Ամառ է, և սա նորություն չէ, կարծում եմ։ Դե քանի որ ամառ է, ուրեմն պետք է քրտնաջան աշխատել՝ այգին ջրել, կոմպոտ փակել, իսկ տղամարդիկ անասունների համար պետք է խոտ բերեն։ Այս հարցերում մեր ընտանիքը բացառություն չէ։

Արդեն մի քանի օր է, ինչ արթնանում եմ ժամը 6-ին, որ գնամ խոտ հնձելու, կամ ասենք, խոտ հավաքելու։ Բայց չես կարող քեզ համար հեշտ լինելու պատճառով հնձածը միանգամից հավաքել: Պետք է անպայման մեկ օր անցնի հնձելուց հետո, հակառակ դեպքում, համ անասունները լավ չեն ուտի, ու խոտը կփչանա, կամ ասենք, տուկ կապելուց լավ չի կապվի, և անիմաստ փող կծախսվի։ Դրա համար մի օր գնում ենք հնձում, հաջորդ օրը նոր հավաքում։ Մեզ այս պահի դրությամբ հարկավոր է 1300 հատ տուկ,բայց մենք ունենք 300 հատ։ Չնայած դեռ տուկ ենք անում, բայց գյուղի խոտհարքները չեն հերիքի, կհերիքեին, եթե հնձեինք Մեծ հողեր կոչվող հանդամասը։ Ինչո՞ւ չենք հնձում։ Ասեմ։ Բաղանիսի այդ հանդամասը գտնվում է ուղիղ թշնամու դիրքերի առաջ։ Եթե փորձ անես հնձել, կրակահերթերը կուղղվեն քո ուղղությամբ:

Օրեկան հնձվորները հնձում են 2-3 հեկտար խոտհարք։ Ոմանք իրենց ուտելիքը տանում են իրենց հետ, ոմանք գալիս են տուն՝ հաց են ուտում, մի քիչ էլ հանգստանում են ու նորից գնում են հնձի։ Հնձվորները հիմնականում լինում են 25-40 տարեկան տղամարդիկ։ Ոմանք իրենց տեխնիկայով են հունձ անում, ոմանք էլ գերանդիներով։ Կան ընտանիքներ որտեղ տղամարդը արտագնա աշխատանքի է գնացել։ Իրենք Էլ իրենց անասուններին պահելու համար խոտը գնում են կամ բանվորներ են վարձում, որպեսզի բերեն իրենց խոտը։

Հիմա անձրևներ են, և անձրևին չես կարող խոտ հնձել կամ հավաքել, այդ իսկ պատճառով ես այս երկու օր է՝ հանգստանում եմ։

Բարև, մա՛մ։ Ո՞նց ես, ի՞նչ ես անում… Երկար ժամանակ է՝ չենք խոսել։ Գիտե՞ս, մա՛մ, կարոտել եմ քեզ շատ։ Գիտեմ, մա՛մ, քեզ երբեք չեմ ասել, որ կարոտում եմ, որ սիրում եմ շատ-շատ… Կներես, էդպիսինն եմ, ինչ անեմ, չեմ կարողանում զգացմունքներիս մասին խոսել, իսկ դու մտածում ես, թե քեզ չեմ սիրում։

Մամ, ախր քեզնից թանկ էլ ո՞ւմ ունեմ, ո՞նց կարող եմ չսիրել նրան, ում շնորհիվ ես գոյություն ունեմ։ Ուզում եմ էս նամակի միջոցով զգացմունքներիս գոնե 1%-ը նկարագրեմ։ Մամ, կյանքի էս դժվար փուլում մենք միասին չենք։ Էնքան եմ զգում կարիքդ… Գիտե՞ս, էնպես կուզեի հիմա կողքիս լինեիր։ Գլուխս դնեի ծնկներիդ ու մի կուշտ լաց լինեի։ Մանրամասն պատմեի էն բոլոր դժվարությունների ու ձախողումների մասին, որ պատահեցին ճանապարհին էս մեկ տարվա ընթացքում՝ երբ բաժանվեցինք իրարից, երբ որոշեցի, որ ես արդեն մեծ եմ, ես կարող եմ ինքնուրույն որոշում կայացնել ու կարող եմ քեզնից հեռու ապրել։

Խոստովանում եմ, մա՛մ, փոշմանել եմ, սխալվել եմ, խաբվել եմ… Կուզեի բարկանայիր ու ասեիր, որ դու զգուշացրել էիր, իսկ ես քեզ չլսեցի… Բայց, չէ… Դու երբեք էդպես չէիր ասի, այլ ուղղակի ամուր կգրկեիր ու կասեիր. «Ես քեզ սիրում եմ, իմ աղջիկ»։

Մամ, հիշո՞ւմ ես, ինձ հրաժեշտ տալուց ասացիր. «Կներես, իմ աղջիկ, ես չէի ուզի էսպես լիներ, բայց խոսք եմ տալիս՝ շուտ կվերադառնամ»։ Իրականում ես պիտի ներողություն խնդրեի, որ ցավ եմ պատճառել քեզ, որ մենակ եմ թողել։

Մա՛մ, իսկ հիշո՞ւմ ես, հաճախ էիր ասում. «Ի՞նչ էի անելու առանց քեզ, պստլոս, մամայի օգնական…»։ Իսկ ե՞ս, մամ, իսկ ե՞ս ինչ էի անելու առանց քեզ։ Ես էդպես էլ «մամայի օգնական» չեղա։ Ների՛ր, մա՛մ։ Սիրում եմ քեզ։

-Հարո՛ւթ, ինչ-որ նորություն կա՞ աշխատանքիցդ:

-Չէ, դեռ մերժում եմ ստանում ամեն տեղ: Անգամ զինգրքույկիս չեն նայում: Օ՜ֆ, չգիտեմ վերջը ինչ ա լինելու:

Միշտ հպարտությամբ եմ խոսում լավագույն ընկերներիս մասին: Հարութը ապրիլյան պատերազմի մասնակից է, բայց դժվար է նրա բերանից որևէ խոսք քաշել պատերազմի մասին, որովհետև այնտեղ կորցրել է իր մանկության ընկերներից մեկին: Երբ առաջին անգամ փորձեցի տեղեկություն ստանալ, հազիվ լսելի ձայնով ասաց.

-Գրկումս էր, երբ վերջին երեք անգամ շնչեց: Կորցրի նրան:

Պատերազմից հետո կյանքին այլ աչքերով է նայում: Երբ սարսափելի իրադարձություններ եմ պատմում, սառած հայացքով նայում, ոչինչ չի ասում: Տխուր հարցնում եմ.

-Բա չվախեցա՞ր:

-Ինչի՞ց:

-Դիակներից:

-Ըհըն:

Հիմա աշխատանք է փնտրում: Ո՞ւմ են պետք զինգրքույկը, դիպլոմն ու մեդալը: Հնարավորություն ունի երկրից ընդմիշտ գնալու և կյանքը վայելելու, բայց «գլխի այծերը» չեն թողնում.

-Հա՛ր, քո տեղը լինեի, կգնայի ԱՄՆ ու ոչ էլ հետ կգայի: Կսովորեի, կաշխատեի ու անհոգ կապրեի:

-Բա երկի՞րդ: Ո՞նց հեշտ թողնեմ գնամ: Էս երկրի սահմանը պահելիս ձմռանը նեղություն ու անքնություն եմ քաշել, էս երկրի համար լավագույն ընկերոջս կորցրի: Ո՞ւ: Հայրենիքիս քաղցրությունը ԱՄՆ-ում հնարավորություն կունենա՞մ զգալու:

-Հարո՛ւթ, հայրենասիրական պաթոսի ժամանակը չի: Գնա, սովորիր, աշխատիր ու ապրիր: Տեղավորվի, ինձ էլ կկանչես:

Անկեղծ ասած՝ հասկանում եմ Հարութին: Տարիներ առաջ շատ էի մտածում արտասահմանում ապրելու մասին, բայց հիմա կյանքս Հայաստանից դուրս չեմ պատկերացնում: Լավ երկիր է, թե վատ՝ իմն է: Բայց ես էլ եմ ուզում, որ ընկերներս լավ ապրեն, լավ աշխատանք ունենան: Այդ խոսակցությունից հետո պիտի խոսեի մյուս ընկերոջս՝ Ռուբենի հետ: Նա էլ է քառօրյայի մասնակից, բայց դեռ սովորում է ԵՊՀ-ում: Ռուբենին բոլորն են ճանաչում, անսպառ տաղանդով երիտասարդ է: Հպարտանում եմ, երբ ամեն անգամ խոսում եմ նրա մասին՝ վերջում հավելելով՝ լավագույն ընկերներիցս ա, բա՜:

-Ռուբ, ի՞նչ արեցիր:

-Չգրեցին:

-Ո՞նց:

-Դե, ասացին, որ չեն գրի զինգրքույկումս, թե ապրիլյան պատերազմի մասնակից եմ: Դիմել եմ արդեն նախարարություն, ասել են՝ մինչև օգոստոսի 15-ը կլինի, բայց չեմ հավատում:

-Լավ չի:

-Աչքերս ապշահար չռել էի: Հիշեցի, ոնց էի պայթյունից հետո հայտնվել հիվանդանոցում:

-Բայց ի՞նչ են ասում:

-Ասում են՝ դու կռիվ արե՞լ ես:

-Ախր, դրանց ձեռքը կջարդվի՞, որ գրեն: Անգամ մանրամասն փաստերն եք ներկայացրել:

-Չգիտեմ, բայց վարձիս օրը մոտենում ա: Ուզած-չուզած 500 հազար դրամն առանց զեղչելու պիտի մի ձև մուծեմ:

Մի ընկերս ունի զինգրքույկ, որի մեջ նշված է իր մասնակցությունը ապրիլյան պատերազմին, բայց օգուտ չունի, իսկ մյուս ընկերս պայքարում է ունենալու համար՝ հուսալով, որ անպայման դա կլուծի իր ֆինանսական խնդիրները: Ինձ մնում էր միայն վերադառնալ տուն և ողջ երկար ճանապարհի ընթացքում լավ խորհել: Գուցե մի նոր բան մտածեմ:

Հավանաբար առավոտ էր: Երևանյան շոգ առավոտներից մեկը: 17-ի երեխեքով պիտի գնայինք ֆոտոարշավի: Բաժանվեցինք խմբերի ու գնացինք տարբեր ուղղություններով: Մենք՝ Լիլիթի գլխավորությամբ, քայլեցինք դեպի Կոնդ՝ ֆոտոների հետաքրքիր գաղափարներ գտնելու հույսերով լցված: Ֆոտոարշավների ամենահետաքրքիր կողմերից մեկն այն է, որ նոր ընկերներիդ ավելի մոտիկից ճանաչելու հնարավորություն ես ստանում: Ու այդպես նկարելով ու ծանոթանալով քայլում էինք: Երևանյան նոր գույներ բացահայտեցինք, առօրյայի հետաքրքիր տարրեր: Այն էլ ինչ գույներ էին, է՜… Բայց այդ ուրախ գույների կողքին հասցրեցինք նկատել նաև տխրության նուրբ երանգները:

Երևանյան փողոցներից մեկում՝ իսկ ավելի կոնկրետ Սարյանում, մի պապիկի հանդիպեցինք՝ գրիչ էր վաճառում:

-Էրեխե՜ք ջան, 3 գրիչը 200 դրամով եմ տալիս: Երկուսն իրար հետ 200 եղավ, տեսեք՝ արդյունքում մեկն էլ շահում եք:
-Հա, բայց էդ գրիչը 30 դրամ արժե,- չդիմացավ ու ասաց երեխեքից մեկը:

Դե բոլորս էլ գիտենք՝ գրիչը 30 դրամ արժե, բայց էդ մարդն էլ պիտի մի ձև ապրի, չէ՞: Երբ իրեն նկարելու թույլտվություն խնդրեցինք, մեզ հետ հաճելի զրույց սկսեց ու տարբեր բնագավառներից հարցեր սկսեց տալ.

-Էրեխե՛ք ջան, բա գիտե՞ք՝ էս փողոցը ում անունով ա:
-Հա, ո՞նց չէ, հենա գրված ա՝ Սարյան:

Հետո Սարյանի անունը հարցրեց, Սարյանի հոր անունը ու հարցերի թեման կտրուկ փոխեց. անցավ գրականությանը, քիմիային, ֆիզիկային: Ու էդպես ամեն բնագավառից մի դժվար հարց գտնում էր, իսկ հարցերի մեծ մասին մենք էդպես էլ չկարողացանք պատասխանել:
Մենք իհարկե կշարունակեինք հաճելի զրույցը, բայց ժամանակ չկար՝ պիտի առաջ շարժվեինք: Շնորհակալություն ասացինք ֆոտոների համար ու շարունակեցինք մեր ճանապարհը: Մենք շարունակում էինք քայլել, բայց մտքումս դեռ այդ մարդն էր: Մտածում եմ՝ տարօրինակ է, չէ՞, էս մարդը էսքան բան գիտի, բայց էստեղ գրիչ է վաճառում: Բայց հետո մի բան եմ հիշում, ու էդ տարօրինակությունը միանգամից անհետանում է: Միտքս են գալիս մեր պատմության դասախոսի խոսքերը, էն խոսքերը, որ մեզ ասաց համալսարան գալու հենց առաջին օրը, հենց առաջին դասին:
-Էրեխե՛ք ջան, ձեր 85 տոկոսը պոտենցիալ գործազուրկներ են:
Մենք բոլորս ժպտացինք, այդ թվում նաև ես: Բայց էլի միամիտի պես մտածեցի՝ բա դիպլո՞մը, բա գիտելի՞քը:
Երկու տարի է անցել, բայց պատմության դասախոսի խոսքերը դեռ չեմ մոռացել, դեռ հիշում եմ, բայց արդեն առանց ժպիտի…

Նախ, ի՞նչ է իրենից ներկայացնում գլոբալ տաքացումը: Դա մի երևույթ է, որի ժամանակ բարձրանում է երկրագնդի մթնոլորտի և օվկիանոսների միջին ջերմաստիճանը:

Շատ հաճախ է խոսվում գլոբալ տաքացման մասին թե հեռուստացույցով, թե համացանցում և թե թերթերում: Սովորաբար ես դրան շատ ուշադրություն չէի դարձնում, որովհետև դա երբեք անմիջականորեն չէի զգացել: Բայց վերջերս գլոբալ տաքացումը սկսեց ցույց տալ իր ներկայությունը:

Իջևանը, որտեղ ես ապրում եմ, միշտ ունեցել է զով ամառներ, և միայն օգոստոսի կեսերին է շատ շոգ եղել: Հունիսին միշտ անձրև, կարկուտ և ամպրոպ էր լինում: Բայց վերջին տարիներին ամառը դարձել է սաստիկ անտանելի. այստեղ ոչ միայն անձրև չի գալիս, այլ ջերմաստիճանը հասնում է +36-40 ըստ Ցելսիուսի:

Սա անհանգստանալու տեղիք է տալիս: Եթե այսպես շարունակվի, շուտով շատ տաք եղանակը պատճառ կդառնա որոշ գետերի չորացման, կենդանիների տեսակների վերացման, անապատային տարածքների ավելացման և իհարկե օվկիանոսների ջրի մակարդակի կտրուկ բարձրացման, ինչը կարող է տեղի ունենալ սառցաբեկորների հալվելու պատճառով, և կարող է անդառնալի հետևանքներ ունենալ: Որոշ տարածքներ ջրով կծածկվեն, այդպիսով խլելով բազմաթիվ մարդկանց ու կենդանիների կյանքեր: Որոշ գետեր մեծանալով, իրենց մեջ կհավաքեն բավականին աղբ ու մի օր այնքան կմեծանան, որ կմիանան օվկիանոսներին, այդպիսով աղտոտելով այն: Քիչ-քիչ երկրի երեսից կանհետանան մաքուր ջուրը ու բուսական աշխարհը, այդպիսով անհնարին դարձնելով այդտեղ ապրողների կյանքը: Այսպիսի վատ ավարտից խուսափելու համար պետք է քայլեր ձեռնարկել:
Ցավոք, չկա այնպիսի մի բան, որ դա անելով հնարավոր լինի հարյուր տոկոսով կանգնեցնել գլոբալ տաքացումը, քանի որ այն հիմնականում տեղի է ունենում մոլորակի գեոմագնիսական դաշտի հետ տեղի ունեցող բարդ պրոցեսների հետևանքով: Սակայն գլոբալ տաքացման պատճառ է նաև մթնոլորտի աղտոտվածությունը: Հետևաբար, մենք քիչ թե շատ կարող ենք օգնել մեր մոլորակին այդ վերահաս վտանգից խուսափելու:
Ուրեմն, ի՞նչ անել: Ամենապարզ բանը, որ կարող ենք անել՝ փողոցներում ու գետերում աղբ չթափելն է: Պետք է այդ աղբը կուտակել, հետո հանձնել համապատասխան վայր, որտեղ դա վերամշակման կենթարկվի: Ինչքանով որ ես տեղեկացված եմ, Հայաստանում աղբը դեռևս վերամշակման չի ենթարկվում, ինչը շատ վատ է, որովհետև, երբ աղբը տարվում է բոլորիս հայտնի Սովետաշեն ու այրվում, այդ այրումից առաջացած թունավոր նյութերը մտնում են մթնոլորտ ու աղտոտում այն, ինչը կարող է բազմաթիվ վարակների պատճառ դառնալ: Հույս ունեմ` մոտ ժամանակներս այս հարցին լուծում կտրվի:
Երկրորդ կարևոր բանը, որ պետք է անել, պոլիէթիլենային տոպրակներից խուսափելն է, դրանք չեն քայքայվում բնության մեջ, անգամ, ուժեղ կրակի մեջ ենք դրանք այրելիս, էթիլենը մինչև վերջ չի այրվում ու մնում է: Միշտ ունեցեք թղթե կամ կտորից պատրաստված պայուսակ, որը կօգնի գնումների կամ իրեր տեղափոխելիս միանգամյա տոպրակներից խուսափել:

Հաջորդը բենզինով աշխատող ավտոմեքենա չօգտագործելն է: Աշխատենք ընդհանրապես մեքենաներից քիչ օգտվել: Սա դժվար կլիներ ասել, օրինակ շատ մեծ քաղաքներում, որտեղ տեղաշարժվելու համար մեքենան անհրաժեշտություն է: Բայց Երևանը և ընդհանրապես մեր բոլոր քաղաքները շատ փոքր են, մի տեղ գնալու համար կարելի է գնալ ոտքով կամ հեծանիվով: Դա օգտակար կլինի ոչ միայն բնության, այլ նաև մեզ համար:

Ահա այս պարզ գործողությունները կատարելով մենք կարող ենք փրկել մեր մոլորակը վերահաս վտանգից:

Անցած տարի էր: Դեռ երբեք իրականում չէի տեսել, թե ինչպես է աստղ ընկնում: Միայն երազում:

Մի անգամ մեզ գիշերային արշավի տարան: Հեքիաթային մի վայր էր Հանքավանում: Ես շատ ոգևորված էի, որովհետև երբեք ընկերներիս հետ չէի գնացել գիշերային արշավի: Մեծ, ընդարձակ մի վայր էր, որտեղից շատ պարզ էր երևում երկինքը: Բախտի բերմամբ, այդ օրը շատ աստղազարդ էր: Մենք նստել էինք գետնին և ուշադրությամբ լսում էինք մեր ջոկատավարների հյուսած պատմությունները:

Ես մի պահ առանձնացա երեխաներից՝ իմ աշխարհում, իմ իսկ մտքերի հետ: Հետաքրքրությամբ զննում էի երկինքն ու այդ աստղազարդ երկնքում ամեն պահին մի նոր բան գտնում: Նայում էի աստղերին ու մտածում՝ տեսնես աստղերի վրա է՞լ մեզ պես երազկոտ փոքրիկներ կան: Պատկերացնում էի, իբր ես աստղի վրա նստած՝ ձեռքով ողջունում եմ ընկերներիս:

Մտածում էի, որ առաջին աստղն ընկնելուն պես երազանք կպահեմ ու հաստատ համոզված էի, որ կկատարվի: Բայց ի՞նչ երազանք: Երազանքներ չունեի, կամ էլ այնքան շատ ունեի, որ չէի կարողանում հիշել:

Դրանից մի քանի օր առաջ այցելել էի «Լիարժեք կյանք» կոչվող սահմանափակ կարողություններ տեր երեխաների ճամբար: Այնտեղ բոլոր երեխաների աչքերի մեջ արևներ էին շողում, բոլոր երեխաները շատ ջերմ ու ժպտուն էին: Մի շատ համակրելի արտաքինով տղա էր տպավորվել. ոտքի հետ խնդիր ուներ: Նա շատ գեղեցիկ, ամրակազմ, ժպտերես ու հոգատար պատանի էր: Նրա հետ շատ էի կապվել ու մտերմացել:

Չգիտեմ՝ ինչու, աստղերին նայելիս նրան հիշեցի ու երբ մտքերով տարված էի, պատահաբար նկատեցի, թե ինչպես է աստղ ընկնում: Միանգամից մտքիս եկավ նրա ու մնացած բոլոր երեխաների շուտափույթ ապաքինումը: Շատ ուրախացա, որովհետև վերջիվերջո իմացա, թե ինչ է այդ «աստղ ընկնել» ասվածը:

Այս տարի նույնպես այցելելու եմ այդ ճամբարը ու մեծ հույս ունեմ, որ կտեսնեմ նրան արդեն ոտքի կանգնած:

Թող որ աստղերը կարդան բոլորիս մտքերը…

Հունիսի երեսունն էր. առավոտյան շատ լավ եղանակ էր: Կալավանի գյուղացիները զբաղված էին առօրյա աշխատանքներով:

Երեկոյան ժամը 17:00-ին եղանակը փոխվեց, երկինքը պատվեց սև ամպերով, սկսեց անձրև տեղալ: Նկատեցինք, որ անձրևին զուգահեռ նաև կարկուտ է տեղում: Մոտ կես ժամ կարկուտ տեղաց: Գյուղացիների ամբողջ աշխատանքը հողին հավասարվեց: Այգիներում ոչ մի բերք չէր մնացել, ամբողջը փչացել էր: Կան ընտանիքներ, որոնք ստացված բերքը պետք է վաճառեին, որպեսզի տան կարիքները հոգային, բայց հիմա ի՞նչ պետք է անեն, ինչպե՞ս պետք է ապրեն. չէ՞ որ այդ ամենը մի ամբողջ տարվա համար էր:

Գյուղի բնակիչները երազում են, որ մեր գյուղում էլ կարկտակայան լինի: Հուսով ենք, որ կգտնվեն բարի մարդիկ, որոնք կաջակցեն համայնքին:

Երևանի համար 58 ավտոբուսի մեջ միշտ լիքը մարդ կա: Միշտ՝ անկախ օրվա ժամից, եղանակից ու շաբաթվա օրվանից: Դե՜ իսկ հուլիսյան շոգ կեսօրին այդքան մարդու մեջ վերջանում է նաև շնչելու օդը, իսկ առջևումդ նստած մի տատիկ անպայման հանդիմանում է քեզ, երբ համարձակվում ես բացել պատուհանը.

-Փակի՛ր, հա՞, աղջիկ ջան, փչում ա,- ես, հոգոց հանելով, փակում եմ պատուհանը՝ այնուամենայնիվ մի փոքրիկ ճեղք թողնելով վերջում, որից ներթափանցած տաք ու փոշոտ օդը, հույս ունեմ՝ պիտի փրկի ինձ անտանելի շոգից:

Ավտոբուսը փոքր-ինչ դատարկվում է Հրապարակի հաջորդ կանգառում, և կարողանում եմ ավելի հարմար տեղավորվել կանգնածս անկյունում: Հաջորդ անգամ  ավտոբուսը կանգ է առնում լուսացույցի կարմիր գույնի պատճառով: Ես մի թեթև հայացք եմ գցում պատուհանից՝ տարածական կողմնորոշումս չկորցնելու համար: Մանկավարժական համալսարանի խաչմերուկն է: Ուշադրությունս գրավում են անցումով անցնող սովորականից շատ երիտասարդները: Գրեթե յուրաքանչյուրի ձեռքին մի մոխրագույն, ուղղանկյունաձև իր կա: Տրամաբանությունս լարում եմ ու հասկանում՝ երևի ավարտական դիպլոմներն են ստացել այսօր: Արդարության համար պիտի նշեմ, որ ոչ մեկի դեմքին ուրախության կամ գոնե տխրության ոչ մի նշույլ չի երևում:

-Ինչպե՞ս է հնարավոր այսքան անտարբեր լինել, երբ վերջապես ավարտել ես համալսարանը,- գրեթե անձայն ինքս ինձ ասում եմ ես:

Հետո մտածում եմ. «Բայց ինչո՞ւ վերջապես:»: Հանկարծ հասկանում եմ, որ դեռ նոր-նոր եմ ընդունվել համալսարան, բայց արդեն մտածում եմ այն վերջապես ավարտելու մասին: Ինչո՞ւ: Պատճառը երևի այն է, որ չափազանց շատ եմ լսել բողոքներ ուսանողական կյանքի մասին, երազանքներ հնարավորինս շուտ ավարտելու մասին: Բայց մի՞թե կարելի է այդքան տհաճություն զգալ սովորելիս, երբ գնում ես քո երազած մասնագիտության հետևից: Չնայած՝ ոչ միշտ: Ցավոք, ոչ միշտ…

Ես սթափվում եմ մտքերից: Ավտոբուսն արդեն մոտենում է իմ կանգառին: Պիտի իջնեմ: Զարմանքով նկատում եմ, որ ավտոբուսը բավականին դատարկվել է: Փաստորեն, 58-ում երբեմն նստելու տեղ էլ է լինում, այն էլ՝ իմ կանգառից ահագին շուտ:

-Էլիզա, տանից դուրս գալուց առաջ Ռուդիկ ձյաձյային սուրճ կդնես։

Ռուդիկ ձյաձյան արհեստավոր վարպետ է, նա վերանորոգում է մեր բնակարանը: Մայրիկիս այս խոսքերն ինձ ստիպեցին արագ շարժվել, որ չուշանամ։

Շենքի մուտքի մոտ հարևաններից մեկի երեխան ուսով հարվածեց մյուս հարևանուհու ուսին և ներողություն խնդրեց: Տուժողը ժպտաց և անցավ։ Ուսով հարվածողը Վարդուհին էր, մեր շենքում բնակվող մի աղջիկ, որը շատ բարի է և քաղաքավարի։ Այս տեսարանն ինձ հիշեցրեց Վարդուհու բարեհամբույր բարևների մասին։ Միշտ ինձ կամ մորս հանդիպելիս բարևում է և անգամ հետաքրքրվում, թե ինչպես ենք։ Նրա սիրալիր բարևներին մարդիկ պատասխանում են կա՛մ արհամարհանքով, կա՛մ էլ չեն պատասխանում։ Նա տարբերվում է շրջապատի մարդկանցից, ունի առողջական խնդիրներ, բայց այդ խնդիրներին զուգահեռ՝ ունի այնքան բարություն, որքան չունի ոչ մեկն այդ շենքերից։
Մի քիչ ավելի հեռու գնացի շենքից, և պատահեց այնպես, որ այդ երկուսի ճանապարհներն էլի խաչվեցին։ Այս անգամ Վարդուհին իր մոր հետ էր: Աղջիկն էլի պատահաբար կպավ տիկնոջ ուսին։
-Վարդուշի՛կ, առաջ ընկի, անուշադիրի մեկն ես։
-Ոչինչ, տիկի՛ն, մի՛ զայրացեք,- տուժողի պատասխանն ինձ դուր եկավ։
-Չէ, դե գիժ ա, էլի, կներեք։
Այս պատասխանն աղջկա մոր շուրթերից լսելն ինձ համար շոկային էր։ Տուն վերադարձա բավականին ուշ, բայց միանգամից մայրիկիս հարցրի Վարդուհու մոր մասին: Մայրս պատմեց, որ Վարդուհին հաճախում է հատուկ դպրոց։ Իսկ այդ կինը նրա հարազատ մայրը չէ: Նա ամուսնու աղջկան կոչում էր «գիժ»։
Շատ անգամներ ֆիլմերում և մուլտֆիլմերում խորթ մայրերը չեն սիրում խորթ երեխաներին, իսկ պատմություններում, որոնք ես էի կարդացել, լավ էին վերաբերվում և իրենց հարազատներին հավասար սիրում էին։ Ես տեսել էի ֆիլմ, մուլտֆիլմ, կարդացել գրքեր և պատմություններ: Նախընտրում էի իրականությունը չտեսնել։
Վաղն էլի կգա, էլի կլինի առավոտ, և էլի մայրս կհանձնարարի մեր վարպետին սուրճ մատուցել, և ամեն անգամ շենք մտնելիս կտեսնեմ այդ աղջկան, մի քիչ կհուզվեմ, ուղղակի կժպտամ և կանցնեմ։

Հուլիսի չորսին Եղեգնաձորի զորամասում տեղի ունեցավ մատուռի բացում: Ներկա էին հիմնականում ժամկետային զինծառայողները: Իսկ ես ներկա էի որպես իմ քաղաքի Սուրբ Գայանե եկեղեցու երգչախմբի անդամ: Պարզվեց, որ մատուռի գաղափարը զորամասի հրամանատարն ունեցել էր վաղուց, բայց չէր գտել այն կառուցելու ճիշտ ժամանակը: Եվ, վերջապես, ճիշտ ժամանակը եկել էր. հուլիսի չորսին Եղեգնաձորի զորամասի 20-ամյակն էր, և նոր Սուրբ Գրիգոր Տաթևացի մատուռի բացումը:

Շոգ էր, բայց մարդկանց երեսին դժգոհության մի նշույլ էլ չկար, չնայած՝ շատերը կանգնած էին արևի տակ: Մատուռը կառուցելիս ամեն զինվոր իր ներդրումն էր ունեցել, իսկ ֆինանսապես օգնության էին հասել շատ բարերաներ: Թեմի առաջնորդն ասաց, որ դեռ շատ այսպիսի մատուռներ են բացվելու, ու մի անգամ ևս նշեց, թե ինչքան կարևոր և ամուր է ազգ-եկեղեցի-բանակ-հայրենիք կապը:

Դե, մեր երգչախումբը երգեց, ավարտվեց միջոցառումը, և մենք վերադառնում էինք Ջերմուկ, երբ որոշեցինք գետի ափի մոտ մի փոքր զովանալ: Կանգ առանք մեզ հարազատ Արփայի ափերին: Ընկերուհիս անընդհատ չորս կողմն էր նայում, և ինչ-որ բան էր փնտրում, հետո երևի իր ուզածը չգտնելով՝ ինձ հարցրեց, արդյոք մոտակայքում աղբարկղ կար: Ես էլ նայեցի շուրջս ու տեսա տոպրակների ու էլի պիկնիկից հետո մնացած աղբի հետքերը, իսկ երբ ուզում էի նրան պատասխանել, հանկարծ մեր երգչախմբի փոքրիկ անդամներից մեկը ուրախ-զվարթ ասաց.

-Չե՞ս տեսնում, ամբողջ շրջակայքումդ աղբ է: Ուրիշ մարդիկ գցել են, դու էլ գցիր նրանց պես:

Ճիշտ է, մենք նրան բացատրեցինք, որ շրջակայքը աղտոտել չի կարելի, բայց գուցե ուրիշ այդպիսի շատ-շատ երեխաներին բացատրողներ չգտնվեն: