Քայլում եմ փողոցով, ծննդյանս օրն է։ Սովորաբար մենք ծննդյան տոները նշում ենք ժամը երկուսից հինգը։

Ընկերներիս տեսնելու եմ գնում, քնիցս մոտ կես ժամ առաջ եմ արթնացել։ Քայլում եմ եղբորս հետ, նա իր ընտանիքի հետ ծնունդիս հյուր էր եկել։

Ճիշտ հասկացաք. հյուրերը մեր տանն են, կենացս են խմում, երևի չգիտեն էլ, որ այնտեղ չեմ։ Դե դա էական չի մեզ մոտ։ Մեզ ասելով՝ հայերի։ Հա, մենք ուրախանում ենք նույն ձևով, անկախ առիթից ու պայմաններից։ «Եկա, կերա, գնացի» ենք էլի անում։ Գիտեք, ծնունդիս նախօրյակին մերոնց ասացի, որ չեմ ուզում նման կերպ նշել, մի պահ լուրջ կասկածեցին, որ ես կարող եմ Եհովայի վկա լինել։ Անիմաստ ա էլի, հաց ուտել ու ալկոհոլ օգտագործել ինչ-որ իրադարձության համար, բայց դե դարերից եկածն էլ էդ ա։

Մինչև էս տողը ոմանք կասեն, չէ, անկապ հաց չենք ուտում, պարում ենք էլ։ Լավ, պարում ենք էլ։ Բայց խոսքս էնքան նշման ձևի մասին չի, ինչքան միօրինակության։ Էսօր հաց կերեք, պարեք, բայց վաղը կարող եք արշավ գնալ, կամ խաղասրահ, չգիտեմ։ Ոչ թե ծնունդ՝ ուտել-խմել։ Հարսանիք՝ ուտել-խմել։ Քառասունք՝ ուտել-խմել… Հավերժական սովա՞ծ եք

Հենց սրա համար ա ատամհատիկը սիրածս տոնը, դե Նոր տարին չհաշված:  Նոր տարին ներքին լավ խորհուրդ ունի, սեղանների «քոփի փեսթին» չեմ նայում։

Կարծում եմ, միտքս որոշ չափով հասկանալի արտահայտեցի։ Սպասենք, երբ ղեկի առաջ ես ու տարեկիցներս կկանգնենք, կգա այդ օրը։

-Պապ, մի նորություն եմ ասում, բայց պիտի մաղարիչ անես,- ասաց եղբայրս ինքնագոհ հայացքով:

-Է՜, այ տղա, էլի սկսեցիր, ասա` տեսնեմ,- Արմանի նեղացած հայացքը տեսնելով պապն ասաց,- կտամ, կտամ, ասելիքդ ասա:

-Պապ, հոպարն էր զանգել, ասեց, որ գալիս են:

Պապիս աչքերն արցունքով լցվեցին, երկար էր սպասել այդ պահին:

Տատս էլ էր սպասում, մինչև վերջ: Բայց այդպես էլ չտեսավ: Տատս ինձ համար ամենակարևոր մարդկանցից մեկն էր, շատ եմ կարոտում, կրում եմ հենց իր անունն ու հպարտանում: Հիմա էլ, երբ պատմում եմ, հուզմունքս չեմ կարողանում զսպել: Խոսում եմ իր հետ միշտ, պատմում ամեն ինչ, ու հա, ինքը գիտի, որ հորեղբայրս գալիս է: Ինչո՞ւ եմ միշտ տատիկիս մասին ներկայով խոսում, որովհետև ինքն ապրում է, ապրում է իմ մեջ, ինձ հետ:

Հորեղբայրս տարիներ առաջ էր հեռացել Հայաստանից ու բնակություն հաստատել ԱՄՆ-ում, մոտավորապես տասներեք տարի առաջ: Ոչ թե հորեղբայրս, այլ հորեղբայրներս, բայց մյուս հորեղբայրս ավելի վաղուց էր տեղափոխվել և անցյալ տարի եկավ հայրենիք. ոչ պակաս երկար դադարից հետո:

Ճիշտ չէ այն միտքը, թե ծնողներնն ուրախ են, որ զավակները գնում են «ավելի լավ կյանք կառուցելու», նրանք մինչև վերջ սպասում են զավակներին, ինչպես տատս:

Շուտով կլրանա պապիս ութսուներորդ տարեդարձը, իսկ տատս, տատս էլ չկա:

Որոշել ենք մեծ շուքով նշել պապիս տարեդարձը, չէ որ ընտանիքս միասին է գրեթե: Ինչու գրեթե, որովհետև տատս է պակասում:

Տատս չկա, բայց նայում է մեզ վերևից, ու ջրում ծառը՝ իր սիրուց ծնված սիրո տոհմածառը:

Հետհաշվարկ. մնաց տասնհինգ օր:

Վերջերս Եվայի հետ Հրազդանի դրամատիկական թատրոնի տնօրենի հետ թատրոնում նստած խոսում էինք: Եվան ասաց, որ գնում է Ամերիկա մի տարով: Պարոն Սարգսյանը հարցրեց, թե արդյո՞ք ծնողները դեմ չեն կամ, ասենք, կհարմարվի Եվան Ամերիկայում: Դե, Եվան էլ ասաց, որ զուտ սովորելու համար է գնում: Ես ուշադիր նրանց էի լսում ու շատ կտրուկ ասացի.
-Ուզում եմ ապրել ու մնալ Հայաստանում:
-Հալալ ա քեզ,- պատասխանեց պարոն Սարգսյանը:
-Ու հա, ես ուզում եմ հենց մեր գյուղում ապրել:
-Կարինե ջան, քո բախտը բերել ա, որ դու գյուղում ես ապրում. բոլոր մարդկային խառնվածքները քո աչքի առաջ են, կարող ես վերլուծել, գրելիք դարձնել, իսկ ի՞նչ անի այն երեխան, ով ծնվել է քաղաքում և իր ողջ կյանքում իր շենքի դիմաց որևէ հյուրանոց պիտի տեսնի: Չէ, հաստատ իմացած եղիր, որ բախտդ բերել է:

Հավատացեք, որ մեր քաղաքում լիքը խնդիրներ կան, որոնց մասին, վստահ եմ, դեռ շատ կխոսվի, դե, բնական է: Չկարծեք, թե ես դրանք չեմ տեսնում կամ չեմ խոսում դրանց մասին, բայց էդ ամենը չի խանգարում, որ ես իսկապես սիրեմ ու ձուլվեմ գյուղաշխարհին կամ, առհասարակ, քաղաքին:
Բայց սրա հետ զուգահեռ քայլում է մի այլ երևույթ. Ռուսաստանից ամառը հյուր եկած դեռահասների մի ստվար զանգված կա, ովքեր մեզ հարցնում են՝ ո՞նց եք էստեղ գոյատևում, ո՞նց եք սովորում եմ մի դպրոցում, որտեղ ճաշարան, դռնապահ կամ նորմալ պայմաններ չկան: Սկսում են զարմացած քեզ ն այել ու դրանով իսկ հասկացնել, որ, չէ, ինքը էստեղ չէր ձգի: Նման դեպքերում եմ ես հարցնում եմ՝ հայերեն գրել-կարդալ գիտե՞ս, տեղյա՞կ ես՝ ինչեր են կատարվում երկրի ներսում կամ, առհասարակ, երկրի հետ:
Հետո սկսում եմ քրքրել իրեն. տարբեր հարցեր եմ տալիս արվեստից, գրականությունից, գրքերից, ֆիլմերից ու հասկանում եմ, որ էս էրեխեն իր դպրոցից դուրս բան չգիտի, իր Black star-ից էն կողմ ոչ մի ճաշակով երգչի կամ խմբի չի ճանաչում, գրքեր չի կարդում, նորմալ ֆիլմեր չի դիտում, բայց դրա փոխարեն մարդը Հայաստանին «անտեր երկիր» պիտակն է կպցրել:

Անկեղծ եմ ասում, ես նման մարդկանց առաջ ինձ երբեք ու երբեք վատ չեմ զգացել: Որովհետև արի ու տես, որ իրենց ասած «անտեր երկրում» կամ, ինչպես իրենք են ասում, «քոսոտ» գյուղում մարդ կարող է զարգանալ, աճել, ճաշակ ձևավորել…
Ինձ պետք չեն իրենց ռուսաստանները և ամերիկաները, ինձ պետք են այն ճամփաները, որոնք ինձ միշտ տանելու են դեպի մեր տուն:
Ես սկսել եմ նեղանալ իմ երկրի համար և այն երազանքների համար, որոնք պետք է ու պիտի հենց էս երկրում իրականանան:

Հեչ մտածե՞լ ես եղջերուների մասին: Էն, որ սիրուն աչքեր ու անհավանական սիրուն եղջյուրներ ունեն: Մեծ, երկար: Կուզեի, գիտե՞ս, որ դու մտածած լինեիր եղջերուների մասին: Կասես՝ ցնդե՞լ ես, ի՞նչ մտածեմ: Կասեմ՝ քեզ ինչ, ինչ ուզում ես մտածի: Իսկ ինձ համար կարևորը եղջերուների մասին մտածելն ա:

Երևանի շոգը, գիտես, չէ՞, ինչ ա: Պատկերացրու մի 40 աստիճան, արևը վառում է, դու էլ լիքը երթուղայինով տուն ես գնում: Ու մի 40 րոպեի էլ ճանապարհ կա: Պետք ա, չէ՞ մի բանով քեզ զբաղեցնես, որ ավելի շատ չմտածես շոգի մասին: Այստեղ էլ եղջերուներն են գալիս: Կամ քույրդ ասում է՝ Սարգիս ձյաձյային հիշո՞ւմ ես: Ասում ես՝ հա, մենակ թե էդ չասես: Ասում է՝ էդ եմ ասում: Թոքերից: Մեկ էլ հիմա ես կապ հաստատում եղջերուների հետ: Եղջերուները իմ ուղեղի ինքնապաշտպանական ռեակցիան են: Երբ պահ ա գալիս, որ պետք ա մտածես, պետք ա էնքան մտածես մինչև մեռնելդ գա, պետք ա մտածես՝ ինչի՞ ա մանկությունդ փլվում առանց քեզ հարցնելու: Ո՞վ էր հարցրել ինձ՝ ուզո՞ւմ եմ, թե չէ: Այ, էդ պահին եմ մտածում եղջերուների մասին:

Չգիտեմ՝ ինձ հասկացա՞ր, թե չէ: Կարող ա տեսնես ինձ՝ ինչպես միշտ դժգոհ դեմքով, կարող ա հարցնես՝ քեզ ի՞նչ ա եղել: Կասեմ՝ քեզ ինչ: Կներես, եթե կոպիտ լինեմ, ուղղակի կզգամ, որ քեզ չի հետաքրքրում: Ուրիշ բան, եթե առանձին հարցնեիր, նայեիր աչքերիս մեջ, ու ես զգայի, որ քեզ հետաքրքիր ա: Կարող ա՝ պատմեի: Մյուսի էլ լյարդն ա: Ամենայն հավանականությամբ քիչ ա մնացել: Դե, ես արդեն հասցրել եմ ծանոթանալ էդ հիվանդության հետ: Իսկ ինքն ասում է՝ օրերը տաքանան, կլավանամ, էլի: Եթե մենակ լինեինք մի հով տեղ, մի քիչ էլ մութ լիներ, ես քեզ կպատմեի: Կպատմեի, որ նա ոչ թե իր հարազատներին ա էդպես հույս տալիս, այլ իսկապես տենց ա մտածում: Այ, այդքան միամիտ ա: Կպատմեի, եթե իհարկե աչքերիդ մեջ հետաքրքրություն տեսնեի, թե ամեն անգամ ինձ գյուղում տեսնելիս ոնց ա ուրախանում, ու ամեն անգամ ինձ նվերներ առնում, բայց հնարավորություն չունի, գիտե՞ս: Ուղղակի իմ մանկության ամենաջերմ մասն ա: Ես իրեն տատիկ եմ ասում, էդպես ենք ասում փոքր ժամանակվանից, բայց տարիքը տատիկի չի: Նորից, այս մի դեպքն էլ համակերպվելու չի:

Կպատմեի, մենակ թե դու ճիշտ հասկանաս: Հասկանաս, որ չէ, ես «դարդ» չեմ դարձել: Դու էդ, հուսով եմ, չես հասկանա, բայց հենց հետդ մի վատ բան ա լինում, բոլոր ընկերներդ, հատկապես՝ լավագույնները, էլ չեն ուզում հետդ շփվել: Մտածում են՝ «դարդ» ես դարձել, ու քո ամեն երկրորդ բառը դրանից ա լինելու: Մեկը ծնունդին չի կանչի մի հատ ստից պատճառաբանությամբ, որ չես էլ հավատա, մյուսը ընդհանրապես էլ չի խոսի հետդ: Մենակ թե դու այդպես չմտածես, հա՞: Քեզ կպատմեմ, երբ մենակ լինենք մի մութ տեղ, եթե նայես աչքերիս մեջ, ու աչքերիդ մեջ հետաքրքրություն տեսնեմ: Հետո հումորներ կանեմ, խոստանում եմ, նույնիսկ կծիծաղես: Ես էլ քո հումորների վրա կծիծաղեմ, խոստանում եմ: Ես դեռ ծիծաղել գիտեմ: Մենակ թե դու էլ չմտածես, որ մոռացել եմ: Թարսի պես էսօր գնացիր: Ես չէի ուզում:

Քայլելիս էլ երբեք վերև չեմ նայի, հիմար սովորություն էր: Կամ կնայեմ, եթե դու հետս քայլելիս լինես: Մեկ-մեկ ինձ «մեր օրերի հերոսը» կզգամ: Դու ինձ ներիր էդ մեծամտությանս համար, չէ մի, Լերմոնտովն էլ հենց ինձ ա ճանաչել: Դու ուղղակի նստիր ու հետս Ռախմանինով լսիր: Չնայած՝ եթե դու հետս լինես, կարող ա՝ «Սան-Սանս» լսելու տրամադրություն էլ լինի: Ասացի, չէ՞, ես «դարդ» չեմ: Ու եթե էսքանը կարդացիր, եթե մի մութ, հով տեղ նայեցիր աչքերիս մեջ, ու ես հետաքրքրություն տեսա, եթե լսեցիր մինչև վերջ ու չմտածեցիր, որ նվնվում եմ, ես քեզ ուղղակի շնորհակալ եմ:

Ուզում եմ խոսել մեր այսօրվա հեռուստատեսության մասին: Հիմա, որ ալիքը փոխում ենք, հնդկական սերիալներ են, երեխաների համար ոչ մի հարմար հաղորդում չկա, որը որևէ հետաքրքրություն կառաջացնի որևէ բնագավառում:

Քաղաքում գոնե երեխաների համար զարգացման կենտրոններ կան, խաղահրապարակներ, իսկ գյուղում, արդեն կարելի է ասել, բակային խաղերն էլ են դուրս եկել, միայն հեռախոսային խաղեր` փոքր տարիքից, իսկ դա անդրադառնում է տեսողության վրա: Երեխաները ստիպված նստում ու իրենց ծնողների հետ դիտում են այն, ինչ նրանք են դիտում: Այնքան են խորանում սերիալների մեջ, որ սկսում են իրար սերիալի հերոսների անուններով կոչել: Առաջ կային մանկական հաղորդումներ, որոնք ես դիտել եմ, իսկ հիմա երեխաները դարձել են հաղորդավարներ և այդ վարած երաժշտական հաղորդումը ես ինքս չեմ կարողանում նայել: Լավ,սերիալները չեն վերացնում, գոնե երեխաների զարգացման մասին մտածեն և ուսուցողական հաղորդումներ կամ մուլտֆիլմեր հեռարձակեն:

Կարո՞ղ են չէ՞, օրինակ, հաղորդումներ լինել, որտեղ ամենափոքրերին հանրամատչելի ձևով սովորեցնեն տառերը, թվաբանություն, մեզ շրջապատող աշխարհի մասին, լինեն հաղորդումների պատմության թեմաներով, էկոլոգիայի, մեզ ներկայացնեն Հայաստանի տաղանդավոր երեխաներին, պատանեկան հրատապ հարցեր քննարկեն և այլն: Մի՞թե իրոք հավատում եք, որ տնային տնտեսուհիների ու թոշակառուների համար նախատեսված սերիալները նաև մեզ համար են:

Երբ հոգեբանական թեստ ես անցնում, ութսուն տոկոս հավանականությամբ քեզ կասեն, որ խոր ընկճախտ ես ապրում, բոլոր գույները «փախել» են նկարներիցդ, իսկ դու ապշած կանգնած ես, դեռ լրիվ չես հասկանում՝ ինչ է կատարվում, ու անհույս փորձում ես հոգեվիճակդ կայունացնել։ Իսկ ինչո՞ւ։ Որովհետև ոչ մի ուրախ, երջանիկ ու կյանքից գոհ մարդու մտքով չի անցնի գնահատել իր հոգեկան վիճակը. նա առանց էդ էլ վստահ է, որ ամեն ինչ հիանալի է, ու փոփոխությունների կարիք չկա։

Իսկ որ կասկածում ես, վստահ չես որոշմանդ վրա, որ ամեն մեկի ասածը արդեն սրտիդ մոտ ես ընդունում ու անվերջ, անընդհատ փորձում ես վերանայել մտքերդ, բոլոր կողմ ու դեմ ասածները, համացանցից գտած ամեն տեսակի նյութ, տատիկի՝ թերթից կարդացած ամեն հոդված, որ էս կամ էն ձևով առնչվում են քեզ հուզող հարցի հետ… Այ, էդ պահին արդեն, իրոք, թեստը կասի, որ ընկճախտի մեջ ես։ Ու արդեն դու էլ կհավատաս, որ սևից ու սպիտակից բացի՝ աչքիդ առաջ ուրիշ գույն չկա։

Բայց ինտերնետային թեստերը չեն, որ պիտի որոշեն մեր հոգևիճակը մեր փոխարեն, ուրիշների ոգեշնչող կամ փնովող խոսքը չէ, որ պիտի կարծիք ձևավորի: Ու այս ամեն ինչը չպիտի ուղղորդի մեզ ու թելադրի, թե ով լինենք ու ոնց գործենք։

Պատասխանելով այն հարցին, թե ինչն է ինձ հուզում՝ կասեմ, որ անորոշությունն է ինձ հուզում։ Երևի ամենասարսափելի բանն է, որ չես կողմնորոշվում՝ ինչ է կատարվում հետդ, ու դրա պատճառով ամեն տեսակի թույլ կամ ուժեղ ճնշումից միանգամից հուզվում ես, սկսում կասկածել։ Անտանելի վիճակ է, երբ չգիտես, թե դու ով ես։ Չեմ ասում որպես մարդ էակ, չէ՛, ուղղակի պահ կա, որ դու էլ չես հասկանում արածիդ նպատակը։ Ու հենց այդ ժամանակ խորհրդի կարիք ունես, բայց թարսի պես ում հարցնում ես, ամեն մեկը մի բան է ասում։ Դե արի՛ ու հասկացի՛ր, թե որ մեկին լսես։

Օրինակ՝ անցյալ տարի չէի կողմնորոշվում, թե ուր դիմեմ, որ բուհ գնամ ու ինչ անեմ կյանքիս հետագա տարիներին։ Շատ շփոթված էի, ուզում էի միանգամից ամեն ինչ դառնալ, բայց միևնույն ժամանակ ոչ մի բան սիրտս չէր գերում։ Տանը վեց հոգով ենք ապրում, ու այդ վեցից հինգը ինձ լրիվ տարբեր առաջարկներ էին անում, թե ուր դիմեմ։ Շատ թե քիչ, մի բան որոշեցի, գնացի մի ուղղությամբ, որը ինձ չէր համապատասխանում։

Վախ կա, որ սխալվել եմ, որ էս ճանապարհն ինձ էդպես էլ նորմալ տեղ չի հասցնի, ու պարբերաբար հիշում եմ դրա մասին։ Ու էսպես, վախը սրտում, առաջ եմ գնում, բայց նույն ժամանակ ինձ ուրիշ տեղում էլ չեմ պատկերացնում։

Ու էսպիսի մտքերով ինտերնետ ես մտնում, հոգեբանական թեստ գտնում, անցնում ու հասկանում, որ էն աստիճանի տառապյալ էակ ես, որ անգամ թեստն է դա հասկացել, դեռ մի բան էլ քեզնից լավ։ Այդ զգացումը մեջդ է ապրում անընդհատ, միտք էլ չունի գնալու։ Բայց ամեն ինչն էլ ավարտ ունի, չէ՞. «Happy end» են ասում։

Իմ ու անորոշության ուրախ ավարտն էլ բաժանումը կլինի։ Չէ՛, մենք իրար չենք սազում։ Ես քեզ ազատ եմ թողնում։

Եթե դուք սովորական մարդ եք ու սովորում եք սովորական հայկական դպրոցում, ձեզ համար հիմա տարօրիանակ կհնչի այն, որ երկրի կլորության մասին փաստը ընդունված էր ֆիզիկոսների շրջանակում ու հիմնական կրոններում՝ մինիմում հին հույների ժամանակաշրջանից: Իսկ այդ շրջանը ահագին շուտ է եղել: Չգիտես ինչու, մարդկանց մեծ մասին թվում է, որ իրենք հաստատ գիտեն, որ այդ փաստը ընդունվել է մի 600 տարի առաջ միայն: Վիրավորական է հնչում: Դե, մի վեց դար առաջ ապրողների հասցեին: Գուցե նրանք նույն բանն են մտածել նաև իրենցից վեց դար առաջ ապրողների մասին: Բայց մենք հո՞ արդեն գիտենք, որ դա էլ է սխալ կարծիք: Ու նույնը՝ հիմա: Մտածում ես, թե ինչ կաներ 1980 թվականին ապրողը հիմա քո համակարգչի հետ, մտածում ու ծիծաղում: Իսկ այդ պահին ժամանակի ինչ-որ մի պահին, դե, 2040 թվականին ապրողը օրինակ, մտածում է, թե դու ինչ կարող էիր անել հիմա իր համակարգչի հետ ու ծիծաղում: Էլի անարդար է:

Ուրեմն մենք միշտ անցյալում ենք ապրում: Գիտենք, որ մեր ապրածը արդեն անցյալ է ուրիշ ժամանակում ապրողների համար: Հասկանում եք, չէ՞: Կա ներկա, անցյալ ու ապագա: Ու ապագայում մնացած բոլոր ժամանակները անցյալ են, նույնիսկ քո ներկան: Մի քիչ մտածեք: Ասում են, չէ՞, անցյալով մի ապրիր, այլ ներկայով: Իսկ եթե ներկան է՞լ է անցյալ: Կգա մի պահ, որ քեզ համար հիմա էս տողերը կարդալը կդառնա անցյալ: Հըմ: Արդեն եկավ: Մի՞թե անարդար չի, որ մարդ չի կարողանում ժամանակով ճանապարհորդել: Դե, գոնե առաջ: Հետ չարժի: Համ էլ չես կարող: Ֆիզիկան թույլ չի տա: Իսկ եթե դու ֆանտաստիկայի ես հավատում, էս օրինակը թույլ չի տա: Ենթադրենք ունես ժամանակի մեքենա: Վերադառնում ես անցյալ ու սպանում պապիկիդ: Ի՞նչ կլինի: Նա կմահանա, հետևաբար քո ծնողներից մեկը չի ծնվի, ու դու էլ չես լինի: Բայց եթե դու, ասենք թե, վերացար, այդ դեպքում ոչ ոք արդեն հետ չի եկել անցյալ, որ պապիդ սպանի, որովհետև դու գոյություն չունես: Փակ շղթա:

Հա, իզուր խորացա: Ուզում էի խոսել դեպի ապագա ճանապարհորդելու մասին: Դա հնարավոր է: Դե, լույսի արագության մոտիկ արագությամբ, որ շարժվես, ավտոմատ կհայտնվես ապագայում: Դա շատ ձանձրալի թեմա է, դրա համար էլ չեմ ուզում բացատրել մանրամասն: Հիշո՞ւմ եք, հարցնում էի՝ մի՞թե անարդար չի, որ ժամանակով չի կարելի ճանապարհորդել: Լավ էլ արդար է: Դե, օրինակ, ճանապարհորդություն դեպի ապագա: Ո՞ւմ է պետք այն: Ի՞նչ իմաստ է կրում: Ինձ թվում է՝ ոչ մի: Անցյալի մասին արդեն խոսեցի, դրա համար էլ չկրկնեմ, որ անհնար է:
Ի՞նչ եմ ուզում ասել: Երեկվա ապրողը քեզ համար արդեն անցյալ է, իսկ վաղվա ապրողի համար դու ես արդեն անցյալ. հիմա: Պետք չի ապրել անցյալով: Երևի թե ներկայի վրա էլ չարժի կենտրոնանալ: Իսկ այ, ապագան… Ապագան մտածելու տեղիք է տալիս…

Շատ մեծահասակներ երեխաներին հուսահատեցնում են: Մի անգամ հայոց լեզվի դասին ուսուցիչս ինչ-որ պատճեներ պիտի տար մեր տղաներից մեկին, բայց հարցրեց.

-Ինչո՞ւ է ամեն ինչ վստահվում տղամարդկանց:

Ես պատասխանեցի, որ տղամարդիկ ավելի ճիշտ տարբերակներ են գտնում խնդրի լուծման համար, չնայած՝ մեր երկրի պաշտոնատար տղամարդիկ այդքան էլ ճիշտ որոշումներ չեն կայացնում: Ուսուցչուհին ասաց.

-Ձեր ձեռքում ապագա չկա, ձեր սերնդի երեխաները ապագա չունեն:

Եթե նա գոնե մի պատճառ ասեր, թե ինչու է այդպես մտածում, ես կլռեի, բայց քանի որ պատճառաբանություն չկար, ես շարունակեցի.

-Բա էդ դեպքում ինչո՞ւ եք Դուք դասավանդում մի սերնդի, որը ապագա չունի:

Նա լռեց: Այնուհետև ասացի.

-Ինչո՞ւ եք ապրում մի երկրում, որտեղ ապագա չկա. չէ՞ որ դուք երբ ուզեք՝ կարող եք հավաքել ձեր իրերը ու գնալ այս երկրից:

-Լռի՛ր, Արման, մի խանգարիր դասի ընթացքին:

Եվ արդյունքում չպատասխանեց իմ ոչ մի հարցին: Ես հասկացա, որ շարունակելու իմաստ չկա: Ու հենց այդ տեսակի մարդկանց պատճառով էլ երեխաները շատ հարցերում չեն կողմնորոշվում և շուտ հուսահատվում են: Բայց մենք՝ երիտասարդներս, պետք է ամեն ինչ անենք, որ մեր երկիրն ունենա ապագա, և բոլոր նրանք, ովքեր դրան չէին հավատում, հասկանան, որ սխալվել են:

Մարտի երեսունմեկն էր: Դե, եթե աշակերտ ես կամ ուսանող, երջանիկ ուրբաթները երբեք չես մոռանա: Դասարանին ուղղված` «Երեխե՛ք, ո՞վ կա մետրոիստ» հարցիս, ոչ ոք դրական չպատասխանեց: Հասկացա, որ մենակ եմ տուն գնալու այդ օրը: Քայլերս ուղղեցի դեպի Զորավար Անդրանիկ մետրոյի կայարան: Հինգ րոպեից այնտեղ էի: Մոտեցա ժետոն գնելու: Հա, ի դեպ, ժետոն վաճառող կինը կրկին բարկացած էր: Դեռ հետո պիտի եզրակացնեի, որ գուցե նրա ջղայնության պատճառն էլ «բրիտանականի» պակասն էր հենց: Շարժասանդուղքի վերջին աստիճանին լսում եմ.

-«Զորավար Անդրանիկ»: Զգուշացե՛ք դռները…,- սկսում եմ վազել, որ հասցնեմ: Լավ է, երբ հասա, դեռ ասում էր,- դը նեքսթ սթեյշն իզ «Սասունցի Դավիթ»:

Անգամ թվաց, թե հատուկ ինձ համար այդ օրը դանդաղ էր կրկնում արդեն հարյուր անգամ կրկնած արտահայտությունը: Մտա: Սովորականի պես կանգնեցի: Կողքիս երկու կին էին նստած: Դե, ինչ արած, փողոցում ականջակալներ դնելու սովորություն կամ, գուցե, համարձակություն չունեմ (թվում է՝ ինձ կարող են վրաերթի ենթարկել, կամ որ ավելի վտանգավոր է՝ առևանգել: Թե ասա՝ մետրոյի վագոնից քեզ ո՞վ պիտի առևանգեր): Ուրեմն, ստիպված էի շիկահեր տիկնոջ և ընկերուհու զրույցն ունկնդրել: Էսպես ակամա լսում եմ: Մեկը՝ թե բա.
-Լսի, ձեզ փող տվե՞լ են ընտրությունների համար:
Մյուսն էլ, ավելի եռանդով ու մի քիչ ձայնը բարձրացնելով, պատասխանում է.
-Չէ, ու չեմ էլ գնալու ընտրության, եթե չտան:
Գործարանայինում պիտի իջնեի, բայց երկու կանանց թեժ քննարկումն էնպես հետաքրքրեց ու բարկացրեց ինձ, որ որոշեցի գնալ մինչև «Գարեգին Նժդեհ» կայարան, որ տեսնեմ՝ վերջը գնալո՞ւ են ընտրության, թե՞ չէ: Թեման բացող շիկահերը քմծիծաղ տալով շարունակեց.

-Ճիշտ էլ կանես: Մեկ ա՝ էս երկրում բան էլ չի փոխվի:
Ու ես մտածում էի. «Ախր, ընտրությունը որպես մեղր բաժանելու գործընթաց եք ընկալում և ուզում եք՝ բան փոխվի՞»:

Որոշել էի «Նժդեհ» կայարանում իջնել, ուրեմն ստիպված պիտի երկար քայլեի: Քայլում եմ ու մտածում. «Բայց ինչո՞ւ մեր հասարակությունը էնպիսի սոցիալ-տնտեսական վիճակում պետք է լինի, որ… Չէ՜, Մարիամ, սա իրականում ցածր գիտակցական մակարդակ ունենալու հետևանքն է,- հակադրվում եմ ինքս ինձ,- լավ, ուրեմն ես երկու օր պատմությանս ուսուցչուհու՝ ընկեր Հովհաննիսյանի հետ իզուր եմ վիճում ու պնդում, թե ամեն փոփոխություն պետք է սկսել վերևից, եթե մեր կառավարությունը լավը լինի, մի երանելի պետություն կունենանք»: Փաստորեն, ընկեր Հովհաննիսյանը ճիշտ էր:

-Մարիամ ջան,- ասում էր,- հիշի՛ր, յուրաքանչյուր ժողովուրդ արժանի է այն պետությանը, որն ունի: Շիկահեր տիկինն ու հարևանուհին (ի դեպ, պարզվեց՝ հարևաններ էին, ասաց, որ տուն կմտնի ու մի կես ժամից կգնա սուրճի: Երևի, սուրճի սեղանի մոտ պիտի հստակ որոշվեր՝ արժի՞ գնալ ընտրության, թե՞՝ չէ) ապացուցեցին: Այսուհետև երբեք ընկեր Հովհաննիսյանի ճշմարտացիության վրա չպիտի կասկածեմ:

Հետո էլ մի բան հիշեցի ու մտածեցի, որ երևի տիկին Շիկահերն ու հարևանուհին իրենց ութերորդ դասարանի անգլերենի դասագրքի Unit 3-ի դասը չէին սովորել, թե չէ կիմանային, որ բրիտանացիներն իրար հանդիպելիս հիմնականում եղանակից են խոսում: Անձնական թեմաներ քննարկել չեն սիրում, էլ ուր մնաց՝ քաղաքական ելույթներ ունենան, կամ էլ թե չէ՝ ընտրությունից առաջ «մեղրաբաժանման» արարողության ընթացքը վերլուծեն: Գուցե, որ սովորած լինեին, լավ օրինակ ծառայեր:
Կարճ ասած՝ մի քիչ բրիտանական մտածողությունը մեզ էլ չէր խանգարի: Եղանակից էլ խոսելու շատ բաներ ունենք. այս տարի սարսափելի ցուրտ ձմեռ էր, չէ՞: