Դե, լավ ա։
Անձրևը չթողեց ավարտին հասցնել մեր խոսակցությունը, ու թրջվելով հասցրի մի կերպ ինձ տուն գցել ու գրկել վառարանը։

Առայժմ միայն երազում ենք:

Կարոտելիս պիտի ճիշտ կարոտես, ճիշտ մեկին կարոտես, որ կարոտդ փոխադարձ լինի: Շատ դեպքերում դու ուղղակի կարոտում ես՝ չիմանալով՝ կարոտդ փոխադարձ է, թե ոչ: Այ, օրինակ՝ ես կարոտում եմ իմ երեկվա օրը, որտեղ չկար կարոտ, բայց չգիտեմ՝ այդ օրն ինձ կարոտո՞ւմ է արդյոք: Կարոտում եմ մեր գրականության դասաժամերը, երբ տխուր էինք լինում ու մի տխուր երգից ակամա լաց էինք լինում: Ես էլի չգիտեմ՝ այդ օրերն ինձ կարոտո՞ւմ են: Կարոտում եմ հայոց լեզվի պարապմունքների ժամերը, կարոտում եմ ինձ՝ 12 տարի առաջ, երբ ցեխերով տնակ էի հավաքում, իսկ հիմա հեռախոսով տեքստ եմ հավաքում: Կարոտում եմ մամայիս, երբ ինձ օգնում էր դաս անել: Մայրս դեռ ժամանակ ուներ ինձ հետ նստելու, խոսելու, իսկ հիմա կա՛մ ես չունեմ այդ ժամանակը, կա՛մ նա: Կարոտում եմ պապայիս: Նա տանը չէ, հարևանի տանն էլ չէ, պարզապես երկրում չէ: Կարոտում եմ, երբ նա հայոց պատմության գիրքը վերցնում էր ու ասում, որ պատմեմ: Նա ուներ ժամանակ՝ իմ դասերը ստուգելու, իսկ հիմա… Հիմա այլ է: Կարոտում եմ քույրերիս ու այն օրերը, երբ համակարգչի համար կռվում էինք: Հիմա նրանք էլ տանը չեն, հարևանի տանն էլ չեն, ուղղակի երկրում չեն: Երկիրը՝ չգիտեմ, բայց ես կարոտել եմ:

Ամենակարևորը աչքով չես տեսնի… Աչքով ֆիքսածը նրանց գրեթե բոլորի դեպքում նույնն է՝ մարդ, որը օգնության կարիք ունի կամ, ինչպես ընդունված է հայերի մեջ ասել՝ ողորմություն է խնդրում: Կարճ ասած՝ մուրացկան է:

Այս մարդիկ բոլոր երկրներում նույնն են՝ Երևանում, թե Աթենքում, որտեղ հանդիպել եմ նրանց: Նույնն է տառապանքը և անդունդը: Տառապանք, որ զգում եմ ամեն անգամ, երբ հանդիպում եմ, և անդունդ, որ անկախ մեր կամքից ցցված է մեր միջև:

Այդ տառապանքը դառնում է ամենակարևորը: Այն աչքով չես տեսնի, ոչ էլ կչափես կամ կհոտոտես: Այն թևածում է մեզ բաժանող հսկայական անդունդի վրա՝ միացնելով մեզ: Ինչ-որ սահմանում մենք միասին ենք այդ տառապանքի մեջ. ես, որ տեսնում եմ նրան, ամեն անգամ յուրովի ուսումնասիրելով հետաքրքրասեր հետազոտողի պես, կարծես նոր գտածո հայտնաբերած լինեմ: Չէ որ նա ինձ նման է, այնպիսին է, ինչպիսին փողոցի անցորդներն են, բայց ինչու՞ է այստեղ, ինչու՞ է այս եզրագծին, որտե՞ղ են հարազատները: Գուցե չունի: Էդ դեպքում ՝ ո՞վ եմ ես, որ նրա ցեղատեսակից եմ, գուցե ե՞ս եմ նրա հարազատը, իսկ ինչո՞ւ չեմ մոտենում, զրուցում նրա հետ:

Լուսանկարը՝ Նարե Շարմազանովայի

Գուցե սպասում է, որ մոտենամ, ի՞նչ կլինի, եթե բարևեմ. մի կարճ բարև… Գուցե ստացվի զրույցը, ու խոսենք այն ամենից, ինչը տառապանք է բերում երկուսիս էլ:

Հասկացա՝ վախենում եմ: Մինչ այդ խղճում էի, հետո երկար մտածում էի՝ ինչո՞ւ, իսկ հիմա… Հիմա ոչինչ չկա: Ու մեզ բաժանող անդունդի վրա կախված է «ոչինչը», որ դարձյալ միացնում է մեզ:

Տեր Աստված, ես բթացել եմ` ոչինչ չեմ զգում: Ես էլ նրա նման նայում եմ ու չեմ զգում: Երբ առաջին անգամ եկավ մուրալու, նա էլ էր վախենում, գուցե սարսափում էր, հետո ամաչեց, հետո… Հետո եկավ այդ սարսափելի «ոչինչը»:

Մենք դարձյալ միասին ենք. էլ տառապանք չկա: Մեզ բաժանող հսկայական անդունդի վրա կախված է «ոչինչը»: Ոչինչ չասող աչքեր, որ ամենակարևորը չեն տեսնում:

Երբևէ մտածե՞լ եք, թե ինչու է մեր ժողովուրդը այսքան բողոքում կրթական մակարդակից: Տեսեք՝ ինչքան շատ են «արտասահմանում ավելի լավ ա» կամ «եվրոպաներում ավելի լավ են սովորեցնում» արտահայտություն անողները։ Բայց եկեք մտածենք՝ այդ ինչու ենք մենք խորհրդային տարիներին ունեցել հրաշալի կադրեր յուրաքանչյուր բնագավառում։ Պատասխաններից մեկը հենց կրթական համակարգն է։ Այս համակարգը իր գագաթնակետին հասել է 1975 թվականին և գերազանցել այնպիսի երկրների, ինչպիսիք են՝ Բրիտանիան, Ճապոնիան և Գերմանիան։ Համաձայնեք, վերջին երկրները չեն նրանք։ Բայց ինչո՞ւ եմ ես այս թեմայով խոսում։

Օրերս որոշեցի մի քանի նյութ կարդալ մեր սիրելի 17-ից ու հենց միանգամից աչքիս ընկավ Մարիամ Գրիգորյանի «Արդի խնդիրներ» նյութը։ Ասեմ՝ Մայքլ Բեյի ֆիլմերի նման շատ հարցեր մնացին նյութը կարդալուց հետո, բայց բոլորին չեմ անդրադառնա: Հետաքրքիր էր Մարիամի առաջադրած գաղափարը գնահատականների մասին։ Նա ասում էր, որ երեխաները չպետք է զգան, որ կողքինը իրենցից լավն է, և այդ պատճառով պետք է հանվեն գնահատականները։

Դե ինչ ես ուզում եմ այս մասին իմ տեսակետը հայտնել, սակայն մինչ այդ կուզեի ձեզ պատմել մեր դասարանի Սուրենի մասին։ Սուր, բարևներ, եթե կարդում ես այս նյութը։ Երբ Սուրենին նշանակում էին «7» գնահատականը, նա բառացիորեն կրծում էր դասատուի կոկորդը՝ պահանջելով իր գնահատականի «բողոքարկում» կոպիտ ասած, քանի որ մարդը գնահատում էր իր գիտելիքը, իր աշխատանքը ու շատ ժամանակ մի քանի ժամ մնում էր դասատուի հետ, որպեսզի հասկանա իր սխալը։

Հարցն այստեղ այն է, որ եթե մեր համակարգը զրկենք գնահատականներից, Սուրենի նմանները չեն կարողանա «ճաշակել» իրենց աշխատանքի պտուղները, քանի որ հավակնությունները «սնուցվում են» միայն սեփական գերազանցությունը զգալով։ Ինձ ցույց տվեք մի այնպիսի կոլեկտիվ, որտեղ բոլորը հավասար են։ Չկա նման բան:

Խորհրդային համակարգի դպրոցը սովորեցնում էր երեխային խստություն, պահանջկոտություն առաջինը սեփական անձի հանդեպ։ Մեր կարատեի դպրոցի պատին գրված էր. «Հաղթիր ինքդ քեզ և կդառնաս անպարտելի» կարգախոսը։ Իսկ պատկերացրեք դպրոց, որտեղ աշակերտները անում են այն, ինչ ուզում են, սովորում են այն, ինչ իրենց հետաքրքիր է և բացարձակ չեն գնահատվում։ Սերունդը կմեծանա «բութ և շատակեր»։ Չէ որ կյանքը խնջույքի սեղան չէ, որտեղ ամեն ինչից դրված է, ու դու ազատ կարող ես ընտրել այն, ինչ ուզում ես։

Հայրս մի լավ խոսք ունի՝ թե ուզում ես մի բանի հասնել, պիտի ջանիդ մի քիչ ջափա տաս», որը կարելի է թարգմանել այսպես. աշխատանքով կարող ես հասնել ամեն ինչի։ Սովետական դպրոցում մարդիկ անցել են բոլոր առարկաները հավասար։ Չեն սիրել շատերը, բայց սովորել են ու չեն ասել այն, ինչ ասում է երիտասարդների մեծ մասը. «Էդ ինձ կյանքում պետք չի գա»։ Համաձայն եմ, բայց այդ առարկաները մի շատ կարևոր բան են սովորեցրել, սովորեցրել են հաղթել իրենք իրենց։ Հեշտ փորձությունը հաղթահարելով դժվարի վրա քիչ ջանք կծախսես։ Իսկ գնահատականը հանդիսացել է առողջ խթան, որպեսզի հաղթահարվի այդ փորձությունը։

Մարիամ, ես համաձայն չեմ քեզ հետ: Մեր համակարգը չի հնացել, այն ուղղակի ողողվել է տարբեր բաներով, որով աղտոտվել է մեր համակարգի բոլոր պայծառ գծերը։

Ուսուցչի կերպարը առաջ և հիմա։ Շատ է տարբերվում, համաձայնեք։ Երբեմնի երկրորդ ծնող համարվող անձը հիմա նոր համակարգի մեջ գոյության պայքար է մղում «առաջադեմ» երիտասարդության հետ, որոնց մեծ մասը չի մտածում դժվարություններ հաղթահարելու մասին, այլ մտածում է, թե ինչպես դրանք ուղղակի շպրտի մի կողմ։

Լավ չցավեցնեմ ձեր գլուխները: Սովորողն ամեն տեղ էլ կսովորի, ուղղակի հարցը ընդհանուր մակարդակի մասին է, որը տարեցտարի, ցավոք սրտի, թուլանում է։

Դե ինչ, սովորեք, բացահայտեք նորը, մի վախեցեք դժվար առարկաներից և կտեսնեք, թե ինչ հաճելի է լինել բազմակողմանի զարգացած:

Հորաքույրս իր ընտանիքի հետ բնակվում է ԱՄՆ-ում: Վերջին անգամ նրան տեսել էի հինգ տարի առաջ: Չնայած ամեն օր շփվում էինք համացանցով, բայց շատ անգամ երազել եմ նրան կրկին տեսնել համակարգչի էկրանից այս կողմ:

Սեպտեմբերի 26-ն էր: Օրս սկսվեց սովորականի նման՝ դպրոց, տուն, դասեր: Բավականին ուշ էր, պատրաստվում էի քնելու: Դուռը թակեցին: Հայրիկս բացեց, և այնպես բղավեց, որ բոլորս վազեցինք դռան մոտ:

Հորաքույրս էր եկել: Լինում է, չէ՞, որ չես կարողանում տարբերել երազն իրականությունից: Ուզում էի հասկանալ, արդյոք ես քնա՞ծ եմ, թե՞ հենց նոր կատարվեց իմ երազանքներից մեկը: Բայց երբ փոքր քույրս ճիչեր արձակելով մոտեցավ հորաքրոջս, գրկեց նրան, ամեն ինչ հաստատվեց:

Բոլորս ապշել էինք, որովհետև ընդհանրապես չէիք սպասում այսպիսի անակնկալի: Այժմ մենք վայելում ենք այս հրաշալի օրերը միասին, անում այն ամենը, ինչ պլանավորել էինք դեռևս համացանցով՝ հետագայի համար: Ավաղ, մեկ ամսից նա հետ է գնալու: Միանշանակ կարոտն ավելի է ուժեղ է լինելու, որովհետև հիշելու ավելի շատ բան է լինելու: Բայց մինչ այդ մենք փորձում ենք ինչքան հնարավոր է շատ ժամանակ անցկացնել միասին:

Նախքան սեպտեմբերի մեկը իմ մտքում մեկ հարց էր՝ արդյո՞ք իմ նոր դասարանը կլինի լավը: Իմ ողջ տագնապներն ու մտավախությունները հօդս ցնդեցին՝ դասարանս լավն է:

Ամեն օր, երբ դասերս վերջացնում եմ, մտածում եմ՝ գիրք կարդալ, զբաղվել համակարգչով, թե հեռուստացույց դիտել: Եվ վերջում որոշում եմ, որ ավելի լավ է քնեմ՝ առավոտյան վաղ արթնանալ է պետք:
Առավոտյան, երբ հնչում է զարթուցիչս, մտածում եմ՝ վե՞ր կենամ, թե՞ 10 րոպե ավել քնեմ:
Երբ արթնանում եմ, պատրաստվում եմ, և արդեն տանից դուրս գալու ժամանակն է լինում, մտածում եմ, որ հաստատ ընկերներիս երկար չեմ սպասեցնի: Դա միակ բանն է, որ գրեթե հաստատ գիտեմ:
Սակայն ողջ օրվա ընթացքում իմ մտքում արդեն կես տարի է, ինչ մեկ հարց է պտտվում՝ լրագրո՞ղ պետք է դառնամ, թե՞ էքսկուրսավար: Երկուսի համար էլ անսպառ էներգիա և ճարտար լեզու է պետք, որը ես վստահ եմ՝ ունեմ: Ամենամտերիմ ընկերուհիս՝ Միմին, արդեն հոգնել է իմ հավերժական փնտրտուքներից: Երեկ, երբ դպրոցից տուն էինք գնում, և ես անվերջ խոսում էի, նա մի պահ կանգ առավ ու ինձ ասաց, որ երբ դպրոցն ավարտենք և արդեն ընդունվենք համալսարան, նա ինձ կնվիրի մի մեծ տուփ, իսկ ներսում կդնի թղթեր, որոնց վրա գրված կլինեն այն մասնագիտությունները, որոնք ես երբևիցե մտածել եմ ընտրել: Չգիտեմ, երևի շուտով կկողմնորոշվեմ իմ մտքերի խառնաշփոթի մեջ և այլևս ինձ, ընկերներիս և տանեցիներիս չեմ տանջի այդ հարցով՝ լրագրո՞ղ պետք է դառնամ, թե՞ էքսկուրսավար: