Տարբեր մարդիկ ինձ տարբեր անուններով են կոչել, բայց դրանից իմ էությունը չի փոխվել: Ես գալիս եմ հազարամյակների խորքից, այնտեղից, որտեղ մնացին իմ թշնամիներից ու բարեկամներից շատերը, մնացին, կործանվեցին, մոռացվեցին, բայց ես շարունակեցի քայլել ու կանգուն մնացի: Դժվար էր, հավատացեք: Ես՝ մեկը, անընդհատ ճնշողները՝ շատ:

Հաճախ ես էլ չէի հասկանում՝ որտեղից ինձ այդքան ուժ, այդքան կամք ու սեր դեպի կյանքը:

Ես մեծ էի, բայց, փոխանակ ավելի մեծանալուն, փոքրանում էի: Հակառակ բնության բոլոր գրված ու չգրված օրենքներին՝ ես փոքրանում էի: Ինձ սեղմում էին, վիրավորում, վերքեր հասցնում: Արյունաշաղախ ես շարունակում էի քայլել: Հաճախ ոչ ոք չէր էլ բուժում վերքերս: Ես ուժ էի գտնում՝ մտածելով ապագայում ինձ սպասողների մասին: Նրանց տեսնելով իմ երազներում՝ ես հաղթահարում էի ամենացավալի ու ծանր հարվածները: Բայց լինում էին պահեր, երբ ես հավաքում էի իմ ուժերն ու ցույց տալիս, թե ինչի եմ ընդունակ: Ես կռվում էի, պաշտպանվում էի, պաշտպանում էի այն, ինչ իմն էր ու նորից շարունակում էի քայլել:

Ես լսում եմ՝ ինչպես են միշտ խոսում իմ մասին: Չեմ հասկանում՝ ինչո՞ւ են միշտ ինձ լքում ու հեռվից փառաբանում, կարոտի խոսքեր ասում ու չեն գալիս ինձ գրկելու: Իմ մասին միշտ երգեր են գրում ու երգում, բայց երբեք իրենց երգածներն իրականություն չեն դարձնում: Ինձ միշտ բանաստեղծություններ են նվիրում, բայց երբ երկարատև հիվանդանում եմ, խնամքի, օգնության կարիք եմ ունենում, ոչ ոք ականջիս չի շշնջում բանաստեղծություններն ու սփոփանքի խոսքերը: Բոլորն ինձ սիրում են, բայց քչերն են հոգ տանում իմ մասին:
Ես անկախ երիտասարդ եմ կամ երիտասարդ անկախություն, բայց եռանդս չի հերիքում օդանավակայանումս չվերթի իրենց հերթին սպասող ընտանիքին մտափոխելու համար:

Ես տեսել եմ՝ ինչպես են թալանում, սպանում հայրերիս, ցավով հետևել եմ ու ի զորու չեմ եղել օգնելու նրանց: Ես չեմ կարողանում փրկել որդիներիս ու թեև հավերժ գրկում եմ նրանց, բայց ցանկանում եմ պահել կողքիս:
Խնդրում եմ, դադարեք ինձ խեղդել ձեր խոսքերով, ուղղակի լուռ պայքարեք, օգնեք ազատվել ինձ ներսից մաշողներից, օգնեք հանգստություն ու իրոք անկախություն գտնել:

Բարև, մի մոռացիր ինձ, իմ անունը Հայաստան է:

Բարև։ Երկար ժամանակ է՝ չես կարդացել ինձ։ Ծույլ եմ, ինչ խոսք։ Էսօր մի հետաքրքիր բանի մասին եմ ուզում խոսել։ Դու երաժշտական դպրոց հաճախում, կամ հաճախե՞լ ես։ Եթե այո, հավանաբար չես սիրել այդ պրոցեսը։ Իսկ ես սիրում եմ։ Բայց չէ, ես երգից հեռու եմ։ Կամ էի, չգիտեմ։ Հիմա շատ եմ ափսոսում, որ մերոնք ինձ փոքր ժամանակ երաժշտական դպրոց չեն ուղարկել։ Կարծում եմ՝ դա դպրոցի չափ կարևոր բան է։ Սովորել աշխարհի լեզուն։ Ու իրոք այդպես է։ Մարդու սիրտ տանող ճանապարհը ստամոքսով չի անցնում, ականջներով է։ Այդ միս ու արյան ամբողջության ժպիտը, կնճիռները, տխրությունը, այդ ամբողջը կարելի է կառավարել ձայնային ալիքների որոշակի տատանմամբ։ Ես ամերիկյան փոփ եմ սիրում։ Էն «դկը-ցկը» երգերն էլի, որ ընդհանրապես իմաստ չունեն։ Ուղղակի ականջիս դրանք հաճելի են, դրանց տատանման հաճախությունը ներքինիս «ուրախություն» ասվածի հաճախությունների հետ համընկնում են։ Դրանք լսելիս մի տեսակ ոգևորված, կայուն տրամադրություն եմ ունենում։ Ռուսական հին ռոք էլ եմ սիրում, Հախվերդյան էլ։ Դրանց տատանումները հանգստությանս են համընկնում։ Հարդ ռոք ասվածն էլ վատը չի, ռեփն էլ, թրեփն էլ։

Վատ երգը ո՞րն է։ Ուղղակի դու էդ պահին դրա կարիքը չունես։ Ոնց է, օր կա՝ խորոված ես ուզում, երբեմն՝ կարտոֆիլի ժարիտ, սովորական փլավ։ Մեկ-մեկ էլ ուզում ես թողնել էդ ամենը, դնել քո հաց պանիրն ուտել, դրանից համով բա՞ն։

Երգ-երաժշտությունն էլ է էդպես կառուցված։ Սիրտդ… Չէ, սիրտը արյան շրջանառության պատասխանատուն է մարդու մեջ։ Լավ, չգիտեմ՝ որ օրգանն է դրա պատասխանատուն։ Ընդհանուր կասեմ։ Դու ուղղակի էդ տրամադրության կարիքն ունես, մեջդ որոշակի հաճախությամբ տատանումներ են սկսել ու իրենց համապատասխան բան են պահանջում, ենթագիտակցորեն, գուցե չհասկանաս էլ։ Ու մի ամաչիր, որ ընկերությունդ ամերիկյան հայտնի խմբերի ֆանատ լինի, դու էլ հետները, բայց մի օր հանկարծ ուզես, ասենք, «Գտնված երազ»-ի տակ քնել։

Ի դեպ, վերնագիրը նյութից առաջ եմ հորինել։ Ցավող մատներիս մասին պիտի պատմեի, է: Շեղվեցի անկապ բաների վրա։ Սկսեմ։ 11 տարեկան էի, երբ հասկացա էս ողջ գրածս։ Նվագել էի ուզում։ Կիթառ։ Հա, էդ միակ բանն է, որ «շաբլոն» ասվածն է, բայց 11 տարեկանից մինչ օրս ահավոր սիրում եմ։ 11-ում դե դա ուղղակի երազանք էր, մերոնք էլ լուրջ չէին վերաբերվում: Նորմալ է, շատ է եղել՝ մի օր մի բան ուզեմ, վաղը մոռանամ։ Մի խոսքով, խոսելով ուզելս դադարեցրի, բայց սրտումս… Ահ, դե, էդ անտերը մենակ արյուն է ֆռռացնում, վերջ, յա… Մեջս մնացել էր, մի ինչ-որ խորը տեղ։

Էս տարի վերջապես գնեցի։ Ու կիթառից տեղյակ մարդիկ հասկացան վերնագրիս իմաստը։ Այո, կիթառն ահավոր ցավոտ է, երկու շաբաթ մեկուսիչ ժապավենով (իզոլենտ, էլի) փաթաթած մատերով էի, որովհետև սովորական վիրակապը նվագելուց պոկվում էր։ Բայց արժեր, բավականին հաճելի է ուզածդ երաժշտությունը կառուցել։ Ներքին տատանումներս սկսվում էին, ու էլ կոմպի մոտ չէի գնում. ազդակը մատներիս էր հասնում։ Հավես էր։

Նկատեցի՞ք, որ նյութիս առաջին մասը այսպես սրտաճմլիկ ձևով եմ գրել, երկրորդ պարբերությունից՝ մի քիչ կոշտ ու հեգնանքով։ Գրելու ընթացքում երգ էի լսում, ժանրը փոխվեց, հեհ։

Հա, մի բան էլ։ Ես ահավոր վատ բացատրող եմ, բառերով դժվար եմ ասում զգացածս։ Մամայից սկսած լեզվի ուսուցչիցս վերջացրած բոլորն այստեղ կասեին՝ «շատ կարդալուց ա»։ Բայց դե ինչ արած, հուսամ ինչ-որ չափով կհասկանաք։ Բայց դժվար։

Հ.Գ. Նյութիս ուշացումը կապված է պատվաստում ստանալուց հետո ստորին վերջույթներիս պարալիզացման հետ։ Կամ էլ ուղղակի ծույլ եմ։ 

Դեպքը տեղի ունեցավ մեկ ամիս առաջ: Արթնացա առավոտյան ժամը իննին, որովհետև պետք է գնայի Մալայան աչքի կլինիկա: Լվացվեցի, հագնվեցի, թեյ խմեցի, տանից դուրս եկա, սիրելիիս հաջողություն ասացի և վերելակով իջա առաջին հարկ: Ուղիղ մեկ ժամ սպասելուց հետո եկավ հինգերորդ համարի երթուղայինը: Քանի որ Մալայանում ինձ  «տշում» էին մեկ սենյակից մյուսը, վերադարձա տուն ահավոր հոգնած:

Երբ հասա մեր հարկ, հասկացա, որ ինչ-որ բան պակասում է, բայց այդ պահին իմ ուղեղը «մտածում էր» միայն թավայի միջի հավի թևիկների մասին: Երեկոյան դուրս եկա բակ, որպեսզի հանդիպեմ ընկերներիս: Ժամը տասի կողմերն էր, ես և Գռնոն (հանկարծ չփոխեք Գառնիկ գրեք), քանի որ նույն շենքից ենք, միասին մոտեցանք վերելակին: Երրորդ հարկում ես դուրս եկա վերելակից և առաջարկեցի Գռնոյին մի քիչ զրուցել մեր հարկում:

Եվ հանկարծ հասկացա, թե ինչն է պակասում.

-Գռնո, չկա… Սերս չկա, Գռնո… Տարել են, փախցրել են:

-Հա, էլի, չկա:

-Ախ, սիրտս, ես չեմ դիմանա էս ցավին, Գռնո:

-Լավ, ախպեր, չմտածես, կգտնենք սիրուդ: Հել տուն, հանգստացիր, վաղվանից կսկսենք որոնումները:

Ես այնքան վատ էի ինձ զգում, որ նույնիսկ չկարողացա Գռնոյին բարի գիշեր ասել:

Ամբողջ գիշեր չկարողացա քնել, մտածում էի իմ սիրո մասին:

Հաջորդ օրը առավոտից  դուրս եկա իմ սիրուն ման գալու: Ամենուրեք հարցուփորձ արեցի, նկարագրեցի նրա գեղեցկությունը, բայց ոչ ոք չկարողացավ ինձ օգնել:

Հույսս կտրած վերադարձա տուն: Չէի կարողանում չմտածել իմ գեղեցկուհու մասին:

«Պետք է մտքերս ցրեմ»,-մտածեցի ես և որոշեցի ինձ տալ խմիչքին:

Մեկ բաժակը դարձավ երկու, երկուսը՝ երեք, երեքը՝ վեց… Ստոպ, ի՞նչ վեց: Չէ, ես արդեն վատ եմ: Հավաքիր քեզ, Արման: Դու ուժեղ ես: Ապտակ, ևս մեկ ապտակ: Շատ ուժեղ էր, գիտակցությունս կորցրեցի: Բացում եմ աչքերս: Մեկ ժամ անգիտակից պառկած էի: Լվացվեցի, հաց կերա, կարծես արդեն լավ եմ:

Այդ դժբախտ դեպքից հետո անցել է մեկ ամիս, բայց ցավը  միևնույնն է, կա ու դեռ երկար կմնա:

Էհ, տեսնես հիմա որտե՞ղ է հեծանիվս:

Հ.Գ. Գողացել են կարմիր գույնի «Ֆիլիպս» ֆիրմայի հեծանիվ: «Ֆիլիպս» բառը գրված է հեծանիվի վրա մեծ սպիտակ տառերով: Եթե տեսնեք այդպիսի հեծանիվ, խնդրում եմ զանգահարեք հետևյալ հեռախոսահամարով. 094-94-49-26:

Գիտե՞ք դպրոցում իմ սիրելի առարկան որն էր: Պատմությունը: Հա: Էն, որ ոչ մեկը չէր ուզում էդ անիծված օրերը հասնեին, ես սպասում էի: Սիրում էի դասերը, երևի էն պատճառով, որ հեշտ եմ միշտ սովորել պատմությունը: Դե, բոլորն էլ էդպես են. ինչը հեշտ է տրվում, միշտ էլ սիրում են: Ես էլ բացառություն չեմ: Հա, հնարավոր ա՝ էդ դասագրքերը ինձ համար միշտ էլ գեղարվեստական գրականության նման բաներ են եղել: Բայց դրա մեջ հեչ էլ վատ բան չկա: Ախր, էնքան հետաքրքիր բաներ կան: Ես միգուցե չեմ հիշում, թե ո՞վ էր Հայոց արքան մեր թվարկության 160 թվականին, բայց փոխարենը գիտեմ, որ Էդվին Հաբլը ծնվել ա նույն թվին, ինչ Հիտլերը ու մահացել նույնին, ինչ Ստալինը:

Ասածս ի՞նչ ա: Առաջին հայացքից էնքան անպետք ինֆորմացիա է կրում իր մեջ էդ պատմություն կոչվածը: Ինչիս ա պետք իմանալ՝ ինչ ա եղել 200 տարի առաջ: Սխալվում եք: Պետք ա: Համ էլ՝ հետաքրքիր ա: Էդ տհաճ վերաբերմունքը պատմության հանդեպ դպրոցական ուսուցումից ա գալիս: Դասերը հաճախ անհետաքրքիր են (իմ բախտը բերել ա էդ հարցում), ու բացի էդ էլ մի մոտեցում կա մեր դասագրքերում: Ես գիտեմ հաստատ, որ սովորելու համար ճիշտ ա սիստեմատիկ դասերը, բաժին առ բաժին: Տենց էլ գրված են մեր դասագրքերում: Հա, էլի եմ ասում. տենց հեշտ ա: Բայց անհետաքրքիր: Դրա համար էլ դասագրքերը մեզ հաճախ մոլորեցնում են: Իրականում պատմությունը շատ ավելի բազմաշերտ ա: Այսինքն կան իրադարձություններ , որոնք շատ  ավելի մոտ են իրար, քան ձեզ թվում է: Այ, էդտեղ գալիս ա «պատմության ընկալում» հասկացությունը: Պատմության ընկալումը երևի ամեն մեկի դեպքում տարբեր ա լինում: Հիմնականում մարդկանց մեծ մասի համար պատմությունը մի երկար գիծ ա, որի վրա շարված են իրադարձությունները հերթով: Բայց…

1960-ականների վերջին, երբ մարդկությունն սկսվեց համարվել «տիեզերական հասարակության անդամ»՝ ուղարկելով մարդ տիեզերք, կամ տասնյակ զոնդեր դեպի Լուսին, Մարս, Վեներա. այդ նույն ժամանակ ԱՄՆ-ի 16 նահանգներում (Ֆլորիդա, Տեխաս և էլի ուրիշներ) սևամորթների ու սպիտակամորթների միջև միջռասայական ամուսնությունները օրենքով արգելված էին: Կամ օրինակ, գիտեք, չէ՞, ինչ է գիլիոտինը: Եթե չգիտեք, իմացեք արագ: Ըհը: Վերջին անգամ  մահապատիժ իրագործելու համար օգտագործվել  ա Ֆրանսիայում նույն թվականին, որին  լույս ա տեսել Ջորջ Լուկասի «Star Wars» ֆանտաստիկ սագայի առաջին մասը: Հայրս արդեն 6 տարեկան էր, հեհ… Զարմանալի ա:

Չէ, իրոք: Պատմությունն էսպես տարօրինակ բան ա: Մեկ էլ տեսար՝ էնպիսի բան եղավ ու էն ժամանակ, երբ ոչ մեկը դրան չէր սպասում: Ո՞նց ա հիմա. մարդկության հաշվարկներով Մարսը լրիվ գաղութացնելը 1000 տարվա պատմություն կլինի սկսած մեր օրերից: Բայց հնարավոր ա 100 տարի հետո պատկերը լրիվ ուրիշ լինի: Ի՞նչ 100 տարի: Քանի որ պատմության մասին ենք խոսում, պատմական ակնարկներով ասեմ, էլի: Համ էլ հետաքրքիր ա: Հա, ի՞նչ էի ասում: 100 տարվա պահով: Հա: 1903 թվականին աշխարհահռչակ New York Times-ը մի հոդված հրապարակեց, որի մեջ նշվում էր, որ մարդկությունը չի կարող ստեղծել թռչող մեքենաներ մոտակա 1-10… միլիոն տարիների ընթացքում: Իսկ նույն թվականի դեկտեմբերին Ռայթ եղբայրները (Օրվիլն ու Ուիլբուրը) վերցնում  ու Հյուսիսային Կարոլինայում  մարդկության պատմության մեջ առաջին թռչող մեխանիզմով թռիչք են կատարում: 1908-ին էլ պնդվում էր, որ ոչ մի թռչող մեխանիզմ երբևէ չի կարողանա Նյու Յորքից հասնել Փարիզ: Ո՞վ էր ասում էդ կատարյալ ապուշությունը: Օրվիլ Ռայթը:  Հիմա ի՞նչ՝ երևի կասեք դուք: Ոչ մի բան: Ուղղակի օրինակ եմ բերում, թե ինչքան անկանխատեսելի ա պատմության ընթացքը: Ամեն ինչ շատ ավելի խառն ա պատմության մեջ, քան դպրոցում ենք սովորել:

Ես միշտ էլ էն կարծիքին եմ եղել, որ ոչ թե պատմությունն ա կերտում կերպարներ, այլ կան էնպիսի կերպարներ, որոնք կերտում են պատմությունը իրենց գոյությամբ ու գործերով: Սենց: Էլի չեմ հիշում ով ա ասել (ոնց-որ նկարիչ էր), բայց մի միտք ա ասել, որ հարյուրավորների հետ հաճախ պտտվում ա ուղեղումս: Ասում ա՝ մարդը կարող է մահանալ 2 անգամ. առաջինը՝ ֆիզիկապես, երբ դադարում ա շնչել, իսկ երկրորդը, երբ իր անունը տալիս են վերջին անգամ: Լավ ա չէ՞ ասել: Ասելուց տենց են ասում, էլի:

Սենց բաներ:  Ամեն պահի քո արարքը հնարավոր ա փոխում ա պատմության ընթացքը, ասենք, 2500 թվականին ապրողների համար: Ուրեմն, զգույշ: Դու պատմություն ես կերտում:

Հ.Գ. Ոգեշնչեց Ջարեդ Դայմոնդը:

Մայիսն էր, դեռ չէին ավարտվել դասերը։ Մի օր դասերից հետո ընկերուհիներիս հետ նստեցինք դպրոցին կից շենքի բակում։ Ես միանգամից նկատեցի այդ շենքում ապրող երեխաներից մեկին։ Նրան մենք վաղուց էինք ճանաչում. 5 տարեկան տղա էր՝ մարդամոտ, շփվող ու հյուրընկալ: Միշտ մոտենում էր մեզ ու առաջարկում իր խաղալիք մեքենաներով խաղալ, հրավիրում էր իրենց տուն՝ սուրճ խմելու։ Ինչքան էլ որ անսովոր էր այդ տարիքի երեխայից նման առաջարկ ստանալը, մենք ծիծաղում էինք ու խոստանում հաջորդ անգամ անպայման ընդունել սուրճի հրավերը։ Նրա աչուկները նմանեցնելով ծովի կապույտին՝ նրան ուզում եմ կոչել Ծովիկ։

Ծովիկը այդ պահին ծանոթանում էր իրեն տարեկից մի տղայի հետ, որն իր հոր և իրենց շան հետ դուրս էր եկել զբոսնելու։ Նրանք նստել էին մեզնից ոչ հեռու այնպես, որ լսելի էր նրանց խոսակցությունը։ Մեր Ծովիկն անընդհատ հարցեր էր տալիս տղային ու անընդհատ խոսելու թեմա էր փնտրում, իսկ տղան համառում էր ու չէր ուզում պատասխանել նրան։ Հայրը, տեսնելով, որ իր տղան աննրբանկատորեն չի ուզում ծանոթանալ Ծովիկի հետ նույնիսկ իր հորդորներից հետո, սկսեց ինքը խոսել։ Սկսեց հարցուփորձ անել ընտանիքի մասին, Ծովիկին իրենց շան մասին պատմել: Ծովիկի դեմքի ժպիտը նոր էր վերադարձել, երբ հանկարծ մյուս տղան կանգնեց, գրկեց հոր ոտքն ու ասաց.

-Իմ պապան ա, դու գնա, իմն ա… Պա՛պ, մի խոսա իրա հետ:

Ծովիկը գլուխը կախեց։ Նա նոր էր պատմել, որ իր հայրն արդեն մի քանի տարի է՝ արտերկրում է աշխատում, ու որ ինքը շատ է կարոտել նրան։

Տղայի հայրը կատակի տվեց.

-Որ քո հայրն եմ, իրավունք չունե՞մ ուրիշ երեխաների հետ խոսելու։

-Չէ, մի խոսա,- ասաց փոքրիկն ու ավելի ամուր գրկեց հորը։

Ծովիկը մի կողմ քաշվեց, սկսեց շոյել շանը։ Բայց տղան դա էլ թույլ չտվեց։ Նա բաց թողեց հորն ու հիմա էլ շնիկին գրկեց։

-Իմ շնիկն ա, գնա,- ասաց ու թեթև հրեց Ծովիկին։

-Դե, մենք գնանք, դուք իրար հետ խաղացեք,- ծիծաղելով ասաց հայրը, շոյեց երկուսի գլուխն էլ ու շան հետ տուն գնաց։

Մի քանի րոպե անց երեխաներն արդեն լավ խաղընկերներ էին դարձել, իսկ մյուս տղան այնքան էր տարվել խաղով, որ մոռացել էր թե՛ իր հոր, թե՛ շան մասին։

Մենք գնացինք, բայց իմ մտքում դեռ պտտվում էր այն հարցը, թե որտեղից մի երեխայի մեջ այդքան վառ արտահայտված սեփականատիրական բնավորություն, իսկ մյուսի՝ այդքան պարզություն ու անհիշաչարություն։

Հերտրուդ Ստայնը մի անգամ ասել է. «Ինչքան էլ ծերանանք հոգում, միևնույն է բոլորս նույն տարիքին ենք»:

Չնայած համաձան եմ, որ տարիքով մարդիկ էլ են ջահել, բայց արդեն հոգնել են ցավից, կորուստներից ու անվերջ հուսալուց: Առաջ էս թեմայի մասին չէի մտածում, չէ որ ես ջահել եմ, դեռ նոր եմ սկսում սավառնել կյանքում, դեռ նոր եմ սովորում վստահ բացել թևերս և չտատանվել անցողիկ քամիներից:

Մի քանի օր առաջ գնացել էինք Մասիվի հանրակացարաններ, և քանի որ ես Կարմիր խաչի կամավոր եմ, իմ պարտքն եմ համարում օգնել կարիքը ունեցող մարդկանց: Այդ օրը այցելությունների օր էր՝ պետք է զրուցեինք տատիկների ու պապիկների հետ, պատմեինք մեր ու մեր կյանքի, նպատակների մասին ու մտովի նրանց հասցնեինք իրենց անցյալը: Երկար զրուցում էինք բոլորի հետ, իսկ նրանք անընդհատ ընկնում էին հուշերի գիրկը: Հիշում էին անցած գնացած, լավ ու վատ օրերը և թե ինչպես են առաջին անգամ սիրահարվել, դպրոց գնացել ու համբուրվել: Հանդիպման ընթացքում բերում ու հյուրասիրում էին իրենց ամենահամեղ շոկոլադներն ու կոնֆետները, որ գիտեմ ինչքան դժվարությամբ են ձեռք բերել: Քայլում էի մութ միջանցքով ու աչքերս ծանրացած էին աղի ջրով, որ պատրաստ էր ամեն պահի կաթիլ դարձած աննկատ հոսել այտիս վրայով ու ընկնել հատակին, քանդված ու ոտքերի տակ ծեծված հատակին, որ տեսնում ու զգում էր նույնիսկ այն, ինչը իմ սիրտը չկարողացավ: Մի տատիկի հետ էի խոսում: Պատմեց իր կյանքից, ու թե ոնց են իր ամուսինը, որդին ու աղջիկը մահացել ու վերջում ծիծաղով ավելացրեց. «Չեմ հասկանում, թե ինչի եմ մինչև հիմա ողջ մնացել, թե ինչի Աստված ինձ ողջ թողեց»:
Շատ ազդվեցի: Տուն գալուց ամբողջ ընթացքում լսում էի այդ բառերը: Ծիծաղով ասաց, որ ինձ վատ չզգայի, բայց չէր կարող էլ մեջը պահել, պիտի արտահայտվեր: Սիրեցի էդ տատիկին:
Բայց չէ որ տարիքը իրոք կապ չունի հոգում մեռած կամ դեռ ողջ լինելու հետ: 20 տարեկանում էլ կարող ես արդեն կործանված լինել, իսկ 60-ում դեռ վայելել կյանքի ամեն մի ակնթարթը: Տարիքը կապ չունի ապրելու ցանկության հետ: Մի բան ևս հասկացա: Պետք է գոհ լինենք նրանից, ինչ-որ ունենք՝ սիրենք մեր շրջապատի մարդկանց ու փորձենք հասկանալ նրանց ու նրանց պահվածքը: Կյանքին այլ տեսանկյունից նայենք ու վստահենք մեր սրտին, որ երբեք չի խաբի և կզգա այն, ինչը այնքան լավ թաքնված է աչքից:

Նկատե՞լ եք՝ ինչքան անիմաստ բաներ կան մեր կյանքում, ու ինչքան անիմաստ ծախսեր ենք մենք անում: Օրինակ` բոլոր առարկաների համար տետր գնելը: Կարո՞ղ ենք, չէ՞, համատեղել, բայց կան ուսուցիչներ, որ պարտադիր առանձին տետր են ուզում: Ու անիմաստ ծախսեր ոչ միայն մենք մեր ընտանիքներում ենք անում, այլ նաև մեր կառավարությունն է անում: Խոսքս գազի մասին չի, ժողովուրդ, այլ մեր ներքին, քաղաքային անիմաստ ծախսերի: Սկսեմ սկզբից…

Գնացել էի Երևան ու մի քանի շաբաթ Վանաձորի երեսը չէի տեսել: Միշտ, երբ երկար բացակայում եմ, քաղաքում ինչ-որ փոփոխություններ են լինում, օրինակ` նոր խանութ, ասֆալտապատած փոսեր, կամ էլ նոր առաջացած ավելի մեծ փոսեր: Մի խոսքով, այն, ինչ տեսա այս անգամ, շատ անսպասել էր: Հենց իմ թաղամասում` Դիմացում, Ունիվերսամի առջև, մեծ տառերով գրված էր թաղամասիս անունը: Բան չունեմ ասելու, լավ բան եք արել, բայց ախր, դրա իմա՞ստը: Մեր քաղաքում այնքան շատ ծախսելու տեղ կա, որ նման թիթիզությունների վրա գումար ծախսելը անիմաստ է: Մի որոշ ժամանակ անց էլ գնացի Բազում թաղամաս, ու նույն պատմությունն էլ այնտեղ էր: Դե բա հո Դիմացից հետ չէի՞ն մնալու: Սրա փոխարեն քաղաքում ավելի կարևոր խնդիրներ կարող էին լուծվել:

Մի հատ էլ անիմաստ բան կա: Կներեք, բայց էլի Դիմացից պետք է խոսեմ: Դե հիմա ի՞նչ անեմ, որ այստեղ եմ ապրում: Դիմացի այգում հեծանիվների համար հատուկ տեղ են հատկացրել, որ հեծանվորդները իրենց հեծանիվները կողպեքով ամրացնեն ու թողնեն այդտեղ: Էլի շատ լավ բան եք մտածել, հասկանում եմ, որ ուզում եք հեծանվորդների կուլտուրան զարգանա մեր քաղաքում: Բայց, նախ և առաջ, մեր քաղաքի հեծանվորդները այդքան շատ չեն, իսկ եղածներն էլ այդքան հարուստ չեն, որ իրենց միակ հեծանիվը համարձակվեն թողնել առանց հսկողության, այն էլ որտե՞ղ` Դիմացում:

Ու մի բան էլ պետք է ասեմ, չնայած նրան, որ այս թեման իմ կողմից շատ է շոշափվել: Դիմացի այգու վերևի փողոցում, մոտ մեկ շաբաթ առաջ սկսել էին փոսային նորոգումները, փոսերը կտրել էին, մնում էր միայն ասֆալտապատելը, բայց դեռ հույս չկա, որ այդ մի օրվա գործը մի օր կարվի: Մի խոսքով, Վանաձորում փաստորեն անիմաստ ծախս է նաև փոսային նորոգումը: Էլ ո՞ւր եք անում, սպասեք՝ ձյուն կգա ու բոլոր փոսերը կփակի:

Ամառային հերթական պայծառ ու տաք օրերից էր, որը ոչնչով չէր տարբերվում մյուսներից, ես կրկին չնչին առիթն օգտագործում էի տանից դուրս գալու համար: Չնայած եղանակին՝ նախընտրում էի դուրս գալ տանից, միշտ այդպիսին եմ եղել: Տանից կանգառ ճանապարհին սկսեցի մտածել օրերի, դեպքերի, մարդկանց ու քաղաքի մասին: «Ամեն ինչ նույնն է»,- ասացի ինքս ինձ, երբ փորձում էի հիշել, թե երբ է վերջին անգամ այս ճանապարհին ինչ-որ փոփոխություն տեղի ունեցել: Չէի կարողանում. ամեն բան նույնն էր՝ խանութները, խանութների առջև նստած տիկնայք, ատամնաբույժն ու նրա այցելուները:

Մոտենում եմ արդեն կանգառին: Վերլուծելով նույնությունն ու մտածելով կանգառի մասին՝ վստահ ասում եմ՝ դե, պաղպաղակ վաճառող տղան իր տեղում նստած է լինելու, վարորդները ծառերի ստվերի տակ ինչ-որ զբաղմունք գտել են հաստատ, իսկ կանգառում նույն դեմքերն են լինելու: Հասա կանգառ, ու ամեն ինչ այնպես էր, ինչպես մտածում էի: Պաղպաղակ վաճառող տղան իրեն հատուկ հանդարտությամբ նստած էր իր տեղում, վարորդները ծառերի ստվերի տակ նարդի էին խաղում, իսկ կանգառում նույն մարդիկ էին:

Չհասցրի երկար մտածել ու վերլուծել՝ երթուղայինը եկավ: Մի քանի կանգառ անց հասկացա, որ մեծ խցանում է: Զարմացա՝ Աբովյանում երբեք նման խցանում չի լինում, սակայն երկար ժամանակ չպահանջվեց հասկանալու համար, որ զինկոմիսարիատի առջև խցանման պատճառը միայն զորակոչը կարող է լինել: Երթուղայինը, չափազանց դանդաղ առաջ շարժվելով, հասավ զինակոչիկների մեքենային: Ակամա հիշեցի եղբորս ճանապարհելու օրն ու կրկին հասկացա, որ ամեն ինչ նույնն է՝ այդ տեսարանին սովոր վարորդը, որի դեմքը ոչ մի արտահայտություն չէր ստանում, արդեն «զինվորի մայր» կոչմանն արժանացած կանանց հպարտ հայացքներն ու թաց աչքերը, միայնությունից վախեցող քույրերն ու եղբայրները, 18-ամյա տղաները, որոնք ժպտում էին ավտոբուսի պատուհանից՝ ցտեսություն ասելով հարազատներին: Երթուղայինում բոլորը մոռացան ժամանակի մասին, մոռացան, որ ուշանում են, ու բոլորի ուշադրությունը պատուհանից դուրս էր:

Զինակոչիկների մեքենան շարժվեց երթուղայինին հավասար, արագ սլացավ՝ հետ դառնալու նպատակով: Սլացավ՝ հետևում թողնելով բազում հայացքներ, ես ինքս շրջվեցի ու հետ նայեցի դեպի զինկոմիսարիատի առաջ հավաքված բազմությունը: Պատահական նկատեցի անդորրն ապահովող ոստիկանին, որի աչքերից ցած գլորվեց արցունքի կաթիլը: Քարացած նայեց զինակոչիկների մեքենայի հետևից ու ակնթարթորեն մաքրելով աչքերը՝ շարունակեց ծառայությունը: Երբեք չեմ մոռանա նրա կեցվածքն ու զինակոչիկներին ճանապարհող հայացքը:

Այդ պահին հասկացա, որ ամեն ինչ չէ, որ նույնն է:

Երբեմն շատ դժվար է գրել մի այնպիսի թեմայով, ինչպիսին մարդկային պրոֆեսիոնալիզմն է: Ես միշտ էլ կաղացել եմ նախաբաններից, սակայն այս թեման այնքան խորն է, որ ես ուղղակի չեմ կարող ինձ թույլ տալ մակերեսային նախաբաններ: Օրինակ՝ «Բարև ձեզ, ես երկար ժամանակ է՝ բացակայել եմ», կամ էլ՝ «Ահա իմ նյութը. այն այսինչ բանի մասին է»:

Ոչ, այս թեմայի լրջությունը և կարևորությունը ինձ թույլ չեն տալիս օգտվել նման մեթոդներից: Բայց ձեր մեջ ինձ թվում է հարց ծագեց, թե ինչ թեմայի մասին է գնում խոսքը: Իմ կողմից շատ սիրված և տաղանդավոր կոմպոզիտոր Էննիո Մորիկոնեն, որն իմ սիրած շատ ֆիլմերի սաունդթրեքների հեղինակն է, ունի մի հոյակապ մեղեդի «Պրոֆեսսիոնալը» ֆիլմի համար: Ֆիլմ, որը պատմում է գործի հանդեպ պրոֆեսիոնալ վերաբերմունքի մասին: Հենց այդպիսի մարդկանց մասին է իմ այս նյութը, մարդիկ, որոնց համար Հիպոկրատի երդումը սովորական բառակույտ չէ, ոտանավորի նման արտաբերված, պարզապես դիպլոմ ստանալու համար, և որոնց համար մարդկային կյանքեր փրկելը հենց աշխատանք է: Մարդիկ, որոնց համար չկա «ոչ աշխատանքային պայմաններ» հասկացություն, և որոնք մարդկային կյանքերը փրկում են առանց որևէ լարվածության: Չէ որ մարտի դաշտում զինվորի համար կարող է ճակատագրական լինել յուրաքանչյուր սխալ դրած քայլ, իսկ նրանք՝ վտանգելով սեփական առողջությունը և կյանքը, ուղղում են այդ սխալները: Նրանց, առաջին հայացքից սառը հայացքներում այնքան մարդկային ջերմություն կա, որ անգամ մի ժպիտը կարող է կյանք վերադարձնել նույնիսկ այն զինվորին, ումից ճակատագիրը խլել է քայլելու կամ ինչ որ բան ձեռքին բռնելու բաղձալի հնարավորությունը: Այս մարդկանց աչքերը միշտ հեղեղված են բազմաթիվ հաղթանակների և անհաջողությունների արցունքներով: Նրանց հայացքը լի է քաջությամբ, բայց նաև խոնարհ համեստությամբ: Չէ որ նրանք աշխատում են անմարդկային պայմաններում, մարտի դաշտերում, որտեղ փամփուշտները երամի նման ճախրում են գլխիդ վրայով: Եվ նրանք աշխատում են այդ պայմաններում և լավ են աշխատում: Նրանց հպարտ ու հերոսական անձերը ողողված են բոլոր այն մարդկանց օրհնանքով, որոնց ճակատագիրը գուրգուրել և ընծայել է նվիրական հնարավորություն՝ տեսնելու ամուսնու, զավակի կամ եղբոր փրկությունը, թվում է, անելանելի իրավիճակներից: Այս մարդիկ միայնակ հովիվներ են, քանի որ ոչ ոք չգիտի նրանց անունները, բացի այն մարդկանցից, որոնց համար կյանք կոչվող թատրոնի երկրորդ մուտքը բժիշկների հմուտ ձեռքերով է բացվել:

Երբ խոսում են հերոսների մասին, ակամայից այս մարդկանց եմ հիշում, քանի որ բախտը ինձ նույնպես պարգևել է այդ մարդկանց հետ շփվելու պատիվը: Չէ որ հերոսները մեզ նման մարդիկ են, իսկ մարդ լինելու համար միայն խոսելը բավարար չէ: Այդ կոչումը պետք է վաստակել: Այս մարդիկ, անցնելով պատերազմի ողջ թոհուբոհով, տեսնելով մարդկային կյանքերի կորուստները, կարողացել են մարդ կոչման շքանշանը պահպանել, իսկ այդ շքանշանը ոչ մի փողով չես գնի:

Այս մարդիկ զինվորական բժիշկներն են, հերոսներ, որոնց սխրանքը կարիք չունի ամպագոռգոռ խոսքերի, մարդիկ, որոնց փոխարեն խոսում են հազարավոր հուսալքված մայրերի և զինվորների երջանկությունից թրջված աչքերը: Ահա թե ովքեր են մեր ժամանակի հերոսները: