Գորիսի զորամասում ծառայող սերժանտ Սեդրակ Մինոյանը պատմում է ավագ լեյտենանտ Արմեն Կառլենի Գասպարյանի (մարտական անունը՝ Մակիչ) անցած ուղու մասին:

Լեյտենանտ Արմեն Գասպարյանը ծնվել է 1974 թվականի փետրվարի 23-ին Գորիսի շրջանի Շինուհայր գյուղում: 1989 թվականին ընդունվել է Կապանի շինարարական տեխնիկում, նույն թվականին կամավոր անդամագրվել է Կապանի երկրապահ ջոկատին և մինչև 1993 թվականի ապրիլ ամիսը մասնակցել է Կապանի, Գորիսի և Արցախի սահմանամերձ շրջանների պաշտպանական մարտական գործողություններին:
1992 թվականի մարտի 15-ին Մարտակերտի շրջանի Կիչան գյուղի պաշտպանական մարտական գործողությունների ժամանակ վիրավորվել է՝ ստանալով բեկորային վնասվածք:
1993 թվականի հունիսից մինչև 1994 թվականի դեկտեմբերը ծառայել է ՀՀ ՊՆ զորամասում` որպես ժամկետային զինծառայող: 1994 թվականի հունվարի 31-ին շարժական խմբի կազմում մասնակցել է ցածր բարձրության վրա թռչող հակառակորդի «ՄԻԳ-19» կոչվող կործանիչ ինքնաթիռի ոչնչացմանը: ՀՀ Զինված ուժերի հակաօդային պաշտպանության զորքերի պետի հրամանով անցել է պայմանագրային ծառայության՝ որպես «Ս-60» զենիթահրթիռային մարտկոցի ավագ: 2002 թվականին Արմեն Գասպարյանին շնորհվել է «ենթասպա» զինվորական կոչում: 2005 թվականին զինվորական բարձր կարգապահության և պարտականությունների բարեխիղճ կատարման համար նշանակվել է սպայական հաստիքի՝ «Ս-60» զենիթահրթիռային մարտկոցի ռադիոլոկացիոն շարքային համալիրի պետ-մարտկոցի հրամանատարի տեղակալ: Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարության հրամանով 2005 թվականին Արմեն Գասպարյանին շնորհվել է «լեյտենանտ» առաջին սպայական զինվորական կոչումը: Սակայն 2008 թվականին ՀՀ ՊՆ հրամանով առողջական վիճակի պատճառով արձակվել է ՀՀ Զինված ուժերի պահեստազոր՝ անցնելով զինվորական կենսաթոշակի:
Հայաստանի Հանրապետության Զինված ուժերի հակաօդային պաշտպանության զորքերի պետի հրամանով 2009 թվականին ծառայության ընթացքում սխրանքներ գործած պահեստազորի ավագ լեյտենանտ Արմեն Գասպարյանի անունը գրանցվել է զորամասի անձնակազմի ցուցակում՝ որպես պատվավոր զինվոր:

2016 թվականի ապրիլի 3-ին՝ հայ ժողովրդի համար օրհասական պահին, Արմեն Գասպարյանը կամավոր մեկնում է Արցախ՝ պաշտպանելու մեր հայրենիքի անդորրը:
2016 թվականի ապրիլի 6-ին զորամասի պատվավոր զինվոր, պահեստազորի ավագ լեյտենանտ Արմեն Գասպարյանը զոհվել է ԼՂՀ-ի Մարտակերտի շրջանի Թալիշի պաշտպանության դիրքերում մարտական առաջադրանքը կատարելիս:

Երբ կյանքից դեռ շատ բան չէի հասկանում, կարծում էի, թե մարդիկ չեն կարող, ինչ-որ քաղաք գնալով, իրենց բնավորությունը փոխել:

Սակայն տարիները ինձ հասկացրին, որ կարող են:
Գյուղում իմ ընկերական շրջապատը փոքր է, բայց լի է սիրով: Իմ այդ փոքր շրջապատում այնպիսի մարդիկ կային, ովքեր մեծ-մեծ խոսում էին, թե որ գնան քաղաք, իրենց բնավորությունը չեն փոխի, ով որ գյուղին կամ գյուղում ապրող ինչ-որ մեկին փնովի, ապա իրենք նրան կարող են ասել, որ գյուղը ուրիշ է, գուղում բոլորը պարզ են և հասարակ, հասարակ են իրենց ապրելու ձևով…
Սակայն վատը գիտե՞ք՝ որն է, որ հենց այդ մեծ-մեծ խոսողը, երբ գնում է քաղաք, միանգամից 180 աստիճանի փոխվում է, սկսում է փնովել մեզ՝ գյուղում ապրող թե երեխաներին, և թե մեծահասակններին: Անգամ այն մարդը, ում հետ շատ մոտ էինք, միանգամից մեզ մոռանում է և չի համարում իր ընկերուհին:
Սակայն ուզում եմ դիմել այս մարդկանց, (անուններ չեմ տա). եղեք այն, ինչ կաք: Երբեք մի ամաչեք, որ ծնվել և մեծացել եք գյուղում, որ կյանքից, այսպես ասած, շատ բան չեք հասկացել: Հիմա գնացել եք քաղաք, ունեք ավելի մեծ շրջապատ, փորձեք հպարտանալ, որ գյուղից եք, երբեք գլուխ մի կախեք, որ գյուղացի եք, որ մեծացել եք հողով ու ջրով խաղալով, այլ ոչ թե հեռախոսը ձեռքիդ կամ էլ…
Ու մի բան էլ, մի մոռացեք այն մարդկանց, ովքեր ձեր կողքին են եղել միշտ: Ու երբ ունեք մեծ շրջապատ, մի փորձեք թաքնվել մեզնից, ընդհակառակը, հպարտացեք, որ ունեցել եք հավատարիմ ընկերներ, ում հետ մեծացել եք, ում հետ մտել եք ուրիշի այգին ու գողացել մորիները, անգամ գազարները, ուղղակի մի մոռացեք, որ գնում էինք ձեր տուն ու հայրիկից կամ մայրիկից թույլտվություն խնդրում, որ ձեզ հետ մինչև ուշ երեկո խաղանք: Այդպես կարող եմ անվերջ թվել:
Ծիծաղս գալիս է, երբ հիշում եմ, թե ինչպես էինք այն ժամանակ իրար հետ, իսկ այժմ…
Ուղղակի ես չեմ կարողանում հասկանալ՝ քաղա՞քն է մարդուն փոխում, թե՞ մարդիկ:

Ամեն օր լսում եմ, թե ինչպես են Հայաստանից հեռանում շատ ընտանիքներ: Հեռանում են ընդմիշտ, հեռանում են ամբողջ ընտանիքով: Ես այլ երկրում երբևէ չեմ ապրել, բայց լավ գիտեմ՝ ինչ է նշանակում, երբ հարազատներդ գտնվում են քեզանից շատ հեռու, օտարության մեջ:

Վերջերս ընկերներիցս մի քանիսը նույնպես ընտանիքներով ընդմիշտ հեռացան: Ես ունեմ մի շատ մտերիմ ընկերուհի՝ Մարգարիտան: Արդեն ինը տարի է, ինչ իրար ճանաչում ենք: Մագան ծնվել և մինչև դպրոց գնալը ապրել է Ֆրանսիայում, բայց հետո վերադարձել են հայրենիք: Այստեղ ընդունվել է դպրոց, ստացել է հայկական կրթություն: Զրուցելիս հաճախ էր ասում, որ պետք է վերադառնան Ֆրանսիա: Այդ թեմայով վերջին զրույցից անցել էր մի քանի ամիս, արդեն մտածում էի, որ գուցե ցանկություն կա, բայց չեն հեռանա: Բայց եղավ այն, ինչն ամենաքիչն էի ուզում: Իմացա, որ հեռանում են, արդեն ամեն ինչ պատրաստ էր: Իրար հրաժեշտ տվեցինք և խոստացանք ամեն օր զրուցել: Արդեն յոթ ամիս է, ինչ հեռացել են երկրից: Մագան գնում է քոլեջ, սովորել է լեզուն, ձեռք է բերել նոր ընկերներ, ամեն ինչ լավ է: Իհարկե, մենք կապի բոլոր միջոցներով շարունակում ենք մեր շփումը, բայց միայն վիրտուալ: Չենք կարող հանդիպել, տեսնել իրար, միայն ինտերնետի միջոցով ենք կարողանում շփվել: Հուսով եմ, որ մի օր նորից կզրուցենք իրար հետ կողք-կողքի նստած, և ոչ թե էկրանից այն կողմ:

Մի քանի ամիս առաջ իմացանք, որ մեր՝ իններորդ դասարանի քննությունները լինելու են բանավոր: Վերցրինք հարցատոմսերը և սկսեցինք պարապել: Ուսուցիչները մեզ ամեն կերպ օգնում էին: Արդեն անցել են մեր վեց քննությունները՝ շատ լարված ու մեծ սպասումներով: Մենք դասարանի երեխաներով ունենք մի ավանդույթ, որը սովորել ենք մեր աշխարհագրության ուսուցչուհուց միջոցառումներից մեկի ժամանակ: Բոլորս հավաքվում ենք մի վայրում, բռնում միմյանց ձեռքերը, կազմում շրջան ու մեկս մյուսի ձեռքը սեղմելով՝ միմյանց ենք փոխանցում մեր ուժերը: Շատերը մտածում են, թե դա չի օգնում, սակայն շրջանն իր մեջ ունի մեծ ուժ: Այդ ավանդույթի շնորհիվ մեզ այսօր մնացել է հաջող հանձնել ընդամենը մեկ քննություն: Ամեն քննությունից առաջ մտածում ենք, թե չենք կարող հաջող հանձնել, բայց կարողանում ենք:

Համադասարանցիս էր։ Անունն այդքան էլ կարևոր չէ. ոչինչ չի փոխի։ Հարյուրավոր մարդկանց են կոչել այդ անունով՝ տարբեր աչքերի գույն ունեցող, տարբեր ճակատագիր, տարբեր ապրելու ժամանակ։

Աչքի չէր ընկնում։ Ժպիտն էր հետաքրքիր, չարաճճի։ Բարկանում էին՝ ժպտում էր, գովում էին՝ ժպտում էր, բայց մի տարբերությամբ՝ այտերը կարմրում էին։

Ականջները սովորականից մեծ էին. հաճախ էինք հումորներ անում։ Էլի ժպտում էր՝ աչքերի ջղային փայլով։

Ինչ-որ մի ժամանակ (չեմ հիշում՝ աշո՞ւն էր, թե՞ ոչ) կողքիս էր նստում։ Չէի թողնում, որ արտագրի։ Նյարդայնանում էի։ Անընդհատ շունչս կտրվում էր, երբ գլխավերևումս կանգնած փորձում էր ինչ-որ բան տեսնել։

Բավականին լուռ էր՝ համեմատած մնացած երեխաների, բայց շարժուն էր։

Մի անգամ վազում էր թղթե ինքնաթիռի հետևից ու ընկավ, ծիծաղեցինք ես ու ընկերուհիս, անցանք։ Երևի նեղվեց. ժպտաց՝ դեմքի ջղաձգումներով։

Համեստ էր հագնվում, բայց կոկիկ ու միշտ արդուկված։ Մի սովորական օր՝ ո՛չ ծնունդն էր, ո՛չ մայիսի մեկը, սպիտակ վերնաշապիկ էր հագին ու սև տաբատ։ Ուսուցչուհին դասարանից դուրս հանեց։ Ո՛չ, հագուստը չէր պատճառը. չափից շատ էր խոսում ու ծիծաղում։ Հազվադեպ էին նման դեպքերը։

Տարբեր ժամանակներից պատմեցի կարճ, բայց այս ընթացքում անցել էր ինը տարի։ Իմացանք, որ դպրոցից դուրս է գալու, գնա արտասահման՝ ծնողների մոտ։ Բան չկա, ոչ մի արտասովոր բան։ Առաջինը չէր դուրս եկողներից։

Հրաժեշտը սովորական էր։ Ի՞նչ կարիք կար երկար արտասվելու. չի մնա, կգա, մեզ էլ չի մոռանա։

Չէինք հասցրել տարվա չորս եղանակների միջով մի ամբողջական պտույտ կատարել, երբ եկավ։ Չէ, ինքը չէ, լուրը։ Սև…

Ընկե՛րս, ուզում եմ հիմա կողքիս լինես, նստես, բոլոր տետրերս բացեմ, թաքուն ձեռքով հրեմ քո կողմը, որ արտագրես։

Ուզում եմ նորից ընկնես, ու ես նորից ծիծաղեմ, բայց քեզ օգնելով ու հագուստդ թափ տալով։

Ուզում եմ նորից սպիտակ վերնաշապիկ հագնես, ու մայրդ էլ, ու հայրդ էլ…

Գնում էի Վրաստան: Բոլոր անցակետերը նորմալ անցա, բայց հենց հասա Վլադիկավկազի անցակետը, ինձ ձերբակալեցին՝ ասելով, թե ես էն հանցագործն եմ, որին փնտրում են: Դե, իհարկե, ուղղակի շփոթմունք էր: Իմ անունն ու ազգանունը համընկնում էին հետախուզման մեջ գտնվող մարդու անուն-ազգանունի հետ: Բնականաբար, ես մենակ չէի. եղբայրս ինձ հետ էր, ու մինչ նա կփորձեր բացատրել, որ հաստատ մի բան սխալ է, իմ թևերը ոլորեցին ու տարան մեկուսարան:

Մոտավորապես 20 րոպե այնտեղ մնալուց հետո ինձ միացավ նաև մի ընտանիք՝ երկու կին, երկու աղջիկ և մեկ տղա երեխաներ: Նրանց խոսակցությունից հասկացա, որ տղայի անունը Թումար էր: Թումարը մոր գրկից իջավ ու միանգամից եկավ ինձ մոտ: Դե, ինչ մեղքս թաքցնեմ, անուշիկ բալիկ էր, գրկել էի ու խաղում էի հետը: Որպեսզի ժամանակը միապաղաղ չանցներ, սկսեցինք ռուսերեն շփվել: Մի փոքր զրույց ունեցա նրանց հետ՝ իմ «չեղած» ռուսերենով:
-Որտեղի՞ց եք,- հարցրի ես:
-Ադրբեջանից:
Նրանք ինձ պատասխան հարց չտվեցին, թե ես որտեղից եմ: Երևի հասկացել էին արդեն, որովհետև իմ հետ կային իրեր, որոնց վրա Հայաստանի դրոշն էր:

Սառեցի տեղում. նույն սենյակում եմ թշնամի ազգի հետ: Երեխային իջեցրեցի գրկիցս ու առանձնացա մի անկյունում: Վայրկյաններն էի հաշվում, թե երբ պիտի դուրս գամ այդ դժոխքից՝ մեկուսարանից:
Մոտավորապես հինգ ժամ մեկուսարանում էի նրանց հետ: Սկզբում տագնապ էի զգում: Բայց հետո… Հետո ինձ համով-համով բաներ հյուրասիրեցին, կամաց-կամաց հարմարվեցինք միմյանց: Ուզում էի զանգել մերոնց, բայց հեռախոսիս ռոումինգն ակտիվացված չէր, չէի կարողանում կապվել: Նրանք առաջարկեցին իրենց հեռախոսը: Վերցրի ու զանգեցի քրոջս: Նա բնականաբար չպատասխանեց՝ տեսնելով ադրբեջանական համար: Հեռախոսը վերադարձրի ու հայտնեցի շնորհակալությունս:

Վերջապես ամեն բան պարզվեց, և ինձ ազատ արձակեցին: Երկար ժամանակ մտածում էի մեկուսարանում գտնվող իմ «թշնամիների» մասին, հասարակ ժողովրդի, որը «վերևների» հրամանով պատերազմում է, արյուն թափում: Ոչ ոք պատերազմ չի ուզում, չի ուզում թշնամանալ, ո՛չ մենք և ո՛չ էլ նրանք չենք ուզում արյուն թափել, բայց… Բայց շարունակում ենք կռվել, ատել իրար ու զոհվել:

Մարդիկ միշտ դժգոհ են, դժգոհ են ամեն ինչից: Դժգոհ են իրենց կյանքից, չնայած նրանց կյանքը լավ է դասավորված, դժգոհ են մարդկանցից, դժգոհ են աշխարհից: Մարդն իր էությամբ է դժգոհ: Շատ անգամ, երբ ինչ-որ բան այնպես չի լինում, դժգոհում ենք, բայց դժգոհելուց հետո երկար խորհում ու հասկանում.

-Մի ՞թե այսպես ավելի լավ չէ, շատերը կցանկանային հենց իմ փոխարեն լինել:

Իհարկե, սա շատ քչերն են հասկանում:

Մարդիկ միշտ նախանձում են, նախանձում են ամենաչնչին բաներին, վատություն են անում մարդկանց, անգամ եթե այդ մարդիկ իրենց ոչինչ չեն արել: Իսկ երբ հարցնում ես, թե ինչու են նման բան անում, հետևում է պատասխանը.

-Չեմ կարող հանդուրժել ուրիշների երջանկությունը:

Ինչպիսի հիմնավոր պատճառ…

Մարդիկ փորձում են լավ ու բարի երևալ, փորձում են անգամ գեղեցիկ երևալ, բայց ցավոք միայն երևալ:

Օրինակ, մի տղա երթուղայինում գեղեցիկ աղջիկ տեսավ և լավ տպավորություն գործելու համար անմիջապես տեղը զիջեց մի տատիկի: Հաջորդ անգամ երթուղայինում գեղեցիկ աղջիկ չկար, իսկ մի բարի տատիկ կանգած էր մնացել, և տղան անգամ ուշադրություն չդարձրեց նրան:

Մարդիկ առհասարակ ապրում են միայն ուրիշներին ինչ-որ բան ապացուցելու համար:

Ինչո՞ւ են մարդիկ լավը անում զուտ ուրիշներին ապացուցելու համար, որ իրենք լավն են:

Մարդիկ շատ սխալներ են գործում ապրում են սխալ կյանքով և հետո ուրիշներին մեղադրում դրա համար.

-Եթե այսինչ մարդը իմ կյանքում չլիներ, ես հիմա այսքան շատ սխալներ չէի գործի:

Ինչո՞ւ մենք չենք հասկանում, որ մեր կյանքի ճիշտ ու սխալ որոշումներ կայացնելը միայն մեր ձեռքերում է, որ ուրիշներին մեղադրելուց առաջ նախ մեզ պետք է մեղադրենք: Իսկ մի ՞թե սա ավելի ճիշտ չէ.

-Եթե ես այսինչ որոշումը չկայացնեի, նա իմ կյանքում չէր հայտնվի, և ես այսքան շատ սխալներ չէի գործի:

Մարդիկ ասում են, որ քրիստոնյա են, բայց երբեք ժամանակ չեն ունենում այցելելու եկեղեցի, երբեք չեն աղոթում և երբեք քրիստոնեական հավատով չեն առաջնորդվում:

Մարդիկ ասում են, որ հայրենասեր են, զինվորական հագուստով սելֆիներ են անում և հայրենասիրկան գրառումներ կատարում սոցիալական ցանցերում, բայց երբեք պահը բաց չեն թողնում, երկիրը վատաբանելու և «երկիրը երկիր չի» արտահայտությունը անելու համար: Եթե այդ «հայրենասեր» մարդկանց հարցնես, թե կգնա՞ն արդյոք ուրիշ երկրում ապրելու, նրանք կպատասխանեն` «երբե’ք», բայց առաջին իսկ հնարավորության դեպքում կթողնեն ու կհեռանան:

Ինչո՞ւ այս մարդիկ չեն հասկանում, որ հայրենասիրությունը դա սոցիալական ցանցերում արված գեղեցիկ նկարներն ու գրառումները չեն, ուրիշներին հաճոյանալու համար ասված խոսքերը չեն, երկիրն ու կառավարությունը վատաբանելը չեն, այլ գործելն ու արդյունքի հասնելը:

Մարդիկ խոսում են խաղաղության մասին, ցավում են, երբ ինչ-որ տեղ պատերազմ կամ ահաբեկչություն է լինում, ցավում են անմեղ մարդկանց կորստի պատճառով, բաց ցավոք միայն ցավում են:

Մի՞թե հանցանքը կվերանա, եթե միայն այն դատապարտվի, բայց դրա դեմ ոչ մի միջոց չձեռնարկվի:

Մարդիկ, մարդիկ, մարդիկ…

Մարդկանց մասին անվերջ կարելի է խոսել, քննադատել կամ գովաբանել, ատել կամ սիրել: Վերջում միևնույն է մի եզրակացության ենք հանգելու.

Մարդիկ միակ բանական էակներ են աշխարհում՝ անբանական մտածելակերպով…

Ամառային արձակուրդները սկսվեցին, և բոլորին սկսեց տանջել կարևոր մի հարց. որտե՞ղ կազմակերպել ամառային հանգիստը։ Եկեք մի փոքր վերլուծենք՝ արդյոք Հայաստանո՞ւմ, թե՞ նրա սահմանից դուրս է ճիշտ և նպատակահարմար հանգստանալ։

Հենց սկզբում նշենք, որ Հայաստանի քաղաքացին Հայաստանում հանգստանալով՝ իր ներդրումն է կատարում պետական բյուջեի մեջ, բայց, դե ինչ-ինչ պատճառներով ժողովրդին չի հետաքրքրում պետական բյուջեն։ Գնային տեսանկյունից ևս Հայաստանը ձեռնտու է, քանի որ միջին մակարդակի պայմանների հանգիստը Հայաստանում տասից տասնհինգ հազար դրամի է հասնում, իսկ այլ վայրերում սկսվում է տասնհինգ հազարին գումարած ճանապարհածախսը: Իսկ երբ հանգիստը դառնում է ընտանեկան, երբ մեկ օրվա արժեքը և՛ Հայաստանում, և՛ արտերկրում սկսվում է քառասուն հազարից, հասկանում ենք, որ լիարժեք հանգիստը, որը կտևի տասն օր կամ ավելի, սովորական ապրող հայերի համար դառնում է թանկ հաճույք։

Ինչ վերաբերվում է նրան, թե Հայաստանում քիչ են վայրերը և մարդիկ նորություններ են ուզում, ապա հարցումները ցույց են տալիս, որ հայերից քչերը գիտեն իրենց պատմամշակութային ժառանգության մասին, իսկ դա գալիս է նրանից, որ մարդիկ քիչ են այցելում տեսարժան վայրերը: Այստեղ ևս մեկ հակասություն կա. մարդը կարող է այցելել ինչ-որ վայր, սակայն էքսկուրսավար չունենալու պատճառով տեղեկություններ չստանա։ Օտար երկրում նաև հեշտ է ավելորդ քաշքշուկի մեջ ընկնելը, որն առաջանում է լեզվին վատ տիրապետելուց, մշակույթների տարբերությունից և այլն։

Ամառվա մեկ ամիսը շուտով կանցնի: Չգիտեմ՝ քանիսը կունենան հնարավորություն մեկնելու հանգստի, բայց կուզենայի ձեր կարծիքն էլ իմանալ:

Կան բաներ, որոնց մասին լսելն ու իմանալն այլ է, սեփական աչքերով տեսնելը՝ այլ: Կար ժամանակ, երբ սահմանն ինձ համար լոկ աշխարհագրական բաժանման միավոր էր, 6 տառից կազմված մի բառ, մի անորոշ գիծ, որն ինչ-որ բաներ բաժանում է իրարից:

Հասել էի Տավուշ՝ սահման: Դեպի Կողբ գնացող ճանապարհը՝ բացի երկար ու հոգնեցնող լինելուց, նաև շատ խորհրդավոր էր: Առաջին բանը, որ նկատեցի, բարձունքի եկեղեցին էր: Հասկացա. բարձունքին են կառուցել, որ թշնամին տեսնի, լավ տեսնի:

Ճանապարհով իջնելիս ես շարունակ սահմանն էի փնտրում, կամ գոնե դրա պես մի բան: Իմ պատկերացմամբ այն սպիտակ մի գիծ պետք է լիներ, բայց չգտա: Ինքս իմ մեջ լեռների վրայով մի սահման գծեցի, երևի իրականին նման:

Շատ լքված տներ տեսա: Դատարկված շենքերն ասես պատմում էին կրակոցների ձայներից, կարծես պատերն իրենց մեջ էին առել դրանց ցավն ու լուռ խոնարհվել:

Բաղանիսի կողքով անցանք: Հիշեցի Դավոյի «գաղտնի աշխատասենյակը», հիշեցի, թե ոնց էին Սերոժենք ստիպված շորերով քնում, Սերինեի լայն ժպիտը հիշեցի, ու թե ոնց էր պատմում կրակոցների մասին…

Գյուղ իջնելիս ժպտացող շատ դեմքեր տեսա: Թերևս ուժ տվող էին այդ հայացքները:

Սահմանն արդեն 6 տառանոց բառ չէր: Սահմանը դեռ չլքված տների մարդիկ են, նրանց ժպիտներն են, բարձունքի եկեղեցին է, չերևացող սպիտակ գիծը, անքուն զինվորը:

Հ.Գ. Հիմա սահմանին ապրող մեր բոլոր թղթակիցներին ուզում եմ գրկել, ներողություն խնդրել, որ ես այստեղ եմ, իսկ նրանց վրա դեռ կրակում են: Պի՛նդ կացեք: Ես ամբողջ սրտով շնորհակալ եմ ձեզ: