Իմ ամենասովորական օրերից մեկն էր: Դասից գնացել էի պարապմունքի և տուն էի վերադարձել ուշ երեկոյան: Տանն ամեն մեկն զբաղված էր իր գործով, իսկ ես գրքերն ու տետրերը վերցրել, նստել էի սեղանի մոտ: Իբր դաս էի անում, բայց իրականում սավառնում էի իմ երազանքների աշխարհում: Մտքումս միայն ապագայում սպասվող ուսանողական ծրագրերն էին, որոնք տանում են արտերկիր, խոստանում փայլուն ապագա: «Ի՜նչ լավ կլինի. կգնամ, կսովորեմ ու հենց այնտեղ էլ կկառուցեմ իմ կյանքը: Հայաստանում ի՞նչ կա, որ…»,- մտածում էի ես:

Այդ պահին, երբ ես իրականությունից կտրված մտածում էի ապագայիս մասին, մայրս խոսում էր Ռուսաստանում բնակվող բարեկամների մասին: Ասում էր, որ շատ են կարոտել:

Ու հանկարծ լսվեց քրոջս բարձր ու զրնգուն ձայնը, որը կարծես արթնացրեց ինձ:

-Թող գան մեր Հայաստան,- բռունցքը վեր պահած բղավում էր նա:

Կարծես մի վայրկյանում կոտրվեց վարդագույն ակնոցս: Ես եմ Հայաստանիս ապագան, ո՞ւր եմ գնում: Թող նրանք գան մեր Հայաստան:

Երբ գյուղում սկսվում են հողամասի ոռոգումները, գյուղացիները սկսում են դժգոհել ոռոգման ջրից: Բոլոր գյուղացիներն անխտիր պնդում են, որ հէկ-երը պետք է շտապ հանվեն շահագործումից: Ես և դասընկերս որոշեցինք ինքներս գնալ և տեսնել այն, ինչի մասին բազմիցս լսել էինք: Հասնելով Գեղարոտ գետի մոտ՝ մենք ականատես եղանք ահավոր տեսարանի: Այն, ինչ պատմել էին գյուղացիները, մեր տեսածի համեմատ ոչինչ էր: Հիմա արդեն շատ պարզ էր գյուղացիների բողոքի պատճառը: Եվ մենք էլ, բնականաբար, անցանք նրանց կողմն ու սկսեցինք պայքարել:

Գետի ջուրն ունի դեղին գույն: Ի՞նչն է ջուրը դարձնում այդ գույնի, և արդյո՞ք այդ ջուրը վնաս չի հասցնում գետի կենդանական և բուսական աշխարհին: Ես և դասընկերս որոշեցինք զրուցել այն մարդկանց հետ, որոնք ապրել են գյուղում նախքան հէկ-երի կառուցումը: Որոշեցինք պարզել, թե երբ է կառուցվել հէկ-ը, ում հովանավորությամբ, արդյո՞ք գյուղացիները քայլեր արել են, որպեսզի դադարեցնեն դրա շահագործումը:

Գեղարոտ գետը սկիզբ է առնում Արագածի լանջից և հանդիսանում է ոռոգման միակ աղբյուրը Արագած համայնքի և շրջակա գրեթե 7 համայնքների համար: Հէկ-երը կառուցվել են 2007-2008 թվականներին: Հէկ-երի սեփականատերը այս տարիների ընթացքում մնացել է անհայտ, միայն գիտենք, որ մեծահարուստ է և փորձում է գյուղացիների չարչարանքի դիմաց շահույթ ստանալ:

Պարզեցինք, որ նախքան հէկ-ի կառուցումը՝ գետն ունեցել է հարուստ կենդանական աշխարհ: Ասում են, որ գետում եղել է նույնիսկ կարմրախայտ, իսկ հիմա չես կարող գտնել ոչ մի կենդանի, անգամ գորտերն են վերացել, չորացել են այգիները: Հէկ-երի շահագործումը դադարեցնելու համար գյուղացիները բողոքի ցույց են արել, և այդ ցույցի մասին տեղյակ է նաև կառավարությունը:

2017թ. հունիսի 14-ին համայնքապետարանում տեղի է ունեցել ժողով, որին ներկա են գտնվել գյուղացիները և տարածքային կառավարման նախարար Դավիթ Լոքյանը: Նա անձամբ գյուղացիների հետ բարձրացավ և իր աչքով տեսավ հէկ-ի մոտակայքում հոսող ջուրը և հէկ-ից վերև՝ իր բնական հունով հոսող ջուրը: Այդ ամենը տեսնելուց հետո Դ. Լոքյանը հեռացավ համայնքից այն խոստումով, որ 7 օր հետո նորից կվերադառնա և կզրուցի գյուղացիների հետ: Բայց նրանից ոչ մի լուր չստացանք, Լոքյանը գնաց, իսկ գյուղացիների հարցերը մնացին անպատասխան: Հէկ-ի շահագործման արդյունքում ծառերը սկսում են չորանալ, իսկ կարտոֆիլը, որը գյուղացիների ապրուստի միակ միջոցն է, վարակվում է տարբեր հիվանդություններով: Գյուղացիները նշեցին նաև, որ գետի ջուրը ուղարկում են լաբորատոր փորձաքննության, բայց ռեալ պատասխան չեն տալիս: Նրանք պնդում են նաև, որ ամեն բան կեղծված է, որովհետև տեսածդ ու լաբորատոր փորձաքննության պատասխանը հակասում են իրար: Գյուղում կա երկու հէկ: Չբավարարվելով դրանով, ուզում են կառուցել նաև երրորդը: Եվ այս բոլոր խնդիրներն ու պրոբլեմները միայն ու միայն այդ չարիքի պատճառով է: Գյուղացիները տանջվում և չեն կարողանում հավաքել նորմալ բերք, ծառերն էլ չեն տալիս պտուղներ: Դրա հետ մեկտեղ՝ որոշել են ոռոգման ջրերը դարձնել վճարովի: Հերիք չի կործանում են գյուղացիների կյանքը, հիմա էլ ուզում են գյուղացիների տանջանքի ու չարչարանքի դիմաց եկամուտ ստանալ: Հերի՛ք է: Մի քիչ էլ գյուղացիների մասին մտածեք. այդքան աշխատանքի դիմաց ոչինչ չեն վաստակում:

Ես չեմ ուզում, որ Արագածը դառնա անապատ:

Ես գրում էի: Դե, եթե դու հիմա նյութս կարդում ես, կամ թեկուզ աչքի տակով անցկացնում, հաստատ հասկանում ես, որ ինչ-որ պահի ես գրել եմ։ Ես նստած չեմ մութ սենյակում։ Պատուհանի մի փեղկը կիսաբաց չի։ Լուսնի լույն էլ սենյակ չի ներթափանցում, ու ես, տեսողությունս վտանգելով, էս նյութը չեմ գրում։ Որովհետև ինձ համար Լուսինը Երկիր մոլորակի միակ և Արեգակնային համակարգի մեծությամբ հինգերորդ բնական արբանյակն է, ոչ թե ռոմանտիկայի սիմվոլ։

Շատ էլ հարմար է տեղս։ Լույսն էլ նորմալ է. ի՞նչ անենք, որ լուսնի չի։ Մեծ հաշվով դա քեզ պետք է, որ չհետաքրքրի։ Բայց տեսնես, որ հինգ րոպե տրամադրես նյութիս, ի՞նչ կփոխվի։ Ես չգիտեմ՝ քո մեջ ինչ կավելանա, կպակասի կամ ոչ մի էական բան էլ չի փոխվի երևի, բայց օրինակ՝ ես, գրիչը թղթին հպելիս բացի թանաքից, նաև էներգիա եմ ծախսում։ Ծախսում եմ բացասական, անպետք, մի քիչ ինձ ջղայնացնող ու «վատ» էներգիան։ Էներգիան լինում է… Չեմ գրելու պոտենցիալ և կինետիկ։ Լինում են «լավ» ու «վատ» էներգիաներ: Երկու տեսակներից էլ բոլորիս մեջ կան։ Քանի որ ես հիմա լուսնի լույսի տակ չեմ, ես քեզ չեմ ասի՝ «Կատարյալ ոչ ոք չկա, եղիր այնպիսին, ինչպիսին կաս»։ Ես կասեմ՝ երկու տեսակներն էլ մեր մեջ կրելով, էսպես թե էնպես, երկուսն էլ պիտի ծախսենք։ Հո չե՞ն մնա էնտեղ հնանան ու փչանան:

Այ հիմա, հասանք կարևորին: Ծախսելու ձևեր կան: Եթե ասենք՝ առավոտյան ինձ պես գնում ես դասի, ու մետրոյում քեզ ողջունում է ժետոն վաճառող «պայծառաշող» կինը (էս կնոջ մասին էնքան պիտի գրեմ, մինչև դեմքի արտահայտությունը փոխի), ուրեմն, հաստատ, իր միջի «վատին» չի պահեստավորի ու մի քիչ քեզ կտա։ Դե քանի որ դու էլ այն չես պահի մինչև պիտանելիության ժամկետի լրանալը, դու էլ անպայման մեկին կտաս։ Հետո քո մեջ վատ էներգիայի տեղը կազատվի։ Մի պահ կթվա՝ «վատը» գնաց. վերջ։ Բայց չէ։ Իրականում «վատի» տեղը պիտի լցվի, որովհետև բնության մեջ ամեն բան պիտի հավասարակշռվի։ Ու ինչքան էլ փորձես վատին որոշ ժամանակ «լավով» հիմարեցնել ու բերանը փակել, մեկ է՝ տեղն ազատ է։ Օրինակ, եթե օրգանիզմդ ունի վիտամին C-ի պակաս, ու սիրտդ թթու հաղարջ է ուզում, եթե ժամերով կանգնես արևի տակ ու վիտամին D-ն ավելացնես, մեկ է, դու էլի ունես վիտամին C-ի պակաս, ու սիրտդ էլ հաղարջ է ուզում։

Գրեթե նույն սկզբունքով՝ մեր էներգիաներն են փոխանցվում։ Ու որպեսզի շղթան հավերժ չկրկնվի, ես արդյունավետ լուծում եմ առաջարկում։ Քանի որ պետք է «վիտամին C-ի պակասը լրացնես» ու ներքին բնությունդ «հավասարակշռես», միաժամանակ նաև չանես դա ինչ-որ մեկի նյարդերի հաշվին, պարզապես վատ էներգիան տուր անշունչ բաներին։
Չգիտեմ՝ հինգ րոպեն ինչ փոխեց քո մեջ, բայց օրինակ՝ ես, գրիչը թղթին հպելիս, բացի թանաքից նաև էներգիա եմ ծախսում…

Վեդու համայնքապետարանը «Մաքուր Հայաստան» ծրագրի շրջանակներում կազմակերպել էր համադպրոցական շարադրության մրցույթ՝ բնապահպանական խորագրով: Ծրագրին մասնակցում էին Վեդիի 3 դպրոցների շուրջ 30 աշակերտներ, այդ թվում նաև ես: Հունիսի մեկին Վեդու քաղաքապետ Վարուժան Բարսեղյանը ամփոփեց մրցույթի արդյունքները: Եվ իմ շարադրությունը համարվեց լավագույնը:

Ստորև ներկայացնում եմ:

«Սովորականի պես դուրս եմ գալիս սենյակից, բացում պայուսակս ու դասավորում տետրերս՝ ինքս ինձ հետ խոսելով. «Սա մեկ, սա երկու, ձևավաբանությունը դրել եմ…»:

Դուրս եմ գալիս տնից ու քայլերս ուղղում դեպի ուսուցչուհուս տուն՝ պարապմունքի:

Ընդմիջման ժամանակ ուսուցչուհիս ասաց, որ դպրոցում հանձնարարված է շարադրություն գրել մրցույթի մասնակցելու համար:

Անմիջապես միտքն ինձ հետաքրքրեց, ու ես մոռացա պարապմունքի մասին:

«Պահպանել բնությունը, չաղտոտել այն»: Մտքումս միայն այս տողերն էին, ու ակամա սկսեցի պատկերացնել աշխարհը՝ ծառերը, ծաղիկներն ու խոտերը, անգամ հողն ու ջուրը:

Բնությանը, ինչպես մարդկանց ու կենդանիներին, անհրաժեշտ է որոշակի խնամք ու հոգատարություն: Բայց արդյո՞ք մենք երբևէ մտածում ենք մեր հոգու բնության խնամքի մասին. այն բնության, որը փոքրիկ պարտեզի տեսքով ապրում է յուրաքանչյուրիս հոգում՝ մեր ծննդյան առաջին րոպեից:

Երբ մենք առաջին անգամ ժպտում էինք, մեր հոգու այգեպանն այնտեղ տնկեց առաջին շիվերը, որոնք սկսեցին մեծանալ մեր յուրաքանչյուր ժպիտի, ուրախ հայացքի ու լավ արարքի շնորհիվ:

Առաջին անգամ, երբ խոսել էինք փորձում, այդ շիվերն արդեն դարձել էին փոքրիկ ծառեր, որոնք ծաղկեցին:

Երբ մայրիկն օգնում էր առաջին քայլերն անել, ծառը պտուղներ տվեց:

Պարտեզն օր օրի մեծանում էր, ծաղկում ու գեղեցկանում, մինչև այն օրը, երբ մենք սկսեցինք գիտակցաբար ու անգիտակցաբար վիրավորել դիմացինին: Մեր յուրաքանչյուր վատ խոսք, արարք ու շարժում կոտրում, պոկոտում ու տգեղացնում է մեր հոգու մատղաշ ծառերը:

Պատկերացրեք, եթե ամեն օր մեր բակի ծառից մի ճյուղ պոկենք, արդյունքում ոչինչ չի մնա, չէ՞: Ապա ինչո՞ւ ենք մոռանում մեր հոգու բնության խնամքի մասին:

Եթե յուրաքանչյուր մարդ պատասխանատվություն ունենա սեփական բնության նկատմամբ, ապա շրջակա աշխարհին նույնպես կվերաբերվի խնամքով»:

Ընկերուհիս՝ Անին, արդեն համալսարանի ուսանողուհի է, ու մեր՝ մտերիմների կարծիքով՝ այդ տարիքում ընկեր ունենալն ընդունելի է։

Մի առավոտ՝ երևի ժամը տասի մոտ, հեռախոսը զանգեց։ Քնաթաթախ, դեռ լրիվ չհանգստացած՝ Անին նայեց հեռախոսին ու տեսավ ընկեր Մուրադյանի՝ մեր դասղեկի ու նաև իր հետ քիմիա պարապող ուսուցչի համարը։ Հոգնած գիտակցությունը միանգամից Անիին մի տարի հետ տարավ, երբ դեռ քիմիա էր պարապում և ուշանում էր առավոտյան նշանակված պարապմունքից։ Զգաստացավ ու միանգամից պատասխանեց.

-Ալո՞։

-Անի՛ ջան, ալո, բարի լույս,- լսվեց ընկեր Մուրադյանի ձայնը։

-Բարև Ձեզ, ընկե՛ր Մուրադյան,- կամաց-կամաց Անին հասկացավ՝ ինչը ինչից հետո է,- ո՞նց եք։

-Լավ եմ, Անի՛ս, դու լավ լինես։ Զանգել եմ՝ շնորհավորեմ։

Ապրիլ ամիսն էր։ Մարտի 8-ն անցել էր, ապրիլի 7-ն էլ, խելքը գլխին տոն էլ չկար։

-Ինչի՞ համար, ընկե՛ր Մուրադյան։

-Ո՞նց ինչի։ Ինչի՞ համար են շնորհավորում օրիորդներին։ Նշանվել ես, չես էլ ասում։

Ու էստեղ Անիի բերանը բաց մնաց։ Դե երբ ընդամենը մի քանի ամիս ես մեկի հետ ընկերություն անում, իսկ ամբողջ Գավառը մտածում է, որ թաքուն նշանդրեք եք արել, տհաճ երևույթ է, չէ՞։

-Չէ՛, ընկե՛ր Մուրադյան, ի՞նչ եք ասում, ի՞նչ նշանվել։

-Էդպես էին խոսում, Անի՛ս։

Ու մոտակա երկու-երեք րոպեն Անին ակտիվ բացատրում էր իրականությունը։

Էլի դեպքեր եղան, որ Անիի աչքից հեռու մնացին։ Օրինակ՝ դասարանի աղջիկները ինձ էին գրում անգամ. «Բա չիմացա՞ր՝ ով ա նշանվել մեր դասարանից»։ Անկեղծ ասած՝ հենց հարցնողն էլ մտքիս էր գալիս, բայց դե մարդն ինքն իր մասին էդպես չի խոսի։ Իսկ երբ Անիի անունն էին տալիս, մեղմ ասած՝ ապշում էի։

Հարազատությունն էլ էր նեղանում, որ իրենց տեղյակ չէին պահել նշանդրեքի մասին։ Իսկ Անին, էլ ի՞նչ Անին։ Անին գլուխը կախ բացատրում էր ամեն մեկին՝ ինչն ինչոց է։

Ու հիմա, երբ պատահաբար Անիին տեսնում եմ գիշերային Երևանով իր սիրած տղայի հետ զբոսնելիս, առաջին բանը, որ մտքիս գալիս է, նրանց սուտ նշանդրեքն է։ Իսկ երկրորդը, թե ոնց է մեծ քաղաքը թաքցնում իրենց փոքրիկ սերը անախորժ պատմություններից։

Երբ սկսվում են ամառային արձակուրդները, ես անհամբերությամբ սպասում եմ այն օրվան, երբ պետք է լվանանք գորգերը: Մի քանի օր առաջ այդ օրն էր: Եղանակը շատ տաք ու արևոտ էր, որոշեցինք վերջում ջրոցի խաղալ (չնայած՝ լվանալու ընթացքում էլ խաղում էինք): Երբ մնացել էր երեք գորգ, մեր հարևանուհին ասաց, որ արագ վերջացնենք, քանի որ տեղումներ են սպասվում: Ուրախացանք, քանի որ դաշտերին ջուր էր անհրաժեշտ:

Որոշ ժամանակ անց եղանակը ցրտեց, ես ու մայրս արագ-արագ լվանում էինք գորգերը, որ անձրևի տակ չմնան: Արդեն վերջին գորգն էինք լվանում, երբ անձրևը սկսվեց, և մենք պատսպարվեցինք պահեստում (այն ավելի մոտ էր): Ժամը 16:10-ից հետո մոտ 10-15 րոպե կարկուտ էր գալիս: Ողջ գետինը ծածկված էր կարկուտի հաստ շերտով, իսկ երբ կարկուտը դադարեց, բոլորով վազեցինք դուրս: Ողջ ճանապարհի երկայնքով ջուր էր հոսում: Առվի ջուրը դուրս էր եկել հունից և լցվում էր մեր հարևանուհու գոմը: Ես գյուղացիներին երբեք այդպես համախմբված չէի տեսել, յուրաքանչյուրը փորձում էր օգնություն ցուցաբերել: Այնպիսի ջուր էր հոսում, կարծես ջրհեղեղ լիներ:

Երբ ջուրը կարողացան կտրել, բոլորը վազեցին իրենց այգիները, իսկ այնտեղ ոչինչ չէր մնացել: Մարդիկ շատ հուզված էին, ամբողջ տարվա աշխատանքը հօդս էր ցնդել մեկ վայրկյանում: Շատերը վարկեր էին վերցրել, սերմ գնել, իսկ հիմա ոչինչ չկա, ի՞նչ պետք է անեն: Ծառերի միայն ճյուղերն են մնացել, բանջարանոցներում միայն ցողուններ են երևում: Հետո իմացանք, որ հեղեղը տատիկենց տուն էլ է լցվել, ողջ տունը, այգին ջրի մեջ էին: Կարկուտի հարվածներից մեր հարևանուհու տան մոտակայքում նույնիսկ օձ էր սատկել: Մորեղբայրս վերանորոգում էր տունը, և տանիքը այդ պահին կառուցած չէր. կարկուտը լցվել էր տուն:

Երկու օր է, ինչ գյուղում բոլորը տխուր են, նյարդայնացած: Ոմանք առևտուր են արել այն մտքով, որ աշնանը լոբիով կամ կարտոֆիլով կվճարեն, սակայն ոչինչ չկա: Կարկուտն այնքան ուժգին էր, որ կոտրել է փայտերը, որոնց վրա փաթաթված էին լոբիները, նույնիսկ կտրվել էին հոսանքի լարերը:

Նման իրավիճակ է ոչ միայն մեր Անգեղակոթ  գյուղում, այլև Շաղատում, Սիսիանում ու Բալաքում: Մարդկանց միակ սփոփանքն այն է, որ դաշտերի բերքը (ցորեն, գարի, հաճար) այդքան շատ չի վնասվել:

Ես ապրում եմ Լոռու մարզում՝ քաղաք Վանաձորում: Ամեն ինչի մեջ տեսնում եմ գեղեցիկը, և եթե հարցնես ինձ՝ ինչպիսին է իմ մարզը, ես կասեմ, որ նման հիասքանչ վայր աշխարհի վրա չկա: Իրականում այդպես էլ կա. Լոռու մարզն ունի դրախտային բնություն, բարձր լեռներ, պատմամշակութային կոթողներ և այն ամենը, ինչը հարկավոր է ինձ այն հիասքանչ համարելու համար:

Բայց երբեմն փորձում եմ իրերին նայել այնպես, ինչպես դրանք կտեսնեին ուրիշները: Օրինակ՝ երբ Լոռու մարզին նայում ես շինարարի աչքերով, տեսնում ես, որ նա այստեղ աշխատանք չունի, իսկ եթե ունի, ապա քիչ է վարձատրվում: Իր ընտանիքին ֆինանսապես լիարժեք ապահովելու միակ միջոցը արտագնա աշխատանքն է: Այս խնդիրը կա ամեն տեղ, բայց Լոռու մարզում արտագնա աշխատանքի մեկնողների ցուցանիշը ամենաբարձրերից մեկն է: Եթե շարունակես նայել այդ նույն շինարարի աչքերով, ապա կտեսնես, որ նա համաձայնում է աշխատել այլ մարզերում՝ ցանկացած աշխատավարձի դիմաց, կտեսնես, որ նա մի քանի տեղ արդեն դիմել է աշխատանքի համար, բայց նրան ասել են, որ տեղ չկա:

Եթե նայես Լոռու մարզին Երևանից Վանաձոր գնացող վարորդի աչքերով, ապա կզգաս, թե ինչ մեծ բավականություն է նա ստանում, երբ արդեն դուրս է գալիս Լոռու մարզից: Կզգաս, թե ինչպես են նրա ձեռքերը համեմատաբար թուլանում և լարվածությունն անցնում է: Կնկատես, որ ղեկը նրա ձեռքերում ավելի քիչ է կտրուկ շարժումներ կատարում: Իսկ գիտե՞ս՝ ինչու է այդպես: Պատճառն այն է, որ Լոռու մարզում մի փոսը շրջանցելու համար պետք է մեկ ուրիշ փոսի մեջ ընկնես: Եվ ցավալին այն է, որ ճանապարհները այդպիսին են Լոռու մարզի մարզկենտրոնում, Հայաստանի Հանրապետության երրորդ քաղաքում՝ Վանաձորում: Շարունակելով նայել վարորդի աչքերով, կտեսնես, որ Վանաձորում վարելն էլ մի բան չէ, մանավանդ, եթե նոր ես սովորում: Դե, բացատրի՛ր, ինչպե՞ս վարորդը հասկանա՝ պետք է անցնի, թե ճանապարհ տա հետիոտնին, եթե քաղաքի կենտրոնական փողոցներում լուսակիր էլ չկա: Լուսակիրների բացակայության մասին բողոք կարող ես տեսնել յուրաքանչյուր վանաձորցու աչքերում: Դե լավ, չափազանցրի, աչքերում չես տեսնի, բայց եթե հարցնես, հաստատ կբողոքի:

Եթե մեր մարզին նայես Վանաձորի Դիմաց թաղամասում ապրող տնային տնտեսուհու աչքերով, ապա կտեսնես, թե ինչպես է նա ամեն անգամ ծորակին մոտենալիս զայրանում, որ էլի ստիպված պետք է ջուր տաքացնի սպասքը լվանալու համար, քանի որ ջուրը շուրջօրյա չէ: Եվ նման զայրույթ կտեսնես Լոռու մարզի շատ քաղաքներում և գյուղերում:

Եթե մի օր գաս Լոռու մարզ, գնա գյուղ Արջուտ: Այնտեղ կարող ես տեսնել Լոռու մարզի և ընդհանրապես՝ ամբողջ Հայաստանի բոլոր խնդիրները: Կտեսնես թե՛ աշխատանքի, թե՛ արտագաղթի, թե՛ ջրի, գազի, թե՛ ճանապարհի և այլ խնդիրները: Եվ եթե գնաս այնտեղ, մեծ դժվարությամբ կգտնես բնակելի տներ և մշակված հողամասեր: Նույնը կտեսնես այլ գյուղերում նույնպես:

Երկրի զարգացման համար պետք է ծաղկեն նրա քաղաքներն ու գյուղերը: Իսկ մարզը չի կարող ծաղկել, եթե նրա խնդիրները այդպես էլ լուծում չեն ստանում:

-Արի մի հատ երկրորդ հարկ իջնենք, էլի, Տա՛թ, գիրք ունեմ հանձնելու,- ասում է Մելինեն ու առանց սպասելու, որ համաձայնությունս տամ՝ քաշում ձեռքիցս ու տանում:

-Ո՜ւֆ, էլի էդ երկրորդ հարկը,- հազիվ հասցնում եմ պատասխանել ես, ու գնում եմ նրա հետևից:

Մեր համալսարանի երկրորդ հարկի գրադարանը շատ մռայլ է: Միգուցե գրադարանավարուհիների տխուր և հոգնած դեմքերն են սենյակին այդպիսի տրամադրություն հաղորդում, կամ էլ պատուհանների դիմաց շարված գրապահարանները, որ փակում են արևի մուտքը սենյակ: Դեռ չենք պարզել: Էդ պահարաններում հարյուրավոր գրքեր կան, գուցե հազարավոր, բայց թիվը կապ չունի, որովհետև ինչ գիրք էլ հարցնես, իրենք գրեթե միշտ կասեն «Չկա, չունենք» կամ էլ` «Ունենք, բայց մենակ ռուսերենն ա»՝ վստահ, որ դու, միևնույնն է, ռուսերենը չես ուզելու:
Էդ օրը էլի սովորականի նման ես ու Մելինեն պիտի չորրորդ հարկ գնայինք: Համալսարանական մեր օրերը չորրորդ հարկից են սովորաբար սկսվում: Բայց մինչ չորրորդ հարկը՝ մի կարճատև այցելություն պետք է կատարեինք երկրորդ հարկ: Այս անգամ ես էի մեղավոր: Մենք երկուսս էլ չէինք ուզում մտնել այդ մռայլ սենյակը, մանավանդ՝ ատամս էլ ցավում էր: Վերջապես հասանք:
-Բարև Ձեզ, «Աննա Կարենինան» ունե՞ք,- հարցնում եմ ես:
-Ունենք, բայց ռուսերենով,- առանց հայացքը համակարգչի էկրանից հեռացնելու՝ պատասխանում է գրադարանավարուհին:
-Մեզ հենց ռուսերենն էլ պետք ա,- ասում եմ ես, ու մյուս գրադարանավարուհին գնում է գիրքը բերելու:

Մոտ երկու րոպեից վերադառնում է՝ «Կարենինայի» առաջին հատորը ձեռքին: Գիրքը տալիս է ինձ, բայց Մելինեն էլ էր, չէ՞ ուզում:
-Կներեք, կարո՞ղ է նույնից էլի լինի,- վախեցած հարցնում է Մելինեն:

Համակարգչի դիմաց նստածն էս անգամ չի ալարում, նայում է մեզ ու բարկանում.

-Չէի՞ք կարողանում միանգամից ասել: Հիմա էս կինը ձեզ համար նորից պիտի հասնի էնտեղ, գիրք բերի՞:
«Էս կինը» գնում է, սար ու ձոր ընկնում, հոգնած վերադառնում ու հազիվ շունչ քաշելով՝ մեզ է հանձնում ևս մեկ «Աննա Կարենինա»:
Գրքերը ուսանողական տոմսերի վրա գրանցելուց հետո ես ու Մելինեն թողնում ենք մռայլ սենյակն ու բարձրանում չորրորդ հարկ: Չորրորդ հարկի գրադարանը մռայլ չէ, լուսավոր է: Երևի գրադարանավարուհիների ջերմ ու բարի հայացքներն են սենյակին այդպիսի տրամադրություն հաղորդում: Կամ էլ պատճառն այն է, որ էստեղ պատուհանների դիմաց գրապահարաններ չկան: Դա էլ չենք պարզել: Չորրորդ հարկը կարծես մեր երկրորդ տունը լինի: Պարզապես սենյակների փոխարեն այստեղ սեղաններ են: Ամեն մեկն իր սեղանն ունի, բայց ոչ ոք չի բարկանում, երբ մինչ իր հասնելը ինչ-որ մեկն արդեն զբաղեցրել է իր սեղանը: Ոչ ոք՝ բացի ինձանից: Հերթական անգամ մտնելով ու տեսնելով, որ մեր սեղանն ազատ է՝ ես ու Մելինեն շտապում ենք պայուսակները սեղանին դնել ու, վերցնելով ուսանողական քարտերը, մոտենում ենք գրադարանավարուհուն: Չորրորդ հարկն ընթերցարան է: Այնտեղից գիրք տուն տանել չենք կարող, բայց դա մեզ բնավ չի տխրեցնում:
-Բարև Ձեզ, Շիլլերի «Սեր և խարդավանքը» տեղո՞ւմ է,- ալարելով հարցնում եմ ես:
-Հա, իհարկե, հիմա կբերեմ,- ասում է գրադարանավարուհին ու չնայած գիտի, որ ես գրքի տեղը գիտեմ ու հեշտությամբ կարող եմ գնալ և վերցնել՝ շտապում է գիրքը բերելու: Ափսոս, երկրորդ հարկում էլ հնարավորություն չկա գիրքը վերցնելու, թե չէ մենք «էն կնոջը» էդքան չէինք վազեցնի: Մի քանի րոպեից Շիլլերը ձեռքերիս մեջ էր:
-Բա ինչի՞ ես ջղայնացած,- հարցնում է գրադարանավարուհին:
-Չէ, ջղայնացած չեմ, ուղղակի ատամս է ցավում:
-Ո՞նց թե ատամդ ցավում է, շատ ուժե՞ղ է ցավում: Սպասի, հիմա դեղ կտամ,- ու «անալգինը» դնելով ափիս մեջ՝ ավելացրեց,- դիր ատամիդ վրա: Կարող ես կեսը դնել, կամ էլ ամբողջությամբ, եթե դառնությունից չես նեղվում:

Ես, իհարկե, դառնությունից նեղվում էի, բայց ատամի ցավից՝ ավելի շատ, դրա համար էլ ամբողջությամբ դրեցի, ու ես և Մելինեն զբաղեցրինք մեր տեղերը: Կարդացինք: Մեր գրադարանի ժամերը սպառվեցին: Շիլլերը պիտի իր տեղը վերադառնար: Ատամիս ցավն էլ էր սպառվել: Գրքերը հանձնեցինք: Բայց գրադարանավարուհին չէր մոռացել ու հարցրեց.
-Բա ատամիդ ցավն անցա՞վ:
-Հա, բա ոնց: Հետաքրքիր է՝ մեզ երկրորդ հարկում նույնիսկ գիրք չէին ուզում տալ, իսկ դուք էստեղ ատամի ցավ էլ եք բուժում: